AFDELING LANDBOUW Domein Food & Dairy INTERNE NIEUWSBRIEF jaargang 1, nr.1, november 2014 IN DEZE UITGAVE: Voorwoord Jan van Grunsven Training procesbegeleiding Kringlooplandbouw Afscheid Gerda Agenda CoE Open Teelten Posterpresentatie Wedstrijd Personalia Inauguratie Farm Walk Dairy Campus Verlenging groeiseizoen Onderzoeksvragen Open Dag Observatie gedrag koe CoE Agrodier Directievorming Landbouwbeurs Excursie Brussel BBE: kroosteelt Voorwoord Directeur Food & Dairy: Wendy Zuidema-Haans Veranderingen of hetzelfde? Het is de tijd van veranderen. Niet meer of er iets verandert, maar het tempo waarin zaken veranderen en de wijze waarop we erop in kunnen spelen, bepaalt hoe succesvol organisaties zijn, is wat te lezen en te horen valt. Zo mag ik vanaf 1 september directeur Food & Dairy zijn bij hogeschool VHL. Een verandering van werkgever, een verandering voor de mensen die ik nu mag aansturen en waarmee ik mag werken. Mijn vaste werkplek is nog steeds kamer Va1.07 in Leeuwarden en ik heb er een plekje bij in Wageningen op Forum 7.54. Ook blijf ik directeur LS&T, dus ook gedeeltelijk aan de NHL verbonden. En of al die veranderingen voor mij persoonlijk nog gevolgen hebben? Wel en niet. Jullie mogen zelf gokken waarin wel en waarin niet. bijvoorbeeld: In de tijd die ik besteed met mijn gezin? In de aandacht die er kan zijn voor individuele medewerkers? In het aantal e-mails op een dag? In het beroepenveld wat we mogen bedienen? En last but not least: In mijn salarisstrookje, maar dat is natuurlijk een grap. Een nieuw onderwijsdidactisch concept, het nieuw leven inblazen in de werkveldadviescommissies, opleidingscommissies, examencommissies (daar waar relevant), geeft de mogelijkheid om te bouwen. Met veelal dezelfde mensen, soms op een andere plek in de organisatie. Soms met andere verantwoordelijkheden en mandaten. Dat zal wennen zijn, en vraagt geduld, goed luisteren, doorvragen en dus tijd. Maar vooral ook respect voor wat er was en wat er in het verleden al allemaal bereikt is. En vooral geen invullen voor een ander. Wat iemand wellicht denkt of bedoelt, of welke gevolgen er zouden kunnen zijn als dit of als dat. Jan van Grunsven en ik vinden het geweldig om met het hele domein Food & Dairy en de opleidingen en onderzoeksgroep, werkveld en overheden VHL verder op de kaart te zetten.niet alleen als de groenste hogeschool, maar ook als de hogeschool die bewijst dat de organisatie (en dus de mensen) zo veel veerkracht hebben dat we bijblijven en soms voorop lopen om bij de tijd te blijven in ons vakgebied. Veel leesplezier in de nieuwsbrief, dat is er zo 1 die niet verandert. Nog niet Wendy Zuidema-Haans I N L 1,. 1 2014 1
Activiteitenagenda Lectoraat Melkveehouderij Aankondiging inauguratie 27 november 2014 Gastcollege koeien-autoriteit Neil Chesterton in Leeuwarden 28 november 2014 Symposium Smart Dairy Farming 11 december 2014 Symposium Waterlink, Anders kijken : waar water enmelk samenkomen ontstaat innovatie WTC Expo 10-13 december 2014 Noord-Nederlandse Landbouwbeurs 16-18 december 2014 AgroExpo TT Hal Assen 21 januari 2015 Inauguratie lectoren Wiepk Voskamp-Harkema en Kees Lokhorst Op 21 januari 2015 vind de inauguratie van de lectoren Wiepk Voskamp-Harkema en Kees Lokhorst plaats. De voorbereidingen zijn in volle gang en worden gecoördineerd door Geraldine Haverkamp. Het lectoraat Herd Management en Smart Dairy Farming wil door middel van het gebruik van moderne (sensor)technieken en beslissingsondersteunende managementsystemen het veemanagement op het primaire melkveebedrijf verbeteren, om zo een beter rendement te behalen. Zowel financieel als op het gebied van duurzaamheid, diergezondheidszorg en dierenwelzijn. Daarbij sluit het naadloos aan op het lectoraat Duurzame Melkveehouderij, wat zich richt op ontwikkeling en overdracht van kennis op het gebied van verduurzaming van de melkveehouderij. Daarbij staat de praktische uitrol van de afspraken in de Duurzame Zuivelketen centraal. Oftewel: hoe kunnen we, in een internationaal concurrerende markt, een rendabele en duurzame melkveehouderij creëren die maatschappelijk geaccepteerd wordt? Voorafgaand aan de inauguratie is er vanaf 10 uur een mini-symposium waarin onder voorzitterschap van collega lector Han Swinkels vijf aansprekende inleiders ons mee gaan nemen in de wereld van duurzame en zorgvuldige melkveehouderij. Dit zijn Kees Romijn, Kees-Jaap Hin, Henk Hogeveen, Frido Hamoen en Jan van Weperen. Tijdens de lunch is er volop gelegenheid om te netwerken en na de lunch worden beide lectoren geïnstalleerd en gaan zij vertellen waar zij de komende 4 jaar mee aan de slag gaan. Natuurlijk wordt er afgesloten met een borrel. Kees Lokhorst en Wiepk Voskamp I N L 1,.1 2014 2
