groep 7-8 Achter de schermen Nieuwegein kunst- en cultuurmenu: Cultuurprogramma en Kunstmenu domein: Professionele culturele instellingen discipline: Drama 2012-2013
Colofon Dit is een uitgave van: Kunst Centraal Postbus 160 3980 CD Bunnik tel: 030-659 55 20 fax: 030-659 05 10 e-mail: info@kunstcentraal.nl internet: www.kunstcentraal.nl Ontwikkeling: Hans Boekel januari 2010 herziene datum juni 2012 Eindredactie: Ariane van Heijningen Vormgeving: BMD, Bunnik Copyright: Dit materiaal is bedoeld voor gebruik binnen uw school en mag niet vermenigvuldigd of openbaar gemaakt worden voor gebruik daarbuiten zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Kunst Centraal. Laatst gewijzigd: 15-11-2012 GW Colofon
Inhoudsopgave Inleiding... 4 Over het project...... 5 Over de partners... 6 Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht... 8 Les 1 Voorbereiding in de klas... 9 Les 2 Op bezoek in het theater... 11 DVD bij de voorstelling van Holland Opera... 12 Bijlagen: 1. Grieks amfitheater... 13 2. Theaterzaal gezien van achter de schermen... 14 3. Voormalig kerkgebouw in Den Bosch nu theater... 15 4. Draaibaar theater in Cesky Krumlov (Tsjechië)... 16 5. Brief van DE KOM Stadstheater en Kunstencentrum... 17 6. Rondleiding in DE KOM stadstheater en Kunstencentrum... 18 Inhoudsopgave
Inleiding Cultuurprogramma Dit project is een combinatie van Cultuurprogramma en Kunstmenu, dat Kunst Centraal organiseert om leerlingen te laten kennismaken met hun culturele omgeving en professionele kunsten. De culturele omgeving is verdeeld in vier domeinen (professionele instellingen, amateur- en vrijwilligersorganisaties, bebouwde omgeving en landschap & natuur). Deze domeinen worden vanuit de verschillende vakdisciplines benaderd: dans, literatuur, muziek, beeldend, drama, audiovisueel en erfgoed, of een combinatie van deze disciplines. Domein Professionele instellingen Discipline Drama Doelgroep Dit project is geschikt voor de groepen 7 en 8 uit het primair onderwijs. Doelstelling educatief materiaal Dit educatief materiaal is een onderdeel van het project Achter de schermen. De lessen in deze handleiding voldoen aan de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie en de kerndoelen die aansluiten bij jezelf en oriëntatie op de wereld. Bij elke les staan specifieke lesdoelen beschreven die hierbij aansluiten. Organisatie Het bezoekrooster voor uw groep staat op de website van Kunst Centraal. (www.kunstcentraal.nl) Kwaliteit Wij vragen u nadrukkelijk na afloop van het project uw bevindingen met ons te delen via het waarderingsformulier dat u kunt downlaoden van de website van Kunst Centraal. Uw reactie/waardering is voor ons stimulerend en richtinggevend bij de kwaliteitsverbetering van onze diensten. Wij wensen u veel plezier bij de uitvoering van dit project. 4 Inleiding
Over het project Leerlingen uit de groepen 7 en 8 hebben vele technieken en vaardigheden opgedaan in hun schoolloopbaan. Nieuw is dat zij op deze leeftijd kunnen denken, kijken en luisteren vanuit verschillende perspectieven. Bij spel of beweging kunnen leerlingen zich verplaatsen in een ander personage of een andere tijd. Ze leren dat de vormgeving van een object of gebouw geplaatst kan worden in een historische, culturele of maatschappelijke context en dat kunst betekenis krijgt vanuit deze context. Juist de instellingen in de omgeving van de school, zoals toneelverenigingen, dansscholen, theatersportverenigingen, acteurs en vertellers, samen met de historische verenigingen kunnen deze context zichtbaar maken. De leerlingen maken kennis met verschillende aspecten van het theater, qua gebouw en qua functie. De leerlingen ervaren hoe de techniek achter de schermen werkt en hoe ze deze zelf kunnen toepassen. Daarnaast worden ze zich bewust van het feit dat iedereen na een voorstelling z n eigen interpretatie heeft. Het project Achter de schermen bestaat uit 2 lessen. Les 1 wordt in de klas gegeven, les 2 op locatie DE KOM Stadstheater en Kunstencentrum In les 1 zoeken en krijgen de leerlingen informatie over het theater en de geschiedenis ervan. Vervolgens gaan ze naar het theater, waar ze achter de schermen mogen kijken. Terug op school kunt u aan de slag met de DVD van Holland Opera ter voorbereiding op de voorstelling. 5 Over het project
