CULTUURREGIO PAJOTTENLAND & ZENNEVALLEI BELEIDSPLAN INTERGEMEENTELIJKE ERFGOEDWERKING 2015-2020 Beersel, Bever, Dilbeek, Drogenbos, Galmaarden, Gooik, Halle, Herne, Lennik, Liedekerke, Linkebeek, Pepingen, Roosdaal, Sint-Genesius-Rode, Sint-Pieters-Leeuw, Ternat
DEELNEMENDE ORGANISATIES Gemeenten Beersel, Bever, Dilbeek, Galmaarden, Gooik, Halle, Herne, Liedekerke, Lennik, Pepingen, Roosdaal, Sint-Pieters-Leeuw, Ternat, Vzw de Rand voor Drogenbos, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Provincie Vlaams-Brabant 2
INHOUDSOPGAVE 3 VOORWOORD VAN DE VOORZITTER 5 DEEL 1: ONZE AMBITIES VOOR DE KOMENDE BELEIDSPERIODE 7 A EEN PARTICIPATIEF ERFGOEDBELEID 8 1 De historiek van het beleidsplanningsproces 8 1 Betrokkenheid bij de cultureel-erfgoedwerking, gisteren en morgen 9 B MISSIE EN VISIETEKSTEN 11 1 Missie erfgoedconvenant Pajottenland & Zennevallei 11 2 Algemene visie van het erfgoedconvenant Pajottenland & Zennevallei 11 3 Visie op diversiteit en duurzaamheid voor de convenantwerking van de regio 13 Pajottenland & Zennevallei 4 Visie op de uitvoering van een complementair cultureel-erfgoedbeleid 14 C STRATEGISCHE EN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN 17 D MEERJARENBEGROTING 23 1 Meerjarenbegroting 23 2 Toelichting bij de begroting 26 DEEL 2: OMGEVINGS- EN SWOT-ANALYSE 29 A INLEIDING OMGEVINGSANALYSE 30 B DE 16 GEMEENTEN 31 1 Gegevens per gemeente 31 2 Enkele samenvattende gegevens voor alle gemeenten en steden in Pajottenland & 39 Zennevallei 3 Huidige ondersteuningsregelingen door gemeentebesturen 44 4 Afstemming erfgoedbeleid met gemeentelijke BBC s 48 C DE (CULTUREEL-ERFGOED)ACTOREN 51 1 Inleiding en duiding bij de termen 51 2 Cultureel-erfgoedorganisaties 51 3 Dragers en gemeenschappen rond immaterieel erfgoed 56 3
4 Kerkfabrieken en parochies 56 5 Verenigingsleven: sport, jeugdwerk en socioculturele sector 56 6 Organisaties met expertise rond diversiteit 57 7 Scholen 58 D STAKEHOLDERSANALYSE 59 E EVALUATIE VAN DE WERKING VAN HET ERFGOEDCONVENANT 2011-2014 61 1 Conclusies van de eigen evaluatie 61 2 Conclusies van de evaluatie Agentschap Kunsten en Erfgoed 62 F SWOT-ANALYSE 63 1 Sterktes 63 2 Zwaktes 64 3 Kansen 64 4 Bedreigingen 65 DEEL 3: ORGANISATIEGEGEVENS 67 A ZAKELIJK BEHEER VAN HET INTERGEMEENTELIJKE SAMENWERKINGSVERBAND 68 1 Opvolging en evaluatie van de uitvoering van het cultureel-erfgoedconvenant 68 2 Inhoudelijke aansturing van de uitvoering van het cultureel-erfgoedconvenant 68 3 Controlemechanismen binnen het samenwerkingsverband 68 4 Andere opdrachten van het samenwerkingsverband 70 5 Vrijwilligerswerking voor de uitvoering van het cultureel- erfgoedconvenant 70 B ORGANISATIE EN AANSTURING VAN DE CULTUREEL-ERFGOEDCEL 71 1 Inbedding van de cultureel-erfgoedcel binnen het intergemeentelijke samenwerkingsverband en evaluatie van de werking en het adviesorgaan 2 Delegatie van de beslissingsbevoegdheid 71 3 Personeelsbeleid 72 71 DEEL 4: BIJLAGEN 73 A CULTUREEL-ERFGOEDACTOREN 74 B OVERZICHT KOPPELING DOELSTELLINGEN EN FINANCIËN 93 4
VOORWOORD AAN ERFGOED WERKEN WE SAMEN ELKE DAG OPNIEUW Op pad vertrekken is een hele uitdaging, maar eenmaal op weg gaat het al wat vlotter. Je kunt je steeds beter oriënteren en beetje bij beetje verzamel je nuttige bagage voor onderweg. Zo kom je steeds verder en worden je ervaringen steeds rijker. Een samenwerking tussen gemeenten is zo n zoektocht. Het begin is avontuurlijk, maar stelselmatig worden de stappen groter, de resultaten duidelijker en de focus scherper. Tijdens de voorbije jaren, toen we deze tocht ondernamen, bereikten we heel wat mooie resultaten. We gaven nieuwe netwerken ruimte(heemkundigen, diversiteit, etc.), we hielpen ons erfgoed boven water komen en digitaliseren, we brachten het naar onze inwoners met de Nostalbus en het erfgoedkraam. Erfgoed is inmiddels een wezenlijk onderdeel van het beleid in de 16 gemeenten. Deze resultaten vormen een basis om op verder te bouwen. Ze zijn het fundament om een tweede, grotere stap te zetten. We willen namelijk onze horizon verbreden: door nieuwe doelgroepen aan te trekken en door erfgoed nog meer zichtbaar te maken. Maar we willen onze blik ook verdiepen door de netwerken te versterken en onze ondersteuningsmiddelen verder uit te bouwen. Willen we hierin echt slagen, dan kan dat enkel dankzij een hechte samenwerking. Want alleen door de krachten te bundelen, raken we verder. Gemeentes ondersteunen lokale initiatieven en vertalen het gedeelde erfgoedbeleid naar de eigen achterban, terwijl lokale vrijwilligers de motor van deze werking zijn. De cultuurregio en de erfgoedcel spelen een cruciale rol om deze werking naar een hoger niveau te tillen. Toch is deze weg verre van evident. Zeker in het huidige budgettaire klimaat is een bewuste keuze voor erfgoed en cultuur een moedige stap. Met dit voorliggende beleidsplan en het lidmaatschap van de projectvereniging bevestigen de partners hun gedrevenheid om samen aan de slag te gaan met erfgoed en cultuur en dit met een visie op lange termijn. Het resultaat ligt hier voor u: een goed uitgebalanceerd en gedragen plan met een duidelijk verhaal en een duidelijke richting. Ik wens dan ook mijn oprechte dank uit te drukken aan allen die dit vervolg mogelijk maken: lokale verenigingen en vrijwilligers die zich dagelijks inzetten voor ons erfgoed, de partners bestuurders en ambtenaren- die de ruimte scheppen voor een hedendaagse erfgoedwerking en alle belanghebbenden, dichtbij of veraf, die het erfgoed in onze buurt mee een fris gezicht geven elke dag opnieuw. Marc Snoeck Voorzitter 5