Onderzoeksvragen Lectoraat Melkveehouderij Wij (Wiepk Voskamp en Kees Lokhorst) zijn sinds 1 juni aan de slag. De eerste kennismaking heeft plaatsgevonden, gastlessen zijn gegeven en we beginnen de organisatie een beetje te snappen. De ontvangst is goed en er ligt een uitdagende opgave. Belangrijk wordt het om een goed draaiende kenniskring te vormen die zich pro-actief inzet om onderwerp te integreren en uit te dragen en meewerkt aan de uitvoering van onderwijs en onderzoek. In de teambijeenkomst is een oproep gedaan dat mensen zich aan kunnen melden. De komende maand gaan we de kenniskring verder vorm geven. Verder hebben wij ook nagedacht over onze speerpunten die we nodig hebben om focus aan te brengen. Ook wij hebben niet alle tijd van de wereld ;). De volgende speerpunten hebben we nu in beeld, en die gaan we zeker nog verder uitwerken: Onderzoekslijn Duurzame Melkveehouderij (DM) De kennisvraag hierin is hoe Nederlandse melkveehouders hun bedrijfsvoering aan kunnen passen, zodat hun bedrijf economisch gezond blijft én op sectorniveau de door de Duurzame Zuivelketen gedefinieerde doelstellingen worden bereikt. De kernvragen zijn hier: 1. Hoe benut de melkveehouder zijn grasland het beste voor een hoog rendement op korte en lange termijn? Binnen de thema s Bodemconditie, Grasgroei, Grasbenutting en Kringlopen worden op bedrijfsniveau Risicofactoren in beeld gebracht en Tools ontwikkeld. 2. Hoe verlengt de melkveehouder de levensduur van zijn melkvee op een manier die leidt tot economisch rendement? Binnen de thema s Diergezondheid, Jongvee opfok en Beweiding worden op bedrijfsniveau Risicofactoren in beeld gebracht, als ook Best Practices en Tools ontwikkeld. 3. Hoe blijft de melkveehouder in verbinding met de consument, burger en politiek? Zodat hij ruimte krijgt en behoudt om door te groeien. Vanuit het lectoraat zullen activiteiten worden georganiseerd en ondersteund die zich richten op bewustzijn en betrokken heid van studenten bij maatschappelijke discussies. Onderzoekslijn Herd Management en Smart Dairy Farming Inpassing in bedrijfssystemen De kennisvraag hierin is hoe melkveehouders en erfbetreders sneller en efficiënter in staat zijn om hun eigen bedrijf te analyseren en in relatie tot andere bedrijven en de omgeving tot een verantwoorde aanpak te komen om een eigen specifiek bedrijfsplan te maken, dat in te voeren en consequent uit te voeren. Dit vergt een holistische kijk op het bedrijf in zijn omgeving en een zelfkritische houding en vaardigheden om experts in te schakelen. Operationele management ondersteuning Bij dit thema richt het onderzoek zich op de vraag hoe specifiek of generiek informatie en acties (SOP) aangeboden moeten worden om goed in de praktijk te kunnen functioneren. Dit kan zich richten op de afweging tussen dier of herd niveau, tussen gebruiker veehouder, medewerker, erfbetreder, en naar tijdstip en locatie van aanbieden. Binnen dit onderdeel zal gekeken worden naar verschillende manieren van visualisatie van informatie, gebruik van referentiewaarden en vertrouwen in adviezen en wordt onderzocht of gaming effectief kan zijn om sneller te leren. Binnen dit thema zal inhoudelijk de nadruk liggen op de processen rond voeren en early warning van bedrijfsgebonden dierziekten en productiestoornissen. ICT ontwikkelingen en SDF producten en diensten waarderen Omdat de ontwikkelingen in het ICT veld en het aantal SDF producten en diensten, waaronder sensoren en modellen, naar verwachting veel dynamiek zal vertonen richt dit thema zich op het ontwikkelen van een snelle en efficiënte methode om de gebruikswaarde vast te stellen voor de melkveesector. Onderdeel is het uitvoeren van technology scans/ asessments, uitvoeren van validaties van sensoren en modellen. In de gebruikswaarde komt terug hoe waarde toegekend kan worden door verschillende gebruikers en/of actoren in het veld en of het naar verwachting bijdraagt aan transparantie, duurzaamheid, dierenwelzijn en diergezondheid. Kees Lokhorst en Wiepk Voskamp I N L, 1,.1 2014 3
