Cognitieve gedragstherapie bij autisme

Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011

CGT bij autisme Psychosociale problemen bij autisme Cognitieve gedragstherapie en autisme Elementen CGT bij autisme Behandelprogramma CGT bij autisme 2

Cognitieve stijl Concreet Detailwaarneming Contextblind Perfectionisme Analytisch Visueel Letterlijk 3

Cognitieve verklaringsmodellen Executieve functies (EF) Theory of Mind TOM) Centrale coherentie (CC) 4

Uitingsvormen autisme Zeer divers Beïnvloed door: Leeftijdsfase Ontwikkelingsniveau Cognitief profiel Systeem en omgeving Comorbiditeit 5

Psychosociale problemen Relatie met zelf Piekeren Perfectionisme Uitstelgedrag Inactief zijn Anders voelen Autisme Sociale interactie Communicatie Stereotype patronen Verbeelding Prikkelverwerking Relatie met ander Gepest worden Uitgelachen Gezien als onwil Geen sociale steun Afgewezen Negatief zelfbeeld Sociaal isolement Chronische stress Angststoornis Depressie Relatie met wereld 6 Onvoorspelbaar Wantrouwen Onveilig Chaos Buitengesloten

CGT bij autisme Autisme kun je niet genezen Wel beter leren omgaan met autisme Protocollair behandelprogramma Volwassenen en adolescenten Beschreven voor groep Individuele therapie 7

Cognitieve gedragstherapie Behandelvorm gebaseerd op idee dat psychische klachten voortkomen uit de wijze waarop iemand informatie selecteert en verwerkt Gaat uit van een wisselwerking tussen hoe iemand denkt, zich voelt en zich gedraagt in situaties Effectief bij psychische problemen, zoals stemmingsstoornissen (Albersnagel e.a. 1998; Korrelboom en Ten Broeke, 2004) 8

Cognitieve model Gebeurtenis Gedachten Gevoel Gedrag Gevolg 9

Cognitieve gedragstherapie en autisme Cognitieve processen bij mensen met autisme verlopen afwijkend Sluit aan bij cognitieve stijl Logisch karakter Opbouw in elementen Verheldert samenhang Effectief bij mensen met autisme (Attwood, 2007; Gaus, 2007; Hare, 1997) 10

Doel behandelprogramma Verminderen van klachten Vergroten van coping-vaardigheden en zelfregulatie om comorbide stoornissen te voorkomen Bevorderen van constructief gedrag en zelfacceptatie Leren van strategieën om tekorten te compenseren die niet kunnen worden veranderd 11

Dynamisch evenwicht Aanvaarden beperkingen en ontwikkelen Normaal functioneren en anders mogen zijn Voorspelbaarheid en afwisseling Aanpassen en verdragen Controle en loslaten Erbij horen en terugtrekken 12

Psycho-educatie Acceptatieproces Onderkennen, verwerken en aanvaarden Rouwproces Vaak pijnlijk Informatieverwerkingsstijl Aanpassing en ondersteuning Competentieanalyse Positieve insteek Praktische tips 13

Grenzen aan de behandeling Ondanks normale of hoge intelligentie Uitgaan van sociaal emotionele leeftijd Soms deel verantwoordelijkheden overnemen Extern begrenzen Voorkomen i.p.v. blootstelling Hanteerbaar maken 14

G-schema boek 16

G-schema Schema waarin oorzaak-gevolgrelaties tussen gebeurtenis, gedachten, gevoel, gedrag en gevolg worden geanalyseerd en logische samenhang krijgen 17

Aandacht voor emoties Basisemoties worden vaak wel herkend Overspoeld raken - niet herkennen - negeren Expliciet aandacht geven aan ervaren emoties Emotieregulatie: omgevingsfactoren belangrijk Affectieve educatie 19

Affectieve educatie Welke emoties er zijn Hoe komen ze tot uiting Welke nuances van emoties Welke signalen belangrijk herkennen Waarom van emoties Hoe met emoties omgaan 20

Niet-helpende denkpatronen Zwart-wit denken Overgeneraliseren Beperkt waarnemen Rampdenken Rationaliseren 22

Uitdagen gedachten Soms verward kunnen raken in eigen redeneringen Dan kiezen voor helpende gedachten slogans metaforen 23

Gedrag Vaardigheden leren Actieve copingstrategieën Stresshantering Signalen waaraan een probleem te herkennen is Wat is normaal en wat niet 25

Copingstrategieën Initiatief nemen Problemen bespreken Cognitieve omweg Ontspanningsmethoden 26

Stresshantering Bewust worden spanning Invloed omgeving Verschillende ontspanningstechnieken aanbieden Mindfulness Fysiek actieve technieken Wanneer welke techniek 27

Protocollair behandelprogramma Vaste agenda Brugpersoon In begin meer structuur, daarna steeds meer ruimte voor uitwisseling G-schema, psycho-educatie, affectieve educatie, copingstrategieën en stresshantering komen tijdens verschillende bijeenkomsten terug Sluiten af met toekomst en overwinnen van moeilijkheden 28

Elementen behandelprogramma G-schema Gebeurtenis Gedachten Gevoel Gedrag gevolg Copingstrategieën Psychoeducatie Doelen Affectieve educatie Stresshantering 29

Ervaring tot nu In 2006 gestart met studenten hoger onderwijs Nu ook cliënten in andere levensfase Zes groepen 30

Cliënten positief over groepsbehandeling Behandeling in groep positief Feedback geven en krijgen van elkaar Zien verschillen en overeenkomsten Leren van elkaar Er niet alleen voor staan Bewustwording Uitwisseling en veel tips 31

Evaluatie programma - + Weinig tijd nieuwe vaardigheden te oefenen Acute vragen: vasthouden aan agenda soms moeilijk Passende brugpersoon organiseren soms moeilijk Generalisatieproblemen Verbanden zien Leren afstand nemen Meer zicht op autisme Bevordert acceptatie Bewustwording spanning Ontspanning werkt Makkelijker praten over emoties Herkennen problemen Zelfkennis neemt toe 32 Initiatief leren nemen

Vervolg Pilot groepsbehandeling in combinatie met individuele behandeling door trainer Competentieanalyse Ondersteunen opdrachten Netwerk in kaart brengen Brugpersoon/levenscoach Terugvalsignaleringsplan Cursus CGT bij autisme voor hulpverleners Onderzoek naar effectiviteit 33

Vragen c.schuurman@centrumautisme.nl 34