Koen Demarsin Koen Demarsin 6
CULTUURREGIO PAJOTTENLAND & ZENNEVALLEI BELEIDSPLAN INTERGEMEENTELIJKE ERFGOEDWERKING 2015-2020 DEEL 1: ONZE AMBITIES VOOR DE KOMENDE BELEIDSPERIODE 7
A EEN PARTICIPATIEF ERFGOEDBELEID 1 DE HISTORIEK VAN HET BELEIDSPLANNINGSPROCES 1 De weg die we hebben afgelegd om te komen tot dit plan was leerrijk en boeiend. Kritisch reflecteren over je werking, denken en doen, strategieën uitzetten maar ook heel actiegerichte keuzes maken: het hoorde er allemaal bij. Maar wat dit traject vooral erg verfrissend maakte, was de manier waarop we samen met het hele veld vorm hebben gegeven aan het beleid voor de komende jaren. Die participatieve aanpak is niet nieuw voor de werking van de : de afstemming van het lokale erfgoedbeleid en het flankerende beleid vanuit het erfgoedconvenant 2 is gebaseerd op permanent overleg waarbij lokale besturen en actoren dus steeds betrokken zijn. Zo worden plannen en acties formeel (via het cultuurbeleidscoördinatorenoverleg waarin de cultureel-erfgoedcel zetelt en waarbinnen prioriteiten bepaald worden) maar ook informeel (via reguliere individuele contacten met ambtenaren, vrijwilligers, lokale mandatarissen) afgetoetst. Een klankbordgroep (een kerngroep van lokale ambtenaren en een bestuurslid, verder klankbord genoemd) werkt de keuzes en acties verder uit; ambtenaren en het erfgoedveld toetsen die keuzes en acties verder af en ten slotte is het aan de bestuursraden, waar de bevoegde schepenen/ bestuurders deel van uitmaken, om alles te bekrachtigen. Verder zijn we ook heel trots op onze omgevingsanalyse 3 van het erfgoedveld van de streek, een instrument van en door de erfgoedactoren. Vanaf juli 2011 bezochten de medewerkers van de cultureel-erfgoedcel en een tiental van haar vrijwilligers de lokale collectiebeheerders en erfgoedactoren. Hun noden en wensen werden gestructureerd genoteerd in een databank en verwerkt tot de omgevingsanalyse. Een werk dat trouwens nooit af is omdat het verder wordt aangevuld met momenteel niet gekende actoren (cf. deel 2, Omgevingsanalyse). We lieten ons trouwens ook langs onze meest participatieve kant zien in gesprekken die we organiseerden met de meeste cultuur- en erfgoedraden. Deze gesprekken werden gevoerd op basis van lokale inspiratiegidsen 4 die per gemeenten werden opgemaakt. Zo n inspiratiegids bevatte een overzicht en analyse van het lokale erfgoedveld, tips voor het lokale erfgoedbeleid, maar nodigde ook uit tot discussie met de betrokken schepenen en ambtenaren. De leden van de cultuur- en erfgoedraden ontvingen deze gidsen en het resultaat van de besprekingen. De cultureel-erfgoedcel maakte een overkoepelend verslag (cf. deel 2, 2.4) met conclusies die werden geformuleerd in samenspraak met de lokale cultuur- of erfgoedraden. Om te komen tot dit beleidsplan deden we er nog een schepje bovenop. Aan de basis van dit beleidsplanningstraject ligt immers een proces in de diepte en een proces in de breedte. Een planningsgroep 5 voerde het 1 Vraag 4.1 van de aanvraag 2 cf. vraag 3 van de aanvraag 3 cf. vraag 4.1 van de aanvraag 4 cf. vraag 3 van de aanvraag 5 De planningsgroep bestond uit volgende leden: Koen Demarsin, erfgoedcel Pajottenland Zennevallei; Werner Godfroid, bestuurslid; Marleen Heysse, Archeduc; Barbara Jacobs, vrijwilliger; Ward Kerckhof, stad Halle; Mieke Maes, erfgoedcel Brussel; Sergio Servéllon, FelixArt; Karen Van Buggenhout, erfgoedcel Pajottenland Zennevallei; Kristien Van Hecke, regiocoördinator Vrije Tijd en Gregory Vercauteren, Faro 8
proces in de diepte, het proces in de breedte bestond uit gerichte bijeenkomsten met specifieke groepen stakeholders. We geven hier de verscheidene stappen van ons traject chronologisch weer: - In 2012 vonden er een aantal erfgoedkaravanen, sectorale bijeenkomsten, plaats met het doel de werking van het jonge erfgoedconvenant te evalueren en ook al vooruit te kijken naar wat nodig en wenselijk is voor de toekomst. Het materiaal van deze drie karavanen met musea en lokale archieven (1), met cultuurbeleidscoördinatoren en/of lokale erfgoedambtenaren (2) en met heemkringen en/of vrijwilligersorganisaties (3), vormt mee de input voor dit beleidsplan. - Daarnaast zagen in 2013 een aantal netwerken die naderhand geofficialiseerd werden in het heemkringenoverleg en archievenoverleg, het levenslicht. Binnen deze netwerken worden noden benoemd en ideeën voor de werking van het erfgoedconvenant uitgezet en afgetoetst. - De eigenlijke aftrap voor het beleidsplanningstraject gaven we op dinsdag 7 mei 2013 met een kick-off in aanwezigheid van de brede sector (bestuurders, ambtenaren, erfgoedactoren, vrijwilligers, geïnteresseerden). De deelnemers dachten hier een hele dag na over prioriteiten en keuzes voor de komende beleidsperiode. - Voor actoren die werken rond immaterieel erfgoed (ICE) was er een afzonderlijke werksessie op 16 oktober 2013. - Met al het materiaal uit deze werksessies maar ook met de gegevens uit de omgevingsanalyse (zie deel 2), ging de planningsgroep stapsgewijs aan de slag om van dit beleidsplan te maken wat het is. De planningsgroep kwam 5 keer samen. Het werk bestond vooral uit het actualiseren en bewerken van missie en visieteksten, de stakeholdersanalyse, het bepalen van de SWOT-elementen en de beleidsprioriteiten omzetten in strategische en operationele doelstellingen. - Op 25 oktober vond er een speciale werksessie voor lokale bestuurders plaats. Deze groep boog zich over de doelstellingen zoals die tot dusver geformuleerd werden en deed enkele zeer interessante suggesties ter verduidelijking en verfijning. - Op de bestuursvergadering van 24 januari kwamen de doelstellingen in ontwerp aan de orde. - Dit ontwerp werd in februari 2014 ook online aan het brede erfgoedveld ter beschikking gesteld zodat de erfgoedactoren de mogelijkheid kregen om opmerkingen te formuleren. - Op basis hiervan werd het beleidsplan definitief afgewerkt en goedgekeurd tijdens de bestuursvergadering van 14 maart 2014. 