Economische Agenda Regio Twente - 14 Twentse gemeenten datum: 3 maart 2014 opsteller: drs. H.J. Haaksema
Inhoud 1. Inleiding p. 3 2. Stand van zaken economie Twente p. 4 3. Speerpunten Economische Beleid p. 8 3.1. Innovatie High Tech Systemen en Materialen 3.2. Logistiek 3.3. Toerisme 3.4. Bio Based Economy / Duurzaamheid 3.5. Randvoorwaardelijk 4. Werkwijze p.12 4.1. Intergemeentelijke samenwerking 4.2. Samenwerking in 4O-verband 2
1. Inleiding Voor u ligt de gezamenlijke economische agenda van de 14 Twentse gemeenten. Deze agenda is gebaseerd op verschillende onderliggende afspraken en documenten, en vormt daarmee een samenvatting van het bestaande gezamenlijke economische beleid, geen nieuw beleid. Aanleiding hiervoor is het aantal verschillende documenten die in verschillende samenstellingen zijn opgesteld, zoals de Economische Motor Twente, de Ontwikkelagenda Netwerkstad Twente, de Groene Metropool Twente, en hiermee het mogelijke gebrek aan eenduidigheid. Wat zijn nu de gezamenlijke opgaven van de 14 Twentse gemeenten en op welke manier willen de gemeente hierin samenwerking? Onderliggend document heeft als doel om de samenhang in de verschillende afspraken op economisch terrein weer te geven. Dit als startdocument voor het portefeuillehoudersoverleg Economische Zaken, zoals samengesteld na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014. Leeswijzer In Hoofdstuk 2. wordt op basis van de Twente Index 2013 een weergave gegeven van de stand van de Twentse economie. Vervolgens worden in het derde hoofdstuk de gezamenlijke speerpunten van economisch beleid uiteengezet, inclusief het randvoorwaardelijke beleid. Daarna wordt in Hoofdstuk 4. de wijze van samenwerking beschreven binnen de overheidskolom en de samenwerking in 4Overband. 3
2. Stand van zaken economie Twente Inleiding Als samenvatting zijn hieronder de highlights van de Twente Index 2013 weergegeven. Twente: 14 gemeenten Bevolking: 626.726 (50% stedelijk / 50% landelijk), 3,8% van NL Arbeidsplaatsen: 290.000 Werkloosheid: 11% (NL= 9%) Aantal vestigingen: 40.000, waarvan 800 met meer dan 50 werknemers BRP Twente: 19,1 mld. (2010), BNP NL: 589 mld. (Twente = 3,2%) Regionaal inkomen: BRP per hoofd in Twente is plm. 85% van NL-gemiddelde Conclusies Twente Index 2013 De belangrijkste conclusies uit de Twente Index 2013 zijn de volgende: De bevolkingsomvang van Twente is in 2013 nauwelijks gegroeid ten opzichte van 2012. De regio kent een gering binnenlands vertrekoverschot; er vertrekken meer inwoners naar andere Nederlandse regio s dan zich in Twente vestigen. Daar staat een gering buitenlands vestigingsoverschot tegenover: er vestigen zich in Twente meer buitenlanders, met name uit andere EU-landen en Azië, dan dat er personen naar het buitenland verhuizen. Het aantal geboortes daalt sinds 2010 sterk. Het aantal hogeropgeleiden in de beroepsbevolking is in 2013 verder gestegen en nadert het Nederlands gemiddelde. De Twentse onderwijsinstellingen op het terrein van het hoger onderwijs laten ook in 2013 een stijging van het aantal studenten en afgestudeerden zien. De werkloosheid is in Twente sterk opgelopen, tot bijna 31.000 werklozen (oktober 2013). Het aantal faillissementen is in Twente vanaf medio 2012 iets sterker gestegen dan in Nederland. De arbeidsproductiviteit groeit langzaam naar het landelijke gemiddelde toe. De innovatie-uitgaven liggen in Twente op een iets hoger niveau dan in Nederland, evenals het percentage innovatieve bedrijven en het aandeel van R&D-personeel in het totale personeelsbestand. Twente scoort relatief slecht op de aspecten omzetaandeel van vernieuwende producten en innovatie-uitgaven per innovator. Twente scoort qua innovatievermogen