De onbegrensde bibliotheek

Transcriptie

1 De onbegrensde bibliotheek BIBLIOTHEEKDIRECTEUREN OVER SAMENHANG TUSSEN DIGITALE EN FYSIEKE BIBLIOTHEEK

2 Inhoud Voorwoord Inleiding De digitale bibliotheek is een verlevendiging van de fysieke Lotte Sluyser, Bibliotheek Haarlem en omstreken Digitalisering betekent uniformiteit Mart Toet, Bibliotheek Rotterdam Leren om in oplossingen te denken Hanneke Veen, Bibliotheek Assen Digitalisering: middel om fysieke bibliotheek beter te laten renderen Gerard Kocx, Bibliotheek Enschede Niet kiezen tussen de een óf de ander Theo Peeters, Theek 5, Oosterhout Colofon Openbare bibliotheken maken spannende tijden door. Gemeenten bezuinigen op hun subsidies, bibliotheken worden niet ontzien. De omvang van die bezuinigingen noodzaakt bibliotheken ongekende maatregelen te nemen. Maatregelen die de kwaliteit van de dienstverlening raken, de omvang van collecties, het aantal vestigingen, openingstijden en misschien zelfs het personeelsbestand. Bezuinigingsmaatregelen doorvoeren is lastig. Maar de uitdaging in onze branche is nog groter. Is de bibliotheek die rest toekomstbestendig? Is het een bibliotheek die nog haar beoogde meerwaarde voor de samenleving kan leveren? Zijn het ondernemerschap en de flexibiliteit te vergroten? En is de positie binnen het lokale, maatschappelijke speelveld te verstevigen? Is de band met de klanten, beleidsmakers, financiers, scholen en andere maatschappelijke partners aan te halen? En zijn nieuwe leden en bezoekers te werven? Hoe kunnen digitale dienstverlening en de digitale performance van bibliotheken daarbij helpen? Hoe kan de verdergaande digitalisering in de producten en service van de bibliotheken bijdragen aan het bouwen van de toekomstbestendige openbare bibliotheek, die een breed draagvlak heeft in de lokale samenleving? Dat is het thema van deze brochure in de reeks van de Bibliotheek in actie, een programma dat de VOB haar leden aanbiedt om hen te inspireren en met kennis te ondersteunen in deze lastige maar uitdagende tijd. De onbegrensde bibliotheek, brengt de VOB uit in samenwerking met Stichting Bibliotheek.nl, die deze publicatie ook financieel mede mogelijk maakte, waarvoor onze hartelijke dank. De onbegrensde bibliotheek beschrijft vijf bibliotheeksituaties waar bibliotheekprofessionals enthousiast bezig zijn met het inzetten van digitalisering bij het realiseren van hun bibliotheek voor de toekomst. Het geeft inzicht in de visie van vijf bibliotheekdirecteuren op hun toekomststrategie en de plek van digitale dienstverlening en digitale communicatie daarin. En het geeft een inkijkje in vijf bibliotheken en hun uitdagingen en aanpak op digitaal terrein. Openhartige verhalen, verschillende lokale situaties, een diversiteit aan ambities, enthousiasme en zo nu en dan ook enige beredeneerde reserve, uiteenlopende visies op de balans tussen collectiviteit en lokale autonomie. Vaak zijn de geïnterviewden het met elkaar eens, zo blijkt, maar er zijn ook tegenstellingen. Toch hebben ze allemaal die ene stip op de horizon: een gekende en erkende toekomstbestendige openbare bibliotheek, actief in het digitale domein, met een veelheid aan gewaardeerde en verrassende digitale producten, diensten en communicatiekanalen. Ze werken allemaal aan de bibliotheek die meedoet en meetelt, ook in het digitale tijdperk, opdat hun bezoekers en leners ook meedoen en ook meetellen, nu en in de toekomst. Ap de Vries, directeur Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB)

3 Anno 2012 voeren overheden een golf aan bezuinigingsmaatregelen door. Vrijwel alle openbare bibliotheken worden geraakt. Sommige bestuurders en beleidsmakers zien in de digitalisering een bezuinigingskans. Dat is te kort door de bocht. Met de veranderingen gaan juist veel geld en energie gemoeid, zowel qua investering als qua exploitatie. Bibliotheken moeten nog harder aan de bak. Goed samenspel tussen landelijke en lokale spelers is belangrijker geworden dan ooit. Inleiding De Vereniging van Openbare Bibliotheken heeft een ondersteuningsprogramma in het leven geroepen, de Bibliotheek in actie. Dit programma is primair bedoeld om de uitwisseling van informatie over keuzes en bijbehorende argumenten te stimuleren. In deze brochure komen vijf directeuren van bibliotheken aan het woord over de verhouding tussen de fysieke en de digitale bibliotheek. O p g a v e e n m a r k t g e g r o e i d Volgens de geïnterviewde directeuren is de opgave van de sector niet kleiner geworden. Ze stellen dat de markt door de digitalisering juist is gegroeid. Elke internetgebruiker is nu een potentiële klant. De nieuwe middelen maken dat de bibliotheek overal tegelijk kan zijn, in de huiskamer, in groep 6 op de basisschool en in de centrale bibliotheek. De voorziening is daarmee in principe onbegrensd. De directeuren die we interviewden zijn ervan overtuigd dat ze in deze tijd overal te vinden moeten zijn. Het digitale aanbod is dus een cruciale aanvulling op de fysieke verschijningsvorm. Mart Toet, directeur van Bibliotheek Rotterdam, pleit ook voor een actief programmerende bibliotheek. We moeten [ ] meer duiden en uitleggen. En we moeten ook veel beter in de gaten houden wat er in de samen leving speelt en wat mensen nodig hebben. Dáár moeten we op inspelen. Deze verandering, de stap van het leveren van alleen content naar het leveren van content én context, maakt de rol van de bibliotheek ingewikkelder. De gedachte dat iedere burger zichzelf wel kan ontwikkelen met behulp van het internet blijkt niet meer dan een moderne mythe. De bibliotheek kan nog steeds een belangrijke rol spelen, al is het op een iets andere manier, zoals Theo Peeters, directeur van Theek 5, aangeeft: De doelstellingen van de bibliotheek veranderen niet, alleen de manier waarop we die doelen bereiken. U n i f o r m i t e i t e n o n d e r n e m e r s c h a p Uit de interviews spreekt een ruim draagvlak voor Bibliotheek.nl. Het vertrouwen in het landelijk aanbod is in de afgelopen periode gegroeid, maar een halleluja-verhaal hoorden we gelukkig ook weer niet. De directeuren grepen de interviews aan om te benadrukken dat ze veel belang hechten aan kwaliteit, tempo en een inzichtelijke planning. Het is duidelijk dat de directeuren zich sterk betrokken voelen bij Bibliotheek.nl en dat zij de ontwikkelingen op de voet volgen. Opgetekend mag worden dat ze de centrale digitale dienstverlening niet als een discussiepunt zien, maar eenvoudigweg als een vereiste. Mart Toet hamert nog het meest op het belang van eenheid. Digitalisering betekent voor hem uniformiteit. En ook Lotte Sluyser van Bibliotheek Haarlem pleit voor een eenduidige aanpak. Daarnaast is ze van mening dat de democratie in de sector zijn langste tijd gehad heeft. Het kan nou eenmaal niet dat er bij het vormen van beleid naar elke individuele bibliotheek geluisterd wordt. Het mag best iets minder democratisch om juist slagvaardig te kunnen zijn. Er is draagvlak voor een gezamenlijke aanpak, maar dat laat onverlet dat directeuren zich het recht voorbehouden om hun eigen keuzes maken. Hanneke Veen van Bibliotheek Assen stelt dat de landelijke partijen er goed aan doen om lokale bibliotheken veel vrijheid te bieden in de omgang met het centrale 2