2 BETROKKENHEID BIJ DE CULTUREEL- ERFGOEDWERKING, GISTEREN EN MORGEN 6 heeft niet enkel op vlak van beleidsplanning een (weliswaar jonge) traditie van netwerking en participatie. Van bij de aanvang van de convenantwerking drie jaar geleden, waren betrokkenheid bij en draagvlak van de stakeholders speerpunten in functie van de uitbouw van het lokale erfgoedbeleid. Deze traditie wordt trouwens met een strategische doelstelling 3: NETWERKEN (cf. deel 1, C) van deze nieuwe aanvraag heel specifiek in de kijker gezet en ook nog versterkt. We geven hieronder mee wat dat tot nog toe betekende en in de toekomst zal betekenen. 1. Bestaande netwerken, zoals het heemkringenoverleg of het archievenoverleg, worden verder ondersteund en versterkt. Op die manier beschikt de convenantwerking over een instrument om met lokale doelgroepen in discussie te treden over relevante acties en doelstellingen en om acties op maat van deze groepen vorm te geven. We verwijzen hier specifiek naar operationele doelstelling 3,5 nieuwe netwerken met aandacht voor immaterieel erfgoed (cf. deel 1, D.1). De ondersteuning van deze netwerken heeft trouwens een sneeuwbaleffect bij het vergroten van de lokale betrokkenheid: via deze netwerken worden immers weer andere partners betrokken bij de erfgoedwerking. 6 Vraag 4.2 van de aanvraag 9
De steeds groeiende omgevingsanalyse zal een belangrijke rol blijven spelen (zie ook operationele doelstelling 3,4, cf. deel 1, D.1) voor de activering van nieuwe netwerken: hierbij spreken we nieuwe actoren of erfgoedbeheerders immers aan en betrekken hen in de brede convenantwerking; bijkomend kennen we meteen ook hun noden en expertises. 2. Daarnaast zetten we verder in op de samenwerking met het ambtelijk niveau vanuit de gemeenten zelf. Via het overleg van cultuurbeleidscoördinatoren (en erfgoedambtenaren) en het klankbord geven we de acties van het convenant vorm door middel van de koppeling van acties van het convenant aan lokale acties (o.a. vanuit de cultuurraden). Zoals dat eerder ook al gebeurde (bij voorbeeld bij het project rond WOI), zullen de cultuur- en erfgoedraden tijdens de nieuwe beleidsperiode 2015-2020 en dat wanneer nodig, gehoord worden. 3. De (inmiddels traditionele) eindejaarsdrink zetten we uiteraard ook verder. Dit grote netwerkevenement is een platform om het actieplan op een eerder informele aan het brede erfgoedpubliek (ambtenaren, vrijwilligers, mandatarissen) voor te stellen. Het biedt ook de mogelijkheid om verdere reacties op te vangen en, waar nodig, te verwerken in volgende actieplannen. 4. Sommige projecten of acties komen niet vanuit deze netwerkmomenten tot stand, maar eerder vanuit opportuniteiten of vragen die de cultureel-erfgoedcel bereiken. Ook dan tracht de cultureel-erfgoedcel door het opzetten van een samenwerkingsverband gezamenlijk de doelen en de focus te bepalen. Zo brengt de cultureel-erfgoedcel rond Erfgoeddag of rond WOI geïnteresseerde spelers samen en ontwikkelt de cel acties in overleg met de geïnteresseerde actoren (bv. workshop mondelinge geschiedenis voor Erfgoeddag 2014 of uitbouw expomodule en algemene communicatie voor WOI). Bij het opzetten van projecten en acties geven we trouwens voorrang aan trajecten die vanuit een lokale vraag zijn ontstaan, waar er een duidelijke lokale nood was en waar er (liefst ook) een lokale actor bij betrokken kan zijn. Een voorbeeld hiervan is de begeleiding bij de uitbouw van het digitaal platform voor heemkringen, dat de lokale heemkringen uitwerken. Deze acties voorzien dus in een aftoetsing van het erfgoedbeleid met het lokale veld op basis van thematische netwerken. 10
B MISSIE EN VISIETEKSTEN 1 MISSIE ERFGOEDCONVENANT PAJOTTENLAND & ZENNEVALLEI 7 Onze centraal gelegen regio Pajottenland & Zennevallei is een kruispunt van culturen en invloeden. Deze verscheidenheid biedt voor de cultureel-erfgoedwerking een waaier aan kansen. Wij brengen hier immers diverse achtergronden en allerhande tradities van omgang met cultureel erfgoed samen. Het zijn de vrijwilligers die samen met de professionelen deze verbindingen maken tussen mensen, plaatsen en dingen. Zo ontstaan er soms ook nieuwe betekenissen voor ons erfgoed. De erfgoedwerking in deze regio is dynamisch: bewoners en organisaties sporen erfgoed op en zorgen ervoor vanuit een eigen drive en specifieke kennis. Wij maken zo veel mogelijk mensen warm voor dit cultureel erfgoed en stimuleren hen om het door te geven aan wie na ons komt. 2 ALGEMENE VISIE VAN HET ERFGOED- CONVENANT PAJOTTENLAND & ZENNEVALLEI 8 Cultureel erfgoed raakt de mensen in Pajottenland & Zennevallei. Dat gebeurt niet altijd zo maar. Daarvoor moeten er verbindingen gelegd worden tussen mensen onderling, tussen mensen en hun eigen cultureel erfgoed, tussen mensen en het cultureel erfgoed van anderen, tussen mensen die dagelijks met cultureel erfgoed bezig zijn en mensen die er niet (vaak) mee in aanraking komen. Verbinden is de rode draad doorheen onze werking. Die verbindingen zien we terugkomen in dynamische thema- en projectlijnen, de basis van onze convenantwerking: in de publiekswerking, maar ook in de zorg voor het erfgoed en de ondersteuning van de actoren. TERUGKIJKEN Cultureel erfgoed is terugkijken. Het is een verzameling van herinneringen, ervaringen, emoties, kennis en vaardigheden, vastgelegd op materiële dragers of in de hoofden en harten van de mensen zelf. Het vertelt waar we vandaan komen en verbindt ons met vroegere generaties. STILSTAAN Cultureel erfgoed is stilstaan. Het is vaak niet zichtbaar. Daarom gaan we met een team deskundige vrijwilligers voortdurend op zoek naar erfgoed dat we nog niet (goed) kennen. We brengen het in kaart en betrekken het in onze werking. 7 Vragen 2 en 8 van de aanvraag 8 Vragen 2 en 8 van de aanvraag 11