boven het Nederlands gemiddelde. In vergelijking met enkele Europese referentieregio s doet Twente het goed op het terrein van innovatie. Toelichting en analyse Bevolkingsgroei De bevolkingsomvang in Twente heeft zich, na jaren van - bescheiden - groei, in 2013 gestabiliseerd op 626.726 inwoners (in 2012: 626.539 inwoners). De bevolkingsgroei in Twente volgt de landelijke trend, maar ligt iets onder het Nederlands gemiddelde. Wel scoort Twente beter dan enkele andere grensregio s, zoals de Achterhoek, Delfzijl en omgeving en Zuid-Limburg, waar duidelijk sprake is van bevolkingskrimp. Als de huidige ontwikkeling van de bevolking in Twente zich echter doorzet, zal in de nabije toekomst ook hier krimp van de bevolking optreden. Zowel de grijze druk als de groene druk is hier groter dan in Nederland, dat wil zeggen: Twente kent veel inwoners in de leeftijdsgroepen 65+ en 0-19 jaar in relatie tot de groep 0-64-jarigen. Sinds 2010 daalt het aantal geboortes in Twente sterk, zelfs sterker dan in Nederland. In 2012 kende de regio een licht vertrekoverschot. Het vertrekoverschot en het aantal geboortes houden elkaar vrijwel in evenwicht. 4
Hoewel migratiecijfers over het algemeen een tamelijk grillig verloop kennen, zijn er wel enkele structurele ontwikkelingen aan te wijzen. Bij de binnenlandse migratie laat Twente al langere tijd een vertrekoverschot zien, dat recent (vanaf 2009) is verdubbeld. Bij de buitenlandse migratie zien we juist een vestigingsoverschot, maar dat overschot neemt recent af. De immigratie vanuit het buitenland bestaat voor het grootste deel uit immigranten uit andere EU-landen en terugkerende Nederlanders. Daarnaast is er een gestage groei van immigranten uit Azië. Hoewel geen gegevens beschikbaar zijn over de exacte samenstelling van de immigratie naar Twente, is duidelijk dat het merendeel van de immigranten bestaat uit buitenlandse studenten en medewerkers bij de Twentse kennisinstellingen. Beroepsbevolking Al langere tijd wijkt de Twentse beroepsbevolking qua opleidingsniveau af van Nederland, zij het dat ze steeds meer naar de landelijke gemiddelden toegroeit. Twente kent een gemiddeld aandeel laagopgeleiden in de beroepsbevolking, maar relatief minder hoogopgeleiden en relatief meer werknemers met een middelbare opleiding. Het aandeel hoogopgeleiden stijgt echter en beweegt zich in de richting van het landelijk niveau, het aandeel middelbaar opgeleiden daalt navenant. Dat komt mede door de voortdurende stijging, zowel bij Saxion als bij de UT, van het aantal eerstejaarsstudenten en het aantal afgestudeerden. Bij het ROC zien we vanaf 2010/2011 juist een daling van het aantal studenten. Hoewel uiteraard niet alle in Twente afgestudeerden hier blijven werken, is het hoger onderwijs een belangrijke factor in het stijgen van het opleidingsniveau van de Twentse beroepsbevolking. Werkloosheid, banenverlies door faillissementen, minder startende ondernemers De werkloosheid is in Twente het afgelopen jaar sterk opgelopen, tot bijna 31.000 werkzoekenden (oktober 2013). De ontwikkeling van de werkloosheid door de tijd heen vertoont in Twente nauwelijks verschil met die in Nederland. In het eerste halfjaar van 2013 daalde het aantal werklozen in de regio licht, terwijl Nederland een afvlakking van de stijging liet zien. Vanaf juni 2013 stijgt de werkloosheid, zowel in Nederland als in Twente. In 2012 was het werkloosheidspercentage hier 6,9%, hoger dan het Nederlands gemiddelde. Het percentage ligt voor middelbare en hogere beroepen iets lager dan in Nederland, maar voor elementaire en lagere beroepen is het iets hoger. Het aantal faillissementen stijgt sinds medio 2012 in Twente iets sterker dan in Nederland. In