4 Ook Mart Toet ziet in de verschuiving geen probleem. Maar dan moeten we als bibliotheek wel meebewegen. De juf of meester hoeft bijvoorbeeld niet met de klas naar de bibliotheek te lopen, maar de bibliotheek komt naar de school. Het programma de Bibliotheek op school biedt een uitgebreid educatief programma en de mogelijkheden van een schoolbibliotheek. Digitalisering is een belangrijk onderdeel van deze algemene ontwikkeling, maar absoluut niet de enige. De bibliotheek is in zijn geheel in beweging. aanbod. Als iets werkt, prima, maar soms wordt het doel van landelijke producten en diensten uit het oog verloren. Het moet goed werken voor ons en zo niet, dan nemen we het niet over. [ ] Bibliotheken zijn primair lokaal ondernemers. E n t h o u s i a s m e e n p r a g m a t i e k De directeuren zijn per saldo erg enthousiast over de digitalisering. Ze zien vooral kansen om zich sterker te manifesteren. De bibliotheek is in hun ogen een onbegrensd virtueel-fysiek logistiek knooppunt. Dit principiële enthousiasme combineren zij met een verfrissend pragmatische insteek. Zo ziet Gerard Kocx van Bibliotheek Enschede de digitale bibliotheek vooral als een middel om de fysieke bibliotheek beter te laten renderen. Lotte Sluyser spreekt letterlijk van verlevendiging door digitalisering. Digitale instrumenten [zorgen] ervoor dat je veel meer mensen kunt bereiken en ook dat je beter kunt inspelen op de specifieke wensen en eisen van klanten. Ook stelt ze dat digitale middelen een belangrijke rol spelen bij het verbeteren van het imago. De directeuren voorzien voorts een verdere afname van het aantal filialen, maar zij beschouwen dit als een logisch gegeven. Ze kiezen liever voor kwaliteit en die is anno 2012 niet meer in elke wijk in fysieke vorm te realiseren. Logisch dat tegelijkertijd het aanbod dat via Bibliotheek.nl beschikbaar komt aan belang wint. To t s l o t Vijf levendige gesprekken over een onderwerp dat niemand in deze sector koud laat. De directeuren maken een strijdvaardige indruk. Somberheid is ver te zoeken. Ze leggen hun eigen accenten en ventileren op onderdelen verschillende meningen. Niettemin spreekt uit deze interviews draagvlak voor het onvermijdelijke proces van verdergaande digitale integratie en het ontstaan van de digitale achterkant van de bibliotheken in Nederland. De gesprekken leren dat de drie landelijke partijen, VOB, SIOB en Bibliotheek.nl er goed aan doen om met enthousiasme en met volle kracht een strikt gezamenlijke koers te volgen. Want er zijn zoveel meningen als er bibliotheekboeken zijn en het is in een land met ingewikkelde bestuurlijke verhoudingen niet lastig om tegen elkaar uitgespeeld te worden. Het is daarbij mijns inziens minstens zo belangrijk dat deze koers de lokale autonomie als uitgangspunt neemt. Want de directeur wikt, maar de wethouder beschikt. Zo is het nog steeds in dit land. Progressie maken in bibliotheekland in tijden van digitalisering vraagt dus een intensief strategisch en tactisch samenspel tussen lokale en landelijke spelers. Aansprekende concrete producten van Bibliotheek.nl en ook beeldbepalende projecten als de Bibliotheek op school werken zonder twijfel als procesversneller. Ze zijn daarmee misschien wel meer dan enig beleidsnota de dragers voor de toekomst van de sector. n Thomas van Dalen, onderzoeker/organisatieadviseur 3

5 LOTTE SLUYSER, BI BLIOTH EEK HA ARLEM EN OMSTREKEN De digitale bibliotheek is een verlevendiging van de fysieke Het imago van de bibliotheek is nog steeds tamelijk duf. De sector heeft op dat punt nog een grote slag te maken, denkt directeur Lotte Sluyser. Drie-en-een-half jaar geleden zette zij haar eerste stappen in de bibliotheekwereld en was verbaasd over de enorme rijkdom die ze daar aantrof. De gemiddelde burger heeft geen idee wat de bibliotheek allemaal doet en veel mensen weten niet dat de bibliotheek erg veranderd is. Dat moeten we beter communiceren.

6 Die imagoverbetering moet zowel op landelijk als lokaal niveau plaatsvinden. In Haarlem zijn we overgegaan op het landelijk merkbeeld en het retailconcept, onder andere omdat het een modernere uitstraling heeft. We hebben bewust ons aanbod van e-books en e-readers gepromoot via abri s in de stad. We denken beter na over welke producten we naar voren brengen, in plaats van alles tegelijkertijd aan te bieden. We doen hier wat we kunnen, maar ook op landelijk niveau mag het bibliotheekmerk nog veel krachtiger worden neergezet. Een professionele landelijke publiekscampagne zou wenselijk zijn, het liefst met reclame op tv. Met een moderner imago trek je niet alleen meer bezoekers, ook wordt een baan in de bibliotheek aantrekkelijker voor jonge mensen. Dat zien wij aan de reacties op onze vacatures. D i g i t a l i s e r i n g Digitale instrumenten spelen een belangrijke rol bij het verbeteren van het imago, volgens Sluyser. We voeren hier in Haarlem zoveel mogelijk digitale vernieuwingen door. We waren een van de eerste bibliotheken die de landelijke digitale producten zoals de website overnamen. We zijn ook met eigen productontwikkeling bezig, zoals een website voor schrijvers en een webshop voor tweedehandsboeken. Dit zijn projecten die we ook willen delen met de branche. Bibliotheek.nl sponsort de website voor schrijvers, het wordt uiteindelijk ook een product van Bibliotheek.nl. Samenwerking op digitaal gebied is belangrijk. Zo kunnen we kennis delen en bovendien kosten besparen. Digitalisering speelt ook een grote rol bij het betrekken van jongeren bij de bibliotheek. Je moet een bewuste strategie hebben ten opzichte van de groep van jaar. Ze lezen eerst nog voor hun lijst maar besteden verder weinig tijd aan het lezen van boeken. Het risico is dat wanneer deze jongeren gaan studeren ze niet meer terug komen naar de bibliotheek, ook niet wanneer ze later zelf kinderen hebben. Maar het is lastig de jongeren erbij te houden. Dit is waar digitale instrumenten kunnen helpen. Wij maken bijvoorbeeld veel werk van sociale media. Met Facebook richten we ons op die leeftijdscategorie van jaar. De medewerker die dit bijhoudt valt zelf ook nog midden in deze groep. We organiseren verder dichtwedstrijden via Twitter en geven tips over boeken die jongeren leuk zouden kunnen vinden. Verder zijn we stapsgewijs bezig om alle scholen, zowel basisals middelbaar onderwijs, lid te maken van de bibliotheek. De uitdaging is natuurlijk om ook het gebruik van de pas bij deze leerlingen te stimuleren. Ik denk dat we in de branche veel vaker ideeën moeten uitwisselen over welke methodes werken om de jeugd bij de bibliotheek te betrekken. Ve r h o u d i n g f y s i e k e n d i g i t a a l Digitalisering betekent winst voor de bibliotheeksector. Een belangrijk punt is de eerdergenoemde verbetering van ons imago. We moeten laten zien dat we met de tijd mee gaan, dat we toekomst-proof zijn. Daarnaast zorgen digitale instrumenten ervoor dat je veel meer mensen kunt bereiken en ook dat je beter kunt inspelen op de specifieke wensen en eisen van klanten. Een deel van de klanten zal zich compleet gaan richten op de digitale bibliotheek en dat gaat in de toekomst geld schelen. Dit betekent echter niet het einde van de fysieke bibliotheek. Er is voorlopig nog een enorme behoefte aan papieren boeken. Veel oudere mensen gaan sowieso niet over op e-books, maar ook veel mensen die al wel e-books lezen blijven daarnaast toch gewone boeken gebruiken. Ook is de ontmoetingsfunctie van de bibliotheek onverminderd belangrijk. Mensen komen hier om te studeren en te werken: op de een of andere manier heeft de aanwezigheid van anderen een motiverend effect. Bezoekers voelen zich hier op hun gemak omdat ze het gevoel hebben dat ze niks hoeven. Mensen lopen ontspannen rond, alsof het een overdekte publieke ruimte is. En dat is het eigenlijk ook. Hoe verhouden de fysieke en digitale bibliotheek zich tot elkaar? De digitale bibliotheek is een verlevendiging van de fysieke. Je probeert door de digitale bibliotheek overal te zijn, die fysieke bibliotheek te verbreden, bijvoorbeeld met de bibliotheek app. Maar de fysieke bibliotheek is toch nog wel iets meer dan de digitale versie. Natuurlijk is het mogelijk dat, ergens in de verre toekomst, alleen de digitale versie overblijft. Ik denk niet dat dit snel zal gebeuren, maar het kan. Dat zou jammer zijn. P r o f e s s i o n a l i s e r e n De wens om te digitaliseren gaat hand in hand met een ander streven van Sluyser voor de bibliotheek: professionalisering. Sluyser heeft hiervoor twintig jaar bij grote bedrijven gewerkt en het contrast tussen de professionele aanpak die ze daar ervoer en de bibliotheekwereld was groot. Vooral op het gebied van marketing, projectmanagement en ICT is de kennis in onze sector nog niet groot genoeg. Ik waardeer de geïnteresseerde, warme cultuur die ik hier vond. Maar die kan prima samengaan met een hoger niveau van professionalisering. 5