Cultureel erfgoed is stilstaan. Het is vaak kwetsbaar. Dat verplicht ons er nauwgezet mee om te gaan. Deze zorg voor het materiële culturele erfgoed uit zich in het zoeken naar duurzame oplossingen voor lange termijnbewaring en ontsluiting. Digitalisering is daarbij een belangrijk hulpmiddel, evenals het gezamenlijk onderzoeken van oplossingen voor depots. Het immateriële erfgoed borgen we. Dat impliceert het opsporen en documenteren van dat erfgoed, maar ook het ondersteunen van de hedendaagse beoefening of beleving ervan. Samen met de lokale bevolking staan we stil bij de waarde en het voortbestaan van dit immateriële erfgoed. Zorgen en borgen gebeuren niet vanzelf. Er is heel divers cultureel erfgoed en er zijn allerhande personen en gemeenschappen bij betrokken. Onze regio telt zestien grote en kleine gemeenten, sommige met een uitgesproken plattelandskarakter, andere meer verstedelijkt, met veel en met weinig nieuwkomers. Dat inspelen op lokale of thematische noden vereist een specifieke aanpak. We luisteren naar ieders noden en zoeken vervolgens naar de grootste gemene delers. Daarop ontwikkelen we onze ondersteuning: generieke instrumenten die tegemoet komen aan de vragen van velen. VOORUITKIJKEN Cultureel erfgoed is ook vooruitkijken. Het is een bibliotheek voor de toekomst. In het culturele erfgoed zitten nieuwe betekenissen verscholen. Daarmee slaan we een brug tussen verleden, heden en toekomst. Cultureel erfgoed is vooruitkijken. Dat betekent nieuwe verbindingen leggen. Omgaan met cultureel erfgoed is een manier om diverse groepen van mensen bijeen te brengen. We vertrekken vanuit herkenningspunten en besteden aandacht aan diverse achtergronden waaruit dit culturele erfgoed is voortgekomen. Zo leren bewoners van en met elkaar. Verbindingen leggen betekent samenwerken: kennis en krachten bundelen, afstemmen en afbakenen. Samenwerken betekent voor ons dat professionelen en vrijwilligers samen en gelijkwaardig de werking vormgeven. Ze delen hun kennis en ervaring en zetten hun werkkracht in waar nodig. Samenwerken betekent ook duidelijke afspraken maken en elkaar zoveel mogelijk aanvullen. Samenwerken is vooral leren van elkaar én samen een stapje verder zetten. We leggen verbindingen met andere maatschappelijke sectoren. Cultureel erfgoed is immers een maatschappelijk gegeven, dat breed ingebed is en moet blijven. We zien samenwerken en netwerken met andere sectoren dan ook als een noodzaak en een verrijking. Verbinden is communiceren. Dat doen we in netwerken en via digitale platforms. We brengen mensen, dingen en plekken samen in aantrekkelijke publieksactiviteiten. We gaan in op kansen en uitdagingen, we spelen kort op de bal en we denken aan de lange termijn. Zo zorgen we ervoor dat cultureel erfgoed zo veel mogelijk mensen in Pajottenland & Zennevallei raakt. 12
3 VISIE OP DIVERSITEIT EN DUURZAAMHEID VOOR DE CONVENANTWERKING VAN DE REGIO PAJOTTENLAND & ZENNEVALLEI 9 MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE DIVERSITEIT De regio Pajottenland & Zennevallei is één en al verscheidenheid en diversiteit. Deze diversiteit zit in de sterke verschillen tussen de gemeentes en in de demografische verscheidenheid die een direct gevolg is van de ligging naast Brussel, de taalgrens en aan de grenzen van provincies. Deze diversiteit is voor de werking van het convenant een realiteit en een uitdaging. Daarom is verscheidenheid een kernwoord in de missie van het erfgoedconvenant. De thematiek komt ruimschoots aan bod in de omgevingsanalyse en in de doelstellingen. Verbinden is een kernwoord uit de visie van het convenant. We werken aan sociale duurzaamheid door verbindingen mogelijk te maken tussen groepen met verschillende achtergronden en mogelijkheden via hun eigen cultureel erfgoed. Zo vergroten we het onderlinge begrip en smeden we banden. We nemen diversiteit structureel op in de werking. Vanwege de demografische situatie van de gemeenten van het convenant focussen we op etnisch-culturele diversiteit en leggen daarbij de klemtoon op: Interculturele competenties ontwikkelen bij het eigen personeel. Diversiteit is geen op zichzelf staande doelstelling maar een basisattitude en een permanent aandachtspunt binnen de organisatie. De cultureel-erfgoedcel ontwikkelt de nodige interculturele competenties door voortdurende vorming, consultatie van experten, samenwerkingsverbanden, proefprojecten en evaluatiemomenten. Inzicht brengen in de diversiteit en de koppeling met cultureel erfgoed. Het cultureel-erfgoedconvenant levert inspanningen om de bewoners van de regio diversiteit in hun omgeving te leren zien, te analyseren en de koppeling met lokaal cultureel erfgoed te maken. Hiervoor vertrekken we vanuit overeenkomsten (en dus niet vanuit verschillen) en benaderen we