UN 1. Misschien ken je het stukje van de tv-serie Top Gear, waarin automerken op een bord worden geplaatst en bepaald wordt, of ze cool of uncool zijn. Doe hetzelfde met de onderstaande begrippen. Je mag het hele bord gebruiken, dus ook tussen cool en uncool in. UN trouw - kinderen krijgen homoseksualiteit in een relatie over problemen praten scheiden familie wisselende seksuele contacten (casual sex) - vrienden vreemd gaan - huwelijk 2. Geef per onderwerp aan, waarom je er zo over denkt: trouw - kinderen krijgen homoseksualiteit in een relatie over problemen praten scheiden familie wisselende seksuele contacten (casual sex) vrienden vreemd gaan - huwelijk - 3. Bespreek je indeling óf in je klas óf met je partner/groepje. 4. Bedenk nu hoe men volgens jou in Nederland gemiddeld over deze dingen denkt. Probeer er ook een verklaring voor te vinden! UN 5. Bespreek je antwoorden óf in de klas óf controleer deze met behulp van een antwoordvel van je docent óf via de website www.atlasofeuropeanvalues.eu onder Europese kaarten, familie of maatschappij. Hier kun je ook de resultaten voor elk land onderzoeken.
Docenteninformatie Cool Uncool De opdracht Deze opdracht werd in het kader van het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog 2008 in Nederland en het project WORLD OF LOVE ontwikkeld. Hij heeft als doel om aan de hand van het thema liefde tot een dialoog te komen over culturele verschillen en deze in een intercultureel (Europees) perspectief te plaatsen. Om aan te sluiten bij de belevingswereld is hier gekozen voor het idee van het programma Top Gear (met dank aan P. van Aerssen van het ROC Tilburg). Kent u zelf dit programma niet, kunt u hier gaan kijken 1. Uit ervaring blijkt, dat deze werkvorm heel activerend is en er een levendige discussie ontstaat. Het strekt dan ook ter aanbeveling om stap 3 en 5 klassikaal te doen, mits mogelijk. Belangrijk is hier het herhaaldelijke doorvragen (waarom? en nog een keer: waarom?). De antwoorden leveren deels de ophanger voor de nadere verklaringen. Cool en Uncool zijn uiteraard slechts synoniemen voor belangrijk of gerechtvaardigd. Interessant is de stap naar het Nederlandse gemiddelde en die eventueel te vergelijken met het de gemiddelde van andere landen. Hieronder de voorbeelden voor Nederland, Turkije en Marokko (helaas met minder gegevens, omdat de World Values Study minder uitvoerig is). In de bijlage staan alle drie voorbeelden op één bladzijde. Nederland UN Turkije UN kinderen krijgen-v kinderen krijgen-m vreemd gaan homoseksualiteit casual sex scheiden casual sex scheiden kinderen krijgen-v kinderen krijgen-m trouw homoseksualiteit praten over problemen huwelijk familie vrienden trouw praten over problemen familie vrienden huwelijk 1 http://video.google.nl/videoplay?docid= 6335547234760205035&ei=SMfUSPG3IIzc2wKUrtHGAg&q=top+gear+cool+uncool&vt=lf&hl=nl
Marokko UN kinderen krijgen-v scheiden vrienden familie In de nabespreking is het belangrijk om ook in te gaan op de overeenkomsten en niet alleen te focussen op de verschillen. Let bij de bespreking van de kaarten ook op de legenda. De kaarten zijn vervaardigd via het principe gelijke klassenbreedte om verschillen duidelijk te maken. De marges kunnen dus heel verschillend zijn; men moet altijd naar de getallen zelf kijken. Plaats in het examenprogramma/de les De opdracht sluit aan bij kerndoel 43 van de onderbouw: Cultuurverschillen in Nederland; ML1/K/4 Cultuur en socialisatie van maatschappijleer 1 vmbo; ML2/K/6 De multiculturele samenleving van maatschappijleer 2 vmbo; domein E Pluriforme samenleving van maatschappijleer havo en vwo; module waardeoriëntatie bij levensbeschouwing. Tevens is de opdracht geschikt voor mentorlessen. Achtergrond Via de European Values Study werden enkele aspecten ondervraagd, die te maken hebben met het themaveld familie, liefde/relatie