Zorgplan zorgplan Zorg op maat op Dorpsstraat 32 7218 AH ALMEN T 0575 43 16 22 E info@julianaschoolalmen.nl I www.julianaschoolalmen.nl 2010-2011
Inhoud 1 Inleiding 3 2. Leerlingenzorg op groepsniveau 3 2.1 Extra ondersteuning 3 2.2 Meerbegaafde leerlingen 4 2.3 Het rugzakje 4 3 Leerlingenzorg op schoolniveau 4 3.1 Signaleren 5 3.1.1 Signaleren gericht op alle leerlingen 5 3.1.2. Signaleren gericht op individuele leerlingen 5 3.2 Coördineren 9 3.3 Begeleiden 9 4 Leerlingenzorg op bovenschools niveau: 9 4.1 WSNS (Weer Samen Naar School) 9 4.2 De Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) 9 5 Zorgtraject 10 5.1 De positie van ouders 10 5.2 Afspraken over het zorgtraject 10 6 Taakomschrijving leerkracht 10 7 Taakomschrijving IB-er 11 7.1 Coördinerende taken 11 7.2 Begeleidende taken 11 7.3 Innoverende taken 122 Bijlagen: Formulieren Compacten en verrijken Connect lezen Ralfilezen 2010-2011 2
1 Inleiding In dit zorgplan staat beschreven hoe we de zorg aan leerlingen op onze school vormgeven en organiseren. Op onze school vinden we het belangrijk dat kinderen de kans krijgen om zich persoonlijk te ontwikkelen op verstandelijk, creatief en sociaal emotioneel gebied. Dit gebeurt in een veilige, rustige omgeving, waarbij ruimte is voor verschillen en wederzijds respect. Kinderen krijgen bij ons het gevoel dat ze ertoe doen, dat ze meetellen. Ze worden aangesproken op hun kwaliteiten en uitgedaagd om hun grenzen te verleggen. We geven de kinderen naast begeleiding ook zelf verantwoordelijkheid in hun leerproces, rekening houdend met de leeftijd en individuele mogelijkheden. Kinderen ontwikkelen zich niet allemaal op dezelfde manier en in hetzelfde tempo. Op onze school proberen we daar zo goed mogelijk rekening mee te houden. Om goed en passend onderwijs te geven wordt zoveel mogelijk gekeken naar de (onderwijs)behoeften van de leerlingen en is er aandacht voor die leerlingen die speciale zorg nodig hebben. De zorgstructuur is zodanig ingericht dat alle leerlingen die zorg krijgen waar ze behoefte aan hebben om een goede en ononderbroken ontwikkelingsproces door te maken. Basiselementen van onze zorgstructuur: Systeem en werkwijze van de interne begeleiding Leerlingvolgsysteem zorgroute Leerlingbesprekingen met de IB-er Groepsplannen en handelingsplannen Leerlingendossiers Extra ondersteuning binnen de groep Orthotheek Contacten met externe expertise Binnen de zorgverbreding kennen wij 3 niveaus, te weten: zorg op groepsniveau, op schoolniveau en op bovenschools niveau. 2. Leerlingenzorg op groepsniveau De leraar signaleert dat een kind problemen heeft d.m.v. toetsgegevens, observaties, gesprekken met ouders of met het kind. Na de signalering van het probleem probeert de leraar eventueel samen met een (duo)collega of de intern begeleider erachter te komen welk probleem het kind nu precies heeft en waar de oorzaak ligt. De leerkracht vult samen met een (duo) collega en/of de IB-er een formulier onderwijsbehoeften in. Bij het samenstellen van een groepsplan (didactisch en pedagogisch groepsplan) kunnen meerdere kinderen met een vergelijkbaar probleem geclusterd worden. In het groepsplan wordt aangegeven hoe, waar en waarmee een kind geholpen kan worden. Signaleren: opmerken van een afwijkende ontwikkeling hetzij vertraagd of versneld, d.m.v. observaties, vorderingen bijhouden, toetsen en gesprekken. Inzicht krijgen in onderwijsbehoeften d.m.v. het invullen formulier onderwijsbehoeften Diagnosticeren: opsporen van oorzaken d.m.v. overleg ouders, collega s, intern begeleider, zorgteam van de IJsselgroep in een HGPD gesprek en evt. verder onderzoek, inschakelen andere (externe) deskundigen etc. Opstellen en uitvoeren van groepsplannen en handelingsplannen. Verslaglegging in leerling dossier. Evalueren van de resultaten en hiervan verslag doen in het dossier. 2.1 Extra ondersteuning Kinderen dienen de ondersteuning te krijgen, waar ze behoefte aan hebben, op het juiste moment en in een vorm die past bij de manier waarop zij het best informatie tot zich nemen. Er wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met hun specifieke onderwijsbehoeften. Kinderen moeten ervaren, dat er vertrouwen is in hun goede wil, hun leergierigheid en hun inzet. De extra ondersteuning vindt zoveel mogelijk binnen de groep plaats door de eigen leerkracht. 2010-2011 3
Soms wordt de hulp van ouders thuis gevraagd. De eindverantwoordelijkheid voor hulp aan leerlingen ligt altijd bij de groepsleerkracht. 2.2 Meerbegaafde leerlingen Als school willen we passend onderwijs bieden aan die leerlingen die meer aan kunnen dan de doorsnee leerling. Het gaat om leerlingen met een of meerdere van de volgende eigenschappen hoge intellectuele capaciteiten groot creatief vermogen doorzettingsvermogen verbaal vaardig goed analytisch vermogen hoog leertempo grote algemene ontwikkeling De groepsleerkracht beslist samen met de IB-er en de ouders welke kinderen een extra programma krijgen aangeboden. Dit kan op een of meerdere vakgebieden liggen. Het kan zijn dat een leerling voor een vakgebied kan doorstromen naar een hogere groep. We volgen hierbij het plan van aanpak (hoog)( begaafdheid WSNS (zie L-schijf, map protocollen) 2.3 Het rugzakje Soms is de zorg om een kind van dien aard dat een extern onderzoek gewenst is. De leerling wordt besproken in het zorgteam en aangemeld bij het ZAT. Wanneer er sprake is van een belemmering of stoornis zijn de onderwijsbehoeften van het kind specifieker en gaan we proberen het kind binnen onze school zo goed mogelijk te ondersteunen en te begeleiden. Dit in samenwerking met ouders en evt. andere expertise. Wanneer er op een gegeven moment sprake is van handelingsverlegenheid, kunnen