Informatie m.b.t. directievorming domein Food & Dairy Vanaf 01 december 2014 is de directie van het domein Food & Dairy nagenoeg compleet. Op dat moment begint Jan van Grunsven als adjunct-directeur naast domeindirecteur Wendy Zuidema-Haans. De werving van de leading lector vindt plaats in november / december. Hieronder vind je een voorlopige taakverdeling tussen Wendy en Jan. Voorlopige taakverdeling Onderstaand een voorlopige verdeling van werkzaamheden. De verdeling is enerzijds gemaakt op basis van expertise, en anderzijds op basis van standplaats. Wendy zal voornamelijk werkzaam zijn in Leeuwarden en Jan in Wageningen en Velp. De bedoeling is dat Wendy min. 1 dag per week in Wageningen / Velp is en Jan gemiddeld 2 dagen per week in Leeuwarden. Wendy Opleidingen van LS&T (incl. VT Wageningen en LSRD) Opleidingen IDM & MOD Algemeen en dagelijks bestuur Domein Applied Sciences Stuurgroep duurzaamheid Onderzoek Financiën Huisvesting Internationalisering KTNN, UCF Jan Opleidingen Landbouw (DV en TA) Leeuwarden Opleiding DV Wageningen Opleiding Milieukunde Stuurgroep OASIS Stuurgroep Onderwijs didactisch concept Onderwijs Kwaliteitszorg ICT Food valley Stuurgroep en programmaraad Dairy Chain, Stuurgroep Dairy Campus Voor wat betreft de CoE s hebben we de volgende verdeling gemaakt: Wendy CoE Healthy Ageing CoE Food Jan CoE Agrodier CoE Watertechnologie Dairy Campus & Dairy Chain Centre for Biobased Economy CoE Open teelt I N L, 1,.1 2014 4
Nieuwe adjunct directeur Food & Dairy: Jan van Grunsven Mijn naam is Jan van Grunsven, en ik ben vanaf 01 december a.s. werkzaam als adjunct-directeur binnen het domein Food & Dairy. Ik ben geboren en getogen in Heesch, onder de rook van Oss. Getrouwd met Carien en vader van 3 zonen. Jip van 22 heeft aan de HAN in Nijmegen Economie en Logistiek gestudeerd, en werkt als Marketing-, Communicatie- en Logistiek medewerker bij een logistiek bedrijf in Den Bosch. Hij woont al een aantal jaren in Nijmegen. Cas en Mart zijn bijna 18 jaar en doen dit jaar eindexamen VWO. Mijn vrouw is werkzaam als docent verpleegkunde binnen het MBO onderwijs. Geboren in een ondernemersgezin ben ik na mij studie Economie en Logistiek gaan werken in het onderwijs. Eerst op een middelbare school, daarna, met een tussenpoos van zelfstandig ondernemerschap, aan de Middelbare Hotelschool in Wageningen. Na 8 jaar ben ik gaan werken bij een kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Bedrijfsleven, waar ik me heb beziggehouden met het ontwikkelen van de competentiegerichte kwalificatiestructuur voor het MBO. Daarna ben ik als adjunct-directeur gaan werken bij ROC de Leijgraaf. Eerst voor de opleidingen detailhandel en logistiek, daarna voor horeca, recreatie en toerisme en de opleidingen marketing en communicatie. Naast algemene managementaangelegenheden waren mijn speerpunten vooral het implementeren van competentiegericht onderwijs, implementeren van resultaatverantwoordelijke teams, internationalisering, onderwijsvernieuwing, ondernemerschap binnen het beroepsonderwijs, kwaliteitsborging en verbinden onderwijs met bedrijfsleven. CoE Open Teelten en CoE Greenports Een Center of Expertise(CoE) heeft als doel om publiekprivate samenwerking te combineren met hoogwaardig onderwijsaanbod en onderzoek. Binnen het Hoger Agrarisch Onderwijs wordt de versterking van de kennispositie gerealiseerd door een aantal expertisethema s te kiezen. In de CoE s werken samen: HAS Den Bosch, CAH/Vilentus, Inholland Delft en Hogeschool VHL. Op VHL is de opleiding Dier- en Veehouderij betrokken bij CoE Agrodier. Vanuit de opleiding TA is VHL betrokken bij CoE Open Teelten en CoE Greenports. Het verschil tussen deze twee laatste CoE s is niet altijd even scherp. In het algemeen zou je kunnen zeggen dat het bij CoE Open Teelten gaat om de sector landbouw- en grondgebonden tuinbouw. De CoE Greenports richt zich op de tuinbouw. Enige overlap tussen de twee CoE s is niet te vermijden. De verdeling, de boomteelt en de vollegrondsgroenteteelt zijn gebieden waar beide CoE s mee uit de voeten kunnen. Bij CoE Open Teelten richten wij ons op de activiteiten prefield (veredelen en produceren van vitaal uitgangsmateriaal), in-field (creëeren van een vitaal bodem-plant-systeem), en post-field(het behouden van een vitaal product). Bij de CoE Greenports ligt de focus op nieuwe teeltsystemen, gezondheid, internationalisering en markt en logistiek. VHL richt zich bij CoE Greenports voornamelijk op het onderdeel internationalisering. CoE Open Teelten wordt getrokken door CAH Dronten met als trekker Corné Kocks(lector Precisie Landbouw), voor VHL is m.i.v. 1 november Cees Gauw de regiomakelaar als opvolger van Dick Kuiper. Voor CoE Greenports is HAS Den Bosch de trekkende organisatie met Toine Hattink (sectordirecteur HAS Den Bosch). Het regiomakelaarsschap voor VHL ligt voor het grootste gedeelte bij Rik Eweg (lector metropolitane Landbouw) en voor een klein deel bij Dick Kuiper. Mochten jullie in je eigen netwerk vragen/opdrachten tegen komen, die aansluiten op de bovengenoemde thema s, dan kan je dus altijd contact opnemen met Cees Gauw, Rik Eweg of Dick Kuiper. In de uitwerking van een opdracht zal er regelmatig gezocht worden naar samenwerking tussen de Hogescholen, dan wel met opleidingen binnen VHL. Dick Kuiper I N L 1,.1 2014 5