het eerste halfjaar van 2012 kende deze regio 139 faillissementen, in het eerste halfjaar van 2013 waren dat er 190. Het aantal banen dat daarbij verloren ging, was in het eerste halfjaar van 2013 echter geringer dan in 2012. De recente ontwikkelingen bij OAD zijn in deze cijfers niet begrepen. Tegenover faillissementen staan nieuwe bedrijfsvestigingen, waaronder startende ondernemingen. Het aantal bedrijfsvestigingen in Twente is ook in 2013 toegenomen; de groei van het aantal bedrijven ligt boven het landelijk gemiddelde. Het aantal startende ondernemingen is echter (in 2012) iets kleiner dan in voorgaande jaren. Arbeidsproductiviteit en participatiegraad Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stelt met een vertraging van drie jaar cijfers beschikbaar over het Regionaal Product en de arbeidsproductiviteit in regio s; voor meer recente jaren zijn schattingen beschikbaar. Deed Twente het qua economische groei in de periode 2009-2011 iets beter dan Nederland, de krimp in 2012 valt hier naar verwachting juist wat hoger uit (-1,2% tegen - 0,7%). In het algemeen lijkt Twente echter niet gevoeliger te zijn voor de conjunctuurcyclus dan Nederland als geheel, gelet op zowel groeicijfers als de ontwikkeling van de werkloosheid. Tot en met 2005 groeide de arbeidsproductiviteit (het Regionaal Product gedeeld door de hoeveelheid arbeid) in Twente minder hard dan in Nederland. Sinds 2006 zien we echter dat de groei van de arbeidsproductiviteit hier hoger ligt. Daardoor groeit de arbeidsproductiviteit langzaam naar het Nederlandse niveau toe (de arbeidsproductiviteit bedroeg in 2010 92% van die in Nederland, in 5
2005 was dat nog 86%). Verdere verbetering van het opleidingsniveau van de beroepsbevolking is gunstig voor de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit. De relatief lage arbeidsproductiviteit weerspiegelt zich in het besteedbaar inkomen per inwoner in de regio, dat eveneens onder het landelijk gemiddelde ligt. Anders dan bij de arbeidsproductiviteit zien we bij het besteedbaar inkomen dat het verschil met het Nederlandse niveau niet kleiner wordt. Dat heeft te maken met de relatief grote grijze en - vooral - groene druk in Twente en met de participatiegraad die, zowel bij mannen als bij vrouwen, net iets onder het Nederlands niveau ligt. Het deel van de bevolking dat inkomen genereert (voor alle inwoners in de regio), is daardoor in Twente relatief klein. Werkgelegenheid (top)sectoren Het landelijke clusterbeleid richt zich op negen topsectoren. De rijksmiddelen voor het verbeteren van het ondernemersklimaat en het bevorderen van innovatie worden op deze sectoren geconcentreerd. Twente heeft ervoor gekozen het innovatiebeleid zich te focusen op de sector High Tech Systemen en Materialen (HTSM), als speerpunt van de hoogwaardige maakindustrie. Het aandeel van de HTSM-sector in de werkgelegenheid is in deze regio veel hoger dan in Nederland; dat geldt overigens ook, maar in mindere mate, voor de sectoren Chemie en Food & Nutrition. Twente heeft daarentegen relatief weinig werkgelegenheid in sectoren als Zakelijke dienstverlening, Breedband & ICT en LifeSciences, die in Nederland vooral zijn geconcentreerd in de Randstad. In Twente is in 2012 het aandeel in de werkgelegenheid van de sector HTSM gelijk gebleven, nadat (zo bleek uit de vorige Twente Index) het aandeel van 2010 op 2011 iets was gedaald. Het in stand houden en zo mogelijk uitbreiden van de werkgelegenheid in deze voor de regio belangrijke sector is een forse uitdaging. Daarbij gaat het vooral om het kunnen matchen van de vraag naar en het aanbod van relatief hoogopgeleide werknemers, zowel voor nieuwe banen als voor het voorzien in de