en gerechtvaardigd gedrag. Hoe kunnen we de verschillen binnen Europa verklaren? Mensen in Europa zijn toleranter geworden in de mate waarin ze seksuele vrijheden toestaan. Zo vindt een aanzienlijk deel van de Europeanen homoseksualiteit en echtscheiding gerechtvaardigd. Overspel en wisselende seksuele contacten worden nog het meest afgewezen. Er zijn duidelijke verschillen in het toestaan van seksuele vrijheden tussen landen in Europa te vinden. Wanneer we kijken naar de acceptatie van homoseksualiteit, dan zijn Hongarije, Letland, Litouwen, Roemenië, Rusland en Turkije de landen met de laagste acceptatie (percentages lager dan 10 procent) en Denemarken, IJsland, Nederland en Zweden de landen met de hoogste acceptatie (percentages hoger dan 50 procent). Van het noordwesten naar het zuidoosten neemt de acceptatie af. Sommigen beweren dat deze verschillen te maken hebben met de verschillen in samenstelling van de bevolking in die landen. Inderdaad is het zo dat de bevolkingen van de Europese landen sterk van elkaar verschillen wat betreft hun gemiddelde opleidingsniveau. Omdat onderzoek laat zien dat een hoger opleidingsniveau leidt tot meer liberale en dus meer tolerante waarden 2, kun je dus verschillen tussen landen verwachten, waarbij de landen waarvan de bevolking het hoogste opleidingsniveau heeft, ook het meest tolerant zijn. Dit wordt een compositie-effect genoemd. Dat de landen in het zuiden en oosten van Europa alleen maar minder tolerant zijn omdat de 2 Hyman, H.H. & Wright, C.R. (1979). Education s lasting influence on values. Chicago: University of Chicago Press.
bevolking lager zou zijn opgeleid, is echter weerlegd 3. Misschien kunnen de landenverschillen in tolerantie dan worden verklaard door verschillen in de religieuze compositie van de bevolking. Uit veel onderzoek is bekend dat godsdienstige mensen, van welke signatuur ook, cultureel conservatiever zijn en minder tolerant dan niet-godsdienstige mensen. 4 Maar ook deze compositieverklaring blijkt niet op te gaan. Een andere verklaring wordt geboden door de moderniseringstheorie. Deze theorie zegt dat door de enorme technologische ontwikkelingen samenlevingen sterk gerationaliseerd zijn. De economische modernisering heeft geleid tot sociale, politieke en culturele modernisering. Dit laatste wordt ook wel als individualisering aangeduid. Het gaat dan om een toename van individuele vrijheid en zelfbeschikking en tegelijkertijd ook een toename in de waardering daarvan. Ook is de dominante rol die kerken lange tijd hebben gespeeld steeds meer afgebrokkeld en steeds minder mensen laten zich in hun doen en denken leiden door hetgeen de kerken propageren. In de moderne samenleving laten mensen zich niet meer de les lezen en voorschrijven hoe ze zich moeten gedragen en wat ze wel en niet goed moeten vinden. Men wil vrij en zelfstandig zijn en deze individuele vrijheid gaat bijna vanzelfsprekend samen met tolerantie. Immers, je mag en kunt een ander de keuzevrijheid niet verbieden die je jezelf wel toestaat. Onderzoek wijst uit dat de bevolkingen van de economisch meeste gemoderniseerde landen inderdaad het hoogst scoren op individuele vrijheid en zelfbeschikking 5 en ook de meest tolerante bevolkingen zijn. Materiële zekerheid lijkt dus een voorwaarde te zijn voor de groei van verdraagzaamheid. 6 Het is goed om op te merken dat de trend naar meer individualisering en tolerantie er niet toe leidt dat alles maar kan en mag. Mensen hebben nog steeds een duidelijk normbesef. Dit komt vooral tot uitdrukking in de antwoorden die Europeanen geven wanneer hen gevraagd wordt hoe acceptabel het is om steekpenningen aan te nemen, sociale uitkeringen aan te vragen wanneer je er geen recht op hebt, belasting te ontduiken, proberen gratis mee te rijden in het openbaar vervoer, enz. Dit gedrag, dat ook in de wet is vastgelegd als een overtreding of misdrijf, wordt overal in Europa afgekeurd. Er is dus geen sprake van moreel verval, maar wel van een verandering in persoonlijke moraal. 