Dr. Jeroen P. van der Sluijs

Transcriptie

1 VCI - Algemene Ledenvergadering, Tull en 't Waal, 9 maart 2013 Bijensterfte en neonicotinoiden Dr. Jeroen P. van der Sluijs Copernicus Institute, Utrecht University

2 Europees onderzoeksproject ALARM: De wereldwijde achteruitgang van bestuivende insecten is een grote bedreiging voor de biodiversiteit Oorzaken zijn ondermeer: nieuwe pesticiden, veranderend landgebruik en klimaatverandering

3 Copernicus Institute

4 Het belang van bestuivers >90 belangrijke voedselgewassen (35% wereld voedsel productie) heeft bestuivers nodig. Voedingstoffen vit A/C/E, anti-oxidanten, lycopeen, foliumzuur: % van dierlijk-bestoven gewassen Nederland: 3,8 miljard Euro / jaar 87,5% van alle bloeiende planten: dierlijke bestuiving vereist voor voortplanting en evolutie

5 Copernicus Institute Wereldwijd ca bijensoorten NL: 358 waarvan 181 op rode lijst

6 Gemiddelde wintersterfte Europa, Turkije en Israel (Van der Zee e.a., 2012; Coloss)

7 Copernicus Institute Terugloop bestuivende insecten: samenspel van elkaar versterkende oorzaken PPPP Pollen Pathogenen Pesticiden Plekjes (nestgelegenheid)

8 Systemische insecticiden: revolutie in gewasbescherming Systemisch = gewas neemt gif op in de sapstroom, maakt plant van binnen uit giftig Professor Shinzo Kagabu ontving van American Chemical Society de Internationale Onderzoeksprijs voor Agrochemie 2010 als erkenning voor zijn uitvinding van imidacloprid (IMI) en thiacloprid, waarmee het neonicotinoiden tijdperk van systemische gewasbescherming aanbrak. (Tomizawa & Casida, 2010, DOI: /jf103856c)

9

10 Neonicotinoiden Imidacloprid (admire, amigo, gaucho, merit etc) Clothianidine (poncho) Thiamethoxam (actara, cruiser) Thiacloprid (calypso) Dinotefuran Acetamiprid Nitenpyram Samen >1000 toelatingen in EU

11

12

13 Giftigheid van neonicotinen t.o.v. oude middelen Pesticide Gebruik LD50 (ng/honingbij) Giftigheidsindex t.o.v. DDT DDT Dinocide insecticide Amitraz Apivar insecticide / acaricide Coumaphos Perizin insecticide / acaricide Tau-fluvalinate Apistan insecticide / acaricide Methiocarb Mesurol insecticide Carbofuran Curater insecticide λ-cyhalothrin Karate insecticide Deltamethrine Decis insecticide Thiamethoxam Cruise insecticide Fipronil Regent Insecticide Clothianidine Poncho Insecticide Imidacloprid Gaucho Insecticide Toxicity of insecticides to honeybees compared to DDT. The final column expresses the toxicity relative to DDT. (Source: Bonmatin, 2009)

14 Mais gecoat met Gaucho (imidacloprid) 75 gram imidacloprid / ha mais zaden per ha gram imidacloprid/zaad 3.7 nanogram is dodelijk voor een bij dodelijke doses per maiszaadje

15 Systemische insecticiden Systemisch: residuen in nectar en stuifmeel Zeer krachtig zenuwgif voor bijen, hommels, vlinders Hoge persistentie in bodem en water Afbraakproducten ook krachtig zenuwgif voor bijen Acute effecten (overdosering, zaaistof, spuitschade ) Subletale effecten stapeleffect bij herhaalde blootstelling (chronisch) Risico in het veld hoog: PEC/PNEC >> 1 Wederzijds versterkende werking met andere pesticiden Wederzijds versterkende werking met ziekteverwekkers (Nosema, Wing Deform Virus) Belangrijke factor in de verzwakking van bijenvolken