vervangingsbehoefte voor personeel dat met pensioen gaat. Innovatiekracht Het CBS stelt met een flinke vertraging, en slechts tweejaarlijks, gegevens beschikbaar over innovatiekracht op regionaal niveau. De gegevens in deze Twente Index (voor de jaren 2004, 2006, 2008 en 2010) wijken daarom niet af van die in de voorgaande versie. De innovatie-uitgaven liggen in Twente op een iets hoger niveau dan in Nederland. Ook het percentage innovatieve bedrijven ligt boven het Nederlands gemiddelde, evenals het aandeel van R&D-personeel in het totale personeelsbestand. Twente scoort relatief slecht op de aspecten omzetaandeel van vernieuwende producten en innovatie-uitgaven per innovator. Dat laatste komt doordat deze regio relatief veel kleine innovatieve bedrijven telt, waardoor de innovatie-uitgaven per innovator relatief laag zijn. Twente scoort qua innovatievermogen boven het Nederlands gemiddelde, maar wel slechter dan regio s als Zuidoost-Noord-Brabant en Zuid-Limburg. Een en ander hangt wel sterk af van de wijze waarop innovatievermogen wordt gedefinieerd. Twente in Europa Nieuw in deze Twente Index is een vergelijking van Twente met enkele Europese referentieregio s. Deze benchmark is uitgevoerd met het oog op de ambitie van Twente om op termijn tot de Top 5 van Europese kennisregio s te behoren. Twente is vergeleken met vijf andere Europese regio s die veel op Twente lijken qua bevolkingsdichtheid en - samenstelling (met name de mate van vergrijzing) en qua verdeling van werkgelegenheid over verschillende sectoren. Het gaat hier om de volgende regio s: Basse-Normandie (Frankrijk), Niederösterreich (Oostenrijk), Aragón en Catauña (Spanje) en Norte (Portugal). De data zijn ontleend aan de Innovation Union Scoreboard van de Europese Unie. Uit deze benchmark blijkt dat Twente het redelijk goed doet op het terrein van innovatie. Voor wat betreft R&D-uitgaven (zowel in totaliteit als R&D-uitgaven afkomstig van bedrijven), patentaanvragen en het aandeel van R&D-personeel in het totale personeelsbestand scoort Twente goed. Winst is nog te boeken bij het aandeel hogeropgeleiden in de beroepsbevolking en werkgelegenheid in kennisintensieve activiteiten (hetgeen ruimer is dan alleen R&D-activiteiten). 6
Stad en platteland Terwijl de verschillen tussen Twente en Nederland op tal van terreinen (arbeidsproductiviteit, opleidingsniveau, innovatiekracht) kleiner worden, zijn de verschillen binnen de regio aanzienlijk. De Twentse plattelandsgemeenten kennen van oudsher relatief veel werkgelegenheid in de bouw. Banen in een eveneens voor de regio belangrijke sector als High Tech Systemen en Materialen vinden we vooral in steden als Hengelo en Almelo, maar ook in plattelandsgemeenten als Haaksbergen, Oldenzaal en Rijssen-Holten. Gemeenten met relatief veel werkgelegenheid in één sector, bijvoorbeeld de bouwsector, zijn relatief kwetsbaar in tijden van economische krimp en bezuinigingen. De steden in Twente laten aanzienlijk hogere werkloosheidspercentage zien dan de plattelandsgemeenten, met Enschede (oktober 2013: 17,3%) en Dinkelland (oktober 2013: 5,3%) als uitersten. Opvallend is echter dat de meeste plattelandsgemeenten in 2013 een flinke stijging van de werkloosheid kennen; het werkloosheidspercentage in de gemeente Twenterand bijvoorbeeld is nagenoeg gelijk aan dat in Hengelo. Het gemiddelde besteedbare inkomen ligt in de plattelandsgemeenten duidelijk hoger dan in de Twentse steden; er is echter geen enkele gemeente in deze regio die het landelijk gemiddelde qua besteedbaar inkomen haalt. De woonlasten (voor een gemiddeld meerpersoonshuishouden) verschillen aanzienlijk per gemeente. De woonlasten liggen in Twente wat lager dan in Nederland. Ze