ouders en school een aanvraag doen voor leerlinggebonden financiering (LGF) Ouders moeten deze aanvraag zelf doen en school dient hen hierin te begeleiden en ondersteunen. Het is erg belangrijk dat school helder kan maken wat zij binnen de 1-zorgroute heeft gedaan voor dit kind, maar dat dit niet heeft geleid tot het gewenste resultaat. Wanneer na een aanvraag, waarin ook de betrokkenheid van externen zichtbaar moet zijn, het LGF wordt toegekend zal er een ambulant begeleider aan het kind worden gekoppeld, die samen met school en ouders een zo optimaal mogelijke begeleiding nastreeft. De IB-er coördineert de zorg in samenspraak met de leerkracht, ouders en ambulante begeleider. De leerling-gebonden financiering moet worden aangevraagd bij het Regionaal Expertise Centrum (REC) van de samenwerkende scholen voor speciaal onderwijs van het cluster waar de handicap van het kind onder valt. Er zijn vier clusters: Cluster 1: voor kinderen met visuele handicap (blind of slechtziend) Cluster 2: voor kinderen met communicatief probleem (doof, slechthorend, ernstige taal- en/of spraakproblemen) of in combinatie. Cluster 3: voor kinderen die langdurig ziek zijn met een somatisch probleem, kinderen met lichamelijke handicap of met een motorische beperking en zeer moeilijk lerende kinderen die in combinatie hiermee meervoudig gehandicapt zijn. Cluster 4: voor kinderen met ernstige gedragsproblemen, met ontwikkelingsproblemen en/of met psychiatrische problemen. Zie verder: Protocol Rugzakje (WSNS) en meer informatie: www.meldpuntlgf.nl 3 Leerlingenzorg op schoolniveau Leerlingen wordt zoveel mogelijk de gelegenheid gegeven zich te ontwikkelen op hun eigen niveau. Hierop wordt de organisatie binnen de groepen afgestemd. Op school worden drie keer per schooljaar leerlingbesprekingen gehouden. De intern begeleider vervult hierin een belangrijke rol. Tijdens deze besprekingen worden alle leerlingen besproken en vooral die leerlingen die extra hulp behoeven. Om extra hulp aan deze leerlingen te bieden, overlegt de groepsleerkracht met de IB-er. Als hulp frequent moet worden gegeven, gebeurt dit met behulp van een groepsplan/handelingsplan. Mocht deze hulp niet voldoende blijken, dan wordt er bovenschools hulp gezocht. 2010-2011 4
Op schoolniveau dienen met name de procedures en afspraken rondom de vormen en middelen voor leerlingenzorg goed geregeld te zijn. Veel afspraken zijn vastgelegd in het schoolplan of in de vorm van een protocol. Voor de zorg zie protocollen: herfstkinderen, schoolzorgprofiel, rugzakje en (hoog)begaafdheid. Alle vastgelegde afspraken en rapportages zijn voor alle leerkrachten terug te vinden op de L-schijf (denk aan protocollen, formats, toetskalender, dossiergegevens, LOVS, notulen, verslagen oudergesprekken en verslagen leerlingbespreking) Interne begeleiding is de kern van zorgverbreding op schoolniveau. De taak van de intern begeleider bestaat uit het coördineren van alle zaken rond de zorgverbreding. Daarnaast heeft de IB-er een innoverende taak. Tevens is de intern begeleider onder meer belast met de ondersteuning van de groepsleerkrachten bij de volgende activiteiten op schoolniveau: 1. signaleren 2. coördineren 3. begeleiden Dit gebeurt drie keer per schooljaar tijdens de geplande leerlingbespreking of vinden plaatst op verzoek van de leerkracht en/of ouder(s). 3.1 Signaleren Signaleren op schoolniveau vindt plaats op twee manieren. Gericht op alle leerlingen (klassenniveau) en gericht op individuele leerlingen. 3.1.1 Signaleren gericht op alle leerlingen Voor alle 4 jarigen die op school komen vullen ouders een intakeformulier in dat inzicht geeft in de beginsituatie van het kind op de basisschool. Het instrument om de leervaardigheden van alle leerlingen in beeld te krijgen is het CITO leerlingonderwijsvolgsysteem. Dit systeem is een periodieke peiling van onderwijsresultaten, waardoor het onderwijsprogramma kan worden geëvalueerd en individuele leerlingen kunnen worden gesignaleerd. De analyse van de signaleringsgegevens gebeurt door de groepsleerkracht. De intern begeleider ondersteunt dit proces bij de leerlingbesprekingen met de groepsleerkracht(en). Naast signalering d.m.v. methode-onafhankelijke toetsen wordt gebruik gemaakt van methodegebonden toetsen. In groep drie wordt hiernaast de herfst-, winter-, lente-, en zomersignalering afgenomen. In de kleutergroepen wordt naast de Citotoetsen Ordenen en Taal voor kleuters de kleuter-middentoets afgenomen. Tevens worden kleuters gescreend m.b.v. het protocol Leesproblemen en dyslexie. Verder volgen we kinderen met lage toetsscores en opvallende zaken in hun ontwikkeling m.b.v. het protocol Herfstkinderen. De toetsen geven de ontwikkeling van de leerlingen op cognitief gebied aan. Om de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen te kunnen volgen hanteren we het LOVS van SCOL. Twee keer per jaar wordt deze vragenlijst digitaal ingevuld door de leerkrachten van groep 1 t/m 8. 3.1.2. Signaleren gericht op individuele leerlingen Zorgleerlingen worden op eigen niveau getoetst. Bij deze leerlingen gebruiken we de toetsen van het LOVS aangevuld met andere onderzoeksmiddelen, aanwezig in de orthotheek, zoals een AVI toets, rekentoets, klepeltest of PI-dictee om te bekijken of er voldoende vooruitgang wordt geboekt. Ook toetsen we met de Cito toetsen terug of vooruit om het juiste niveau te bepalen. Aan de hand van de uitslagen van de toetsen wordt een aangepast programma opgesteld en vastgelegd in een groepsplan. Dit gebeurt altijd i.o. met ouders en IB-er in een HGPD-gesprek. Wanneer er sprake is van een eigen leerlijn wordt dit vastgelegd in het groepsplan/handelingsplan en leerlingendossier en volgen we het protocol Tweede leerweg (WSNS) 2010-2011 5