Farm Walk Het weideseizoen is wel erg lang dit jaar er zijn mensen die zeggen dat dit met klimaatverandering te maken heeft. Wij weten wel beter, weiden wordt weer leuk met de FarmWalk. Dit warme gevoel voor weidegang houdt de groei erin! Toch hebben we eind oktober de laatste FarmWalk van dit seizoen gehad. Aangezien een aantal van de deelnemers ook het afstuderen heeft afgerond en bijna uitvliegt leek dit een mooi moment om de FarmWalk af te ronden. Als afsluiting zijn we bij de familie Hornstra in Eesveen geweest. Fanatieke weiders en sinds een paar jaar ook volop ervaring met Puregraze. Met een enthousiaste gastheer die van alles kon vertellen over de ins en outs van zijn systeem en een club enthousiaste studenten was de middag zo maar om. Dat PureGraze soms ook weleens lastig is (vaak omweiden), bleek uit de nieuwste innovatie van Hornstra. Hij had een systeem in ontwikkeling waarmee, als wekker ging, de koeien naar het volgende perceel toe konden gaan omdat dan de poortgreep lossprong. Aan het einde van de middag is met de studenten gesproken hoe we de FarmWalk in zouden kunnen passen in het onderwijs. De deelnemers hebben veel geleerd afgelopen jaar maar waren zelf met name te spreken over het feit dat de deelnemers gemotiveerd waren en graag wat wilden leren over dit onderwerp. Dus als verplicht onderdeel zag men niet zitten. Maar koppeling met bijvoorbeeld de projectmodule en dan nog wat meer registreren werd als kansrijk gezien. De urgentie om meer te doen met weidegang in het onderwijs bleek zeker. Binnenkort bespreken we de uitkomsten van deze evaluatie om te kijken hoe en in welke vorm we volgend jaar verder gaan. En we zullen zien wanneer het weiden dan weer kan beginnen, wij staan alweer te trappelen! Klaas Bolding, Titia Fokkema, Gelein Biewenga Open dag Geslaagde open dag hogeschool VHL 15-11-14 Met 1641 bezoekers op een regenachtige zaterdag, hebben we weer veel belangstelling gehad voor onze opleidingen op hogeschool VHL in Leeuwarden. Met 3 voorlichtingsrondes voor de opleiding Dier- En Veehouderij en 2 voorlichtingsrondes voor de AD Melkveehouderij hebben we de lokalen iedere keer mooi vol gekregen, genoeg belangstelling voor onze opleidingen, de teller staat (incl ouders) op +/- 175 mensen. De docenten Klaas Bolding, Yep Zeinstra en Gelein Biewenga hielden een enthousiast verhaal en werden daarbij ondersteund door de studenten Jeroen de Boer en Martine Vos. Op de stand in de hal waren de studenten Aliena van der Hout, Klaas Wietsma, Arjen van Houten, Hessel Heida en Sijmen Hoekstra aanwezig om de vragen van de potentiele studenten te beantwoorden. Ook bij Tuin- en Akkerbouw hadden ze veel belangstelling, totaal 60 mensen, waarvan 25 potentiele studenten bij 3 voorlichtingsrondes, die gegeven werden door Dick Kuiper en student Thijs Sijtsma. Voldoende interesse in de landbouw dus op naar de open dag in februari 2015! Geraldine Haverkamp I N L 1,.1 2014 6
Belevingsplein VHL en Nordwin op Landbouwbeurs Leeuwarden 10-13 december De presentatie van Hogeschool VHL op de Landbouwbeurs in Leeuwarden in een nieuw jasje Geen saaie beursstand meer, met folderrekjes en zo, maar een belevingsplein en een heuse kennisarena. Dat is de nieuwe opzet van onze bijdrage op de landbouwbeurs, samen met Nordwin College en Dairy Campus. De aanleiding was de vraag van de beursorganisatie : hoe meer jonge mensen naar de beurs te krijgen en ook hoe ze langer op de beurs te houden. Samen met Nordwin College en ondersteund door Dairy Campus zijn we op deze vraag ingesprongen. Met een zestiental stands op het zgn. belevingsplein laten we diverse toepassingen van landbouw en voedsel zien. Vanuit de unit landbouw staan we daar met 4 stands: Smart Dairy Farming/energie-opwekking, mineralenkringloop/bodem onder grasland, gras - en eendenkroos. Naast genoemde, zijn er nog diverse andere bijdragen vanuit andere VHL-opleidingen en vanuit Nordwin College. Behalve dit belevingsplein is er voor meer inhoudelijke bijdragen een kennisarena gecreëerd. Dat is een van de beurs afgeschermde locatie, in de buurt van het belevingsplein, met een beperkt aantal zitplaatsen. Daar worden door ons, op donderdagavond van 19.00-21.00 uur, nieuwe snufjes op beweidinggebied gepresenteerd. Dit gebeurt in samenwerking met onderzoekers, studenten en docenten, onder leiding van onze lector duurzame melkveehouderij, Wiepk Voskamp. En wellicht zit er nog meer in het vat van deze kennisarena vanuit VHL. Al met al een unieke kans en tegelijk ook spannend om ons zo te gaan presenteren. De beurs wordt gehouden in het WTC expo in Leeuwarden, van woensdag 10 tot en met zaterdag 13 december. Kom en beleef het met ons mee. www.wtclandbouw.nl Cor Kwakernaak I N L 1,.1 2014 7