zijn hier in 2013 echter wel forser gestegen dan in de rest van het land, met name in de gemeenten Haaksbergen en Hof van Twente. Conjunctuurontwikkelingen en lange termijnbeeld Jarenlang was Twente een regio die structureel kwetsbaar was en bovengemiddeld gevoelig voor conjunctuurschommelingen, maar dat beeld behoort inmiddels tot het verleden. Uit deze Twente Index 2013 en uit andere recente uitgaven komt juist naar voren dat Twente de landelijke ontwikkeling op het terrein van bedrijvigheid, groei en werkloosheid op de voet volgt. Hoewel het werkloosheidspercentage nog steeds iets boven het landelijk gemiddelde ligt en de - relatief conjunctuurgevoelige - bouwsector in Twente sterk ontwikkeld is, hebben economische crises en recessies geen extra negatieve impact op de regio vergeleken met de rest van het land. Op dit moment zijn op een aantal terreinen de verwachtingen van Twentse ondernemers wat negatiever dan het landelijke beeld (productie, omzet, exportorders, personeelssterkte), op andere terreinen juist iets positiever (buitenlandse omzet en concurrentiepositie). In het algemeen volgt het ondernemersvertrouwen de landelijke ontwikkeling: nog steeds licht negatief, maar wel in een opgaande lijn. Het aantal transacties op de woningmarkt daalt, net als in de rest van Nederland, nog steeds. In delen van Twente lijkt de verkoopprijs zich echter te stabiliseren en neemt de gemiddelde verkooptijd iets af. Het langetermijnbeeld is gunstig. Twente doet het goed op het terrein van innovatie, zowel binnen Nederland als in vergelijking met andere Europese regio s. De belangrijkste uitdagingen voor de komende jaren betreffen het verder verbeteren van het opleidingsniveau van de beroepsbevolking (mede door het blijven aantrekken van hoogopgeleide werknemers van buiten de regio) en - in het verlengde daarvan het verhogen van de arbeidsproductiviteit. 7
3. Speerpunten Economisch Beleid Twente is een sterk merk, een culturele entiteit, een ecosysteem, een daily urban system, een SMART-region. Er is samenhang te zien in de economische relaties, de diensten, de sociale infrastructuur en de ruimtelijke verbindingen. Twente is een prachtig gebied met een DNA dat van oudsher bepaald is door de maakindustrie. Twente onderscheidt zich in de huidige economische ontwikkeling van Nederland als een technologische en innovatieve regio met focus op High Tech Systemen en Materialen (HTSM). DE agenda waar Nederland op wil focussen om concurrerend en economisch vitaal te blijven. Zo kan Twente een bijdrage leveren aan de Nederlandse economie door zich 100% in te zetten op HTSM als internationale ambitie. Natuurlijk wordt de Twentse economie niet alleen bepaald door de HTSM bedrijvigheid. Andere sectoren zijn hiervan afgeleid, zijn randvoorwaardelijk of kennen een eigen maar voor de werkgelegenheid in Twente ook belangrijke dynamiek. De regionale, nationale en/of grensoverschrijdende ambities van Twente op het gebied van recreatie & toerisme, duurzaamheid en logistiek zijn stevig. Echter, voor deze sectoren is Twente minder onderscheidend van andere Nederlandse regio s dan voor wat betreft het HTSM profiel. Het uiteindelijke doel is het verhogen van het Bruto Regionaal Product met een hogere arbeidsproductiviteit per werknemer, meer werkgelegenheid en een hoger gemiddeld inkomen voor de inwoners van Twente. Hieronder worden de economische speerpunten uiteengezet, waarvan de portefeuillehouders Economische Zaken van de 14 Twentse gemeenten hebben aangegeven hierin gezamenlijk te willen optrekken. 