Over de partners 6 gebouw Het nieuwe gebouw is ontworpen door Frits van Dongen van de Architekten Cie. Naast de brede entreehal met balie en garderobe zijn er voor het theaterpubliek drie foyers beschikbaar. Deze zijn onderling verbonden door een open trappenhuis, waarmee ook het kunstencentrum bereikbaar is. De ruime foyers zijn uitermate geschikt voor live optredens, lezingen en festivals, die met regel maat georganiseerd worden. Op de bovenste verdieping van het gebouw, bovenop de theaterzalen, bevindt zich het kunstencentrum. Voor alle disciplines zijn er goed toegeruste ruimten. Aan de voorzijde van het complex, zichtbaar door de transparante gevel, evinden zich de ateliers en het theatercafé, dat uitzicht biedt over het Stadsplein. Een prima plek voor een hapje en een drankje, waar ook culturele activiteiten als live muziek op het menu staan. Het nieuwe gebouw van DE KOM is uitstekend bereikbaar met auto en openbaar vervoer. Bovendien is er volop parkeergelegenheid. Het nieuwe gebouw van DE KOM biedt een keur aan mogelijkheden voor zakelijke activiteiten. http://www.dekom.nl/informatie/contact/ bereikbaarheid/ Stadsplein 6 3430 AM Nieuwegein Over de partners
Drama- en dansdocenten Sandra van Wijk Annika van der Blom Mirjam van der Blom Sandra van Wijk (1972) stuurde in 1998 aan de Hoge School van de Kunsten af als Docent Drama en werkt sindsdien in de Kunstzinnige Vorming als toneel en musicaldocent met kinderen van 8-18 jaar. Daarnaast heeft zij veel workshops in het basis en voorgezet onderwijs gegeven en heeft ook een aantal jaren in het MBO als dramadocent en coach gewerkt met Pedagogisch Werkers in opleiding. Ook maakt zij theaterproducties met volwassenen. Sinds een aantal jaar heeft Sandra een eenmanszaak, Theaterjuf genaamd, en werkt als freelancer o.a. voor Kunstencentrum de Kom in Nieuwegein en in Culemborg bij Studio Wollebrandshof. Buiten het theaterwerk om doet Sandra met grote regelmaat vrijwilligerswerk voor het Rode Kruis als zorgverlener in zorghotel IJsselvliedt waar aangepaste vakanties voor chronisch zieke kinderen, volwassenen en ouderen op vakantie kunnen. Annika van der Blom 26-07-1985 en Mirjam van der Blom 26-07-1985 Na de 2 jarige vooropleiding op hun 15e jaar aan de Rotterdamse School voor Muziek en Dans (nu Codarts) volgden zij beiden de opleiding HBO Docent Dans richting Jazzdans en Werelddans aan de Fontys Dansacademie te Tilburg. Hier zijn zij sinds 2007 afgestudeerd. Naast deze specialisaties en het volgen van vele workshops zowel in Nederland als in New York, hebben zij zich nog meerdere stijlen eigen gemaakt zoals Kleuterdans, Streetdance, Hiphop, BroadwayJazz, Klassiek ballet, Jazz Funk, Tapdans,Turkse dans, Ierse dans, Flamenco, Afro Jazz, Musicaldans en Dansconditie/Zumba. Beiden zijn al geruime tijd actief in het werkveld. In 2008 hebben zij hun eigen dansstuido opgericht A&M BlomDance. Holland Opera 7 Holland Opera http://www.hollandopera.nl/ E info@hollandopera.nl T 033 2020920 Holland opera maakt nieuwe opera en muziektheatervoorstellingen voor jong en oud. Op 2 oktober 2010 heeft H.K.H. Prinses Máxima muziektheater de Veerensmederij in Amersfoort geopend. Dit theater is de thuisbasis van Holland Opera. De producties van Holland Opera zijn voor alle leeftijden: kinderen, ouders, grootouders, maar ook voor jongeren en studenten. Over de partners
Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht Les Korte inhoud Ter voorbereiding Nodig Les 1: Voorbereiding in de klas De leerlingen krijgen informatie over het ontstaan van theater en gaan op internet op onderzoek uit om erachter te komen wat er allemaal bij het maken van theater komt kijken. Bekijk van tevoren de links op internet met informatie over theater, acteurs en decors en belichting, om de leerlingen bij hun zoektocht tips te kunnen geven. meerdere computers met toegang tot internet, bijlage 1 t/m 4 Les 2: Op bezoek in het theater De leerlingen krijgen informatie over de activiteiten die in het theater plaatsvinden, nemen een kijkje achter de schermen en krijgen te zien wat er met licht- en geluidseffecten bereikt kan worden. Lees bijlage 5 en 6 (voor uzelf). Vertel de leerlingen dat ze naar het theater gaan en dat ze daar ook een kijkje achter de schermen mogen nemen. Regel begeleiders. bijlage 5 en 6 begeleiders Vervolglessen Op de DVD van Holland Opera vindt u meer informatie over de voorstelling en de activiteiten die u voor- en achteraf kunt uitvoeren. Bekijk de DVD van Holland Opera DVD van Holland Opera 8 Lessenoverzicht
Les 1 Voorbereiding in de klas Korte inhoud De leerlingen krijgen informatie over het ontstaan van theater en gaan op internet op onderzoek uit om erachter te komen wat er allemaal bij het maken van theater komt kijken. Doel: De leerlingen hebben kennis van de ontwikkeling van verschillende aspecten van theater. Tijd: 45 minuten Nodig: meerdere computers met toegang tot internet, bijlage 1 t/m 4 Locatie: op school Voorbereiding Bekijk van tevoren de links op internet met informatie over theater, acteurs en decors en belichting, om de leerlingen bij hun zoektocht tips te kunnen geven. Het is de bedoeling dat de leerlingen zelf in de les op sites gaan kijken. De onderstaande links kunt u rechtstreeks aanklikken via de website van Kunst Centraal. - Het Grieks theater: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070125_deoudegrieken03 - Oorsprong van toneel: http://www.schooltoneel.net/index.php?ac=pages&page=spreekbeurt Het Klokhuis- of SchoolTV-fragmenten: - Spelen in de musical: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060913_musicallionking - De acteur: http://cgi.omroep.nl/cgi-bin/streams?/tv/nps/hetklokhuis/bb.20041202.asf - De decorkunstenaar: http://cgi.omroep.nl/cgi-bin/streams?/tv/nps/hetklokhuis/bb.20060330.asf - Hoe komt een decor tot stand: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060322_decorbouw01 - Musicaltechniek: http://player.omroep.nl/?aflid=7431259 - Grimeren van jong tot oud: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060411_grime01 - Kostumeren: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060322_kostuum01 - Lichtshow: http://player.omroep.nl/?aflid=6145315 Inleiding Het theater Vertel de leerlingen dat ze in de komende weken een kijkje achter de schermen in het theater mogen nemen. Vertel vervolgens de onderstaande geschiedenis van theater. 9 Hoe is toneel ontstaan? In het begin, heel lang geleden, was toneelspelen een ritueel. Rituelen zijn bewegingen en uitgesproken teksten bij belangrijke gebeurtenissen, zoals huwelijken en begrafenissen. Vroeger geloofden de meeste mensen in verschillende goden. Er waren goden voor leven, dood, jacht en andere dingen. De mensen in een dorp kwamen bijvoorbeeld bij elkaar om de goden blij te maken of te bedanken, of als de mannen op jacht gingen dansten ze ter ere van de jachtgod. De jagers hoopten dat ze dan veel dieren zouden vangen. Bij dit soort feesten werd ook muziek gemaakt en gezongen. Soms deden ze maskers op en mooie kleding aan. Later werden de feesten niet meer voor een god gespeeld, maar voor mensen die het leuk vonden om te kijken. En zo ontstonden de eerste toneelstukken en theaters (bijlage 1). Tegenwoordig spelen we toneelstukken meestal in een overdekt theater (bijlage 2), maar ook op vreemde locaties zoals fabrieken, bouwplaatsen of andere interessante plekken (bijlage 3). Er zijn zelfs draaibare theaters (bijlage 4). Les 1 Voorbereiding in de klas