3.1.3. Analyse en evaluatie van de toetsgegevens Methodegebonden toetsen Op onze school hanteren we de norm van 80 %. Voor het bepalen van het cijfer bij toetsen tellen we het aantal opgaven en lezen het cijfer op de 80 % schaal af. De lijst zit in de blauwe klassenmap in elk lokaal en staat op de L-schijf. Kinderen die 75-85 % scoren:. Deze kinderen komen in het groepsplan in de basisgroep. Ze kunnen gewoon met het lesprogramma verder werken. Kinderen die hoger scoren dan 85 %: Deze kinderen komen in het groepsplan in de sub groep: + leerlingen. Ze werken op klassenniveau verder met uitbreiding van de + taken, *taken, meerwerk en meesterwerk. Kinderen die lager scoren dan 75 %: Deze kinderen komen in het groepsplan in de zorggroep. Ze krijgen naast de klassikale instructie, groepsinstructie of individuele hulp aan de instructietafel. Ze maken gebruik van ondersteunende materialen zoals: een letter op de tafel of een rekenrek. Ze werken delen van taken op de computer. Ze krijgen een compactere oefenstof. Ze krijgen huiswerkpakketten mee naar huis om extra te oefenen. Bijvoorbeeld: Oefenen van de kleuren, de dagen van de week, de tafels van vermenigvuldiging, lezen, spellingsafspraken en topografie. Kinderen die erg zwak scoren( 50 % en >): Deze kinderen komen in het groepsplan als individuele leerling. Ze krijgen dezelfde hulp als de zorggroep. De zorg wordt uitgebreid met RT op donderdagochtend gedurende 20 minuten. Deze hulp duurt ongeveer 3 maanden en wordt verlengd wanneer dit nodig is en of er plaats is. De leerlingen maken gebruik van extra ondersteunende materialen op hun tafel of in hun kastje. Op school aanwezig in de Ib-kamer: Ondersteunigskaarten van Tom Braam voor taal/spelling en rekenen. Voor leerlingen die een afwijkende leerlijn volgen hanteren we het protocol tweede leerlijn van WSNS (zie protocollen op de L-schijf). Cito toetsen Op onze school vullen de leerkrachten zelf resultaten van de gemaakte Cito toetsen in het LOVS van Cito. Leerkrachten doen dit m.b.v. de handleiding: Hoe Cito gegevens invullen op de computer. We lezen resultaten af in de schalen: A,B,C,D en E. Bij kinderen met een hoge foutscore wordt een foutenanalyse ingevuld. De leerkracht stemt zijn handelen hierop af. Tijdens de leerlingenbesprekingen (3x per jaar; voor het uitgaan van de rapporten) worden de resultaten van Cito besproken met de IB-er. Leerkrachten hebben toestemming voorde zelfevaluatie van Cito in hun eigen groep. Ze bekijken de dwarsdoorsnede en de vaardigheidsgroei van de groep en de individuele leerling. Met deze gegevens stellen ze het groepsplan op. Kinderen met een A score: Deze kinderen komen in het groepsplan in de subgroep: + leerlingen Deze kinderen gaan compacten en verreiken. Op onze school compacten we met de routeboekjes van het SLO (te downloaden van internet) Bij taal/spelling kunnen ze werken met meerwerk en meesterkaarten. Bij rekenen kunnen ze na het compacten werken met Kien. Bij het computerwerk krijgen deze kinderen moeilijkere oefenstof van o.a. webkwestie De leerkracht geeft deze kinderen een extra opdracht voor een boekbespreking, presentatie of het maken van een werkstuk. Hebben de leerlingen daarnaast nog meer uitdaging nodig dan gaan ze werken met het geboden materiaal van het SLO voor hoogbegaafde kinderen (voor de bovenbouw). In alle groepen is + materiaal aanwezig voor rekenen, taal/spelling en wereldoriëntatie: o.a. plustaak, denkwerk, rekentoppers, taaltoppers enz. Op school aanwezig in de IB-kamer: Werkboek: Leren leren Werkboek met bijbehorende werkbladen: De gouden eeuw Werkboek met bijbehorende werkbladen: De VOC 2010-2011 6
Wanneer een leerling erg hoog scoort op een enkel vak wordt bekeken of deze leerling, met toestemming van de ouders en in overleg met de leerkrachten, een bepaald vak in een hogere groep kan volgen. Wanneer een leerling erg hoog scoort op alle vakken wordt bekeken, met toestemming van de ouders en leerkrachten, of deze leerling in een hogere groep geplaatst gaat worden. Dit is mogelijk aan het begin van het schooljaar en in jan. Bij de kleuters hanteren we hiervoor het protocol herfstkinderen. Kinderen met een B en hoge C score: Deze kinderen komen in het groepsplan in de basisgroep. Ze werken met het gewone lesaanbod. Bij een hoge B score wordt het lesaanbod aangevuld met de middelen die de + leerlingen krijgen. Kinderen met een lage C en hoge D score: Deze kinderen komen in het groepsplan in de zorggroep. Ze krijgen naast de klassikale instructie, groepsinstructie of individuele hulp aan de instructietafel. Ze maken gebruik van ondersteunende materialen zoals: een letter op de tafel of een rekenrek. Ze werken delen van taken uit op de computer. Ze krijgen een compactere oefenstof. Ze krijgen huiswerkpakketten mee naar huis om extra te oefenen. Bijvoorbeeld: Oefenen van de kleuren, de dagen van de week, de tafels van vermenigvuldiging, lezen, spellingsafspraken. Wanneer kinderen een leesprobleem hebben krijgen ze voor de vakken: begrijpend lezen, geschiedenis, aardrijkskunde en natuur pre-teaching van de leerkracht en/of ouders of RT-er. Wanneer er ruimte is bij de RT-er krijgen deze kinderen 20 minuten per week extra ondersteuning. Ze herhalen dan de basisstof en de specifieke problemen voor een bepaald onderdeel of preteaching. Kinderen met een lage D en E score: Deze kinderen komen in het groepsplan als individuele leerling. Ze krijgen dezelfde hulp als de zorggroep met RT op donderdagochtend gedurende 20 minuten. Deze hulp gaat 3 maanden door en de RT kan worden verlengd wanneer dit nodig is en wanneer er plaats is. De leerlingen maken gebruik van extra ondersteunende