7 1 Digitalisering en de bibliotheeksector: kans of crisis? n4 kans n crisis 2 Interne organisatieverandering: revolutie of evolutie? n4 revolutie n evolutie 3 Nationale Bibliotheekcatalogus: aardig of urgent? n aardig n4 urgent 4 Lokaal investeren in digitalisering: zero of substantieel? n zero n4 substantieel 5 De wethouder over uw digitale ambities: overtuigd of oppositie? n4 overtuigd n oppositie 6 Invoeren van website-services: nu of nooit? n4 nu n nooit 7 Persoonlijk profiel: digibeet of autodidact? n digibeet n4 autodidact 8 Houding ten opzichte van CRM, huisstijl, merk en marketing: enthousiasme of achterdocht? n4 enthousiasme n achterdocht 9 Samenwerking versus lokale autonomie: dilemma of non-issue? n dilemma n4 non-issue Ik zie veel bibliotheekdirecteuren die ondernemend en zakelijk opereren. Dat viel me reuze mee, want ik had meer passiviteit verwacht toen ik hier kwam werken. Maar er zijn ook nog veel bestuurders en medewerkers met een, in mijn ogen, ouderwetse kijk en aanpak. Er wordt bijvoorbeeld vaak nog niet projectmatig gewerkt. Medewerkers gaan ergens mee aan de slag, zonder dat het doel, de verwachte resultaten en de planning helder zijn. We moeten in deze sector strakker sturen op resultaten en leren ons aan deadlines te houden. En dat zal soms betekenen dat we ons wat harder moeten opstellen en dat we een hogere kwaliteit eisen. We mogen ons best wat meer gedragen als een groot bedrijf. We draaien voor een groot deel op overheidsgeld en dat brengt de plicht met zich mee om efficiënt te werken. Die professionaliteit komt ook de positie ten opzichte van de politiek ten goede: Wij geven regelmatig presentaties aan gemeenteraadsleden over het werk dat we in de bibliotheek doen. Voor de eerste grote presentatie hebben we een extern communicatiebureau ingehuurd om het verhaal zo goed mogelijk over te brengen. Dat kost dan even wat extra, maar het maakte een goede indruk op de politici. Bovendien kunnen we onderdelen van die presentatie eenvoudig weer gebruiken en ook aspecten delen met andere bibliotheken. Naast een professionele vorm is natuurlijk een sterk inhoudelijk verhaal nodig. We laten precies zien waarom de bibliotheek belangrijk is. We tonen waar we mee bezig zijn, zoals ons educatief programma, en geven aan wat de doelen en meetbare resultaten zijn. Wij denken dat we tot nu toe de gemeentes hebben weten te overtuigen. Als ze toch bezuinigen is het niet omdat ze dat echt willen. N i v e a u m e d e w e r k e r s De professionaliseringslag heeft ook gevolgen voor de medewerkers. Het niveau moet omhoog. We nemen het liefst alleen nog mensen aan die een hbo-opleiding of hoger hebben, met projectmatige werkervaring en een marketing of ICT achtergrond. We hebben medewerkers nodig die met cijfers kunnen werken, die ideeën in cijfers kunnen omzetten. Voor een aantal managementfuncties hebben we al sterke professionals aangetrokken van buiten de sector. De bibliotheekbranche, ook op directieniveau, heeft volgens mij te weinig bèta s en teveel mensen die communiceren met lange teksten. Is er nog ruimte voor échte bibliotheekmensen? Natuurlijk, die heb je zeker ook nodig. Medewerkers met kennis van de 6

8 inhoud en de collectie. Verder trainen we onze medewerkers met een traditionele bibliotheekachtergrond door cursussen en projecten. De professionaliseringsslag is vooral nodig in de backoffices, waar de producten worden ontwikkeld. M i n d e r d e m o c r a t i e, m e e r s l a g v a a r d i g h e i d Hoe belangrijk is het landelijke niveau met betrekking tot digitale innovatie? Wat mij betreft worden digitale producten en diensten zoveel mogelijk landelijk ontwikkeld. Maar dit moet wel op een professionele manier gebeuren. Dat betekent: van tevoren een gedetailleerde meerjarenplanning maken voor de te realiseren producten; per product eisen opstellen en hier in een sessie input voor vragen van de bibliotheken; ook in de testfase input vragen van bibliotheken; de architectuur strak in de gaten houden; blijven focussen op het project zelf en niet teveel nieuwe projecten aangaan. Goede communicatie over de planning en de fases per product is hierbij belangrijk. Ik denk dat er in het algemeen meer centraal moet worden aangestuurd. Al die kleine lokale bibliotheekorganisaties, zoals we nu hebben, dat werkt niet goed, want het is niet haalbaar om het eens te worden met 166 verschillende spelers. Dat betekent niet dat we alle individuele bibliotheken moeten opheffen en naar één grote organisatie toe moeten, want dan word je weer een logge monopolist. Ik ben echter wel voor het fuseren tot grotere regionale bibliotheekorganisaties. De sector moet focussen op digitale innovatie en op professionaliteit. Deze ontwikkeling moet getrokken worden door de vernieuwers. De rest van de sector volgt dan later wel. De landelijke situatie zoals die nu bestaat, met de drie spelers SIOB, Bibliotheek.nl en VOB vindt Sluyser niet effectief. Vooral als het gaat om strategievorming loopt het mis, omdat er drie verschillende landelijke verhalen komen waar dan ook nog eens alle strategieën van de lokale bibliotheken aan worden toegevoegd. Centraal moet men, samen met een paar moderne bibliotheken, samen optrekken. Het kan nou eenmaal niet dat er bij het vormen van beleid naar elke individuele bibliotheek geluisterd wordt. Het mag best iets minder democratisch om juist slagvaardig te kunnen zijn. De branche is nu teveel tijd kwijt aan het produceren van teksten en eindeloze discussies. Op een gegeven moment staat de strategie in hoofdlijnen vast en moet daaraan vastgehouden worden door te verwachte resultaten in de tijd uit te zetten. Oftewel, ook dit moet projectmatig aangepakt worden. De sector moet focussen op digitale innovatie en op professionaliteit. Deze ontwikkeling moet getrokken worden door de vernieuwers. De rest van de sector volgt dan later wel. n 7