Het toneelspelen begon dus bij het laten zien van een ritueel. Ook vandaag de dag hebben we nog steeds allerlei rituelen. We zien dit in kerken en moskeeën, maar ook gewoon in het dagelijks leven. Bijvoorbeeld: als we elkaar tegenkomen zeggen we hallo of geven elkaar een hand. De Eskimo s wrijven hun neuzen even tegen elkaar bij de begroeting. Opdracht: Eigen begroetingen Bedenk met z n tweeën een eigen/nieuwe manier van begroeten. Zoek op het internet een paar decor foto s en projecteer die op het digibord. https://www.google.nl/search?tbm=isch&hl=nl&source=hp&q=landschap&btng=afbeeldingen+zoeken &gbv=2&biw=973&bih=509&sei=3kuyt-27e4u0-qaaubtwca en bekijk met z n allen enkele verzonnen begroetingen. Kern Op onderzoek Vraag de leerlingen wat er zoal nodig is om een toneelvoorstelling te maken. (Tekst, spel, regie, kostuums, decor, licht en geluid bepalen samen hoe de toeschouwer een voorstelling beleeft.) Opdracht: internetfilmpjes bekijken Laat de leerlingen in groepjes van ongeveer drie leerlingen een van de internetfilmpjes bekijken (zie de links op de vorige pagina). Geef hun de opdracht mee om naderhand aan de rest van de groep te vertellen wat ze gezien hebben. Afsluiting Een presentatie Vraag de leerlingen per groepje in het kort te vertellen wat ze gezien hebben. Bespreek met elkaar of de presentaties duidelijk waren. Eventueel kunnen de leerlingen de andere filmpjes op een ander tijdstip bekijken. 10 Les 1 Voorbereiding in de klas
Les 2 Op bezoek in het theater Korte inhoud De leerlingen krijgen informatie over de activiteiten die in het theater plaatsvinden, nemen een kijkje achter de schermen en krijgen te zien wat er met licht- en geluidseffecten bereikt kan worden. Doel: De leerlingen leren wat er in het theater achter de schermen gebeurt en ervaren hoe de techniek van invloed is op een scène. Tijd: 45 minuten Nodig: bijlage 5 en 6 Locatie: op bezoek bij DE KOM, stadstheater en kunstencentrum Voorbereiding Lees bijlage 5 en 6 (voor uzelf). Organiseer voor een klas van ongeveer 25 leerlingen, naast uzelf twee ander begeleiders die meegaan naar het theater. Inleiding Op school Vertel de leerlingen dat ze naar het theater gaan en dat ze daar ook een kijkje achter de schermen mogen nemen. Lees de brief van het theater voor aan de leerlingen (bijlage 5). Bespreek de gebruikelijke aandachtspunten die aan de orde zijn bij het bezoeken van gebouwen: - regels voor onderweg - aandacht voor de rondleider - respect voor andermans spullen - geen eten en drinken in de zaal - telefoons uit - toiletgebruik Kern Op locatie Het bezoek aan het theater achter de schermen. 11 Afsluiting Terug op school Bespreek in de klas hoe de leerlingen het bezoek ervaren hebben. - Wie was er al eens in het theater geweest? - Wat vonden jullie het meest verrassend? - Wat voor nieuwe dingen heb je ontdekt? - Wat heb je thuis verteld? Les 2 Op bezoek in het theater
DVD Voorbereiding op de voorstelling Holland Opera heeft zelf lesmateriaal gemaakt bij de voorstelling. De DVD met dit lesmateriaal krijgt u via Kunst Centraal. Het is de bedoeling dat u de leerlingen hiermee voorbereid op het bezoek aan de voorstelling De Toverpiano. Het verhaal Otto is een doodgewone jongen. Zijn vader heeft echter grote plannen met hem: Otto moet en zal een beroemd pianist worden. Urenlang zit hij achter de piano, kaarsrecht met een boek op zijn hoofd. Gek wordt hij ervan. Maar er is meer aan de hand in het huis van Otto. Zijn moeder is verdwenen, de nieuwe butler kan niet praten en de koekoeksklok is een magisch uurwerk Als Otto door zijn vader wordt ingeschreven voor een grote pianowedstrijd heeft hij er genoeg van en barst de bom. Gelukkig blijkt de butler dan wel een heel bijzondere butler te zijn, om nog maar te zwijgen over de toverpiano. 