Training procesbegeleiding van verbetergroepen In het kader van het Kigoproject Markt en Maatschappij, toog een groepje Van Hallers 12 en 22 september naar Ijsbrechtum, alwaar in de Thabor Hoeve een training procesbegeleiding voor verbetergroepen werd gegeven. De training werd georganiseerd door de Stichting Plattelands Jongeren Services. Naast een aantal Van Hallers, waren er docenten aanwezig van Nordwin College en de CAH Dronten. Verbetergroepen worden ingezet bij allerlei problemen, die om een creatieve en flexibele oplossing vragen. Het proces dat door PJS wordt gebruikt, bestaat uit 3 sessies. Doorgaans dienen deze 3 sessies apart van elkaar plaats te hebben, bij voorkeur steeds met een week ertussen. Belangrijk is dat tijdens het proces met duidelijke afspraken gewerkt wordt, zodat alle deelnemers het gevoel hebben dat hun inbreng waardevol is. Steekwoorden zijn dan ook: gelijkwaardigheid, creativiteit, snelheid en betrokkenheid. Tijdens de eerste sessie wordt het probleem verkend. Eerst worden de begrippen verduidelijkt en vervolgens aan de hand van een visgraatdiagram oorzaken gecategoriseerd. In de tweede sessie wordt gebrainstormd om tot creatieve oplossingen te komen. Niets is gek in deze fase en hoe meer oplossingen, hoe beter. In de laatste sessie worden oplossingen gekozen en getoetst aan beleidskaders. Daarna worden afspraken gemaakt om de oplossingen uit te voeren. In de training is tijdens de eerste bijeenkomst het proces uitgelegd en er is mee geoefend. Tijdens de tweede sessie mochten de docenten het proces gaan oefenen op de studenten, die van de drie scholen waren meegekomen. Het probleem waar mee aan de slag is gegaan was: Er is te weinig binding tussen consumenten en jonge boeren. De drie sessies volgden elkaar tijdens die 22 e september op. Steeds twee docenten deden een sessie, waardoor alle docenten aan bod kwamen. Opvallend was dat er heel veel energie loskwam uit de groep, door het proces dat doorlopen werd. Daardoor werd de hele groep erg enthousiast. Dat zo n proces intensief is, bleek aan het eind van de dag, toen was de energie aardig op bij alle deelnemers. Toch ging een ieder met een tevreden gevoel naar huis. Al met al was het een interessante cursus. Het proces van verbetergroepen sluit aan op het proces dat getraind wordt tijdens de module Leren Innoveren, maar is iets meer voorgestructureerd. Toch komen de drie sessies overeen met de drie stappen van het creatieve proces, probleem herdefiniëren, divergeren en convergeren. Meer informatie over verbetergroepen is te vinden op www.stichting-pjs.nl. Yvonne Kuipers Posterpresentatie Module veeverbetering Op dinsdagochtend 4 november vond de afsluiting van de module veeverbetering plaats. Andere jaren werd de module afgesloten met individuele adviesgesprekken van studentengroep aan de boer. Zowel veehouder als studenten wisten niet wat andere groepen hebben opgeleverd als eindproduct, waar hebben ze op gelet, waaruit bestaat het advies? De studenten moesten een poster maken van het bedrijf waar ze waren geweest met sterke en verbeterpunten op het gebied van veefokkerij. Ze gaven een posterpresentatie voor een volle zaal, alle 11 veehouders waren er en de studenten van de module. Een leuke afsluiting van de module veeverbetering, waarbij het van elkaar kunnen leren een belangrijk aspect was. Geraldine Haverkamp I N L 1,.1 2014 8
Dairy Campus Bouwer nieuw Dairy Campus bekend Het landelijke kennis- en innovatiecentrum voor de melkveehouderij Dairy Campus gaat zich volledig vernieuwen. Deze week werd bekend gemaakt welke bedrijven het werk rondom de nieuwbouw gaan uitvoeren, zodat er eind 2015 op de huidige locatie in Leeuwarden één centrale praktijklocatie staat, waar onderzoekers, onderwijs en bedrijfsleven samen kunnen werken aan innovatieve oplossingen voor de zuivelsector. De melkveestallen zijn gegund aan bouwbedrijf Wim Top bv uit Kootwijkerbroek, de melkinstallatie is gegund aan Gea Farm Technologies uit Leeuwarden, de voeropname installatie met de RIC bakken aan de firma Insentec onderdeel van de Hokofarm Group B.V. te Marknesse en het automatische vulsysteem voor de voerbakken is gegund aan de firma Trioliet te Oldenzaal. In de komende weken vindt de verdere uitwerking van de overeenkomsten plaats en zullen de contracten getekend worden. In het afgelopen jaar is in samenwerking met de partners van Dairy Campus en de architectencombinatie Arcadis/DLV hard gewerkt aan het uitwerken van de nieuwbouwplannen. Na een Europese aanbestedingsprocedure zijn het melksysteem, de voeropname installatie (RIC bakken), het automatische