9 MART TOET, BI BLIOTH EEK ROTTERDAM Digitalisering betekent uniformiteit Hij is nieuw, maar zeker niet groen. Mart Toet is sinds 1 december 2011 directeur van de Rotterdamse bibliotheek. Het is zijn eerste functie binnen deze sector, maar hij werkte daarvoor ook al voor de gemeente, onder andere als algemeen directeur bij Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Waar anderen soms snel genoegen nemen met een bepaalde stand van zaken, betekent zijn recente begin in de bibliotheeksector dat hij overal vragen over durft te stellen. Niet uit naïviteit, maar met de open en nieuwsgierige blik van een nieuwkomer.

10 Zo n open blik kan zeker geen kwaad als het gaat om de ontwikkeling van digitalisering in de bibliotheekwereld. Sommigen vrezen voor een digitale vloedgolf, maar Toet ziet geen bedreiging: De digitale ontwikkeling is er gewoon. Het is de kunst om er juist gebruik van te maken, in plaats van je er tegen te verzetten. Als we met de digitalisering binnen onze sector goed omgaan valt er veel te winnen. N a a r c o n t e n t é n c o n t e x t De invloed van de digitalisering moet in een breder geheel worden gezien. De rol van de bibliotheek is in de loop der tijd veranderd: Bij de bibliotheek van twintig jaar geleden ging het vooral om het uitlenen van boeken. De rol van de toekomstige bibliotheek ziet er heel anders uit. Er komen andere groepen als zzp ers die de bibliotheek gebruiken als flexibele werkplek en studenten die in de studieruimtes zitten te stu - deren. Maar ook het organiseren of faciliteren van tentoonstellingen en debatavonden over actuele maatschappelijke onderwerpen wordt belangrijker. De programmering neemt in de toekomst dus een grotere plaats in. En daarnaast gaat het meer en meer om kennisverrijking. Kennisverrijking stond natuurlijk altijd al centraal in de bibliotheek, maar de kennisverrijking van nu gaat verder dan het incidenteel lenen van een boek. Meer mensen dan ooit zijn op zoek naar informatie. Wij bieden begeleiding aan degenen die het lastig vinden om die kennis zelf te vinden. En dan bedoel ik niet alleen het helpen vinden van de informatie, maar ook het bieden van een context voor die informatie. We moeten dus meer duiden en uitleggen. En we moeten ook veel beter in de gaten houden wat er in de samenleving speelt en wat mensen nodig hebben. Dáár moeten we op inspelen. Deze verandering, de stap van het leveren van alleen content naar het leveren van content én context, maakt de rol van de bibliotheek ingewikkelder. Ve r h o u d i n g d i g i t a a l e n f y s i e k Hoe verhoudt deze algemene bibliothecaire ontwikkeling zich tot digitalisering? De digitale bibliotheek is een belang - rijke nieuwe bron voor het beschikbaar maken van content. Het geeft daar allerlei nieuwe mogelijkheden voor. Door bij - voorbeeld het uitlenen van e-books bereik je mensen die al een tijd geen gebruik meer maakten van de bibliotheek. Dat is een belangrijke meerwaarde van de digitale bibliotheek. Dit betekent echter niet dat de fysieke bibliotheek maar snel aan de kant moet worden geschoven. De meerwaarde van de fysieke bibliotheek is namelijk dat zij niet alleen de content kan leveren, maar ook de context. En die context hebben we nu juist zo hard nodig. Dat is misschien wel de belangrijkste bijdrage van de bibliotheek aan de samenleving. Tegelijkertijd kan je je afvragen of alle fysieke vestigingen wel in staat zijn die context op een goede manier aan te bieden. Waarschijnlijk niet. Daarom is het niet erg om de fysieke aanwezigheid van de bibliotheek te concentreren, terwijl de digitale aanwezigheid, omdat ze niet is gebonden aan ruimte, alom tegenwoordig kan zijn. In Rotterdam is die fysieke aanwezigheid al danig ingeperkt: Wij gaan de komende jaren van 24 wijkbibliotheken en één centrale bibliotheek naar 6 stadsbibliotheken. Deze stadsbibliotheken bieden alle voorzieningen onder één dak, zijn langer open, hebben een ruime en actuele collectie en een uitgebreide programmering. De bibliotheek nieuwe stijl moet het met 6 vestigingen kunnen doen. Maar dan moeten we als bibliotheek wel meebewegen. De juf of meester hoeft bijvoorbeeld niet met de klas naar de bibliotheek te lopen, maar de bibliotheek komt naar de school. Het programma de Bibliotheek op school biedt een uitgebreid educatief programma en de mogelijkheden van een schoolbibliotheek. Digita lisering is een belangrijk onderdeel van deze algemene ontwikkeling, maar absoluut niet de enige. De bibliotheek is in zijn geheel in beweging. Ik heb gemerkt dat er binnen de sector nog veel mensen rondlopen met een conservatief beeld van wat de bibliotheek is of zou moeten zijn. Dat pers pectief is gewoon niet houdbaar. De rol van de bibliotheek is echt aan het veranderen, mede onder invloed van digitali sering. D i g i t a l i s e r i n g b e t e k e n t u n i f o r m i t e i t Voor directeur Toet is het heel logisch dat de landelijke spelers zoals Bibliotheek.nl en de VOB een voortrekkersrol spelen op het gebied van digitalisering. In Rotterdam wordt er veel samengewerkt met landelijke organisaties. Om echt flinke stappen te kunnen zetten met betrekking tot de digitali - sering moeten we dat als bibliotheken niet alleen regionaal of lokaal proberen, maar ook op landelijk niveau. Het prototype voor de landelijke website hebben we samen met Bibliotheek.nl ontwikkeld en ondertussen ook ingevoerd. We blijven er natuurlijk nog wel het een en ander aan veranderen. Het moet bijvoorbeeld nog wat levendiger. We hebben een paar weken geleden een aantal blogs toegevoegd en er komen binnenkort ook widgets bij. Eigenlijk proberen we zoveel mogelijk producten die door Bibliotheek.nl worden ontwikkeld zelf te gebruiken. 9

