Omgaan met onzekerheid rond nieuwe risico s

Transcriptie

1 17de Ius Commune congres Workshop Liability and Insurance, Amsterdam, 29 november 2012 Omgaan met onzekerheid rond nieuwe risico s Dr. Jeroen P. van der Sluijs Copernicus Institute of Sustainable Development Utrecht University

2

3 Copernicus Institute Complexe - onzekere risico s Typische eigenschappen (Funtowicz & Ravetz): Beslissingen nodig voordat er eenduidig wetenschappelijk bewijs is ( inconclusive evidence ); Potentiële impacts van die beslissingen mogelijk groot, ingrijpend, en verreikend Conflicten over waarden Kennisbasis gekenmerkt door grote (deels ontembare, grotendeels onkwantificeerbare) onzekerheden, multicausaliteit, gaten in de kennis, en onvolledig begrip van het bestudeerde systeem Risicoanalyse gedomineerd door modellen, scenario s, aannames, extrapolaties (verborgen) Waardegeladenheid in probleemformuleringen, gekozen graadmeters, gemaakte aannamen Omgaan met onzekerheid is essentieel

4 Copernicus Institute 3 visies onzekere risico s onzekerheid als manco Onzekerheid is tijdelijk Onzekerheid reduceren, steeds complexere modellen maken Tools: kwantificeren, Monte Carlo, Bayesian belief networks Speaking truth to power onzekerheid als gebrek aan eenduidigheid Vergelijkende onafhankelijke evaluatie van onderzoeksresultaten (evidence evaluation) Tools: Wetenschappelijke consensus; multi disciplinaire expert panels Focus op robuste bevindingen Speaking [consensus] to power onzekerheid als fact of life bruikbare informatie! Onzekerheid is intrinsiek aan complexe systemen Onzekerheid kan het gevolg zijn van kennisproductie Onderkenning dat niet alle onzekerheid kwantificeerbaar is Openlijk omgaan met diepere dimensies van onzekerheid (problem frames, indeterminacy, ignorance, assumptions, value loadings) Tools: Knowledge Quality Assessment Working deliberatively within imperfections

5 Risico migratie: voorbeelden Vlamvertragers Minder brandrisico, Maar: lange termijn gezondheidseffecten hormoonverstorende stoffen Koelmiddelen/airco: NH3, CFK, PFK,? Acuut gezondheidsgevaar (NH3); Ozonlaag (CFK); Broeikaseffect (PFK) Waterstofauto Geen schadelijke verbrandingsemmissies Maar: explosierisico; aantasting zelfreinigend vermogen atmosfeer; wereldmarkt bevoordeelt vuile waterstof Nanotechnologie Besparing van energie en grondstoffen Mogelijk gezondheidsrisico nanodeeltjes en problemen nano-afval Systemische insecticiden Minder gezondheidsrisico voor mens, vogel en zoogdier Onvoorziene bijwerking massale bijensterfte

6 Een nieuwe bestuivende soort in opkomst in China

7 Systemische insecticiden (neonicotinoiden) Systemisch = gewas neemt gif op in de sapstroom, maakt plant van binnen uit giftig

8 Clothianidine toegelaten op grond van opmerkelijke veldproef Afstand case en control 295 meter; volk (40000 bijen) foerageert in straal van 3km! (2800 ha) Blootstelling 3 weken, bijen fourageren 25 weken voor wintervoorraad 1/2800 x 3/25 x 100% = 0,004 % van de wintervoorraad kwam van proefveld Clothianidine gevonden in controle groep: case en control aten van elkaars veld Hidden sponsor: Bayer US$ [ref] In 2010 diskwalificeerde US-EPA deze studie [ref] Zomer 2011 baseerde Ctgb in NL zich klakkeloos op deze studie [p44 ref] Ctgb wordt gefinancierd door agrochemische industrie [ref]

9 Sterke invloed agrochemische industrie op toelatingsprotocollen Slager keurt eigen vlees & ontwerpt keuringsprotocol! Samenstelling ICPBR werkgroep protocol invloed landbouwgif op bijenbroed: 1x Bayer, 1x BASF, 1x industrie-consultant, 3x toelatingsautoriteit Groot deel onderzoek bijensterfte gefinancierd door Bayer en Syngenta