3.1 Innovatie - High Tech Systemen en Materialen Ambitie: Stimuleren ontwikkeling en positionering van Twente als innovatieve Kennisregio met speerpunt HTSM. De sector High Tech Systemen en Materialen bevat de kern van de Twentse innovatieve maakindustrie, namelijk meer dan 70% van de industriële werkgelegenheid. Keuze voor deze sectoren sluit aan bij het Nederlandse topsectorenbeleid en het Europees beleid (European Smart Specialisation Strategy). High Tech Systemen en Materialen zijn logisch verbonden met de regionale zwaartepunten Healthcare, Safety/Security, Sustainability, Production Technology en Building & Construction. Economische groei in dit segment levert tevens belangrijke toegevoegde waarde voor andere sectoren in de regionale economie, zoals de bouw, logistiek, dienstverlening en horeca. De Twentse gemeenten investeren fors in innovatie. Met de Innovatiesprong Twente is een doorstart gemaakt met het Twentse innovatiebeleid. Focus binnen het Innovatiebeleid is High Tech Systemen en Materialen. Twente heeft hierin een internationale vooraanstaande positie en wil deze verder versterken. Naast investeringen via het gezamenlijk met provincie Overijssel gevormde Innovatiefonds, wordt ook geïnvesteerd via het fonds Innovatie in gemeenten. Verder zijn het Innovatieplatform Twente en Kennispark gefuseerd tot Kennispark Twente, waardoor Regio Twente de rol van founder heeft. Kennispark Twente is hèt innovatieloket en Twente. Kennispark Twente richt zich op drie onderdelen van het ecosysteem, te weten starters, groeiers en kennisvalorisatie, daarnaast industriële innovatie en innovatieprojecten en tot slot ondernemersklimaat, acquisitie en marketing. De activiteiten die Regio Twente namens de 14 gemeenten uitvoert op het terrein van innovatiebeleid zijn de volgende: o Uitvoering geven aan de programmalijn Innovatiefonds Twente door het inrichten, en later monitoren, van het fonds in overleg met provincie Overijssel. Dit bestaat uit het oprichten 8
o o o van een fonds, met externe fondsbeheerder, gericht op de pre-seed fase, met een centrale rol voor Kennispark Twente. Uitvoering geven aan de programmalijn Innovatie in Gemeenten gericht op het lokale MKB waarbij kredieten en vouchers beschikbaar worden gesteld. Kennispark Twente heeft hierbij een centrale rol en het fondsbeheer is ondergebracht bij een externe commissie. Faciliteren van de aansluiting van alle 14 gemeenten op de Twentse Innovatiesprong via Kennispark Twente, zodat het lokale Twentse bedrijfsleven zoveel mogelijk binnen het bereik van de Innovatiesprong valt. Hierin spelen de accountmanagers van de gemeenten een belangrijke rol. Als mede-founder van Kennispark Twente betrokken bij het opstellen van het jaarplan en het monitoren de resultaten van Kennispark Twente, deze verantwoorden richting regioraad, en onderhouden en stimuleren van de relatie tussen Kennispark Twente, Regio Twente en de Twentse gemeenten. 3.2 Logistiek Ambitie: Versterken van de sociaal economische structuur door het stimuleren van de logistieke sector in Twente. Logistiek is een van de economisch kansrijke sectoren in Twente. In 2013 hebben Twentse logistieke ondernemers het voortouw genomen om de logistiek sector in Twente te versterken. Hiertoe is de Vereniging Port of Twente opgericht, een logistiek platform met leden vanuit de 4 O s (ondernemers, overheid, onderwijs en onderzoeksinstellingen). Port of Twente heeft een uitvoeringsagenda voor versterking van de logistiek in Twente voor de periode 2013-2016. Vanuit de doelstelling om de sociaal-economische structuur van Twente te versterken neemt Regio Twente hier namens de gemeenten aan deel. Hiertoe is een bedrag van 150.000,- vanuit de Agenda van Twente aan Port of Twente toegekend. Leefbaarheid is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Regio Twente heeft verder in 2013 