Natuurherstelplan Baai Dellewal Voor u ligt een samenvatting van het integrale natuurplan van Stichting Natuurherstel Baai Dellewal, een plan voor het koesteren van deze unieke natuurlijke baai op Terschelling. Conceptplan 20 februari 2014 1
Voorwoord Eilanders en de vele bezoekers koesteren het moment dat de boot de baai van Terschelling in draait. Ha, fijn, we zijn er weer. Mensen voelen zich vrij en kijken uit naar de ruimte en natuur van dit bijzondere eiland. In de loop der jaren sluit het aangezicht bij aankomst echter steeds minder bij die belofte van natuur aan, door de toenemende bebouwing, die geen recht doet aan het bijzondere karakter van de baai. Een recent plan waarbij de gemeente duingebied dreigt op te offeren aan hoteluitbreiding, is aanleiding voor eilanders en bezoekers om die trend nu eens te keren. Niet via wetgeving, niet via de rechter, maar door zelf verantwoordelijkheid te nemen en zelf te zoeken hoe het anders kan: het duin behouden, Nederlands laatste natuurlijke baai ontbouwen en weer teruggeven aan de natuur. Maar daar blijft het niet bij, want de plek wordt met het plan van de Stichting zo ingericht dat men het bijzondere ervan ziet, viert en ervaart. Er gaan geen hekken omheen, maar hier, zo dicht op het dorp, en zo dicht bij de weidse wildernis van de wadden, worden mensen meegenomen op het wad, naar duin en kwelder. Het relatief kleine gebiedje van baai Dellewal biedt alles wat nodig is om te ervaren wat het Wad tot Werelderfgoed maakt, zonder het omringende waddengebied zelf onnodig te belasten met hordes mensen. In dit gebied kan je voelen hoe bijzonder dit stuk Waddennatuur is, wat de waarde er van is. Het is een plek waar we de natuurlijke dynamiek die bij de Wadden hoort,kunnen zien en beleven. Ilmar Wessels & Arjan Berkhuysen, Comité van Aanbeveling Stichting Baai Dellewal Dellewal is meer dan een uniek natuurlijk duin- en kweldergebied bij het dorp West-Terschelling. Dellewal is emotie. Daar beleven eilanders en eilandgasten de zeldzame schoonheid van het weidse landschap, vergezichten over het wad, wolkenluchten, zonsopkomsten en -ondergangen. Vanaf het hoogste duin is daar het uitzicht over West, de boten in de haven en de Waddenzee. Aan de voet ontmoeten de steile duinen het wad, een zeldzame combinatie. 2
Doelstelling Stichting Natuurherstel Baai Dellewal (afgekort Stichting Baai Dellewal) heeft tot doel het verwerven, in bezit houden en beheren van de gronden van Baai Dellewal op Terschelling, teneinde het natuurlijk en landschappelijk aanzien van de baai met de duinen en kwelders in zijn natuurlijke vorm te behouden, te verbeteren en de natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische belevingswaarden samen met de toegankelijkheid te vergroten. Triple E-status Dellewal is rijk aan natuur en van belang voor iedereen. Een gebied om heel trots en heel zuinig op te zijn: het natuurlijke visitekaartje van Terschelling, het uithangbord voor iedere gast en bewoner. De Baai is voor een groot publiek een eerste kennismaking met de waddenecologie. Op de Baai vindt men op zeer korte afstand veel natuurlijke gradiënten in droge, natte, zoete, zoute, warme en koude plekken. Hier komen alle waddenlandschappen op loopafstand van dorp en veerhaven samen. Natuur is een niet weg te denken economische factor als toeristisch product voor Terschelling en het Waddengebied: de magneet die gasten blijft trekken. Behoud van het natuurlijke aanzicht van Dellewal is daarom van economisch, ecologisch én emotioneel belang voor ons allemaal: een Triple E-status. De baai vormt van zichzelf een natuurboulevard: een ideale buitenbelevingslocatie voor het Waddenerfgoed, bij de Betonningsloods als nieuw te realiseren elkweer-centrum voor de Wadden. De natuurboulevard geeft een impuls aan nieuwe toeristische doelgroepen op het gebied van natuureducatie en -beleving: gezinnen, jongeren, vogelaars, biologen, fietsers, lopers, vaarders, etc, uit binnen- en buitenland. En daarmee is de Baai direct en indirect een interessante inkomstenbron voor vele Terschellingers. Opwaarderen