11 1 Digitalisering en de bibliotheeksector: kans of crisis? n4 kans n crisis 2 Interne organisatieverandering: revolutie of evolutie? n revolutie n4 evolutie 3 Nationale Bibliotheekcatalogus: aardig of urgent? n aardig n4 urgent 4 Lokaal investeren in digitalisering: zero of substantieel? n4 zero n substantieel 5 De wethouder over uw digitale ambities: overtuigd of oppositie? n4 overtuigd n oppositie 6 Invoeren van website-services: nu of nooit? n4 nu n nooit 7 Persoonlijk profiel: digibeet of autodidact? n digibeet n4 autodidact 8 Houding ten opzichte van CRM, huisstijl, merk en marketing: enthousiasme of achterdocht? n4 enthousiasme n achterdocht 9 Samenwerking versus lokale autonomie: dilemma of non-issue? n dilemma n4 non-issue Toet vindt dat er nog veel meer samenwerking mag plaats - vinden tussen bibliotheken en dat er op veel punten een uniform beleid zou moeten worden gevoerd. In Rotterdam kunnen we nog niet alles toepassen, omdat we een gemeentebibliotheek zijn. Maar wanneer we een zelfstandige stichting worden, ik verwacht op 1 januari 2013, nemen we de nieuwe landelijke huisstijl over. Dan gaan we dus ook het landelijke logo gebruiken. Maar het moet nog veel verder gaan. Wat mij betreft zit ook iedere bibliotheek straks in de Nationale Bibliotheekcatalogus, inclusief de KB. Natuurlijk besef ik dat hier haken en ogen aan zitten. Bibliotheken werken nu allemaal met verschillende leensystemen. Daardoor kunnen we niet gebruikmaken van elkaars collecties en dat is ongelooflijk jammer. Ik ben er dan ook voor om overal hetzelfde systeem in te voeren. D e b i b l i o t h e e k a l s s t e r k m e r k Maar niet alleen op het gebied van digitalisering zou er van Toet meer eenheid mogen zijn. We kiezen er heel bewust voor om ook met het landelijke beeldmerk mee te gaan. Wat mij betreft mag er in de bibliotheeksector een veel sterker gezamenlijk beeld worden neergezet. De openbare bibliotheek als herkenbaar merk. Als alle bibliotheken daarachter zouden gaan staan zijn we veel sterker. Mooie ontwikkelingen in bijvoorbeeld de Haarlemse bibliotheek maken ons in Rotterdam ook sterker. Er is nu te weinig gevoel dat het goed zou zijn voor de bibliotheken om een eenheid te zijn. Volgens mij mogen we trots zijn op de Nederlandse openbare bibliotheeksector en onze rol in de samenleving nog veel meer benadrukken. Als bibliotheken zijn we nog niet goed genoeg in het laten zien van onze prestaties. We moeten beter leren om dit te doen, maar dan niet als allemaal aparte spelers, maar spelers van een team. F i n a n c i ë l e c o n s e q u e n t i e s In tijden van bezuinigingen is het natuurlijk altijd de vraag waar geld voor nieuwe ontwikkelingen vandaan moet komen. Staatssecretaris Zijlstra onttrekt op termijn achttien miljoen euro aan het gemeentefonds om aan de digitale bibliotheek te kunnen spenderen. Die beslissing raakt ons vrij hard, want het gaat ook voor Rotterdam om grote bedragen. Toch vond ik het een goed besluit. Als het inderdaad lukt om met dat geld een landelijke digitale bibliotheek op te zetten hebben alle bibliotheken daar baat bij. Wat betekent die korting op het gemeentefonds voor de bibliotheek in Rotterdam? We hebben minder geld. Dat is 10

12 niet erg, maar het betekent wel dat we zelf meer geld moeten opbrengen. Dat kan op allerlei manieren, bijvoorbeeld door een theaterprogrammering waarbij de baten hoger zijn dan de lasten. Of door een betere horecagelegenheid te bieden dan we nu hebben. We zitten op een prachtige locatie, middenin de stad en hebben veel ruimte. Ik wil delen van onze enorme hal ook ter beschikking stellen aan andere organisaties zoals een vrijwilligersvacaturebank of woningcorporaties, zodat er nog meer publiek aangetrokken wordt. We willen dat onze eigen inkomsten een grotere plek in onze begroting gaan innemen. S t r u c t u u r v a n d e t o e k o m s t Over tien jaar ziet Toet een sterke bibliotheeksector. Maar wat is het beeld precies? Er zijn in ieder geval minder fysieke vestigingen. En er is één sterke landelijke serviceorganisatie en een minder grote rol voor provinciale serviceorganisaties. Ik heb werkelijk nog nergens meegemaakt dat drie lagen overheid zich zo bemoeien met een organisatie. Het wordt er allemaal onnodig ingewikkeld van. Een beetje opruimen in deze sector kan geen kwaad. De meerwaarde van de fysieke bibliotheek is dat zij niet alleen de content kan leveren, maar ook de context. Dat is misschien wel de belangrijkste bijdrage aan de samenleving. Het landelijke niveau is erg belangrijk voor Toet. Bibliotheek.nl doet nu al goed werk, maar ze mag wat mij betreft nog sneller gaan. We hebben al veel samengewerkt. Rotterdam is in de toekomst ook beschikbaar als een proeftuin voor digitale ontwikkelingen. Goed contact met de landelijke organisaties is heel belangrijk. Dat geldt voor Bibliotheek.nl, maar ook voor de VOB en het SIOB. Er valt altijd wel kritiek te leveren, maar het is veel beter om goed samen te werken. En dan heb ik het over tweerichtingsverkeer. Er mag bijvoorbeeld best een meer open houding zijn van bibliotheekdirec - teuren ten opzichte van het SIOB. Maar het SIOB kan de directeuren ook zien als waardevolle bron van advies. Via het SIOB en de VOB zou er meer invloed moeten komen op bibliotheekwetgeving, zodat dat ook tot meer landelijke eenheid kan leiden. Voor landelijke integratie en presentatie van de bibliotheek als merk zijn voorwaarden van de overheid noodzakelijk. n 11

13 HAN N EKE VEEN, BI BLIOTH EEK ASSEN Leren om in oplossingen te denken Ze hebben roerige jaren achter de rug in Assen. Halverwege 2010 kregen ze een bezuinigingsopdracht van zes ton, maar liefst een derde van de totale subsidie. Tegelijkertijd stond er een verhuizing naar het nieuwe cultuurcomplex De Nieuwe Kolk op de agenda. Er was besloten tot die nieuwe locatie toen er nog meer geld was. Maar de realisatie van het project De Nieuwe Kolk duurde lang, dus tegen de tijd dat de verhuizing in zicht kwam stond de bibliotheek er financieel heel anders voor.