het GOLD-samenwerkingsverband (de samenwerking van de logistieke regio s gelegen in de provincies Gelderland, Overijssel, Limburg en Drenthe) voortgezet om de eigen logistieke sector optimaal te kunnen versterken. Verder wordt vanuit de doelstelling om de bereikbaarheid van Twente te optimaliseren, het goederenvervoer over water gestimuleerd, zodat minder vervoer over de weg hoeft plaats te vinden. Hiertoe worden gezamenlijk de volgende activiteiten uitgevoerd: o Conformeren aan de ambitie van Port of Twente, waarbij voor de periode van 2013 t/m 2015 de volgende resultaten worden nagestreefd: a. vestiging van vijf nieuwe logistieke bedrijven van buiten de regio in Twente; b. opname van 10 hectare bedrijventerrein door deze vijf bedrijven; c. creëren van 250 nieuwe arbeidsplaatsen in deze vijf bedrijven. o Via Port of Twente wordt al samengewerkt met bedrijfsleven en kennisinstellingen; in 2012 en 2013 zijn hier al flinke stappen gezet. Via GOLD wordt met de andere logistieke inlandterminals sinds 2012 gewerkt aan kennisuitwisseling t.b.v. versterking van de eigen logistieke sector (strategisch platform logistiek onderwijs, douane, fiscale zaken, etc). o Verdere verbetering van de samenwerking met gemeenten, Rijkswaterstaat en maatschappelijke organisaties op het gebied van havenbeheer en toegroeien naar één regionaal havenbedrijf. 3.3 Toerisme Ambitie: Het marktaandeel van Overijssel / Twente ten opzichte van Nederland moet stijgen van 8% naar 10 % in 2015. Daarnaast moet het gebruik van de eigen recreatieve voorzieningen toenemen en het financiële rendement van de recreatieparken verbeteren van 18% in 2009 naar 40% in 2018. 9
Toerisme en recreatie bieden economische kansen in combinatie met ruimtelijke kwaliteit, het woon- en verblijfsgenot en het versterken van cultuurwaarden zoals cultuurhistorie, kunst en evenementen. Toeristische ontwikkeling in Twente is daarbij een van de majeure projecten van de Agenda van Twente: Twente als vernieuwd landgoed, waarin stad en land op natuurlijke wijze met elkaar zijn verbonden. Voor het toerisme is een streefbeeld ontwikkeld, De kracht van Twente, met een aanpak volgens de vijf stappen van de gast. Aan dit streefbeeld is een actieprogramma gekoppeld. Dit alles onder de naam UVT: uitvoeringsprogramma vrije tijd Twente. Dit actieprogramma is in 2013 op grond van de nieuwe maatschappelijke en economische omstandigheden herijkt. Er zijn een aantal thema's en activiteiten geprioriteerd die uitgevoerd worden. Dit herijkte UVT geldt voor de periode 2013-2017. Onderdeel van dit proces is het ontwikkelen van een eigen verdienmodel door het Twents Bureau voor Toerisme. We werken nu met prestatieovereenkomsten om de bijdragen vanuit de Innovatiesprong Twente toe te wijzen. Goede monitoring van prestaties vormt daarvan een essentieel onderdeel. De recreatieparken, fietspaden en routes vormen de basisinfrastructuur voor toerisme en recreatie in Twente. Voor de ontwikkeling van de recreatieparken is een algemene hoofdkoers vastgesteld en een visie per park opgesteld. In overeenstemming met deze visie zal ook in 2014 volop ingezet worden op de doorontwikkeling van de parken. Naast het streven naar meer bezoek aan de parken zal de focus liggen op een verdere verlaging van de uitgaven en een toename van de inkomsten (verbetering rendement). Hierbij zullen alle mogelijkheden worden onderzocht en benut om er voor te zorgen, dat het stopzetten van de provinciale exploitatiesubsidie (met een afkoopsom voor de jaren 2013, 2014, 2015 en 2016) niet zal leiden tot verhoging van de gemeentelijke bijdrage aan de recreatieve infrastructuur. Hiertoe worden de volgende activiteiten uitgevoerd: o De doorontwikkeling