16

17 Slechts 1.6 tot 20% van toegepaste neonicotinoiden wordt opgenomen door het gewas (Sur & Stork 2003) 80 tot 98.4% lekt weg naar bodem, en water! Sinds 2004: Nederlands Oppervlaktewater zwaar verontreinigd met imidacloprid

18 Hoe krijgen bijen het binnen? Behandeld gewas Contact Stuifmeel (uitgestelde consumptie!, opslag in kast) Nectar (uitgestelde consumptie!, honing) Extrafloraal nectar Honingdauw (van luizen) Guttatie (uitscheiding plantensap) Dauw/regen (waterdruppels op plant) Zoete gewasresten (suikerbiet). Hars (propolis) Direct contact met stof (vliegen door zaaistof-wolk) Voorbeeld: bijen verzamelen honingdauw uitgescheiden door luizen Systemische opname door wilde planten op behandeld perceel Systemische opname vervuild water door wilde planten/bomen Drift van spuiten en zaaistof naar bloeiende velden Vervuild oppervlaktewater (drinken en koeling) Residu in grondsof voor (invert)suikerstroop/suikerdeeg/plantaardige eiwitsupplementen Wilde bijen/hommels: contact vervuilde grond, residu in nestmateriaal Etc..

19 Effecten op bijen Acute vergiftiging Chronische vergiftiging Subletale effecten Synergie effecten

20 Copernicus Institute Pomurje, Slovenië April 2011, Zaaiperiode clothianidine maïs Schade 2500 volken dood > 100 miljoen bijen

21 Veldproef in Padua Mobiele kooitjes Dodelijke wolk van onzichtbaar zaaistof < 30 seconden 10m afstand: 300 tot 4000 ng imidacloprid per bij acuut dodelijk

22 Copernicus Institute Krupke e.a studie iftige paardenbloemen bij maïsveld Krupke e.a Multiple Routes of Pesticide Exposure for Honey Bees Living Near Agricultural Fields.

23 Copernicus Institute Geven bomen imidacloprid uit oppervlaktewater door aan hun stuifmeel en nectar? Dit voorjaar namen we monsters van wilgen (Salix) in vervuild gebied

24 Blootstelling Via guttatie? Via water voor drinken en koelen? T. Seeley, The wisdom of the hive Chapter 9 regulation of water collection

25 Chronische giftigheid imidacloprid voor hommels Micro kolonies gevoed met imidacloprid: 200 ppm 20 ppm 2 ppm 0.2 ppm 20 ppb 10 ppb 100% sterfte enkele uren 100% sterfte 14 dagen 100% sterfte 28 dagen 100% sterfte 49 dagen 15% sterfte (77 dagen) 0% sterfte (77 dagen) NOEC reproductie <2.5 ppb Mommaerts e.a Laycock e.a. 2012: NOEC reproductie 0.8 ppb

26 Effecten bij niet-dodelijke blootstelling ( subletale effecten ) Verstoord fourageergedrag / navigatie Taakdifferentiatie in het volk Hygiënisch gedrag (grooming) Immuun systeem Broed Vertraagde ontwikkeling van larven etc.

27 Science, 29 Mar

28 Copernicus Institute Using video-tracking to assess sublethal effects of pesticides on honey bees Bees exposed to 0.05, 0.5, 5.0, 50, and 500 ppb imidacloprid in a sugar agar cube significant reduction in distance moved at 50 and 500 ppb imidacloprid (p<0.001). Obvious biological gradient Figure: a=distance, b=time in foodzone, c=time interacting

29 Synergie (wederzijds versterkend effect) Met ziekteverwekkers Neonicotinoiden + Nosema ceranae: sterk Neonicotinoiden + virus: matig Andere agrochemicalien: Versterkingsfactor giftigheid Thiacloprid bijen + piperonylbutoxide 154x + propiconazool 559x + triflumizool 1141x Sinds uitbreidingsbesluit thiacloprid 24 nov 2012: >200 gewassen in NL waar 1 of meer van deze combinaties is toegelaten!