diversiteit als een interessant gegeven. Het gaat hierbij niet enkel om het leren over anderen maar vooral om het leren met en van elkaar. Confrontatie en discussie over statische, veranderende en nieuwe identiteiten gaan we hierbij niet uit de weg. Interculturaliseren van de cultureel-erfgoedsector. De cultureel-erfgoedcel sensibiliseert en ondersteunt erfgoedwerkers om met diversiteit om te gaan en in hun werking op te nemen. Interculturaliseren loopt als een rode draad doorheen de gehele werking van het convenant. Samenwerking buiten de cultureel-erfgoedsector: De cultureel-erfgoedcel zoekt zelf en stimuleert intersectorale samenwerking rond diversiteit. Intersectorale samenwerking, in de eerste plaats met de integratiesector, is cruciaal om nieuwe methodieken te ontwikkelen en expertise te delen. Het convenant tekent eveneens in op het actieplan armoedebestrijding en levert daaraan vanuit de eigen werking een bijdrage. 9 Vraag 8 van de aanvraag 13
DUURZAAMHEID Zorgen en borgen zijn kernopdrachten voor het convenant. Cultureel erfgoed doorgeven aan toekomstige generaties kan alleen als we oog hebben voor de lange termijn en daar nu naar handelen. Voor duurzaamheid geldt hetzelfde als voor diversiteit: het is een structureel onderdeel van de werking. We leggen daarbij de klemtoon op: Projectwerking met blijvende waarde. Elke project- of themalijn beoogt duurzame resultaten op verschillende terreinen. Om dit te realiseren toetsen we projecten op hun lange termijneffecten. Nieuwe projecten moeten behoud van het materiële erfgoed, borging van het immateriële erfgoed en de opgedane expertise voor latere generaties verzekeren. Duurzame relaties. Samenwerken zit in ons DNA. Samenwerking betekent voor ons het aangaan van duurzame, lange termijnrelaties. Digitaliseren. Digitaliseren is een middel om te conserveren en te ontsluiten. Daarom werken we aan digitalisering van collecties in samenwerking met Erfgoedplus.be. Deze samenwerking garandeert een gestandaardiseerde, uitwisselbare en breed toegankelijke ontsluiting. We sensibiliseren collectiebeheerders over digitalisering en ondersteunen hen waar nodig. Met onze partners in het heemkringen- en archievenoverleg en in andere thematische netwerken werken we aan oplossingen voor duurzame digitale opslag. We versterken onze expertise door samenwerking met expertisecentra als Packed en met het steunpunt voor cultureel erfgoed Faro. Ecologie. De cultureel-erfgoedcel werkt zo veel mogelijk op een ecologische manier en draagt deze werkwijze uit naar haar omgeving. Daarom is er samenwerking met andere sectoren (landschap, milieu, streekproducten ) en zoeken we naar commerciële partners, die ecologisch werken of ecologisch verantwoorde producten aanbieden. 4 VISIE OP DE UITVOERING VAN EEN COMPLEMENTAIR CULTUREEL- ERFGOEDBELEID 10 CONTEXT De drie bestuursniveaus in Vlaanderen, de Vlaamse Gemeenschap, de provincies en de gemeenten, voeren elk een eigen cultureel-erfgoedbeleid. Toch is het ook belangrijk dat er duidelijke afspraken zijn tussen deze bestuursniveaus over de basisverantwoordelijkheden ten aanzien van cultureel erfgoed en de vele groepen van cultureel-erfgoedspelers. Op die manier kan men inspanningen en instrumenten op elkaar afstemmen, synergie én meerwaarde creëren. De Vlaamse Regering, de provincies (vertegenwoordigd door de Vereniging van Vlaamse Provincies, VVP) en de gemeenten (vertegenwoordigd door de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, VVSG) sloten aldus een protocol. Dat protocol bevat afspraken over de samenwerking en de taakverdeling met het oog op de ondersteuning van de cultureel-erfgoedsector en de ontwikkeling van het cultureel-erfgoedbeleid. 10 Vraag 7 van de aanvraag 14
VISIE De partnergemeenten van de projectvereniging Pajottenland & Zennevallei onderschrijven de bepalingen zoals vermeld in het protocol. Dit doen zij door uitvoering te geven aan het gemeentelijk cultureel-erfgoedbeleid door volgende acties: 1) De gemeenten gebruiken het kwaliteitslabel als basis voor een ondersteuningsbeleid van cultureel-erfgoedorganisaties. De gemeenten zijn bereid om het kwaliteitslabel te gebruiken als basis voor een ondersteuningsbeleid. Voor de vorm van dit ondersteuningsbeleid en de uitvoeringen stemmen zij de procedures af via de projectvereniging : cf. punt 3. 2) De musea en culturele archiefinstellingen worden bij het lokale niveau ingedeeld op basis van de criteria vermeld in de bijlage bij het protocol. In overeenstemming met de bepalingen van het protocol, delen de gemeenten via de projectvereniging (cf. punt 3) de musea en culturele archiefinstellingen in bij het lokale niveau, die: 1) een kwaliteitslabel behalen; 2) een collectie hebben die van lokaal belang is; 3) een werking met lokale reikwijdte uitbouwen, waarbij de instellingen expertise binnen de lokale gemeenschap binnenbrengen; 4) een culturele en maatschappelijke verantwoordelijkheid op zich nemen op lokaal niveau 5) kennis en expertise op een actieve en receptieve manier ter beschikking stellen van de cultureel-erfgoedgemeenschap. Daarnaast kan de projectvereniging extra criteria bepalen voor indeling bij het lokale niveau en de toekenning van de ondersteuning, bijvoorbeeld de rol die de instelling opneemt in de uitvoering van het intergemeentelijke cultureel-erfgoedbeleid. Dit wordt verfijnd in het reglement (cf. punt 3). 