Dit natuurherstelplan is ontstaan vanuit de gemeenschap, en voor de gemeenschap. Een gemeenschappelijke inzet voor een gemeenschappelijk doel: het behoud van het natuurlijke aanzicht van Dellewal, passend in een goed doordachte totaalvisie op het waterfront van West. Al gebied met bijzondere natuur- en landschapswaarden valt de baai van Dellewal nu beleidsmatig tussen wal en schip. Met dit Natuurherstelplan wordt een integrale gebiedsvisie geboden met landschapsen natuurherstel als alternatief voor hotelbouw of appartementenbouw. Met het zogenaamd ontbouwen op deze locatie wordt het unieke Waddenerfgoedgebied zowel economisch als ecologisch opgewaardeerd. Zo ontstaat er een nieuwe kwaliteitsimpuls voor natuureducatie en toeristische beleving van het Waddengebied als geheel en de baai in het bijzonder. 3
Uniek Dellewal, de unieke baai van Terschelling, uniek in Nederland en uniek in het hele Unesco Werelderfgoed, vraagt om een unieke aanpak. Een aanpak vanuit het idee dat Terschellingers en eilandgasten hun kostbare en kwetsbare omgeving zelf vormgeven. Stichting Baai Dellewal biedt met het uitgeven van certificaten iedereen de kans om symbolisch eigenaar te worden van een stukje Dellewal. Ook eilandliefhebbers aan de vaste wal kunnen participeren. Ook zij voelen zich met de baai verbonden. Met dit geld, aangevuld met sponsoring, legaten, subsidiefondsen en bijdragen van derden, wil de Stichting Baai Dellewal, in samenwerking met de gemeente, de locatie van de voormalige Dancing Dellewal met omgeving kopen en, na realisatie van de nieuwe campus, ook het Victoria-terrein. Dit met als doel het hele gebied terug te geven aan de natuur, en te beheren als een natuurlijk, educatief en openbaar toegankelijk waddenlandschap. Het gebied De Baai is een voor Nederland en het Waddenerfgoed uitzonderlijk natuurlijk en karakteristiek gebied met bijzondere ecologische en landschappelijke relaties tussen water en land. De Stichting Natuurherstel Baai Dellewal presenteert een visie rond het hele waterfront van West Terschelling. Vanaf het Betonningsterrein tot aan het Lichtje. Door deze brede aanpak wil de Stichting de hele baai veiligstellen voor ongewenste ontwikkelingen in de toekomst. 4
Wat maakt de baai zo bijzonder? het is de enige natuurlijke baai van Nederland. het Werelderfgoed in een notendop: de ligging naast het dorp maakt het tot een plek die iedereen aangaat. Vanuit het dorp West is baai Dellewal de eerste en best bereikbare kennismaking met het getij, droogvallend wad en wadvogels. alle waddenlandschapstypen op korte afstand: wad, kwelders, duinen, polderlandschap, bos en stedelijk landschap. De samenvatting van het Terschellinger landschap maar ook van het Unesco werelderfgoed Wadden. dus: klimmen op het duin, voeten in de modder, vogelobservatie, eb en vloed ervaren, eten van het wad en zoute akkers. een zeer groot hoogteverschil (-0 NAP tot 22+NAP) door steile duinen direct grenzend aan het wad. Bijna nergens is zo'n uitzicht vanaf een hoog duin (22m) over de Waddenzee mogelijk. Je ziet er de zon opgaan en ondergaan. een diversiteit aan gradiënten: nat/droog, zoet/zout zon/schaduw, beschut/ onbeschut voor wind. een donker/licht-dimensie: duistere nachthemel, de oplichtende Brandaris en flikkerende lichtboeien. een zeldzame duinbeek die met zoet kwelwater uit de Tiger-duinen in de Waddenzee stroomt. Elke gradiënt heeft potenties voor verschillende natuurwaarden. de locatie is toegankelijk voor iedereen, dat vergroot de belevingswaarde. de baai als visitekaartje van het Terschellinger landschap sluit naadloos aan bij toeristische en cultuurhistorische initiatieven in de directe omgeving. Dellewal is cultuurhistorisch interessant vanwege de vroegere bewoning op Wolmerum, het verdronken dorp. De dam rondom de Plaat dateert van 1730 en vormt een waterstaatkundig monument. 5