14 Het is overigens niet vreemd dat De Nieuwe Kolk niet zomaar even uit de grond gestampt kon worden. Het is een enorm gebouwencomplex waarin een groot aantal culturele spelers gehuisvest wordt, onder andere het theater, de bioscoop, het Centrum Beeldende Kunst en dus ook onze bibliotheek. Het is een prachtige locatie en geeft heel veel nieuwe mogelijkheden zoals cross-selling en de integratie van diensten voor het publiek. Tegelijkertijd zijn de huur en de exploitatiekosten aan de hoge kant. De combinatie van die hoge kosten en een grote korting op onze subsidie was problematisch. Publieks - acties tegen de ophanden zijnde bezuinigingen haalden niets uit. Maar constructieve gesprekken met de gemeente uiteindelijk wel. D e N i e u w e K o l k Wat waren de uitkomsten van het overleg met de gemeente? We lieten zien dat we keuzes durfden te maken. De bibliotheek heruitvinden, noemden we het. En de keuzes vielen in goede aarde. Zo hebben we het bezuinigingsbedrag omlaag weten te krijgen. Verder zijn we wel van één centrale bibliotheek en vier kleinere vestigingen naar één centrale bibliotheek in De Nieuwe Kolk en twee kleine vestigingen gegaan. Afhankelijk van hoe de twee overgebleven kleine vestigingen lopen zullen ook die wellicht gesloten worden en houden we alleen de centrale bibliotheek over. Maar we hebben wel bedongen dat die twee vestigingen met heel veel uitleningen op zijn minst tot januari 2014 openblijven. En we gaan met de bibliotheek naar de scholen toe. De verhuizing naar De Nieuwe Kolk betekent een grote verandering voor de bibliotheek. We kunnen werkelijk niet wachten tot we eindelijk over mogen. Het gebouw en de locatie zijn prachtig. We hebben heel veel nieuwe mogelijkheden, al leveren we iets in qua ruimte. Dat betekent dat we nog slimmer moeten omgaan met het vloeroppervlak dat we hebben. We willen er vooral ook op letten dat we niet met lege schappen komen te zitten: we hebben in het nieuwe gebouw minder plaats voor boeken en we hebben hoge uitleencijfers die we graag willen behouden. D i g i t a l i s e r i n g De verhuizing naar een nieuw gebouw was een mooie gelegenheid om de zaken eens anders aan te pakken en vooral flinke stappen te zetten op het gebied van digitalisering. Een grote donatie van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) was daarbij een welkome aanvulling. Het geld van de NAM gebruiken we vooral voor digitale producten en diensten. We willen dat het digitale element terugkomt in vrijwel alles dat je in de bibliotheek doet. We kiezen dus voor een integrale benadering. Onze verhuizing naar De Nieuwe Kolk gaat heel duidelijk maken dat de bibliotheek meer is dan een plek om boeken te lenen: we zijn een kenniscentrum en een mediaknooppunt. Zoals we het zelf hebben geformuleerd: Bibliotheek Assen is óók lezen. In Assen is veel geïnvesteerd in digitale producten die niet alleen dagelijks gebruikt kunnen worden, maar die ook fysiek aanwezig zijn in de bibliotheek zelf. We hebben bijvoorbeeld grote digitale tafels. Ze zijn twee meter breed en je kunt er makkelijk met tien mensen omheen staan en gebruik van maken. De tafels kunnen worden ingezet voor schoolklassen, bijvoorbeeld bij projecten. Er wordt op dit moment allerlei software ontwikkeld die in de tafels gebruikt kan worden, zoals een digitale versie van het Erfgoedpunt, waar informatie over lokale geschiedenis te vinden is. Door dit op een digitale manier aan te bieden maak je het aantrekkelijker en toegankelijker. Je krijgt een hele andere interactie met je klanten. En we zien het effect bij de jeugd. Naast die tafels hebben we een vier meter brede videowall en bij de opening hiervan doken de kinderen er meteen op af. We bieden ze games, content, presentatie- en tekentools en nog veel meer. Het is een soort enorme ipad. Ze vinden het fantastisch. De digitale producten helpen dus om de jeugd bij de bibliotheek te betrekken? Zeker. Maar we zetten niet alleen in op kinderen. Die videowall is bijvoorbeeld ook commercieel inzetbaar. En in de verschillende werelden van onze nieuwe indeling hangen schermen die allerlei soorten nieuws en aankondigingen tonen. Zo kunnen we heel gericht onze bezoekers van informatie voorzien, juist ook het volwassen publiek. Naast dit soort narrowcasting zijn we natuurlijk ook bezig met digitale middelen die buiten de fysieke bibliotheek reiken. We investeren veel in onze website en sociale media. In de bibliotheek zelf is een studio gerealiseerd waar filmpjes en dergelijke kunnen worden gemaakt die via een online videoplatform bekeken kunnen worden, waar je je ook bevindt, streaming en on demand. Juist die combinatie van de fysieke plekken en fysieke instrumenten enerzijds en de virtuele plekken en instrumenten anderzijds zorgt voor een veel groter bereik. Het is de moeite waard om naar de bibliotheek toe te gaan, maar lukt dat niet, dan kan je de bibliotheek ook elders meemaken. H e r k e n b a a r h e i d De digitale ontwikkeling is niet iets waar je als lokale biblio- 13

15 1 Digitalisering en de bibliotheeksector: kans of crisis? n4 kans n crisis 2 Interne organisatieverandering: revolutie of evolutie? n4 revolutie n evolutie 3 Nationale Bibliotheekcatalogus: aardig of urgent? n4 aardig n urgent 4 Lokaal investeren in digitalisering: zero of substantieel? n zero n4 substantieel 5 De wethouder over uw digitale ambities: overtuigd of oppositie? n4 overtuigd n oppositie 6 Invoeren van website-services: nu of nooit? n4 nu n nooit 7 Persoonlijk profiel: digibeet of autodidact? n digibeet n4 autodidact 8 Houding ten opzichte van CRM, huisstijl, merk en marketing: enthousiasme of achterdocht? n4 enthousiasme n achterdocht 9 Samenwerking versus lokale autonomie: dilemma of non-issue? n dilemma n4 non-issue theek in je eentje voor wilt staan. Toch wijkt het beleid in Assen wel wat af van de trend. De meeste van onze softwareproducten, bijvoorbeeld voor de digitale tafels en videowall, worden ontwikkeld door een Pools bedrijf dat veel doet in de museumwereld. Met de software die we nu hebben, nog krijgen en ontwikkelen kunnen we jaren vooruit. Wellicht kunnen we op dit gebied iets betekenen voor Bibliotheek.nl, als expertisecentrum bijvoorbeeld of in uitwisseling van producten, zodat ook anderen er hun voordeel mee kunnen doen. Ook met de website gaat Assen gedeeltelijk haar eigen weg. Omdat we ons eigen CMS willen gebruiken is onze vernieuwde website uit het provinciale platform getrokken. Ondernemen is snel kunnen handelen en vooral ook flexibel inspringen op de kansen die zich voordoen. We zijn natuurlijk wel voorbereid op een aansluiting bij de Nationale Bibliotheekcatalogus. Voor ons is die nationale catalogus trouwens niet per se nodig. Ik vraag me af of klanten het echt als meerwaarde gaan ervaren. Volgens mij hebben zij veel meer aan adequate (boven)lokale services, bijvoorbeeld samenwerking met het Drents Museum. Hier ligt, naar mijn mening, een grote misvatting in onze sector. Het is prima om herkenbaar te zijn als bibliotheek, belangrijk zelfs, maar de klant bepaalt zelf of hij en in hoeverre hij de bibliotheek nodig heeft. En eigenlijk alleen op het lokale niveau kun je ervoor zorgen dat mensen het de moeite waard vinden. Je moet zorgen dat je als bibliotheek dichtbij bent, bereikbaar, benaderbaar, herkenbaar. Zo kan de klant de toegevoegde waarde van de lokale bibliotheek ervaren zodat die niet meer bij de stakeholders ter discussie staat. De landelijke huisstijl wordt dan ook niet compleet overgenomen. We gebruiken wel de basis, maar zeker qua kleur willen we het wat anders aanpakken. In De Nieuwe Kolk staat de kleur groen centraal, dus daar willen we mee spelen. En voor de zakelijke markt gaan we een blauwe versie van het logo gebruiken. We willen herkenbaar zijn als bibliotheek voor onze verschillende klanten, maar tegelijkertijd ons onderscheiden van de rest. L o k a l e a u t o n o m i e Directeur Veen benadrukt dat het belangrijk is om de lokale bibliotheek veel vrijheid te bieden in de omgang met het centrale aanbod. Niemand is gebaat bij nog meer centraal opgelegde regels. Wij zijn geen Rabobank. Een bankproduct is een relatief simpel product voor de consument en redelijk standaard. Iedereen heeft het nodig en weet ook precies waar hij het product kan krijgen. Aan de andere kant verschilt het 14