materialen op hun tafel of in hun kastje. Op school aanwezig in de IB-kamer: Ondersteuningskaarten van Tom Braams voor taal/spelling en rekenen. Voor leerlingen die een afwijkende leerlijn volgen hanteren we het protocol tweede leerlijn van WSNS (zie protocollen op de L-schijf). Kinderen die een tweede leerlijn volgen of waar mogelijk een aanvraag volgt voor een onderzoek of een verklaring voor dyslexie wordt een individueel hulpplan opgesteld. Voorafgaande vult de leerkracht het formulier: onderwijsbehoeften in. (Het formulier met een hulpformulier staan op de L-schijf onder formulieren). Hierna wordt een SMART hulpplan opgesteld. Ouders worden hierover altijd ingelicht door de groepsleerkracht. Kinderen met een leesprobleem kunnen gebruik maken van de materialen van Dedicom die de leesteksten van de vakken begrijpend lezen, geschiedenis, aardrijkskunde en natuur voorleest op de computer. De groepsleerkracht geeft pre teaching en wanneer dit niet haalbaar is kan dit worden gedaan door de ouders of RT-er. Tevens krijgen de kinderen meer tijd voor werk en toetsen en kunnen deze worden aangeboden op kopieerbladen, evt. een groot lettertype of ze worden voorgelezen. 3.1.4 Diagnostiseren: De leerkracht probeert een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de leerling door middel van observatiegegevens, toetsen en gesprekken met ouders. Alle leerlingen worden 3x per jaar besproken met de IB-er voor aanvang van de rapporten. Samen bekijken zij of de leerling datgene geboden krijgt waar het behoefte aan heeft. Wanneer blijkt dat er een afwijkend beeld is in een fase van de ontwikkeling van het kind gaan de leerkracht en de IB-er verder kijken. De leerkracht bespreekt met de ouders de zorgen omtrent hun kind en probeert informatie te krijgen om de leerling beter te kunnen helpen. Daarnaast vult de leerkracht het formulier: Onderwijsbehoeften in. De leerkracht stemt zijn eigen 2010-2011 7
handelen af of doet aanpassingen in de groep om tegemoet te gekomen aan de speciale behoefte van het kind. Tijdens de geplande leerlingenbesprekingen kijken de leerkracht en de IB-er naar de groepsplannen en handelingsplannen. Hierin worden alle leerlingen opgenomen. Kinderen die gesignaleerd zijn en buiten de basisgroep(gemiddelde groep) vallen worden als subgroep of individuele leerling opgenomen in het groepsplan. Zij krijgen een andere aanpak zoals: verlengde instructie, andere plek in de klas, extra ondersteunend leermateriaal, extra verijkend materiaal enz. Drie keer per jaar evalueren de IB-er en de leerkracht deze plannen. Samen kijken ze naar wat wel en niet heeft gewerkt. Het nieuwe groepsplan wordt evt. verbeterd en aangepast aan nieuwe doelen vanuit nieuwe gegevens van toetsen en observaties. Is dit niet voldoende dan moet er verder gekeken worden. De IB-er bespreekt samen met de leerkracht de vervolgstappen: er is meer informatie nodig, of experts moeten naar het kind kijken. Een gesprek met ouders of kind levert veel informatie op. Een externe: huisarts, orthopedagoog, schoolmaatschappelijk werk kan verder kijken naar wat nodig is om het kind te begeleiden in de ontwikkeling en dat de leerkracht anders moet handelen of de klas anders moet inrichten, mogelijk met extra ondersteuning of uitdaging. Bij een afwijkend leerniveau wordt er gekozen om het kind leerstof aan te bieden op een ander niveau dan de rest van de groep. Wanneer er gedragsproblemen zijn is een training voor sociale emotionele ontwikkeling een mogelijkheid. Een psycho-diagnostisch onderzoek geeft duidelijkheid of er sprake is van een stoornis. Deze aanpak gebeurt volgens de hierna beschreven HGPD. De IB-er coördineert dit cyclische proces en legt resultaten, afspraken en evaluaties samen met de leerkracht vast in het dossier. HGPD De afkorting HGPD staat voor : Handelings Gerichte Proces Diagnostiek. Het woord proces geeft aan dat er sprake is van een cyclisch leerproces waarbij alle betrokkenen centraal worden gesteld. Standaard zijn de ouders, groepsleerkracht, orthopedagoog en de IB-er hierbij aanwezig. HGPD gesprekken worden sinds jan. 2010 gekoppeld aan het zorgteamoverleg. Dit betekent dat naast de ouders, groepsleerkracht, orthopedagoog en IB-er, ook de jeugdverpleegkundige en het schoolmaatschappelijk werk aansluiten bij het overleg. Wanneer nodig nodigt de IB-er een logopedist, fysiotherapeut of andere hulpverlener die bij het kind betrokken zijn uit. Het HGPD model moet vooral steun geven aan de leerkracht die morgen met de leerling in de klas verder moet. HGPD legt nadruk op een gezamenlijk ontdekkende en inzichtgevende, cyclische manier van werken. Het diagnostisch proces wordt met de HGPD niet alleen steeds verder verfijnd en bijgestuurd door praktijkervaringen, maar praktijkmensen maken zich zowel problematiek als oplossingen ook meer eigen. Goede handelingsgerichte procesdiagnostiek heeft de volgende kenmerken: Starten vanuit de probleembeleving van leerkracht en ouders Regelmatig afwegen hoe alle aspecten op elkaar inspelen en hoe sterke kanten dan te benutten zijn voor ons praktische handelen. De ervaringen vertellen ons of we op het goede spoor zitten of moeten bijstellen. De onderwijsbehoeften van het kind worden in kaart gebracht. De rol van de leerkracht is erg belangrijk, de intern begeleider wordt meer een begeleider/coach. Leren denken in kansen gericht op het handelen in de klas Korte lijnen tussen het moment van signaleren en diagnostiek Werkbaar dossier: HGPD formulier (digitaal) De onderwijsbehoeften van het kind zijn het uitgangspunt van de zorg. SE ondersteuning Ouders nemen zelf initiatief en melden hun kind aan bij een bureau of de aanvraag loopt via school naar het Onderwijs- en Zorgloket van het ZAT en naar SE steunpunt Zonlicht (voorheen gekoppeld aan WSNS Zutphen en SBO school het Mozaíek: zat@wsnszutphen.nl 2010-2011 8