7 Het aantal echtscheidingen is de afgelopen decennia in alle landen van Europa sterk gestegen en ook het traditionele gezin (vader, moeder en kinderen) komt tegenwoordig minder vaak voor dan in het verleden. Toch vinden de meeste Europeanen het huwelijk nog steeds niet een verouderd instituut. Het is opmerkelijk hoe weinig verschillen er tussen inwoners van de verschillende landen in Europa te vinden zijn en hoe positief de meeste Europeanen nog steeds tegenover het huwelijk staan. Dit lijkt in tegenspraak met het toenemende aantal echtscheidingen en mensen die ongehuwd samenwonen, maar hoeft dat niet te zijn. Een groot deel van de ondervraagden is namelijk zelf getrouwd en dan is het niet zo vreemd dat ze hun eigen situatie niet afwijzen. Ook zien veel mensen dat het huwelijk nog 3 De Graaf, P. (2007). Waarden die ertoe doe. De European Values Study in de 21e eeuw. Tilburg: Universiteit van Tilburg. 4 Bijvoorbeeld: Scheepers, P., Te Grotenhuis, M. & Van der Slik, F. (2002). Education, religiosity and moral attitudes: Explaining cross-national effect differences. Sociology of Religion, 63: 157-176. 5 Hagenaars, J. Halman, L. & Moors, G. (2003). Exploring Europe s basic values map. Pp 23-58 in Arts, W., Hagenaars, J. & Halman, L. (Eds.) The cultural diversity of European unity. Leiden: Brill. 6 Zie ook: De Graaf, P. (2008). Waarden die ertoe doen. De Europese Values Study in de 21e eeuw. Universiteit van Tilburg. 7 Halman, L. (1999). Moral beliefs in contemporary Europe. Tilburg: WORC paper.
altijd veel voorkomt in hun land en zullen zij daardoor van mening zijn dat het huwelijk nog niet een verouderde instelling is. Daarnaast is het mogelijk dat de ondervraagden het huwelijk interpreteren als een samenleefvorm waarbij je met één partner door het leven gaat. Ook de samenwonenden vinden het huwelijk namelijk niet ouderwets. Het huwelijk is daarmee nog springlevend in Europa: iedereen wil wel een partner voor het leven. Ook zijn veel Europeanen het eens met de stelling Een huwelijk of langdurige relatie is noodzakelijk om gelukkig te zijn. Met name in het zuidoosten van Europa vindt bijna iedereen dat een relatie noodzakelijk is voor geluk, terwijl in het noordwesten veel mensen het hier niet mee eens zijn. We kunnen deze verschillen mogelijk verklaren door naar zowel economische als culturele factoren te kijken. Door de toegenomen welvaart en doordat steeds meer vrouwen op de arbeidsmarkt participeren is het economisch gezien niet meer nodig dat partners trouwen om hun inkomsten te bundelen. In het rijke noordwesten van Europa is het dus voor iemands economisch geluk niet meer nodig om getrouwd te zijn of een partner te hebben. Daarnaast spelen ook hier processen van individualisering en secularisering weer een rol. Mensen hebben nu meer persoonlijke vrijheid dan vroeger en beschouwen bestaande regels en normen (bijvoorbeeld van de kerk) als minder vanzelfsprekend. Ze kiezen hun eigen manier van leven en baseren hun beslissingen op persoonlijke interesses en waarden. Een relatie met een partner is daarmee in de sterker geïndividualiseerde landen van Noordwest Europa veel minder een noodzaak voor geluk dan in de traditionelere landen in het zuidoosten. Overigens blijken mensen met een partner gemiddeld genomen gelukkiger te zijn dan mensen zonder partner. Voordat je echter de conclusie mag trekken dat een relatie tot meer geluk leidt, moet je je afvragen welke mensen een partner hebben en welke niet. Misschien zijn mensen die tevreden over zichzelf en hun leven zijn en die de wereld zonnig tegemoet zien, wel aantrekkelijker voor een partner dan ongelukkige pechvogels en doemdenkers, die daarom single blijven. 