16 zakelijk aanbod van de Rabobank juist wel per regio. Ook bibliotheken bieden een complex product, dat in interactie met lokale stakeholders tot stand komt. Dat kun je niet allemaal standaardiseren. Het is goed dat je een gemene deler wilt en samenwerking is belangrijk, maar er wordt nu teveel van bovenaf gedacht. Er is meer ruimte nodig voor voeten in de klei - denken en pragmatisme. Als iets werkt, prima, maar soms wordt het doel van landelijke producten en diensten uit het oog verloren. Het moet goed werken voor ons en zo niet, dan nemen we het niet over. Veen, die zelf een marketingachtergrond heeft, vindt dat er veel ondernemender gedacht en gewerkt moet worden: We zijn nog niet vraaggericht genoeg bezig. We zeggen van wel, maar in de praktijk is dat nog lang niet altijd het geval. En dat geldt voor zowel ons aanbod aan de klant, als het landelijke aanbod aan de lokale bibliotheken. Bibliotheken zijn primair lokale ondernemers. Er moet een landelijke basis zijn van hoge kwaliteit, maar het is alleen zinvol zolang ze dienstbaar is aan de bibliotheken zelf. Die laatsten staan voorop. Nu krijg ik soms het gevoel dat lokale initiatieven van bovenaf de kop in worden gedrukt, in plaats van dat lokaal ondernemend gedrag wordt gestimuleerd. De landelijke spelers moeten de kaders scheppen waarin de bibliotheken krachtige lokale ondernemers kunnen zijn. Zo worden de beste resultaten behaald. En die resultaten kunnen dan, met behulp van de VOB en Bibliotheek.nl, gedeeld worden met de rest van de sector. De landelijke spelers moeten de kaders scheppen waarin de bibliotheken krachtige lokale ondernemers kunnen zijn. Zo worden de beste resultaten behaald. Ook met betrekking tot het personeel mag er best wat ondernemender worden gedacht. Bij de reorganisatie van onze bibliotheek zijn er helaas gedwongen ontslagen gevallen. Wij willen de beste man of vrouw voor elke functie, dus iedereen die hier werkt heeft voor zijn of haar positie moeten solliciteren. Niet dat automatische schuifwerk naar een volgende functie omdat je hier toevallig al zoveel jaar werkt; het heel goed regelen voor de betrokkenen, maar wel toekomstgericht handelen. Ik merkte dat dat vrij revolutionair is in deze sector en misschien juist daarom hard nodig. We moeten in de bibliotheekwereld nog veel meer leren om niet in problemen maar in oplossingen te denken. n 15

17 GERARD KOCX, BI BLIOTH EEK ENSCH EDE Digitalisering: middel om fysieke bibliotheek beter te laten renderen Het was de eerste bibliotheek die zich aansloot op de landelijke website. En in 2011 won ze de publieksprijs voor meest digitale bibliotheek van Nederland. In Enschede wordt hard aan de digitale weg getimmerd. Zodra er nieuwe producten beschikbaar zijn proberen wij ze in te voeren. We zijn graag een oefentuin voor nieuwe digitale ontwikkelingen. In de hele samenleving wordt ICT steeds belangrijker. In de bibliotheek moet je het dus ook een plaats geven.

18 Volgens directeur Gerard Kocx gaat de digitale ontwikkeling goed samen met de nieuwe weg die de bibliotheek in Enschede is ingeslagen: We zijn op dit moment druk in gesprek met de gemeente om de bibliotheek over te laten gaan in een kennishuis. Het accent van de bibliotheek moet verlegd worden. We willen naar een media- en kenniscentrum gaan, niet meer of niet alleen het traditionele boekje halen, boekje brengen. We moeten weg uit de cultuurhoek. O v e r g a n g n a a r k e n n i s h u i s De rol van digitalisering zal in de toekomst alleen maar groter worden. Het geven van trainingen en advies staat centraal in de Enschedese bibliotheek: Via ons komen mensen op nieuwe sites. We laten ze kennismaken met het internet, met , hoe je internet op reis kunt gebruiken. We geven fotografiecursussen, ga zo maar door. Met al deze diensten willen we doorgaan, maar we willen het ook verbreden. We willen bijvoorbeeld meer samenwerken met hbo-instellingen om ook hun kennis makkelijker en breder toegankelijk te maken. Hetzelfde geldt voor het gemeentearchief. En digitale instrumenten spelen bij die ontsluiting van informatie de hoofdrol. Ook willen we in het kennishuis een Mediabar. Dat is een hoek waar mensen kunnen kennismaken met nieuwe gadgets en digitale producten. Het is best moeilijk voor veel mensen om dit soort zaken zelf uit te vinden, dus willen wij daarbij helpen. Op een kleinere schaal is Seniorweb, een van onze samenwerkingspartners, hier nu ook al mee bezig. Heeft de overgang naar een kennishuis consequenties voor het doelgroepenbeleid? Natuurlijk blijft de bibliotheek een plek waar iedereen boeken kan komen lenen. We houden een goede collectie, al zal die wel iets ingedikt worden. Maar we gaan ons ook meer richten op groepen die de bibliotheek op een andere manier willen gebruiken. Voor studenten proberen we bijvoorbeeld de juiste voorzieningen op te zetten zodat ze hier komen om te studeren, maar ook om te loungen. Dit gebeurt al veel, maar wij willen het uitbreiden. Ook willen we de voorzieningen voor zzp ers verbeteren, zodat zij de bibliotheek als flexibele werkplek kunnen gebruiken. We vinden onze maatschappelijke rol van kennisinstituut ontzettend belangrijk en daarom willen we ook laagdrempelige kennis aan blijven bieden. Maar we richten voortaan onze pijlen dus ook op andere groepen. juist om het delen van kennis. Dat betekent dat je elkaar moet ontmoeten en dat kan natuurlijk ook digitaal, maar er zit toch een meerwaarde in de fysieke ontmoeting. Het nieuwe gebouw waarin we het kennishuis willen vestigen zal waarschijnlijk wat kleiner zijn. Maar die ruimte gaan we dan wel slim gebruiken. Daarnaast willen we dus graag nieuwe groepen aantrekken om ook fysiek gebruik te maken van de bibliotheek, zoals de studenten en zzp ers waar we net over spraken. Op wat voor manier is het digitale karakter van de bibliotheek bij jullie te zien? We doen veel met sociale media. We zitten bijvoorbeeld op Twitter, Google+, Facebook en Pinterest. Verder introduceren we binnenkort de bibliotheek app. En we hebben al enkele jaren e-books en e-readers. Al deze dingen zijn echter geen vervanging van de fysieke bibliotheek, maar een aanvulling. Door de digitale instrumenten kun je de fysieke bibliotheek toegankelijker maken. Denk bijvoorbeeld aan de app waardoor je via je mobiel boeken kunt verlengen en reserveren. Je kunt een betere service leveren omdat je producten op maat kunt bieden. En je kunt als bibliotheek een groter publiek bereiken. Maar met alleen een digitale bibliotheek red je het niet. De combinatie is cruciaal. De virtuele bibliotheek is voor Kocx als puntje bij paaltje komt een middel om de fysieke bibliotheek beter te laten renderen. Het hoort er gewoon bij. Voor onze leden is Bibliotheek.nl niets minder dan een onderdeel van de Bibliotheek Enschede. S a m e n w e r k i n g Samenwerking op verschillende niveaus is belangrijk voor Kocx. Als het gaat om de grote digitale lijnen uitzetten denk ik dat de landelijke spelers het initiatief moeten nemen. En ook digitale producten kunnen het best op landelijk niveau worden ontwikkeld. De manier waarop het nu is gegaan met de website, waarbij wij een product afnemen dat we kunnen aanpassen aan de lokale situatie, is echt ideaal. Voor kennisdeling op landelijk niveau is de Nationale Bibliotheekcata - logus absoluut noodzakelijk. Alle bibliotheken samen vormen een reusachtige schatkamer die op een goede manier ontsloten moet worden. Dan mag het niet uitmaken waar je woont. Dat is een van de mooiste dingen die de digitale instrumenten mogelijk maken: het gemakkelijk delen van kennis! Ve r h o u d i n g f y s i e k e n d i g i t a a l En hoe zit het met de verhouding tussen de fysieke en digitale bibliotheek? Bij de bibliotheek als kennishuis draait het Voor de Bibliotheek Enschede heeft de provincie altijd een grote rol gespeeld. In Overijssel heeft men de bibliotheek altijd belangrijk gevonden en er dus ook veel in geïnvesteerd. 17