Waarom ontbouwen? In de natuurrijke beleving van Baai Dellewal horen landschappelijk geen (nieuwe) gebouwen. De aanwezige bouwvlekken (de voormalige dancing en Victoria) stammen beide uit de (na)oorlogse tijd en hebben van meet af aan weinig instemming van de bevolking gehad. Al vanaf 1951 zijn bouwplannen op Dellewal door de publieke opinie afgewezen. De bouwvlek van de dancing ligt midden in de zichtlijn vanaf de berg, die open moet blijven. En Victoria is een landschapsvreemd element in de oeverzone, juist op het punt waar alle landschappen samenkomen. Het betreft daarnaast buitendijks gebied. Het overstromingsrisico van Victoria en in zekere mate ook Dancing Dellewal is reëel aanwezig, zeker met het oog op zeespiegelstijging.de planologische haalbaarheid van nieuwbouw is dus klein. Het bouwen op deze twee locaties voegt daarbij niets toe aan het bestaande aanbod en leidt tot leegstand elders (verlies bezettingsgraad), een inperking van het openbaar toegankelijke gebied (privatisering) en per saldo verlies aan landschap als kern van het toeristisch product van Terschelling als geheel (macro-economisch). Ontbouwen en terugbrengen naar natuur heeft een blijvende economische meerwaarde: onze gasten komen tenslotte voornamelijk voor de weidsheid, de ruimte, het groen. 6
Onze visie: De Natuurboulevard Het Natuurherstelplan wil de bijzondere kenmerken van de baai versterken en toegankelijk maken, zodat velen het landschap kunnen blijven ervaren. Het centrale begrip in het plan is de Natuurboulevard. Deze vormt de verbinding tussen het dorp, de haven, het wad, het toekomstige Werelderfgoedcentrum in de Tonnenloods en de karakteristieke, natuurlijke baai. De visie op landschaps- en natuurherstel is: het etaleren van het Waddenerfgoed door de zichtlijnen open en gaaf te houden en door uitzichtpunten in te richten. Met name: Behoud van de brede zichtlijn vanaf de berg over de hele baai, de haven en het dorp. Behoud van het brede zicht over de hele baai en West met de Brandaris vanaf het Lichtje en de Nieuwe Dijk. Behoud van de zichtlijn vanaf het kruispunt Van Heusdenweg/Nieuwe Dijk over de duinbeek en de graslanden naar het wad. de locaties Dellewal en Victoria ontbouwen, er een interessante natuurplek van maken verwijzend naar Wolmerum. het bewaren van de openbare toegankelijkheid met de bestaande infrastructuur (fietspaden, wandelpaden, waterkering). De bestaande woningen op duin handhaven en landschappelijk inpassen. het inspelen op de zoet/zout gradiënt en hoogwatervluchtplaats voor vogels bij de uitlaat van de waterzuivering. het ontgraven van de Japanse oesterschelpenbanken op De Plaat. Hiermee vindt grotere doorstroming door de haven plaats en wordt het probleem van dichtslibben van de haven verminderd waardoor er minder gebaggerd hoeft te worden. de ontgraven oesters gebruiken voor versterking van de havendam aan de Plaatzijde (building with nature); het scheppen van nieuwe hoogwatervluchtplaatsen voor strandbroeders waardoor vogelobservatie aantrekkelijker wordt. het stimuleren van bodemvormende processen zoals kweldervorming door verhoogde vooroevers ; het beheren van de steile duinglooiingen met een natuurlijke begroeiing; het van nabij zichtbaar en tastbaar maken van de getijdeninvloed voor wadbeleving en natuureducatie. Met de voeten in de klei, krabben vangen, vissen spotten, eten van het wad. het ontgraven van het kleidepot en daar de eb en vloedwerking bevorderen de uitwisseling van zoet kwelwater en zout water mogelijk maken nabij de natte graslanden waardoor er nieuwe soortenrijkdom ontstaat. het inrichten van natuurlijke observatiepunten. van de loswal en omgeving een aantrekkelijker gebiedje maken het aanbrengen van meerboeien op De Plaat voor de fervente wadvaarders. 7
Vernieuwende aanpak De vernieuwende aanpak van dit Natuurherstelplan bestaat uit: investeren om iets niet te doen, teneinde een landschap te behouden voor het nageslacht (Erfgoed) en om emotionele waarden te creëren. Noem het een vorm van omdenken: door juist iets weg te halen een kwaliteitsimpuls geven voor Terschelling. Een tweede vernieuwende aanpak is dat dit plan op een initiatief is van de bevolking, en dat een deel van de financiering ook door de bevolking wordt verzorgd. Dit natuurherstelplan is een integraal plan waarin alle betrokken partijen en eilanders kunnen deelnemen, vanuit de missie dat alleen samen de toekomst van het gebied kan worden veiliggesteld. Door deze innovatieve aspecten: burgerinitiatief, crowdfunding en investeren in behoud via omdenken, is het zeer haalbaar fondsen en subsidies te verwerven. Crowdfunding Een belangrijk aspect van dit Natuurherstelplan is de brede betrokkenheid van de samenleving. Dit uit zich in de succesvolle crowdfunding. Iedereen krijgt de mogelijkheid om symbolisch eigenaar te worden van een hele of halve m2 Baai Dellewal, door middel van een financiële schenking ofwel het kopen van een certificaat. Een hele m2 kost 250 euro, een halve kost 125 euro. Naast de crowdfunding zijn ook eenmalige donaties mogelijk en kan men jaarlijkse donateur worden (voor minimaal 15 euro per jaar). Veel betrokken eilanders en gasten hebben inmiddels een toezegging voor deze schenking gedaan of zijn donateur geworden. De toezeggingen worden alleen dan geïnd door de stichting wanneer de gemeente beslist de gronden aan de Stichting te gunnen. Toezeggen levert dus geen enkel risico. Men betaalt pas als de grond gekocht wordt. 8
Promotie voor Terschelling Om dit Natuurherstelplan te kunnen realiseren is een uitgebreide promotiecampagne op touw gezet. Dit levert niet alleen voor Dellewal, maar voor heel Terschelling een enorme positieve promotie op die ten goede komt aan de hele Terschellinger economie. Elke promotie-uiting in de lokale en landelijke pers, in nieuwsbrieven op internet, flyer-acties en andere acties kunnen in geld worden gewaardeerd en maken deel uit van het kosten-opbrengsten plaatje. Daarnaast is het een promotie voor het eiland dat burgers samen voor hun omgeving zorgdragen. Iedereen die de Stichting volgt op Twitter of Facebook draagt dus indirect bij. Hoe verder: 1. Nader overleg met de gemeente over een intentie-overeenkomst (zo spoedig mogelijk). 2. Uitbreiden crowdfunding 3. Completeren van het Natuurherstelplan in samenwerking met kennisdragers, belanghebbenden en gemeente. 4. Opstellen en uitvoeren van een Communicatie- en Promotieplan. 5. Start fondsenwerving en subsidie-aanvragen. 6. Vergunningaanvragen. 7. tussentijdse terugkoppeling naar gemeente, andere betrokken organisaties en bevolking. 8. gefaseerd uitvoeren van het Natuurherstelplan 9. beheerfase. 9
Organisatie van de Stichting Baai Dellewal De Stichting bestaat uit vijf bestuursleden met taken als bestuurlijke vertegenwoordiging, netwerken, coördinatie en fondsenwerving. Naast het bestuur is een werkgroep voor het Natuurherstelplan actief voor de inhoudelijke planvorming, en een promotieteam voor de crowdfunding, promotie, communicatie en de website. In het bestuur en de werkgroepen zijn vrijwel alle benodigde professionele disciplines aanwezig: terreinbeheer/natuurbeheer, ecologie, waterbeheer, ruimtelijke planning, financieel beheer, websitebeheer, tekst en vormgeving, promotie- en marketing, project- en procesmanagement. Bestuurs- en werkgroepleden nemen deel op basis van vrijwilligheid en betrokkenheid en krijgen geen vergoeding voor hun werkzaamheden. De Stichting wordt gesteund door donateurs. Jaarlijks vindt een donateursvergadering plaats. Donateurs hebben volgens de statuten invloed op het beleid van de Stichting en de keuze van bestuursleden. De Stichting heeft een Comité van aanbeveling waarin Arjan Berkhuysen (directeur Waddenvereniging) en Ilmar Wessels (directeur/ondernemer Mooi Weer) deelnemen. Het Comité zal de komende tijd nog worden uitgebreid. De Stichting verzoekt de gemeente en andere partijen om deel te nemen in een samenwerkingsovereenkomst/convenant om gezamenlijk (financieel en inhoudelijk) te komen tot realisatie van het Natuurherstelplan. De Stichting zal samenwerken met andere organisaties die hetzelfde doel nastreven. Zonder samenwerking met de gemeente kan dit plan niet worden gerealiseerd. De Stichting heeft wel idealen maar geen winstoogmerk. Stichting Natuurherstel Baai Dellewal Baaiduinen 1, 8884 HG, Baaiduinen Terschelling www.baaidellewal.nl 10