vulsysteem voor de voeropname installatie en de verschillende stallen gegund. Het voorgebouw en de verbouwing van de bestaande stal zal in een later stadium aanbesteed worden evenals een innovatiestal. Het ontwerp van het voorgebouw ligt nog op de tekentafel. Dairy Campus is een samenwerkingsverband tussen, Hogeschool Van Hall Larenstein, Nordwin College, Dairy Training Centre, LTO Nederland, FrieslandCampina, Gemeente Leeuwarden en provincie Fryslân. De nieuwbouw wordt mede mogelijk gemaakt door het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN). Observeren gedrag koe van en naar melkrobot Mijn naam is Karin Bergsma, Diergezondheid studente aan het Van Hall Larenstein te Leeuwarden. Tijdens mijn projectstage werk ik mee aan het project AutograssMilk. Mijn opdracht is om meer te weten te komen over de sociale relaties en het gedrag van de koe in een kudde melkkoeien die Karin observeert het gedrag van de koe in de wei. Deze koeien hebben vrije toegang tot de melkrobot vrije toegang hebben tussen de weide en de melkrobot. De groep van zestig dieren die ik tijdens de zomer heb geobserveerd staan op de Dairy Campus te Leeuwarden. Het koegedrag in de weide en het gedrag in de stal is geobserveerd. Via Kees van Reenen, onderzoeker van WUR, kwam ook Ane Rodriguez meewerken aan het project. Ane is een biologe uit Spanje en is bijna klaar met haar PhD. In de periode juli t/m september 2014 hebben we samen de observaties gedaan. De verkregen data ben ik op dit moment aan het verwerken om vervolgens tot het beantwoorden van mijn onderzoeksvragen te komen. Tijdens de stage heb ik veel zelfstandig gewerkt en daarnaast heel veel Engels gepraat met Ane. Tevens heb ik een leuke tijd gehad met de mensen die werkzaam zijn op de Dairy Campus. Inmiddels zijn er twee nieuwe Van Hall studenten die verdergaan met observeren van deze groep dieren. Op deze manier kunnen bijvoorbeeld de sociale relaties van koeien in de weide vergeleken worden met de gegevens die in de winter in de stal worden verkregen. Kijk voor meer informatie over AutoGrassmilk op: www.autograssmilk.eu I N L 1,.1 2014 9
Excursie Brussel In gesprek met Europarlementariër Jan Huitema Op donderdag 30 en vrijdag 31 oktober zijn we met een bus vol (54 studenten, 3 docenten) op excursie gegaan naar het Europees Parlement in Brussel. Op donderdagochtend hebben we eerst het biologisch dynamische multifunctionele bedrijf de Zonnehoeve in Lelystad bezocht, alwaar Teka Kappers een inspirerend en enthousiast verhaal hield met leuke anekdotes om de aandacht van de groep vast te houden. Binnenkort starten ze ook met het opzetten van een eigen zuivellijn, waar dmv crowdfunding 56.000 euro is opgehaald. (www.zonnehoeve.net) In Brussel hebben we het Europees Parlement bezocht, eerst een algemene rondleiding en bezoek aan de plenaire vergaderzaal. Daarna hebben we een vraag-antwoord gesprek gehad met Europarlementariër Jan Huitema (jonge melkveehouder uit Makkinga, sinds juli 2014 in het parlement). Met de veranderende wet- en regelgeving richting quotumloos tijdperk vanaf 1 april 2015, zaten de studenten vol met vragen over de melkveewet, fosfaatplafond, vergroeningseisen, e.d.. Een zeer geslaagde, informatieve middag! Vrijdagochtend hebben we de Hooibeekhoeve in Geel bezocht. Zowel een rondleiding over het proefbedrijf (een soort Dairy Campus in het klein) als een lezing met resultaten uit proeven in het veld stonden op het programma. Als afronding van de 2-daagse excursie hebben we het bedrijf Quirijnen Energy Farming (http://www.energy-farming.be/) bezocht. Een familiebedrijf dat de afgelopen 15 jaar uitgebreid is tot 500 melkkoeien, 5000 vleeskalveren, tuinbouw en covergistingsinstallatie. Studenten vonden het indrukwekkend en hebben hun ogen uit gekeken. Op de terugweg in de bus vonden de zeer informatieve reflectiegesprekken plaats, over zowel de bezochte bedrijven, als de donderdagavond in Brussel. Geraldine Haverkamp I N L 1,.1 2014 10
Duurzame Kringlooplandbouw begint bij bewustwording Bouwer nieuw Dairy Campus bekend Interview Gea Zandvliet, docent op Nordwin College, Goaitske Iepema, docent op Hogeschool Van Hall Larenstein en Douwe Hoogland, voorzitter van de Noardlike Fryske Wâlden, hebben een radiointerview gegeven bij Omrop Fryslân over het project en het symposium. De interviews zijn hier te beluisteren. Bron: website kenniswerkplaats Noordoost Fryslân Wedstrijd Meest duurzame jonge boer van Friesland Afgelopen september zijn 54 studenten melkveehouderij van Hogeschool Van Hall Larenstein begonnen aan de module Duurzame Landbouwsystemen. Ze hebben een duurzaamheidsscan gemaakt van dertig melkveebedrijven op het gebied van