Mensen mobiliseren: innovatie & crowdsourcing in de watersector Verslag DWSI denktanksessie Villa Jongerius, Utrecht 8 oktober 2013 Wat kan crowdsourcing aan innovatie van waterorganisaties bijdragen? Wellicht meer dan vooraf gedacht. Het betrekken van de crowd in je innovatieprocessen helpt je niet alleen met het verrijken van de producten en diensten die hieruit voortvloeien, maar kan ook uitstekend worden gebruikt als klankbord en als spiegel op de organisatie. Vraag de burger wat hij of zij vindt van de door jou bedachte oplossing of interventie, en vaak kom je tot een net even andere, betere insteek. Van groot belang is het waarom van innovatie: datgene wat je doet en ontwikkelt moet terugpakken op de missie van je organisatie. Is dat niet het geval, dan kunnen er vraagtekens worden gesteld bij de legitimiteit van innovaties. En dat geldt zeker voor organisaties in de watersector die er bij uitstek zijn voor en bij de gratie van de crowd. Crowdsourcing voor innovatie Innovatie is misschien wel hét modewoord van deze tijd. Vind maar eens een organisatie die zegt niet te innoveren. Of tel de platforms en expertgroepen die zijn opgericht louter ter bevordering van innovatie. Maar wat precies is innovatie? Vraag het tien mensen en je krijgt tien verschillende antwoorden. Juist in die diversiteit van perspectieven ligt ook de kracht van de crowd : die kan voor waterorganisaties wel eens een belangrijke bron van inspiratie zijn. In deze denktanksessie werd onderzocht of dat zo is en op welke wijze. Innovatie & crowdsourcing op verschillende niveaus In zijn introductie op dit thema liet Andrew Segrave zien dat op verschillende niveaus veel aandacht uitgaat naar innovatie, en in toenemende mate naar de rol van crowdsourcing daarin. Zo zijn organisaties in de watersector o.a. begaan met het zoeken naar innovaties op het snijvlak van (sub)sectoren (drink- & afvalwater; water-voedsel-energie), richten zij heuse innovation centres op of zijn een ideeëngenerator gestart voor sociale innovatie. Dergelijke initiatieven om innovatie te HÉT PLATFORM VOOR GEZAMENLIJKE HORIZONSCANNING, VOOR EN DOOR DE HELE NEDERLANDSE WATERSECTOR. Binnen de Dutch Water Sector Intelligence worden relevante trends aangereikt aan participerende organisaties. Gezamenlijk vertalen we deze trends in denktanksessies naar kansen & bedreigingen voor de watersector en mogelijke adaptatiestrategieën.
stimuleren vinden weerklank op nationaal en internationaal niveau. Het topsectorenbeleid, met daarin een hoofdrol voor water, is een prominent voorbeeld van nationaal stimuleringsbeleid voor innovatie. Op Europese schaal zien we dit vooral terug in het aanstaande onderzoeksprogramma van de EU, Horizon 2020. En dan zijn er nog talloze voorbeelden uit andere delen van de wereld waarbij geput wordt uit het (mondiale) publiek om (baanbrekende) ontwikkelingen mogelijk te maken, zoals de Fairphone. Toch zijn niet alle crowdsourcing initiatieven even succesvol; wie herinnert zich niet het debacle met het Koningslied in april 2013? Niet alle kennis en input uit de crowd is altijd even toereikend en een kritische blik op wie en wat je betrekt kan erg nuttig zijn voor het resultaat. Spreker Jan Spruijt: verbind innovatie & crowdsourcing aan de missie van je organisatie De hoofdboodschap van spreker over en expert op dit thema, Jan Spruijt (docent op Avans Hogeschool in (open) innovatie, co-creatie en crowdsourcing), was dat je als organisatie je missie helder voor ogen moet hebben, en innovatie en crowdsourcing gericht als instrumenten inzet in