8 Op de vraag welke factoren belangrijk zijn voor een succesvol huwelijk noemen de meeste Europeanen affectieve kwaliteiten als trouw en een sterke persoonlijke band hebben. Familie wordt overal in Europa belangrijk gevonden. Meer dan 95% van de Europese bevolking vindt familie belangrijk in hun leven, en verschillen tussen landen zijn er nauwelijks. Dit is dus een van de waarden die door bijna iedereen gedeeld wordt, zowel binnen Europa als erbuiten, en die bijna in onze genen gebakken zit. 9 Wel is het zo dat mensen in het noorden en westen van Europa het minder vaak eens zijn met de stelling dat een kind zowel een vader als een moeder nodig heeft dan mensen in het zuiden en oosten. Dezelfde scheidslijn tussen landen in Europa vind je terug bij de vraag of een vrouw kinderen nodig heeft om aan haar bestemming te voldoen. In het noorden en westen van Europa wordt die mening minder vaak gedeeld en dat lijkt te maken te hebben met de mate waarin die landen zijn geïndividualiseerd. Of vrouwen kinderen behoren te krijgen is een beslissing die de vrouw zelf moet nemen; die mag niet worden opgelegd. De vanzelfsprekendheid van kinderen krijgen is verdwenen, maar als er kinderen zijn, dan gaat het welzijn van het kind een bepalende rol spelen en dan worden toch vaak de zogenaamde traditionele keuzes gemaakt. 8 Stutzer, A. & Frey, B. (2006) Does marriage make people happy, or do happy people get married? The Journal of Socio-Economics, 35: 326 347. 9 Zie ook: De Graaf, P. (2008). Waarden die ertoe doen. De Europese Values Study in de 21e eeuw. Universiteit van Tilburg.
Niet alle verschillen tussen landen kunnen verklaard worden aan de hand van processen van economische (modernisering: meer welvaart) en culturele (individualisering en secularisering: meer persoonlijke vrijheid) aard. Er blijven uitzonderingen bestaan die te maken hebben met de verscheidenheid aan cultureel erfgoed, taal, religieuze en ideologische traditie en de verschillen in politieke en onderwijssystemen die Europa kenmerken 10. Bovendien voltrekt het moderniseringsproces zich in elk land in zijn eigen tempo en volgen culturele veranderingen niet overal op dezelfde manier op economische veranderingen. 11 Waarden die met liefde te maken hebben zijn dus afhankelijk van specifieke nationale contexten en de historische ontwikkeling in een land. 12 Bij het bespreken van de kaarten kan er voor drie manieren gekozen worden: De leerlingen dit zelf te laten doen op de computer (in de mediatheek of als huiswerkopdracht), de leerlingen de kaarten als printversie ter beschikking te stellen (zie hieronder) of de kaarten zelf te presenteren via beamer of smartboard. De kaarten kunnen dan opgeroepen worden via de site: www.atlasofeuropeanvalues.eu. Ze kunnen uiteraard ook op een sheet gekopieerd worden en via de overheadprojector getoond worden. 10 Hagenaars, J. Halman, L. & Moors, G. (2003). Exploring Europe s basic values map. Pp 23-58 in Arts, W., Hagenaars, J. & Halman, L. (Eds.) The cultural diversity of European unity. Leiden: Brill. Zie ook Inglehart, R. (1997). Modernization and postmodernization. Princeton: Princeton University Press; en Inglehart, R. & Baker, W (2000). Modernization, cultural change and the persistence of traditional values. American Sociological Review, 65: 19 51. 11 De Graaf, P. (2008). Waarden die ertoe doen. De Europese Values Study in de 21e eeuw. Universiteit van Tilburg. 12 I. Sieben en L. Halman, Duidingen voor het World of Love Project, Universiteit Tilburg
Cool Uncool Nederland UN kinderen krijgen-v kinderen krijgen-m vreemd gaan casual sex scheiden trouw homoseksualiteit praten over problemen huwelijk familie vrienden Turkije UN homoseksualiteit casual sex scheiden kinderen krijgen-v kinderen krijgen-m trouw praten over problemen familie vrienden huwelijk Marokko UN kinderen krijgen-v scheiden vrienden familie