milieu, koe, burger en boer, onder andere aan de hand van de Kringloopwijzer. Op 6 november hebben de studenten de uitkomsten van deze scan aan de boeren gepresenteerd, en het stokje overgedragen aan een veertigtal studenten van het Nordwin College. Deze derdejaars studenten melkveehouderij, loonwerk en plantenteelt gaan de komende maanden aan de slag met het maken van een concrete vertaalslag van deze adviezen op bedrijfsniveau. Hierbij worden zij ondersteund door tien experts. In april 2015 ronden de Nordwin-studenten dit project af, onder andere door het maken van een folder en een voorlichtingsfilm. Symposium Op 6 november waren er naast de presentaties van de studenten ook presentaties van Wiepk Voskamp en Attje Meekma. Wiepk Voskamp, lector duurzame melkveehouderij op Hogeschool Van Hall Larenstein, gaf een presentatie over het doel van het lectoraat en vertelde dat in de praktijk kennis opdoen goed is voor het onderwijs. Het onderwijs sluit zo beter aan bij de vraag uit het bedrijfsleven. Attje Meekma, toekomstig voorzitter van de vereniging Noardlike Fryske Wâlden, gaf een presentatie over het werk van haar vereniging en wat het nut van een kringloopwijzer is voor de bij hen aangesloten agrarische ondernemers. Het gaat om bewustwording aldus Attje Meekma. Op de landbouwbeurs in Leeuwarden (10-13 december 2014) zal de gedeputeerde van de provincie Friesland, Johannes Kramer, de wedstrijd openen voor de meest duurzame jonge boer van Friesland. De provincie Friesland wil de jonge boeren in Friesland stimuleren en heeft hierdoor de Agrarische Jongeren Friesland en Nordwin Cursus & Contract de opdracht gegeven om deze wedstrijd te organiseren. Studenten van de module duurzame landbouw van hogeschool VHL hebben hun bijdrage geleverd door te brainstormen over criteria voor een duurzame boer en ideeën aangedragen voor leuke prijzen voor de winnaar. Alle jonge boeren (<35 jaar) kunnen meedoen met de wedstrijd. Je kunt jezelf nomineren of iemand anders kan je opgeven. Uit de opgaves wordt een selectie van 10 jonge boeren gevraagd een filmpje te maken van hun bedrijf en bedrijfsvoering, waarna een 5-koppige jury onder leiding van Johannes Kramer uiteindelijk bepaald wie de meest duurzame jonge boer van Friesland is. Eind februari 2015 zal de prijs uitgereikt worden. Het zou leuk zijn als studenten van hogeschool VHL ook meedoen met deze wedstrijd, een mooie manier voor positieve PR. Meer informatie binnenkort op www.duurzameboer.nl Geraldine Haverkamp I N L 1,.1 2014 11
Verlenging groeiseizoen d.m.v. doorzaaien van blijvend grasland met wintergranen met diverse (combinaties van) wintergranen. Uiteraard is ook een blanco opgenomen (niet doorgezaaid); het geheel in 3 herhalingen. Doel is om in het vroege voorjaar, afhankelijk van het weerverloop, de objecten te oogsten. Zo mogelijk met weidend vee waarbij gedacht wordt aan een voorkeurproef: een koppeltje vee tegelijk op de diverse objecten laten grazen waarbij de voorkeur en wellicht ook de opname wordt bepaald. Ook zal er op een paar momenten een opbrengstmeting via maaien worden uitgevoerd. Na de oogst is het de bedoeling dat het perceel weer als gewoon grasland het groeiseizoen in gaat. Het object ligt vanaf de dam gezien aan de rechterkant van de oprit van Dairy Campus, dus dat kunt u niet missen als u DC bezoekt! Onze weidegrassen laten in de winterperiode weinig tot geen groei zien vanwege de lage temperatuur (en natuurlijk ook door weinig licht). De wintergranen daarentegen staan er om bekend dat ze ook bij lage temperaturen nog groei vertonen. Echter, deze granen kunnen vanwege hun geringe bodembedekking en draagkracht moeilijk begraasd worden. Ziedaar, de 2 basisingrediënten voor een proefidee: bestaand grasland in de herfst doorzaaien met wintergranen en deze in het vroege voorjaar oogsten via de bek van de koe. In de herfst van 2013 is een dergelijke proefopzet op DC mislukt vanwege de weersomstandigheden: door te nat weer kon pas laat doorgezaaid worden waardoor het wintergraan niet tot ontwikkeling is gekomen. Herfst 2014 opnieuw geprobeerd: op een perceel gemaaid grasland is op 21 oktober doorgezaaid ( rijafstand 7,5 cm) Cor Kwakernaak, Hogeschool VHL Jan Zonderland, Dairy Campus Hendrik Nagelhoud, Innoseeds I N L 1,.1 2014 12