dienst van die missie. Hier sluit het door Spruijt aangehaalde Golden Circle model van Simon Sinek bij aan. Voorop in dit model staat het waarom van innovatie: het leiderschap van en richting geven aan wat je als organisatie wilt. De grote vraagstukken en uitdagingen van deze tijd zijn daar onlosmakelijk mee verbonden. Vervolgens komt de vraag hoe aan de orde, ofwel management van innovatie. Wil je de boot niet missen, dan dien je continu te innoveren in plaats van te bedenken dat er weer eens een innovatie moet komen, aldus Spruijt. Door de tijd heen zijn er nogal wat verschillende perspectieven in zwang geraakt op hoe je innovatie managet. Een eerste generatie was er één van technology push : ingenieurs produceren de technologie (louter) op basis van eigen aannamen die vervolgens in de markt worden gezet. De tweede en derde generaties waren daarentegen sterk marketpull en door marketing gedreven, op basis van wat de markt en consumenten (ogenschijnlijk) willen. De vierde generatie kenmerkt zich door een integratie van processen; Supply Chain Management ook wel. En de vijfde is er een van open innovatie, cocreatie, kennisdeling en crowdsourcing. Dingen ontstaan en worden ontworpen en geproduceerd door en samen met mensen, consumenten en gemeenschappen. Dergelijke processen met de crowd kunnen op verschillende manieren worden vormgegeven, van het uitschrijven van prijsvragen tot het organiseren van publieksparticipatie via fysieke of digitale platforms. Het wat gaat tot slot over daadwerkelijke innovatieprocessen in de organisatie en hoe innovaties er als uitkomsten uitzien (vorm, grootte, schaal, etc.). Spruijt toont de zogeheten hype cycle van Gartner, waarop allerlei innovaties op een as zijn geplaatst. Die laten zien dat 2
de mate waarin de crowd en rol speelt in innovatie zal toenemen in tijd; eerst zal de crowd nog op projectbasis actief zijn voor organisaties, vervolgens zal het management of the crowd zo n 80% van de tijd van managers gaan opnemen totdat de crowd volledig onderdeel is geworden van de organisatie en mensen ook echt wat te zeggen hebben over hun ontwikkelingen. Neelke Doorn: Innovatie & ethiek zijn inherent verbonden met elkaar Naast Spruijt was Neelke Doorn te gast op de denktanksessie. Zij kijkt als onderzoeker van het 3TU Centre for Ethics and Technology (Delft) naar de ethiek achter technologische en innovatieve ontwikkelingen. Technologie en innovaties zijn alles behalve waardevrij en reflecteren de aannames waarmee deze worden ontworpen. Kijk bijvoorbeeld naar gender aspecten. Het is niet zonder reden dat de ladyshave niet uit elkaar te halen is, terwijl het scheerapparaat voor mannen dat wel is; vrouwen houden (over het algemeen) niet van klussen, mannen wel. Doorn heeft samen met collega onderzoekers meegekeken in de ontwikkeling van verschillende technologieën. Zij observeren en interviewen tijdens de ontwerpfase en doen op basis van inzichten daaruit aanbevelingen voor de innovatieontwikkeling. Is het team bijvoorbeeld te monodisciplinair en redeneert het teveel vanuit één discipline? Welke additionele discipline zou een grote meerwaarde kunnen opleveren voor de technologie en dus de samenleving? Eén observatie die vaker aan de orde is, is dat er erg makkelijk wordt gedaan over opschaling. Iets wat op laboratoriumschaal succesvol is, zou ook in de echte wereld en op grote schaal succesvol zijn, zo is vaak de gedachte. Maar dat valt veelal tegen. Ook de vraag voor wie technologieën of innovaties worden ontworpen is van belang; is het vooral om je eigen bedrijf te