10 Risicomigratie: de LED lamp Extreme helderheid van punt-lichtbron Straalt licht in één richting (zit tussen gloeilamp en laser) Blauw licht schade menselijk oog Blauw licht als hormoonverstoorder: onderdrukt biologische klok hormoon meletonine Emissies schadelijke stoffen in binnenmilieu uit de plastic delen Electroveiligheid contacten te dicht bij elkaar Lichtkwaliteit beinvloedt arbeidsproductiviteit

11 Copernicus Institute Led lamp: Blauw Licht schade?? nm melatonine regulatie?? Vermogensspectrum van koudwitte LED lamp a. Daylight spectrum b. Incandescent lamp spectrum c. LED spectrum compared to daylight

12 Blauw licht schade

13 Copernicus Institute Cajochen e.a Evening exposure to a light-emitting diodes (LED)- backlit computer screen affects circadian physiology and cognitive performance LED-backlit screen emitted 3.32 times more light in the blue range between 440 and 470 nm than the non-led-backlit screen. This is the major factor contributing to the observed effects.

14 Copernicus Institute Patronen Nieuwe stoffen met unieke problematische onbekende eigenschappen (hormoonverstoorders, zenuwgif etc.) Toelatingskader niet toegesneden op unieke nieuwe eigenschappen Teveel invloed industrie op ontwikkeling en toepassing toelatingstests, ongeoorloofde druk op academische wetenschap Incomplete levenscyclusanalyse Onvoorzien gebruik niet betrokken in de ontwerpfase Niet-standaard situaties (combinatieblootstelling) Negeren van onwetendheid Ondoordachte opschaling van kleinschalige ervaring naar grootschalig gebruik Gebrek aan systeem-benadering in risicoanalyseh Geen prikkels tot ALARA

15 Late lessen, vroege waarschuwingen EEA 2001 rapport 14 innovaties beoordeeld als veilig maar toch ging het mis Centrale vragen Wanneer kwamen eerste signalen uit de wetenschap? Wanneer en door wie werd hierop actie ondernomen? Wat waren kosten en baten (ook maatschappelijk) van actie/inactie? Welke lessen zijn te trekken uit deze gevallen?

16 Late lessons II rapport 23 Jan 2013 aanbieding Europees Parlement

17 Lessen I Negeer de onzekerheden en gaten in de kennis niet maar betrek ze op een expliciete wijze in de oordeelsvorming. Zorg voor lange termijn onderzoek (monitoring: meerjarige meetreeksen) naar mogelijke milieu en gezondheidseffecten en zoek actief naar vroege signalen van onvoorziene gevolgen van nieuwe technologieën. Breng blinde vlekken en gebreken in de kennis systematisch in kaart en werk aan het oplossen van deze gebreken. Breng interdisciplinaire obstakels die het leerproces vertragen of belemmeren systematisch in kaart en werk aan het wegnemen van deze obstakels. Zorg dat de risicostudies waar de regelgevende instanties zich op baseren bij hun beoordeling van de toelaatbaarheid van nieuwe technologieën, uit gaan van realistische aannamen. Houdt de aangevoerde rechtvaardigingen voor, en verwachte voordelen van nieuwe technologieën kritisch tegen het licht;

18 Lessen II Ontwikkel alternatieven voor de betreffende technologie waarmee je in dezelfde behoefte kunt voorzien. Bevorder diversificatie; Betrek leken en lokale kennis bij de beoordeling van risico's van technologieën; Betrek de aannames en waarden van de verschillende stakeholders in het proces van beoordeling van risico's van technologieën; Waarborg dat de regelgevende instanties volledig onafhankelijk zijn van de stakeholders die belangen hebben bij de betreffende technologie.; Breng institutionele obstakels die het nemen van beslissingen vertragen of belemmeren in kaart neem deze weg; Vermijdt verlamming door onderzoek

19 Omgaan met pluraliteit en onzekerheid in risicoanalyse Diversiteit van de kennisbasis: Neem het hele spectrum aan wetenschappelijke interpretaties mee; Robuustheid van de kennis onzekerheid en kritiek meenemen in analyse, synthese en afwegingen; Stel kwaliteitsanalyse centraal en ontwikkel een taal om beperkingen in de kwaliteit helder en transparant te communiceren Bayesian likelyhood terminologie is misleidend en suggereert zekerheden die er niet zijn; Gebruik de informatie afkomstig van andere dan wetenschappelijke bronnen maar toets deze en wees helder over de status van deze informatie; Verhelder de waarden die een rol spelen in het onderzoek en in de politieke context waarbinnen risicoonderzoek is ingekaderd. (Maxim en van der Sluijs, )