19 1 Digitalisering en de bibliotheeksector: kans of crisis? n4 kans n crisis 2 Interne organisatieverandering: revolutie of evolutie? n revolutie n4 evolutie 3 Nationale Bibliotheekcatalogus: aardig of urgent? n aardig n4 urgent 4 Lokaal investeren in digitalisering: zero of substantieel? n zero n4 substantieel 5 De wethouder over uw digitale ambities: overtuigd of oppositie? n4 overtuigd n oppositie 6 Invoeren van website-services: nu of nooit? n4 nu n nooit 7 Persoonlijk profiel: digibeet of autodidact? n digibeet n4 autodidact 8 Houding ten opzichte van CRM, huisstijl, merk en marketing: enthousiasme of achterdocht? n4 enthousiasme n achterdocht 9 Samenwerking versus lokale autonomie: dilemma of non-issue? n dilemma n4 non-issue Daar hebben we veel aan gehad en de resultaten zijn er ook naar. De bemoeienis van de provinciale laag willen we hier graag houden. We hebben het gevoel dat we daardoor een betere relatie hebben tot het landelijke niveau. Samen staan we toch sterker. De provinciale laag is ook belangrijk voor de digitale structuur. We hebben in Overijssel bijvoorbeeld allemaal al hetzelfde uitleensysteem. En we zijn ook aan het nadenken over een provinciale samenwerking op het gebied van webredactie. Ook in de stad zelf staat samenwerking centraal. We gaan steeds meer doen met Saxion, het hbo hier in Enschede. We willen zowel de informatie die daar is voor een breder publiek toegankelijk maken als faciliteiten bieden aan de studenten van deze instelling. Daarnaast werken we al een tijd samen met Volksuniversiteit Enschede en Seniorweb. Zij geven advies aan senioren over het gebruik van computers en het internet in de vorm van een spreekuur en cursussen. En natuurlijk hebben we nauwe banden met het onderwijs. Taalen leesbevordering staan hoog op ons prioriteitenlijstje. Dat is al lang zo en dat gaat zeker niet veranderen. Door de nieuwe ontwikkelingen is media-educatie hier als taak aan toegevoegd. D i g i t a l e l e e f t i j d De organisatiestructuur is in de loop van de tijd aangepast aan de vier kerndoelen van de bibliotheek waarvan digitalisering er een is. ICT is nu een aparte poot van de organisatie. Digitalisering kost tijd en dus moet je die er ook voor vrijmaken. We hebben er nu ongeveer vier fte voor. Daar valt natuurlijk de systeembeheerder onder die zich overigens ook met ontwikkeling bezighoudt. En een medewerker mediawijsheid. Het is belangrijk dat we binnen de bibliotheek men - sen hebben die het leuk vinden om te experimenteren met nieuwe dingen. En die hebben we gelukkig. Vroeger werd bijna alles met betrekking tot de website door één iemand gedaan, maar we proberen nu zoveel mogelijk de digitale kennis en kunde te spreiden over meer mensen. Daarnaast kost het bijhouden van de website, doordat we de landelijke website hebben ingevoerd, veel minder tijd dan voorheen. Hierdoor kunnen we meer tijd richten op inhoud en ontwikkeling. Hoe gaan de gewone medewerkers om met de digitale ontwikkelingen? Wat wij hier hebben gemerkt is dat het niet gaat om iemands fysieke leeftijd, maar om zijn digitale leeftijd. Sommige medewerkers zijn wat huiverig voor nieuwe 18

20 dingen. De traditionele functies van verzamelen, ordenen en ontsluiten van kennis in fysieke bronnen zitten zo diep dat zij het moeilijk vinden om aan nieuwe ontwikkelingen te wennen. Toch proberen we alle medewerkers een bepaalde basis mee te geven door middel van cursussen. B e z u i n i g i n g e n Is het mogelijk om in een tijd van bezuinigingen een nieuw kenniscentrum op te zetten? Jazeker, maar dan moet je wel slim en bewust investeren. Met de wethouder hebben we kunnen afspreken dat we geen nieuwe bezuinigingen krijgen, maar dat de overgang naar het kennishuis wel door ons zelf betaald moet worden. Dat betekent ook dat we het moeten redden met het aantal fte dat we nu hebben. Voor de ontwikkeling van het virtuele deel van het kennishuis hebben we een ton vrij weten te maken. We zien niet zoveel heil in het genereren van meer eigen inkomsten, dus moeten we slimmer omgaan met het geld dat er is. Een van de manieren om dat te doen is het traditionele bibliotheekwerk, het uit - lenen van boeken, zo goedkoop mogelijk te maken. We willen naar een media- en kenniscentrum gaan, niet meer of niet alleen het traditionele boekje halen, boekje brengen. We moeten weg uit de cultuurhoek. Het sluiten van vestigingen wordt vaak gebruikt om geld te besparen, maar dit is niet de weg die Kocx heeft gekozen. Natuurlijk hebben we ook over deze optie nagedacht, maar we willen liever geen plekken sluiten omdat we de kwets - baren in onze samenleving niet willen raken. We zijn toch bang dat we met het sluiten van vestigingen bepaalde mensen niet meer kunnen bereiken. Daarom hebben we andere oplossingen bedacht. We zijn bijvoorbeeld samenwerkingen aangegaan met enkele instellingen die zorgen voor dag - besteding van mensen met een verstandelijke handicap. Zij helpen mee met het runnen van de vestiging en zo hebben wij minder medewerkers nodig. To e k o m s t b e e l d Er staat heel wat te gebeuren in Enschede met de overgang van gewone bibliotheek naar kennishuis. Heeft de directeur een helder beeld van de toekomst? Bepaalde uitgezette lijnen zijn heel duidelijk. Natuurlijk gaan we verder met digitalisering waardoor we ook nieuwe groepen aan zullen spreken, maar onze taken op het gebied van taal- en leesbevordering blijven even belangrijk. Als Enschede een kennisstad wil blijven is de bibliotheek gewoon niet weg te denken. n 19