3) De procedures en ondersteuningsmiddelen worden op elkaar afgestemd. De gemeenten stemmen hun beleid voor indeling op lokaal niveau met elkaar af. Hiervoor gebruiken zij het platform van de. De projectvereniging neemt volgende rollen op zich: 1) de indeling van musea en culturele archiefinstellingen op lokaal niveau 2) de ondersteuning van musea en culturele archiefinstellingen na indeling op lokaal niveau. Daarnaast blijft de gemeentelijke ondersteuning van de cultureel-erfgoedorganisaties complementair aan de steun die de instelling kan verkrijgen door indeling op het lokale niveau. Dit betekent concreet dat: 1) De cultureel-erfgoedinstellingen die een kwaliteitslabel behalen en ingedeeld worden op lokaal niveau (zowel gemeentelijke als niet-gemeentelijke) ook ondersteund worden vanuit de projectvereniging. De aanvraag tot indeling bij het lokale niveau en de aanvraag tot ondersteuning gebeurt op niveau van de projectvereniging; beide zijn aan elkaar gekoppeld. Zo wordt na het behalen van het kwaliteitslabel de aanvraaglast beperkt. De projectvereniging stelt hiervoor een reglement op en voorziet de mogelijkheid tot aanvraag. De middelen voor de ondersteuning worden voorzien vanuit de inbreng van de partners van de projectvereniging. Als een cultureel-erfgoedinstelling aan de voorwaarden voldoet, komt de organisatie in aanmerking voor 1) een basissubsidie en 2) een variabel bedrag; dit alles binnen de perken van de begroting. 15
2) De cultureel-erfgoedinstelling neemt hiervoor een rol op die ten goede komt aan (de actoren en het cultureel erfgoed binnen) het werkingsgebied van de projectvereniging. Deze return wordt vastgelegd in een overeenkomst tussen de projectvereniging en de ontvangende erfgoedinstelling en is altijd gekoppeld aan de doelstellingen van het cultureel-erfgoedconvenant en is aangepast aan de aanwezige expertise en de mogelijkheden van de cultureel-erfgoedinstelling. Op deze manier wordt de ontvangende organisatie als partner betrokken bij de uitvoering van het intergemeentelijke cultureel-erfgoedbeleid. De return kan bijvoorbeeld bestaan uit het verlenen van advies over conservering en digitalisering, uit het meewerken aan thematische projecten of uit het uitvoeren van een bepaalde convenantsopdracht tout court. 3) De mogelijkheid tot aanvraag voor ondersteuning, de concrete aanvraag- en toekenningsprocedure, een subsidiereglement en de voorwaarden voor ondersteuning worden verder uitgewerkt tijdens de beleidsperiode 2015-2020 en ten laatste tegen de toekenning van een kwaliteitslabel aan een cultureel-erfgoedinstelling binnen een van de partnergemeenten. 4) De gemeenten bevestigen dat de ondersteuning via de bijdrage vanuit de Cultuurregio Pajottenland & Zennevallei zoals hierboven beschreven, complementair is aan de bestaande ondersteuning vanuit de gemeenten. Dit betekent dat een cultureel-erfgoedinstelling van dezelfde ondersteuningsmiddelen vanuit de gemeente kan genieten als de ondersteuning die het kreeg vooraleer de instelling een kwaliteitslabel ontving, ze op lokaal niveau werd ingedeeld en de toekenning van ondersteuning vanuit de projectvereniging ontving. Zo werken de ondersteuning vanuit de gemeente en vanuit de complementair. De procedure voor indeling bij het lokale niveau en ondersteuning (aanvraag-mogelijkheid, reglement, procedure, koppeling tussen indeling en ondersteuning-mogelijkheid) worden uitgewerkt tijdens de beleidsperiode 2015-2020 van het cultureel-erfgoedconvenant en ten laatste tegen toekenning van een kwaliteitslabel aan een erfgoedinstelling binnen een van de partnergemeenten. Voor de beleidsperiode 2015-2020 worden op niveau van de projectvereniging de nodige personele inzet en de nodige financiële middelen voorzien voor de ondersteuning van cultureel-erfgoedinstellingen die ingedeeld zullen worden bij het lokale niveau. 4) De lokale cultureel-erfgoedorganisaties die een kwaliteitslabel willen behalen, worden hiervoor ondersteund. Cultureel-erfgoedorganisaties op het grondgebied van de projectvereniging, die een kwaliteitslabel wensen aan te vragen, kunnen hierbij rekenen op de steun van de cultureel-erfgoedcel Pajottenland & Zennevallei. Hiervoor wordt de noodzakelijke personeelsinzet binnen het beleidsplan voorzien. 5) Voor de begeleiding en de ondersteuning van deze organisaties, wordt afgestemd met andere niveaus, waaronder de provincie Vlaams-Brabant. In overeenstemming met de bepaling in het protocol in verband met een complementair ondersteuningsbeleid, werkt de projectvereniging samen met andere bestuursniveaus, zoals de provincie Vlaams-Brabant, en stemt de rollen en acties af met betrekking tot de begeleiding van cultureel-erfgoedinstellingen die een kwaliteitslabel wensen te behalen en instellingen met een kwaliteitslabel die bij een niveau ingedeeld wensen te worden en aanspraak wensen te maken op ondersteuning. 16