profileren of lever je daar inderdaad de samenleving een dienst mee? Een kritische blik van buiten op het innovatieproces kan het uiteindelijke product of dienst vergaand verrijken. Wat is het meest innovatieve dat u ooit heeft gedaan en waarom? Die vraag kregen deelnemers in het begin van deze sessie voorgeschoteld als opwarmer voor dit thema. Een diversiteit aan antwoorden volgden. Een aantal keek naar de privésituatie en concludeerden dat het organiseren van iets relatiefs kleins grote effecten kan hebben door een buurtbarbecue zijn spanningen in de buurt aanzienlijk teruggedrongen ; dat langer dan vijf jaar op één plek wonen of werken ook erg stabiliserend en verfrissend kan zijn en de vraag oproept wannéér precies iets innovatief is; of dat je met een KWO systeem aan huis verduurzaming zelf in de hand hebt. Anderen hingen hun antwoord op aan de professionele carrière of de eigen organisatie. Een cultuurverandering bijvoorbeeld, met een verschuiving van een niets- naar alles mag cultuur kan innovatief worden genoemd, weliswaar met onzekere uitkomsten. Of waterwerk over de grenzen heen in Australië of Afrika; vaak is dat persoonlijk verrijkend en zorgt voor mogelijkheden en perspectieven voor de ontvangende gemeenschap. Maar ook: de paradoxen bij het organiseren van innovatie in een technische omgeving, hoe ga je daarmee om? De verschillende reacties tonen maar aan dat innovatie vele gezichten kent. 3
Innovatie bij Waternet Watercyclusbedrijf van Amsterdam Procesbegeleider Jos Frijns interviewt Kees van der Lugt over wat het innovatie- en onderzoeksprogramma bij één van de DWSI partners, namelijk Waternet, zoal inhoudt. Van der Lugt zit bij het Strategisch Centrum van Waternet en is nauw betrokken bij de invulling en aansturing van dit programma. Centraal in het innovatieprogramma van Waternet staat -hoe kan het ook anders -de watercyclus. Voor Waternet ligt dit voor de hand, maar het verbinden van de verschillende waterwerelden is daarbuiten zo vanzelfsprekend nog niet. En juist daar zijn innovaties te vinden, aldus Van der Lugt. Dat sluit aan bij de missie van Waternet, die haar bestaan ontleent aan de watercyclus. Waar het management nog niet zo lang geleden minder aandacht schonk aan innovatie, omarmt het nu vernieuwende ideeën. Het creëert ruimte en middelen voor het ontstaan en de invulling van die ideeën. Daarvoor is volgens Van der Lugt nodig dat we steeds meer uit het harkje komen om beter te kunnen inspringen op kansen die opkomen. Diezelfde harkjes zullen in 2018 zijn vervaagd en nieuwe manieren van (samen)werken zullen zijn verankerd, zegt hij op de vraag waar innovatie Waternet mogelijk brengt in de komende vijf jaar. Hij voorziet dat Waternet meer en intensiever zal samenwerken met andere diensten op stadsschaal, zoals het Afval en Energiebedrijf en het Havenbedrijf van Amsterdam. Dat gebeurt nu al in prille vorm. Het spannende is wel dat je met die samenwerkingen steeds meer terecht komt in het grijze gebied tussen publiek en privaat. De vraag hoever je in bepaalde innovaties en ontwikkelingen meegaat, zal de gemoederen de komende jaren zeker blijven bezighouden. De potentie van crowdsourcing voor DWSI-partners DWSI zou DWSI niet zijn als deelnemers zich niet zelf zouden buigen over wat het thema crowdsourcing nu in strategische zin kan betekenen voor de eigen organisatie. In viertallen tackelden deelnemers deze vraag door het construeren van zogeheten beslisbomen, ook wel doel-middelbomen. Een ieder werd geacht een of twee doelen te formuleren, die teruggrijpen op de eigen organisatiemissie. Met hulp van de subgroep, de mini-crowd ook wel, werden 4