12 Muziek: Toek Numan Libretto: Ignace Cornelissen Regie: Arlon Luyten Decor: Douwe Hibma Lichtontwerp: Maarten Warmerdam uitvoering De twee rollen worden gezongen door bariton Florian Just en tenor Niek Idelenburg. Beiden studeerden cum laude af aan het conservatorium bij Udo Reinemann en hebben veel ervaring in muziektheater voor kinderen. compositie Holland Opera probeert steeds componisten te zoeken waarvan hij denkt dat deze geschikt zijn voor een bepaald project. Toek Numan is in staat om op (ogenschijnlijk) eenvoudige, maar toch originele wijze muziek te componeren. Zijn grote ervaring in het werken met muziek voor kinderen (o.a. productiehuis Oorkaan en de Doelen) is voor deze voorstelling absoluut een pre. regie Arlon Luijten studeerde in 2003 af aan de Toneelacademie Maastricht en ontving daar de Hustinxprijs. Sindsdien werkt hij als regisseur/choreograaf met dansers, acteurs en muzikanten aan een fysieke theatertaal. Arlon is als docent en regisseur werkzaam aan de muziektheateracademie Rotterdam (Codarts) en geeft samen met Micha Hamel vorm aan de Master Nieuw Muziektheater. Daarnaast werkt hij als regisseur bij ALBA Theaterhuis in Den Haag. Les 3 Voorbereiding op de voorstelling
Bijlage 1 Grieks amfitheater 13
Bijlage 2 Theaterzaal gezien van achter de schermen 14
Bijlage 3 Voormalig kerkgebouw in Den Bosch nu theater 15
Bijlage 4 Draaibaar theater in Cesky Krumlov (Tsjechië) 16
Bijlage 5 Brief van De Kom Beste meisjes en jongens, Binnenkort komen jullie een kijkje nemen achter de schermen van het theater van DE KOM. Een leuke ervaring die niet iedereen zomaar mee kan maken. Om jullie goed voor te bereiden geven we jullie middels deze brief achtergrondinformatie over ons theater. DE KOM is al enkele jaren een ontmoetingsplaats voor de inwoners van Nieuwegein en omgeving. En nu zijn jullie uitgenodigd om in het nieuwe theater te komen. In het theater wordt van alles georganiseerd, zoals dans- en theatervoorstellingen, films, congressen en lezingen. DE KOM heeft een grote zaal met 650 stoelen, een kleine zaal met 200 stoelen, een ruime foyer en nog een kleinere zaal voor bijvoorbeeld lezingen. s Avonds worden er muziek-, theater-, beeldende kunst, musical- en danslessen gegeven. Plaatselijke amateur kunstenaars kunnen bij ons hun werk exposeren. Allerlei amateur kunstenaars treden regelmatig op in ons theater. Bedrijven kunnen ons theater ook huren. s Avonds werken ook vrijwilligers in het theater van DE KOM. Zij ontvangen de artiesten, verkopen kaarten aan de kassa, en geven de bloemen aan het eind van een show. 17 Wij hopen dat jullie zin hebben in een bezoek aan ons theater. Wij kijken in elk geval uit naar jullie komst, zodat we jullie alle leuke plekjes achter de schermen van het theater kunnen laten zien! Met vriendelijke groet, Medewerkers van DE KOM, stadstheater en kunstencentrum
Bijlage 6 Rondleiding in DE KOM De rondleiding wordt verzorgd door medewerkers van DE KOM. (Wat er werkelijk verteld en gedemonstreerd wordt kan hier en daar iets verschillen.) Welkom in het theater Een van de theatermedewerkers vertelt in kort wat er allemaal gebeuren gaat en neemt de leerlingen dan mee naar de zaal. In de zaal Hier wordt de groep in tweeën gesplitst en ervaren ze elementen hoe licht en geluid van invloed zijn op het podium en de acteurs die daar spelen. Groepjes kinderen zullen daarvoor om beurten op het toneel een opdracht krijgen De technicus demonstreert vervolgens een aantal theatertechnieken met licht en geluid. Afsluiting Als afsluiting gaan deleerlingen terug naar de foyer. Daar vraagt de medewerker wat de leerlingen het interessantst vonden en sluit daarna de activiteit af. 18