C STRATEGISCHE EN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN 11 Hieronder volgen de strategische en operationele doelstellingen voor de beleidsperiode 2015-2020, het hart van dit beleidsplan. Deze doelstellingen komen niet uit de lucht vallen, maar zijn het resultaat van de grondige SWOT-analyse die werd uitgevoerd op alle gegevens die vooraf werden verzameld door de betrokken partners. Voor deze gegevensanalyse en de SWOT-analyse, verwijzen we naar deel 2 van deze nota. We brengen hieronder telkens de strategische en operationele doelstellingen. Per operationele doelstelling geven we ook welke partners deze doelstelling zullen uitvoeren, hoe we het resultaat van de doelstelling meetbaar zullen maken en geven we, wanneer gekend, een voorbeeldactie mee. Voor de koppeling met de (financiële en personeels)middelen verwijzen we naar de Excel sheet als bijlage B. 1 STRATEGISCHE DOELSTELLING 1: PUBLIEKEN: Cultureel erfgoed raakt de mensen in de regio Pajottenland Zennevallei. Onze erfgoedprojecten activeren de bewoners op verschillende niveaus tot nadenken, beleven, participeren en bewaren. OPERATIONELE DOELSTELLING 1: De thema- en projectlijnen vormen het uitgangspunt bij de erfgoedwerking met de regiobewoners. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel - coördineert de thema- en projectwerking > gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - voeren de thematische projectlijnen mee uit > actoren participeren: werken als partner mee aan bepaalde thematische projecten Meetbaar resultaat: elk thematisch project heeft een eigen actieplan, dat ingebed is in de diverse doelstellingen van het beleidsplan Voorbeeldacties: project rond sporterfgoed, reizende expo s OPERATIONELE DOELSTELLING 2: Er is een thematische doelgroepenwerking met bijzondere aandacht voor kinderen, jongeren en mensen met een migratiegeschiedenis. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel - coördineert de doelgroepenwerking; is de eerstelijnspartner tussen het veld en de doelgroepen(organisaties) > intermediairen en/of zelforganisaties - ondersteunen en stellen expertise ter beschikking om doelgroepen te bereiken: vb. ondersteuning in participatief werken > gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - participeren: hebben oog voor deze doelgroepen en worden daarin gevormd en begeleid vanuit het convenant 11 Vraag 6 van de aanvraag 17
> actoren - participeren: hebben oog voor deze doelgroepen en worden daarin gevormd en begeleid vanuit het convenant Meetbaar resultaat: elke specifieke doelgroep (kinderen, jongeren en mensen met een migratiegeschiedenis) komt minstens eenmaal aan bod in de thematische doelgroepenwerking Voorbeeldacties: participatief themaproject i.s.m. jongeren, algemene aandacht voor het actieplan armoedebestrijding bij publieksprojecten, ontwikkelen educatief materiaal OPERATIONELE DOELSTELLING 3: Binnen de publiekswerking is er steeds ruimte voor experimenteel en innovatief werken; verworven inzichten worden gedeeld. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel - adviseur: houdt de vinger aan de pols op vlak van vernieuwde inzichten in publiekswerking en verspreidt die inzichten; coördineert experimentele en innovatieve projecten of fungeert als partner en/of adviesverlener > gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - participeren: worden geactiveerd om de ruimte die er is voor experiment en innovatie mee in te vullen > actoren - participeren: worden geactiveerd om de ruimte die er is voor experiment en innovatie mee in te vullen > cultureel-erfgoedorganisaties voor volkscultuur en landelijke expertisecentra voor cultureel erfgoed, steunpunt voor cultureel erfgoed Faro - adviseur en partner: wisselen expertise uit, vormen partner bij experimentele publieksprojecten Meetbare resultaten: er is een procesevaluatie van elk project; van minstens een experimenteel project deelt het convenant de ervaringen en resultaten met een brede groep geïnteresseerden binnen en buiten de Cultuurregio Pajottenland en Zennevallei Voorbeeldacties: participatief publieksproject waarbij jongeren vrij spel krijgen, implementeren nieuwe media in publieksprojecten, op basis van controverse maatschappelijk debat op gang brengen binnen publieksproject OPERATIONELE DOELSTELLING 4: De publiekswerking is sectoroverschrijdend. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel partner / coördinator: partnerrol in samenwerkingsprojecten met andere sectoren > gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - coördinator: stimuleren het sectoroverschrijdend samenwerken tussen verschillende gemeentediensten > andere sectoren zoals toerisme, integratiesector, jeugdsector, natuur-en milieusector, sociale sector, sector van het onroerende erfgoed - participeren: werken actief mee in publieksprojecten rond erfgoed en zien erfgoed als hefboom om eigen doelstellingen te realiseren Meetbaar resultaat: samenwerking met minstens drie sectoren Voorbeeldacties: i.s.m. de jeugdsector wordt educatief erfgoedmateriaal ontwikkeld, i.s.m. de integratiesector wordt een project voor en door migranten ontwikkeld, i.s.m. met diverse sectoren wordt het magazine PenZine uitgegeven OPERATIONELE DOELSTELLING 5: Immaterieel cultureel erfgoed (ICE) heeft een bevoorrechte plaats binnen de publiekswerking. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel - initiator en coördinator: activeert de ICE-sector en coördineert opbouw netwerk > actoren - participeren: werken samen met ICE-gemeenschappen > ICE-gemeenschapen - partner/ organisator: zijn partner bij organisatie van publieksprojecten 18
> gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - partner en organisator: leveren informatie aan over ICE en ICE-gemeenschappen binnen de gemeente en bouwen zelf projecten rond het eigen ICE uit Meetbaar resultaat: er zijn minimaal twee publieksprojecten rond ICE Voorbeeldacties: uitgave van een scheurkalender in het teken van het immaterieel erfgoed in de regio; realisatie van een gezamenlijk project voor Erfgoeddag 2016 (rituelen) 2 STRATEGISCHE DOELSTELLING 2: ONDERSTEUNING: Erfgoedwerkers zijn mee met de tijd Lokale erfgoedzorgers, zowel vrijwilligers als professionelen, houden er een kwaliteitsvolle en hedendaagse erfgoedwerking op na; gemeentebesturen en de projectvereniging ondersteunen hen daarin optimaal. OPERATIONELE DOELSTELLING 1: Lokale actoren krijgen advies op maat. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel - intermediair tussen adviesvragers en adviesverleners. > provincie Vlaams-Brabant - adviseur/ ondersteuner: helpt lokale actoren met advies op maat > cultureel-erfgoedorganisaties voor volkscultuur en landelijke expertisecentra voor cultureel erfgoed, steunpunt voor cultureel erfgoed Faro - adviseur/ ondersteuner: helpt lokale actoren met advies op maat > actoren - partner/ participeren: delen expertise (zeker musea en archieven met kwaliteitslabel) Meetbaar resultaat: een antwoord op elke vraag Voorbeeldacties: de opmaak van het webplatform en de toolbox; adviesverlening op lokale projectvergaderingen OPERATIONELE DOELSTELLING 2: Er is een toolbox met nieuwe en bestaande instrumenten ter ondersteuning van lokale noden. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel - initiator, coördinator: coördineert de uitbouw en het beheer van de toolbox en implementeert de tools bij de actoren > provincie Vlaams-Brabant - partner: ontwikkelt mee de toolbox > cultureel-erfgoedorganisaties voor volkscultuur en landelijke expertisecentra voor cultureel erfgoed, steunpunt voor cultureel erfgoed Faro - partner: ontwikkelen mee de toolbox > gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - intermediair/ ondersteuner: kennen de toolbox en zorgen ervoor dat het materiaal doorstroomt; signaleren noden, waarvoor nieuwe tools ontwikkeld kunnen worden > actoren - participeren: maken gebruik van de instrumenten en delen ervaringen Meetbaar resultaat: er is een toolbox, die jaarlijks aangevuld en geactualiseerd wordt Voorbeeldacties: vorming, technisch websiteplatform, Erfgoedplus.be, sjablonen, handleidingen OPERATIONELE DOELSTELLING 3: Er is een duurzame werking rond de zorg voor het erfgoed door het inzetten van sterke partnerschappen. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel - adviseur, intermediair: maakt afspraken met partnerorganisaties over zorg, verwijst door naar erfgoedzorgverstrekkers > provincie Vlaams-Brabant - adviseur, coördinator: de depotmedewerkers van de provincie Vlaams- Brabant geven antwoorden op lokale noden rond behoud en beheer > cultureel-erfgoedorganisaties voor volkscultuur en landelijke expertisecentra voor cultureel erfgoed, steunpunt voor cultureel erfgoed Faro - adviseur: bieden antwoorden op lokale noden rond behoud en beheer 19
> instellingen met een kwaliteitslabel op nationaal, provinciaal of lokaal niveau of met specifieke specialisaties - adviseur/ coördinator: geven antwoord op lokale vragen rond behoud en beheer Meetbaar resultaat: er is minstens een actie rond erfgoedzorg met minstens een andere partner per jaar Voorbeeldacties: samenwerking met provincie Vlaams-Brabant voor begeleiding bij Erfgoedplus.be: in samenwerking met Felixart Museum worden vormingen rond registratie en bewaring georganiseerd; aansluiting bij de ondersteuning van het VIAA waar mogelijk OPERATIONELE DOELSTELLING 4: De cultureel-erfgoedcel ondersteunt de besturen bij de opmaak en de uitvoering van de eigen cultureel-erfgoedwerking en dit binnen het kader waarin verantwoordelijkheden werden afgebakend. Uitvoerders en rollen: > ultureel-erfgoedcel faciliteert en verleent advies > gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - organisator: gebruiken dit beleidsplan om het eigen cultureel-erfgoedbeleid aan te scherpen met concrete acties Meetbaar resultaat: er is een jaarlijks overleg over de afstemming van de lokale cultureel-erfgoedwerking met het cultureel-erfgoedbeleidsplan Voorbeeldacties: vorming voor lokale cultuur- en jeugdambtenaren rond erfgoedwerking, gespreksronde langs schepenen en cultuurbeleidscoördinatoren naar aanleiding van het nieuwe beleidsplan OPERATIONELE DOELSTELLING 5: De cultureel-erfgoedcel begeleidt collectiebeherende instellingen die het initiatief nemen tot het verkrijgen van een kwaliteitslabel en gaat een overeenkomst aan met instellingen met kwaliteitslabel. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel begeleidt > raad van bestuur - verleent subsidie Meetbaar resultaat: elke collectiebeherende instelling die een kwaliteitslabel wenst te behalen wordt hierin begeleid; gekwalificeerde instellingen ontvangen een subsidiebedrag en worden ingeschakeld voor één of meerdere doelstellingen van het convenant. Voorbeeldacties: begeleidingstraject voor een instelling, aangaan mini-convenant met gekwalificeerde instellingen, groepsplaatsbezoek bij instellingen met lokale indeling 3 STRATEGISCHE DOELSTELLING 3: NETWERKEN: Erfgoedkennis en expertise worden spontaan gedeeld Erfgoedactoren versterken en stimuleren elkaar door kennis en expertise uit te wisselen binnen netwerken. OPERATIONELE DOELSTELLING 1: Er is een webplatform om informatie uit te wisselen. Uitvoerders en rollen: > cultureel-erfgoedcel coördineert de uitbouw van het webplatform, faciliteert vervolgens > actoren participeren: actieve gebruikers van het platform; aanleveren en opnemen van informatie > gemeentebesturen en cultuurbeleidscoördinatoren - participeren: actieve gebruikers van het platform; aanleveren en opnemen van informatie > steunpunt voor cultureel erfgoed Faro - adviseur/ ondersteuner: uitwisseling van expertise rond webplatform, contentuitwisseling Meetbaar resultaat: het gebruik van het webplatform neemt jaarlijks toe Voorbeeldacties: uitbouw web-platform, vorming rond gebruik web-platform, aanvullen web-platform met eigen expertise 20