vervolgens crowdsourcing middelen in kaart gebracht waarmee het eerder geformuleerde doel het effectiefst behaald zou kunnen worden. De werkvorm nodigde uit tot discussie en interactie. Zo kwam een van de mini-crowds op met het doel verbeteren waterveiligheid. Het duurde even voordat zij zich goed konden inleven in de perceptie van burgers hiervan, maar toen dat lukte, kwamen vragen op als: Welk risico loop ik eigenlijk achter de dijk? en Wat zijn evacuatiemogelijkheden?. Vervolgens kwam men tot het inzicht dat het goed zou zijn diezelfde vragen in de crowd te zetten om na te gaan wat burgers daar zelf voor antwoorden op hebben en of burgers daar wellicht zelf ludieke ideeën voor aandragen. Een andere groep poneerde het doel verhogen bewustwording klant. Hoe kun je de klant gebruiken om hun eigen waterbewustzijn te verhogen? Eén middel kan zijn het inzetten van bestuurders als crowdsourcers, die er zelf (vaker) op uit trekken om te horen hoe burgers over water(management) denken. De burger zou ook zelf actiever kunnen worden betrokken bij watertaken, zoals dijkbeheer of in metingen. En hét contactmoment tussen waterorganisatie en klant, de rekening, kan worden aangegrepen voor andere dan financiële transacties. In het algemeen kwam naar voren dat er in de watersector vooral een grote in-crowd bestaat. Bepaalde antwoorden en perspectieven worden geïntroduceerd, door anderen overgenomen, raken soort van gestandaardiseerd en keren herhaaldelijk terug in overleggen, beleidsdocumenten, etc. Het zou goed zijn ook gericht andersoortige perspectieven te introduceren in de sector en daar kan de crowd natuurlijk een grote en belangrijke rol in spelen. Maar ook het aannemen van mensen met andere achtergronden (bijvoorbeeld stedenbouwkunde) is hiervoor uitermate geschikt. Crowdsoursing biedt al met al kansen voor innovatie, omdat de denkkracht en betrokkenheid van de burger gebruikt worden. Voor publieke organisaties, zoals die in de watersector, is dit relevant. Maar, zo werd geconcludeerd, doe dit dan wel gericht en koppel innovatie aan de missie van de organisatie. En let op voor risico s, zoals de ongestuurde crowd die van alles vindt (denk aan citizen science ). Locatie: Villa Jongerius, Utrecht 5
Bijlage I: deelnemers denktanksessie 8 oktober 2013 Deelnemende organisatie Dunea PWN Oasen Evides Vitens Waternet KWR Waterschap Rijn en IJssel Waterschap de Dommel Waterschap Vallei en Veluwe Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Waterschap Brabantse Delta Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap van Rijnland Witteveen+Bos Vewin Spreker Organisatie Deelnemer Mevr. E. (Eefje) Dekkers Dhr. W. (Wim) van Grinsven Mevr. A. (Angelique) de Haas Mevr. A. (Anita) Wijma-Verhorstert Dhr. A. (Arie) Haasnoot Dhr. H. (Han) Dijkhuizen Dhr. J. (Jeroen) Schmaal Dhr. J. (Jasper) Verberk Dhr. E. (Erik) Driessen Dhr. A. (Arno) van Herwijnen Mevr. S. (Sanne) Hillegers Mevr. M. (Mariëlle) van der Zouwen Dhr. R. (Rob) Immink Dhr. H. (Henk) Roelofs Dhr. J. (Joost) van de Cruijsen Dhr. R. (Roderick) Moolenaars Dhr. M. (Marco) van Schaik Mevr. A. (Anja) Menkveld Dhr. I. (Ivo) Derksen Mevr. M. (Marieke) Ritzema Dhr. J. (Joost) Schrander Dhr. T. (Timo) van Tilburg Dhr. J. (Jarno) Deen Dhr. P. (Peter) Hermans Dhr. A. (Arjen) Frentz Dhr. J. (Jan) Spruijt Mevr. N. (Neelke) Doorn Dhr. K. (Kees) van der Lugt (Waternet) Dhr. J. (Jos) Frijns (procesbegeleider) Dhr. A. (Andrew) Segrave Dhr. T. (Tom) van der Voorn Dhr. C. (Chris) Büscher 6