30 Advertisment NEW - Premise 200SC What is Premise 200SC plus Nature? Low doses of Premise 200SC, such as the edge of the Treated Zone, disoriented the termites and cause them to cease their natural grooming behaviour. Grooming is important for termites to protect them against pathogenic soil fungi. When termites stop grooming, the naturally occuring fungi in the soil attack and kill the termites. Premise 200SC makes fungi 10,000 times more dangerous to termites. Nature assists Premise in giving unsurpassed control. This control is called Premise 200SC plus Nature. Premise 200SC containing the active ingredient imidacloprid, belong to new chloronicotinyl group of chemicals.

31 Copernicus Institute Lu e.a Harvard University- 5 Apr 2012 In situ replication of honey bee colony collapse disorder

32 Copernicus Institute Japanse studie Yamada 2012 D= clothianidin 10, 50, 100x verdund S= dinotefuran 10, 50, 100x verdund tov veldconcentratie behandeld gewas

33 Problemen met veldstudies Sommige veld studies bekeken slechts 1 volk (Schmuck 2001) Grote tekortkomingen in opzet van de veldexperimenten voor het toelatingsdossier Veel veldstudies hebben verborgen financier: Bayer Cropscience, Syngenta Voorbeeld: Cutler & Dupree 2007 studie In toelatingsprocedure wegen veldsudies (onterecht!) zwaarder (zelfs foutief opgezette en te kleinschalige). Wetenschappelijk gezien zijn labstudies veel betrouwbaarder!

34 Sterke invloed agrochemische industrie op toelatingsprotocollen Slager keurt eigen vlees & ontwerpt keuringsprotocol! Samenstelling ICPBR werkgroep protocol invloed landbouwgif op bijenbroed: 1x Bayer, 1x BASF, 1x industrie-consultant, 3x toelatingsautoriteit Veel onderzoek bijensterfte gefinancierd door Bayer

35 Oplossingen Meer ruimte voor wilde bloemen bijvriendelijk groenbeheer, maaibeleid bermen, akkerranden, EHS; Meer nestgelegenheid wilde bijen / rommelhoekjes!; Meer variatie (in ruimte en tijd) in gewassen in de landbouw, minder monocultuur;

36 Oplossingen Moratorium op imidacloprid, thiamethoxam, clothianidine en fipronil, of ten minste het terugdringen van het gebruik met een factor 10. Strenger toelatingsbeleid: betere toelatingstests: sublethale effecten, synergie effecten, en chronische toxiciteit en andere bloostellingsroutes dan via stuifmeel en nectar;

37 Oplossingen Stimuleer samenwerking tussen universiteiten, onderzoeksgroepen en vakgebieden om bedreigingen en oplossingen sneller en beter in kaart te brengen. Betrek niet-wetenschappers bij het onderzoek

38 oplossingen Verbeter de imkerpraktijk. Imkeropleiding!; Pesticide vrije landbouwzones waar met uitsterven bedreigde wilde bestuivers kunnen overleven; Versterk kennisinfrastructuur rond bestuivende insecten en hun bedreigingen.

39 EU voorstel 2 jaar verbod imidacloprid, clothianidine, thiamethoxam voor: Toepassing op voor bijen aantrekkelijke gewassen (koolzaad, mais, peulvruchten, vruchtgroenten, fruit, asperge etc.) Zaadbehandeling van voor bijen aantrekkelijke gewassen en verbod pneumatisch zaaien tijdens vliegseizoen Over 2 jaar evalueren Geen verbod voor: suikerbiet, aardappel, graan, gras, bladgroente, kool, wortel en knolgroenten, boomkwekerijen, sier/potplanten? bloembollen?

40 Deze presentatie downloaden: Meer info: