Insect Consultancy Insect Consultancy Henk Vlug www.insectconsultancy.nl
Biodiversiteit insectenfauna van bomen en hun omgeving
PLANTENRIJK DIERENRIJK ONGEWERVELDEN ZOOGDIEREN GELEEDPOTIGEN VOGELS OVERIGE KLASSEN SPINNEN EN MIJTEN INSECTEN KREEFTEN, KRABBEN ETC. vlinders vliegen wespen kevers Overige orden dagvlinders muggen echte wespen loopkevers zoals nachtvlinders vliegen sluipwespen kortschildkevers Libellen kleinvlinders weekdieren bladwespen galwespen mieren bijen hommels bladvretende kevers houtvretende kevers bastvretende Homoptera (bladluizen, schildluizen etc.) Heteroptera (wantsen en cicaden) kevers
schadelijke insecten in bomen openbaar groen larven van bladsprietkevers (engerlingen) larven en adulten van snuitkevers (o.a. de taxuskever) larven van houtbewonende kevers (bastkevers en boktorren) bladluizen wantsen bladvlooien larven van vlinders (rupsen) nuttige insecten in bomen openbaar groen loopkevers kortschildkevers sluipvliegen roofvliegen mieren sluipwespen dolkwespen (o.a. Tiphia femorata)
Biodiversiteit entomofauna van bomen boomsoort Aantal soorten insecten Quercus spp. 284 Salix spp. 266 Betula spp. 229 Crataegus spp. 149 Populus spp. 97 Malus spp. 93 Pinus spp. 91 Alnus spp. 90 Ulmus spp 82 Corylus spp. 73 Fagus spp. 64 Fraxinus spp. 41 Picea spp. 37 Tilia spp. 31 Carpinus spp. 28 Larix spp. 17 Abies spp. 16 Ilex spp. 7
284 soorten insecten op eik 7 soorten insecten op hulst
Monocultuur van bomen veroorzaakt plaagsituaties: Eikenprocessierups: Vlinders zijn in staat om ver te vliegen maar hebben de beste kansen op de buurboom in de eikenlaan Eikenbladroller: Vlinders zijn goede vliegers maar breiden zich het snelst uit in gebieden (lanen) met eiken Wintervlinder: Alleen de mannetjes kunnen vliegen. De vrouwtjes zijn vleugelloze ei-zakken. Zij kunnen zich wel in sommige gevallen kruipend verplaatsen van boom naar boom. De rupsen verplaatsen zich door middel van een lange spinseldraad met behulp van de wind
Bastkevers: De kevers verplaatsen zich weinig dus zijn voor uitbreiding van hun areaal gebonden aan hun buurboom De meeste soorten bastkevers zijn zwakte-parasieten. Bomen in een slechte conditie worden als eerste en in sterke mate aangetast. Oude boombestanden hebben altijd bastkevers die in deze gezonde bomen geen grote rol spelen. Aanplant van jonge bomen in de directe omgeving is een groot risico. Bij grote boommaten is de wortelkluit aangepast dus de boom begint als zwakke boom. Beter: kleinere bomen met volledige kluit aanplanten. Voor een snel effect kunnen andere, snel groeiende soorten erbij geplant worden. Dit zorgt tevens voor meer diversiteit. Ook hier geldt: rijke ondergroei van kruiden geeft voedselbron voor parasieten en predatoren van schadelijke insecten.
Ah! De nationale bomenbank doet graag in grote bomen. Pas dan op met bomen die gevoelig zijn voor schorsboorders. Dat zijn per definitie zwakteparasieten. foto geleend van site nationale bomenbank
Welke insecten zijn schadelijk op bomen? Bastvreters zoals letterzetter, eikenspintkever Houtboorders, zoals wilgenhoutrups, horzelvlinder Stamzuigers zoals essenschorsluis, beukenstamluis Zaadvreters zoals eikelboorder, douglaszaadwesp Galvormers zoals beukenbladgalmug, sparappelgalluis blad/naaldvreters zoals kleine wintervlinder, dennenbladwesp blad/naaldzuigers zoals lindebladluis, douglaswolluis Bladmineerders zoals paardenkastanjemineermot, beukenspringkever Wortelvreters zoals meikever, grijze dennensnuitkever
Voorbeelden zwakte-parasieten (schorskevers) Eiken: eikenprachtkever (Agrilus biguttatus) eikenspintkever (Scolytus intricatus) Diverse loofbomen (o.a. eik) Chrysobothris affinis Iepen (maar ook andere loofbomen) grote iepenspintkever (Scolytus scolytus) kleine iepenspintkever(scolytus multistriatus). Beuken beukenspintkever (Xyloterus domesticus) Essen essenbastkever (Leperisinus varius) Berk grote berkenspintkever (Scolytus ratzeburgi) Naaldhout: letterzetter (Ips typographus) vooral fijnspar dennescheerder (Tomicus piniperda) vooral pinus spp. larix bastkever (Ips subelongatus) grote larix bastkever (Ips cembrae) koperetser (Pitogenes chalcographus) vooral spar
stippelmot
bastkevers letterzetter dennescheerder eikenprachtkever eikenspintkever
Chrysobothris affinis iepenspintkever beukenspintkever (Xyloterus domesticus)
kastanjemineermot (Cameraria ohridella) Parasiet mineermotten
Eikenprocessie vlinder eikenbladroller Wintervlinder. Links: mannetje, rechts: vrouwtje
15mm loopkever monddelen 0,8mm
bladluizen op linde bladluis predator gaasvlieg larven bladluis parasiet bladluizen op esdoorn bladluis predator lieveheersbeestjes wollige dopluis op (Pulvinaria regalis) op linde
Biodiversiteit zorgt voor stabiliteit Dit ecologische principe geldt ook voor bomen en hun insectenfauna Diverse soorten laanbomen door elkaar planten geeft diversiteit In later stadium wijkers en blijvers Bij dunnen zorgen voor voldoende biodiversiteit Zorg voor rijke kruidlaag in berm of bosplantsoen Vermijdt kale boomspiegels
Wat men niet wil en wat toch zou moeten: Ruig begroeide bermen en openbaar groen onder bomen Meerdere boomsoorten door elkaar ingeplant Bomen niet op een nette rij maar natuurlijker ingeplant Zo weinig mogelijk maaien Maaien na de voorjaarsbloei van de meeste planten Niet maaien vanaf midden juli (bloei wilde peen) tot eind augustus Geen onkruidbestrijding onder bomen Biologische bestrijding van processierups Publiek en overheden overtuigen van het nut van deze maatregelen Verandering van starre filosofie groenbeheer
Rijke wegbermen: een basis voor ecologische beheersbaarheid van plaaginsecten
Behoeften van parasieten en predatoren: Eiwitbronnen in de vorm van pollen. Nectar als energiebron Planten die veel nectar en pollen leveren zijn vooral schermbloemen. Wilde peen (Daucus carota) is een bekend voorbeeld. Rijke en ruige ondergroei geeft schuilgelegenheden tijdens niet aktieve periode.
kleine parasiet-larve (Tiphia femorata) aan onderzijde van engerling van de rozekever rozekeverdolkwesp (Tiphia femorata), hier op bereklauw
Carabus nitens loopkever (Carabus nitens) loopkever (Carabus granulatus) Belangrijke en beruchte predator van de eikenprocessierups kleine poppenrover (Calosoma inquisitor) monddelen loopkever loopkever (Pterostichus fasciatus)
kortschildkevers (Staphilinidae) kortschildkeve rs
roofwantsen roofwants Roofwantsen
sluipvlieg sluipvlieg (Tachinidae) roofvlieg (Asiliidae)
neushoornkever met larve
vliegend hert met larve
Biologische bestrijding Het bevorderen van predatoren en parasieten is een passieve vorm van biologische bestrijding. Aktieve biologische bestrijding is bijvoorbeeld het inzetten van lieveheersbeestjes tegen bladluizen maar ook het verspuiten van insecten-parasitaire nematoden (aaltjes). Een afwijkende vorm van biologische bestrijding is het verspuiten van biociden zoals Bacillus thuringiensis (o.a. tegen rupsen van eikenprocessierupsen). Aaltjes zijn microscopisch kleine organismen die verspoten kunnen worden met een aangepaste standaard spuitapparatuur. Ze kunnen gebruikt worden tegen engerlingen in de grondkluit maar ook tegen rupsen. Recente toepassingen van aaltjes tegen de eikenprocessierups is succesvol gebleken.
biologie aaltjes Biologie van het insecten-parasitaire aaltje Heterorhabditis bacteriophora
l t j e s voorbeelden van microscopische opnamen van insecten-parasitaire nematoden (aaltjes)
engerling met aaltjes Links: door aaltjes geïnfecteerde engerling. Rechts: gezonde engerling
Aaltjes in een engerling
uske ver met aaltj es larven van taxuskever links geïnfecteerd met aaltjes rechts: niet geïnfecteerd
wasmot met aaltjes wasmotlarve met uitkomende aaltjes