Postbus 4028 7200 BA Zutphen tel. 0575-542556 HGPD gesprek op de basisschool: De leerling wordt besproken tijdens een HGPD-overleg (stap 3 van de 1-zorgroute). Wanneer er in dit overleg risico s en belemmerende factoren in het gedrag van het kind naar voren komen, die de ontwikkeling van het kind in de weg staan, kan SEOexpertise aangevraagd worden om meer inzicht te krijgen in de hulpvraag van het kind en wat het nodig heeft. De SE ondersteuning kan individueel of in groepsverband aangeboden worden buiten de school. DE IB-er informeert de ouders hierover o.a. door foldermateriaal. Ouders worden na aanmelding uitgenodigd voor een intakegesprek, waarna een spelobservatie start. Na de observatie wordt bekeken welke training er nodig is. Ouders worden hierbij betrokken. De therapeut heeft contact met de IB-er of de groepsleerkracht van de school. 3.2 Coördineren Coördineren op schoolniveau houdt onder meer in dat er een aantal besprekingen gepland moeten staan. Cyclisch worden door de IB-er gesprekken gevoerd. Deze gesprekken staan deels gepland of vinden plaatst op verzoek van de leerkracht. Hier worden de leerlingen door de leerkracht met de IB-er besproken. Twee keer per jaar na de CITO toetsen worden de toetsgegevens besproken en geanalyseerd in een teambijeenkomst. Tijdens deze besprekingen worden gezamenlijk allerlei zaken aangaande leerlingenzorg besproken en ook evaluatie op schoolniveau vindt dan plaats. Aanpassingen van methoden, aanschaf nieuwe methoden of les aanpakken kunnen nodig zijn om betere resultaten te krijgen. Aan het einde van het schooljaar worden resultaten van leerlingen besproken door de leerkracht van het huidige schooljaar met de leerkracht van komend schooljaar (overdracht). Ouders van de individuele zorgleerlingen worden uitgenodigd voor een oudergesprek bij de start van het nieuwe schooljaar. 3.3 Begeleiden Begeleiding op schoolniveau wordt uitgevoerd door de intern begeleider en kan bijvoorbeeld bestaan uit het organiseren van themabijeenkomsten, het geven van voorlichting en informatie, of het uitnodigen van externe deskundigen. Ook zicht hebben en houden op de stand van zaken rond zorgverbreding op schoolniveau is een belangrijk onderdeel van interne begeleiding. Tevens is de IB-er opgeleid tot SVIB-er (schoolvideo interactie begeleider). Op verzoek van de leerkracht kan dit instrument worden ingezet. Dit kan van meerwaarde zijn in het ondersteunen van leerkrachten bij hun onderwijstaak. SVIB kan worden ingezet rondom het handelen van de leerkracht, de leerlingenzorg en bij vragen rondom scholing en onderwijsvernieuwingen. 4 Leerlingenzorg op bovenschools niveau: 4.1 WSNS (Weer Samen Naar School) De Julianaschool is aangesloten bij het samenwerkingsverband WSNS regio Zutphen. Deze deelname houdt in dat een aantal zaken rondom de leerlingenzorg centraal geregeld zijn. Alle scholen kennen een Intern Begeleider (IB-er). Deze IB-er coacht collega s en coördineert de organisatie rondom de leerlingenzorg binnen de basisschool. De I.B. er is ook de contactpersoon tussen de basisschool en het Speciaal (basis)onderwijs. Alle IB-ers van Epse, Gorssel, Harfsen, Eefde en Almen zitten samen in een overleg, waarbij de leerlingenzorg binnen deze scholen zoveel mogelijk op elkaar wordt afgestemd. Dit overleg wordt het IB-deelnetwerk genoemd. 4.2 De Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) Het samenwerkingsverband Weer Samen Naar School heeft een Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL). De school kan bij het PCL een ondersteuningsaanvraag indienen. De aanvraag geschiedt via een onderwijskundig rapport. Dit rapport wordt altijd in overleg met de ouders opgesteld en pas na ondertekening door de ouders opgestuurd. In de PCL zijn een aantal disciplines verzameld. Een orthopedagoog, een psycholoog, een schoolarts, de directeur van "het Mozaïek" (de school voor speciaal basisonderwijs), en een schoolmaatschappelijk werker. De PCL geeft een advies voor verdere hulp aan de leerling. 2010-2011 9
Dit kan zijn inschakeling van collegiale consultatie, preventieve ambulante begeleiding, of hulp van instanties zoals jeugdhulpverlening of verwijzing naar de speciale school voor basisonderwijs. Bepalend hiervoor is onder meer het onderwijskundig rapport en de hulp die tot dan toe aan het kind geboden is. 5 Zorgtraject Het is van groot belang dat er duidelijkheid is over de gemaakte afspraken binnen het zorgtraject. Afstemming binnen school is op alle niveaus de basis van een goed zorgsysteem. Wij streven er naar om dit samen uit te dragen en helder te communiceren over dit traject. Wij zien hierbij ouders als gelijkwaardige partners en wij verwachten van ouders dat zij meedenken. Het streven is het welzijn van hun kinderen en daar is vertrouwen en een goede samenwerking voor nodig. 