Update Center of Expertise Agrodier Onze laatste update vanuit het CoE was van voor de zomer, hoog tijd om weer wat te melden! Ondertussen lopen de eerste projecten en zullen inmiddels de eerste afgerond zijn. In het begin was het zoeken, op welke manieren onderzoeksvragen vanuit het bedrijfsleven in het onderwijs ingepast konden worden. Ook niet elke keer is dat gelukt, maar de projecten die we nu hebben uitgevoerd zijn zeker naar tevredenheid van de opdrachtgevers. Een van de doelen van het CoE is om bedrijfsleven structureel te verbinden aan VHL en op dit moment ben ik met diverse bedrijven bezig om ook voor 2015 opdrachten te formuleren. Het begin is er zeker en ook de ervaring die we dit jaar hebben opgedaan maakt het in 2015 alleen maar eenvoudiger om nieuwe projecten aan te nemen en goed uit te voeren. Voor het CoE Agrodier is VHL de trekker voor het landelijke centrum. Dit betekent dat er ook organisatorisch het nodige ingericht moet worden om de projecten van de drie andere deelnemende scholen goed te administreren. Het lijkt een eenvoudige opdracht, maar na driekwart jaar denk ik dat we het nu goed geregeld hebben. We kunnen het eerste volledig operationele jaar van het CoE dan ook met een goed ingerichte administratie afsluiten. De Provincie Overijssel heeft positief gereageerd op een projectvoorstel om op Landgoed Het Lankheet te Haaksbergen een demonstratie site op te zetten voor de productie van aquatische biomassa. Als we het met de provincie eens worden over de begroting (en er is geen reden om te denken dat dat niet gaat lukken), worden op Het Lankheet ruim 3 hectare aan vijvers ingericht om Lemna (eendenkroos) en Azolla (kroosvaren) te telen. Deze teelt helpt de mineralenbelasting van het oppervlaktewater waarmee deze vijvers gevoed worden (vanuit de Buurserbeek) te verlagen. Tegelijkertijd zal het geproduceerde kroos en kroosvaren na een bioraffinage proces gebruikt worden als bron van eiwit voor met name feed en non-food toepassingen. Ik hoop dat het CoE ook voor het merendeel van de docenten is gaan leven. Als je in de dagelijkse stroom van het onderwijs zit, zal het CoE vanzelfsprekend niet je eerste punt van zorg zijn. Maar sta je even op wat afstand en komt er een contact langs met een onderzoeksvraag, aarzel dan niet om samen te zoeken om er een mooi project van te maken. Vanuit het CoE kunnen we middelen vrijmaken, zodat we ook kwalitatief een goed product kunnen bieden. Bert van der Scheer Opschaling kroosteelt op het Lankheet Hogeschool VHL zal in dit project met een consortium van bedrijven en de Wageningen UR onder leiding van Cees Gauw als projectleider niet alleen een rol spelen bij het opzetten van een optimale teelt en waterhuishouding, maar ook bij de ontwikkeling van ideeën over hoe deze teelt optimaal in het landschap in te passen is. Verder neemt VHL de lead bij de kennisoverdracht naar de regio. Hieronder valt onder meer het organiseren van cursussen over de teelt van aquatische biomassa voor geïnteresseerde agrariërs. Door dit project moet de aquatische biomassa waardeketen een niveau hoger getild worden ten aanzien van de eendenkroos en kroosvaren productie in Nederland. Het aanzwengelen van deze keten moet op termijn bovendien nieuwe perspectieven bieden voor de Nederlandse landbouw, vooral in waterrijke gebieden en op marginale gronden. Lectoraat Biobased Economy I N L 1,.1 2014 13
Afscheid Gerda van Eck PERSONALIA Periode 1 Uit dienst: Gerda van Eck Beste collega's Vanaf 1 december werk ik niet meer voor Hogeschool VHL, NordwinCollege en AOC Terra. Mijn werkzaamheden voor Kennistransfer Noord Nederland zijn overgenomen door onder andere Wendy Zuidema, Pieter van der Werff en Wim Cnossen. Zieken Albert Winkel Ik heb met heel veel plezier gewerkt voor de scholen. Ik heb veel geleerd over het onderwijs, over de verschillende organisaties en ik heb vooral veel respect gekregen voor de manier waarop docenten invulling geven aan hun werk: betrokken bij leerlinge, studenten en betrokken bij het werkveld. Ik de roerige tijd bij VHL gaf dat een stevige basis. In de afgelopen tijd is de samenwerking tussen de scholen verstevigd en is het steeds vanzelfsprekender dat in allerlei bijeenkomsten de instellingen ook namens de andere groene scholen in Noord Nederland spreken. De samenwerking binnen Kennistransfer Noord Nederland wordt de komende jaren, denk ik, steeds vanzelfsprekender. Social Media Facebookpagina Dier en Veehouderij https:// www.facebook.com/ DierEnVeehouderij Ik wens jullie allen veel werkplezier en een goede toekomst. Hartelijk dank voor de samenwerking en tot ziens. Gerda van Eck Facebookpagina Tuin en Akkerbouw https:// www.facebook.com/ TuinbouwEnAkkerbouw Twitter: @VHL_landbouw https://twitter.com/ VHL_Landbouw Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van afdeling Landbouw en wordt verspreid onder de medewerkers van afdeling Landbouw en de samenwerkende partners. Redactie: Geraldine Haverkamp, Hendrik Boekhoud en Hester Postma. Voor contact of aanmelding nieuwsbrief: hester.postma@wur.nl Uitgave: 4 x per jaar I N L 1,.1, 2014