5.1 De positie van ouders Ouders van leerlingen die extra zorg nodig hebben zijn vaker dan gebruikelijk in gesprek met de groepsleerkracht(en) en de IB-er. De groepsleerkracht wil dat ouders deelgenoot zijn in het zorgproces van hun kind. Leerlingen met leer- en/of gedragsproblemen krijgen zoveel mogelijk aangepaste begeleiding binnen onze school. Wanneer dit noodzakelijk is worden de onderwijsbehoeften in kaart gebracht door het invullen van het formulier onderwijsbehoeften, zodat er adequaat kan worden aangesloten bij wat het kind nodig heeft. Daarnaast geven resultaten van toetsen, observatiemiddelen en observaties van de leerkracht een completer beeld. Ouders spelen hierbij ook een belangrijke rol. Ook zij kunnen signaleren en kenbaar maken dat hun kind een probleem heeft. Ouders en school dragen een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een goede ontwikkeling van het kind en zijn hierbij gelijkwaardige partners. Zowel van leerkrachten als van ouders wordt verwacht, dat zij open communiceren en dat zij zich pro-actief opstellen. Ouders worden betrokken in het traject van de zorgroute vanaf stap 1. Ouders krijgen inzicht in het dossier van hun kind en geven toestemming wanneer er externe expertise nodig is of wanneer externe hulpverleners toegang moeten hebben tot de dossiergegevens van hun kind. 5.2 Afspraken over het zorgtraject Er zijn 6 stappen binnen ons zorgtraject (traject van WSNS) Stap 1. Leerkracht in de groep observeert, signaleert en werkt handelingsgericht. Actie: Handelingsplan/groepsplan en gesprek met ouders. Stap 2. Leerkracht overlegt met (duo)collega (s) en leerlingbespreking bij de IB-er : Gesprek met collega en ouders om zorg te delen Stap 3. Leerkracht overlegt met de IB-er en vult HGPD formulier in: Leerkracht informeert ouders en wisselt ervaringen uit. Actie: Invullen (evt.) samen met ouders van het formulier HGPD. Stap 4. IB-er heeft consultatief overleg/schakelt externe expertise in (orthopedagoog of zorgteam). Actie: ouders als partner betrekken en toestemming regelen. Stap 5. IB-er brengt leerling in bij het ZAT (Zorg Advies Team). Actie: toestemming van ouders regelen. Leerkracht en IB-er kunnen bij ZAT-gesprekken aanwezig zijn. Stap 6. Ondersteuning/aanpassingen/behandelingen of verwijzing naar SBO of SO. Actie: ouders steunen in keuze. 6 Taakomschrijving leerkracht De leerkracht is verantwoordelijk voor het stimuleren en begeleiden van de didactische en sociaal-emotionele ontwikkeling van alle leerlingen in zijn groep en gaat er van uit 2010-2011 10
dat leerlingen verschillende onderwijsbehoeften hebben. De taak van de leerkracht is om zo goed mogelijk aan deze behoeften tegemoet te komen De leerkracht is bekend met het interne zorgsysteem van de school en handelt hiernaar De leerkracht bereidt het van te voren geplande gesprek voor d.m.v. het invullen van het formulier leerlingbespreking en de groepsplannen. Dit gebeurt uiterlijk 2 dagen voorafgaande aan het gesprek en plaatst de gegevens op de L-schijf. De leerkracht meldt zorgleerlingen aan bij de intern begeleider voor nader overleg De leerkracht is zelf verantwoordelijk voor het afnemen, invoeren en interpreteren van de toetsgegevens De leerkracht signaleert, observeert en interpreteert de toetsgegevens, indien gewenst, samen met de intern begeleider en stelt zelf een groeps- of individueel handelingsplan op De toetsresultaten, zowel methodegebonden als niet methodegebonden toetsen, worden met de IB-er besproken De leerkracht legt schriftelijk verslag van de vorderingen van de leerlingen vast in het leerlingendossier De leerkracht is verantwoordelijk voor de inzichtelijke overdracht binnen eigen groep richting vervangers (ADV, ziekte, vervanger IB gesprek) De leerlinggegevens en handelingsplannen worden zoveel mogelijk digitaal bijgehouden De leerkracht werkt m.b.v. de gemaakte afspraken (o.a. protocollen, handelingsplan, leesproblemen en dyslexie, kleuterverlenging, oudergesprekken). De leerkracht onderhoudt regelmatig contact met ouders van zorgleerlingen De leerkracht nodigt ouders van zgn. zorgleerlingen zo spoedig mogelijk bij aanvang van het nieuwe schooljaar uit voor het eerste oudergesprek De leerkracht maakt verslag van de gevoerde gesprekken (met ouders, externen en van HGPD gesprekken). Alle oudergesprekken worden vastgelegd bij notities in het CITO LOVS, de overige gegevens worden opgeslagen in het digitale leerlingendossier De leerkracht draagt bij aan innovaties en ontwikkelingen binnen de school De leerkracht dient op de hoogte te blijven van recente ontwikkelingen op het gebied van zorg en/of leerling problematiek Collegiale consultatie; elkaar ondersteunen/bevragen als hier behoefte aan is 7 Taakomschrijving IB-er De taken van de intern begeleider zijn onder te brengen in drie gebieden: 7.1 Coördinerende taken Bewaakt het gebruik van het leerlingvolgsysteem Organiseert onderzoek en hulp Bewaakt procedures en afspraken die binnen school zijn vastgelegd Plant activiteiten m.b.t. de leerlingenzorg Overlegt regelmatig met de directeur Beheert de dossiers Bespreekt toetsgegevens en/of groepsoverzichten Coördineert aanmelding en verwijzing van leerlingen voor interne zorg (remedial teacher, meerbegaafden, motorisch remedial teacher, extra ondersteuners) Coördineert aanmelding en verwijzing van leerlingen voor externe zorg Werkt samen met het ZAT en evt. andere scholen binnen ons SWV (WSNS Zutphen) Woont deelnetwerkvergaderingen bij; onderhoudt contacten met andere intern begeleiders uit het deelnetwerk Gorssel Informeert collega s over ontwikkelingen in het SWV (WSNS) Coördineert de HGPD gesprekken (evt. met de orthopedagoog en/of zorgteam) Coördineert gesprekken met andere externen Onderhoudt van contacten met externe instanties 7.2 Begeleidende taken Collegiale consultatie; geeft hulp en advies aan collega s m.b.t. zorgleerlingen Bespreekt toetsresultaten met de leerkracht. Zowel de methodegebonden als de nietmethode gebonden toetsen 2010-2011 11
Biedt leerkrachten, indien gewenst, hulp bij het maken van een groepsplan, of individueel handelingsplan Ondersteunt leerkrachten op verzoek bij het zoeken van remediërend of verrijkende materialen Observeert op verzoek klassensituaties of coacht op verzoek leerkrachten (evt. d.m.v. SVIB) Informeert leerkrachten en directie over ontwikkelingen op het gebied van de leerlingenzorg Voert gesprekken met ouders van zorgleerlingen (samen met de leerkracht) 7.3 Innoverende taken Draagt kennis over in inhoudelijke vergaderingen Analyseert de zorgverbreding; werkt didactische leerlijnen n.a.v. toetsresultaten en gegevens afkomstig uit groeps- en leerlingbesprekingen, plannen/ ideeën uit en koppelt dit terug naar het team Evalueert de zorgverbreding Motiveert leerkrachten Volgt scholing met het doel de kwaliteit zo optimaal mogelijk te houden en dit over te brengen aan het team Neemt initiatieven in innovatieve veranderingen m.b.t. het didactisch en sociaalemotioneel functioneren van de leerlingen binnen de school 2010-2011 12
Bijlagen Formulieren: Samenwerkingsverband Weer Samen Naar School regio Zutphen Formulier 1A (stap 4) Inschakelen schoolmaatschappelijk werk of SEO De schoolmaatschappelijk werkster en/of de SEO specialisten hebben een aantal basisgegevens nodig om hun werk te kunnen doen. Met dit intakeformulier worden deze gegevens overzichtelijk aangeleverd. De ouders hebben inzage gehad voordat het aan de schoolmaatschappelijk werkster/ SEO specialisten ter beschikking wordt gesteld. De gegevens worden niet anders gebruikt dan voor de begeleiding van de leerling en/of de ouder(s). De schoolmaatschappelijk werkster/seo-specialist hebben deze gegevens tot hun beschikking. Na afronding van de begeleiding wordt met de ouders besproken welke gegevens op school in het dossier worden bewaard. Leerling Naam: Geboortedatum: Leeftijd Roepnaam: Geslacht: vrouw man Voornamen: Nationaliteit: Adres: Postcode/woonplaats: Groepsverloop: Telefoon: Gezin Naam van de ouder(s) /verzorger(s): Aantal kinderen: Plaats in de kinderrij: Taal thuis gesproken: Gezinsvorm: Tel. ouders: (Gehuwd, gescheiden enz.) Emailadres: School die expertise wil inzetten Naam: Brinnummer: Adres: Naam IB-er: Postcode en Plaats: Mailadres: Telefoon: Naam expert: Naam directeur: School van herkomst: óf n.v.t. Korte situatieschets over het kind en de ouders/gezinssituatie. Wat is de hulpvraag? Acties die al zijn ondernomen en doelen die al bereikt zijn (evt. overige hulpverlening) Aantal bijlagen: Plaats: Ingevuld door: HGPD formulier Overige relevante gegevens, bv. psychologisch onderzoek, inzet van de GGD of andere instanties. Datum: Handtekening school Handtekening ouder(s) voor gezien 2010-2011 13
Samenwerkingsverband Weer Samen Naar School regio Zutphen Formulier 1B Inzet en uitwisselen van expertise (1-zorgroute stap 4) Met dit formulier wordt een bijdrage gevraagd voor het inzetten en uitwisselen van expertise binnen het samenwerkingsverband. De school die de expertise wil inzetten maakt daarover met de betrokken experts afspraken die in dit formulier worden vastgelegd. Het formulier wordt daarna verzonden naar het ZAT. Het ZAT beoordeelt de aanvraag en stelt middelen beschikbaar op basis van de gevraagde uren die noodzakelijk worden geacht. School die expertise wil inzetten Naam: Adres: Telefoon: Naam directeur: Naam leerkracht: Korte situatieschets Brinnummer: Postcode en Plaats: Mailadres: Naam IB-er: Naam expert: School van herkomst: óf n.v.t. Om welke expertise gaat het? Schatting van het aantal in te zetten uren, inclusief reis- en voorbereidingstijd* * Voor de declaratie van deze uren dient formulier 1C ingevuld te worden. minder dan 2 uur tussen de 2-4 uur 1 dagdeel van 4 uur 4-6 uur 2 dagdelen minder, namelijk meer, namelijk Hoe wordt de expertise ingezet en wat is het beoogde doel Aantal bijlagen: Plaats: Datum aanvraag (door school) HGPD formulier Overige relevante gegevens nl Datum: Datum ontvangst en toestemming (secretariaat ZAT) Handtekening namens de school Naam: Functie: Handtekening expert Naam: 2010-2011 14
EVALUATIE INZET EXPERTISE (1-zorgroute stap 4) Is het beoogde doel behaald? ja nee gedeeltelijk Toelichting (verplicht): Klopte de vooraf ingeschatte aantal uren met de werkelijkheid? Ja Nee, het was beduidend meer. Hiervoor is ook extra toestemming verleend door het ZAT. Nee, het was beduidend minder De verklaring hiervoor is volgens ons: Is de school tevreden met het resultaat? Ja, wij kunnen als school zelf weer verder Ja, al heb ik nog wel de volgende vraag/opmerking Nee, dat komt doordat Is de expert tevreden met het resultaat? Ja Ja, al heb ik nog wel de volgende vraag/opmerking Nee, dat komt doordat Is het te verwachten dat er op korte termijn een vervolg komt? Ja, namelijk Nee, het traject is afgerond. Opmerkingen (indien gewenst): Datum evaluatie (door school) Datum ontvangst en afsluiting (secretariaat ZAT) Handtekening namens de school Naam: Functie: Handtekening expert Naam: 2010-2011 15
Formulier onderwijsbehoeften Onderwijsbehoeften van de leerling Naam: Datum: Ingevuld door: Dit kind heeft:..een instructie nodig.. Voorbeelden:..opdrachten nodig die....(leer)activiteiten nodig....feedback nodig....groepsgenoten nodig die....een leraar nodig....overige, zoals.. 2010-2011 16
HANDELINGSPLAN Vakgebied: Naam: Geb. datum: Groep: Schooljaar: Specifiek Datum handelingsplan: Groepsleerkracht(en): Ingevuld door: Ouders geïnformeerd dd. Meetbaar Acceptabel Realistisch Tijdsgebonden Doelstelling Evaluatie Resultaten: Ouder geïnformeerd dd.: 2010-2011 17
HULPPLAN Vakgebied: Naam: Geb. datum: Groep: Schooljaar: Specifiek Datum handelingsplan: Groepsleerkracht(en): Ingevuld door: Ouders geïnformeerd dd. Meetbaar Acceptabel Realistisch Tijdsgebonden Doelstelling Evaluatie Resultaten: Ouder geïnformeerd dd.: 2010-2011 18
Startformulier HGW - HGPD-traject Diitt fforrmulliierr bevatt verrttrrouwel liijjke iinfforrmattiie GEGEVENS KIND Naam leerling Geboortedatum Groeps / groepsverloop Naam leerkracht(en) School Bijlagen volgkaart leerling uitgebreide onderwijsbehoeften anders, nl. Aanwezig bij gesprek (naam + functie) OVERZICHT WERKEN MET HGW HGPD - TRAJECT Soort gesprek datum Groep kind Ingevuld door Functie Start Evaluatie 1 / vervolg Evaluatie 2 / vervolg Evaluatie 3 / vervolg Evaluatie 4 / vervolg 0. AANLEIDING Leerkracht vult dit onderdeel in vóór het HGPD-gesprek. Formuleer zo concreet mogelijk. 1 Wat is de aanleiding om te starten met dit HGW-HGPD formulier? 2 Korte situatieschets 3 Wat is voor jou de reden voor dit gesprek in het kader van een HGW-HGPD-traject? 4 Welke vragen heb je als invuller met betrekking tot het handelen in de groep? 5 Delen de ouders deze vragen? (licht één en ander toe) 6 Hoe is de leerling betrokken? (licht één en ander toe) 7 Wat is er tot nu toe ondernomen? Met welk resultaat? Wat werkte wel? Wat enigszins? Wat niet? Acties door wie resultaat tevreden? 2010-2011 19
Startformulier HGW - HGD-traject Diitt fforrmulliierr bevatt verrttrrouwel liijjke iinfforrmattiie GEGEVENS KIND Naam leerling Geboortedatum Groeps / groepsverloop Naam leerkracht(en) School Bijlagen volgkaart leerling uitgebreide onderwijsbehoeften anders, nl. Aanwezig bij gesprek (naam + functie) OVERZICHT WERKEN MET HGW HGPD - TRAJECT Soort gesprek datum Groep kind Ingevuld door Functie Start Evaluatie 1 / vervolg Evaluatie 2 / vervolg Evaluatie 3 / vervolg Evaluatie 4 / vervolg 0. AANLEIDING Leerkracht vult dit onderdeel in vóór het HGPD-gesprek. Formuleer zo concreet mogelijk. 1 Wat is de aanleiding om te starten met dit HGW-HGPD formulier? 2 Korte situatieschets 3 Wat is voor jou de reden voor dit gesprek in het kader van een HGW-HGPD-traject? 4 Welke vragen heb je als invuller met betrekking tot het handelen in de groep? 5 Delen de ouders deze vragen? (licht één en ander toe) 6 Hoe is de leerling betrokken? (licht één en ander toe) 7 Wat is er tot nu toe ondernomen? Met welk resultaat? Wat werkte wel? Wat enigszins? Wat niet? Acties door wie resultaat tevreden? 2010-2011 20
Compacten en verrijken van de reken- en de taalles. Goed presterende en begaafde en leerlingen hebben meestal minder uitleg, oefening en herhaling nodig dan de gebruikte reken/taalmethode aanbiedt. Voor hen kan de leerstof die de groep aangeboden krijgt worden teruggebracht naar alleen de essentiële opdrachten. We noemen dit compacten. Daarnaast hebben deze kinderen behoefte aan reken- of taalwerk dat meer bij hun eigen vaardigheid aansluit. We noemen dit verrijken. We werken met de routeboekjes van het SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling). Voor onze methoden: Wereld in getallen en Taal Op Maat zijn er voor de kinderen boekjes ontwikkeld die per dag aangeven welke opdrachten de kinderen met de groep meedoen. Dit is altijd minder dan de groep doet. De overgebleven tijd werken de kinderen met verrijkende stof. Voor rekenen werken we met de methode: Kien, die goed aansluit bij Wereld In Getallen, en voor taal maken we gebruik van de meerwerkbladen en meesterkaarten die de methode Taal Op Maat biedt. De leerkracht en de IB-er beslissen samen welke kinderen hiervoor in aanmerking komen. Daarbij hanteren we de o.a. de norm: methodegebondentoetsen moeten goed worden gemaakt (minimaal 80% beheersing) en bij de Citotoetsen moeten de kinderen een hoge B of A scoren. De leerkracht zal deze werkwijze met u als ouder bespreken. Wanneer u vragen hierover heeft kunt u terecht bij de groepsleerkracht en de IB-er. Connect lezen 1 Klankbewustzijn: rijmpje voorlezen Rijmpje behorende bij de aan te bieden letter. Bij de tweede keer leest het kind mee De woorden met een nieuwe letter worden opgezocht en gezegd. 2 koppeling van klank-teken: grote letter Grote letter gebruiken en deze laten schrijven en tegelijk laten benoemen (simultaan spreken en schrijven). Hiervoor kun je een transparant oefenbord gebruiken. (letter tussen leggen en met stift overtrekken) Dit een aantal keren herhalen evt. ondersteunen met gebaren (van Jose Schaven) 3 Automatiseren van de letterkennis: Hebbes. Het spel Hebbes spelen met letters(altijd 2x dezelfde) op een stevig kaartje die eerder aangeleerd zijn (1x) en nieuwe letter (3x.) I kaart omdraaien en in het midden leggen, daarna kaartjes omdraaien en is het een zelfde letter snel hebbes zeggen en verzamelen. 4 woorden schrijven: Leerkracht laat het kind 6 woorden schrijven waar de nieuw aangeboden letter centraal staat (steeds met een minimaal verschil (bijv.: mal, pal, dal, das, jas, ram) 5 Woorden lezen Kaarten met woorden in volorde lezen. Kaarten lezen in wisselende volgorde 6 boek lezen Deel lezen uit een boek. Vooraf vindt oriëntatie plaats op de inhoud. Spellend lezen wordt aangemoedigd, voorgedaan en bekrachtigd. Een fout gelezen of onbekende letter wordt voorgezegd. Bij moeite altijd voorzeggen 2010-2011 21
Ralfi lezen Ralfi is een programma voor kinderen die de spellende leesbehandeling grotendeels beheersen, maar veel te traag blijven lezen (vorderingen minder dan 2 AVI niveaus per jaar) Werkstappen: 1 leerkracht leest een verhaal en kind kijkt mee 2 leerkracht en kind lezen samen hardop 3 kind leest zelfstandig Leerkracht neemt tijd en fouten op. 4 kind leest 1 week elke dag dezelfde tekst 5 kind leest hardop. Leerkracht neemt tijd en fouten op. R= repeated Vijf maal achtereen eenzelfde tekst lezen A=assisted Bij de eerste stap leest leerkracht voor Bij de tweede stap: koorlezen (geen herkenning bij kind dan zegt leerkracht voor) L=level Teksten van 100 woorden oplopend tot 250 tot 300 woorden. Deze kunnen een hoofdstuk zijn uit een boek of nog beter losse teksten. F= feedback Woorden voorzeggen en positieve gerichte feedback zijn belangrijk. Kind kan lezen zelf evalueren door gerichte vragen te beantwoorden I=interactie Positieve interactie tussen leerkracht en kind over hetgeen gelezen is. 2010-2011 22