van de routenetwerken; o Het uitwerken en uitvoeren van projecten binnen de kaders van de in 2011 vastgestelde hoofdkoers en de daarvan afgeleide uitwerking per Recreatiepark; o De toeristische promotie via het Twents Bureau voor Toerisme via de programmalijn van de Innovatiesprong Twente; o Het uitvoeren van het stimuleringsfonds Recreatie & Toerisme, als onderdeel van de Agenda van Twente; o Regionale samenwerking en kennisuitwisseling vanuit het Uitvoeringsprogramma Vrije Tijd; o Het uitwerken van 5 thema s op het terrein van toeristisch beleid: evenementen, zakelijk toerisme, funshoppen, dagattracties en één grootschalige dagattractie. 3.4 Bio Based Economy / Duurzaamheid Ambitie: Focus aanbrengen in de kansrijke en verbindende initiatieven in Twente op het terrein van bestaande bouw, energie en mobiliteit. In de Bestuursagenda 2011-2014, een meerjarig programma gericht op het versterken van de sociaaleconomische structuur, is het inzetten op de duurzame ontwikkeling van Twente benoemd als een ambitie. Afgesproken is een Duurzaamheidagenda Twente op te stellen. De Twentse Duurzaamheidsagenda is opgesteld om meer focus en verbinding in duurzaamheidsinitiatieven te bewerkstelligen. Onderstreept door het bezoek van minister Kamp aan Twente (2012) is de biobased economy als economische kansrijke sector aangeduid. Op dit moment wordt samen met provincie Overijssel en het ministerie van Economische Zaken gewerkt aan een kader om te bepalen welke elementen passend zijn voor Twente. Hierbij staan thema s als bouw, HTSM en energie centraal. Als 10
randvoorwaarden worden genoemd het aansluiten bij bestaande bedrijven, nadruk op de circulaire economie en zorgvuldig omgaan met grondstoffen (voedsel en landbouwgrond). Op het terrein van duurzaamheid worden de volgende activiteiten uitgevoerd: o Opstellen uitvoeringsagenda door het uitwerken van het icoonproject Smart Grids en de pijlers bouw, energie en mobiliteit. Per pijler en integraal zullen projecten geïnventariseerd en geplaatst worden op www.regiotwente.nl/duurzaamheid. Dit zal een eerste portal worden voor duurzaamheid in Twente. De ontwikkelingen, trends, bijeenkomsten etc. zullen ook hier terug te vinden zijn. Betrokken partners Twence, Pioneering en de UT faciliteren in de uitvoering van de projecten binnen de pijlers energie, bouw en mobiliteit. o Coördineren samenwerking tussen de partners. Zoals UT, Twence, KvK/Kennispark, Programma Mobiliteit. o Versterken en aansluiten bij het innovatiebeleid Twente. De innovatiesprong wordt als kapstok gebruikt om de Twentse duurzaamheidagenda aan op te hangen omdat in Twente innovatie en duurzaamheid onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Toekomstgerichte innovatie is in Twente ook duurzaam. 3.5 Randvoorwaardelijk Twentebranding Vanuit de Innovatiesprong Twente is 3.4 mln. gereserveerd voor regiobranding. Deze middelen worden d.m.v. een prestatieovereenkomst met de Stichting Twentebranding (voorheen Stichting Regiobranding Twente) uitgegeven. Regio Twente voert namens 14 Twentse gemeenten de gesprekken met de Stichting Twentebranding. De Stichting Twentebranding heeft als centrale doelstelling om Twente te positioneren als innovatieve Kennisregio en bewaakt het merk Twente en de corporate identity. Daarnaast staat in de werkzaamheden en activiteiten van de Stichting Twentebranding de samenwerking met andere partijen centraal. Het gaat hier bijvoorbeeld om samenwerking met Kennispark Twente, Enschede Promotie, het Twents Bureau voor Toerisme en de communicatieafdelingen van de gemeenten. Lobby (Den Haag / Brussel) De lobbyactiviteiten, zowel in Brussel als in Den Haag, leveren een belangrijke bijdrage aan het realiseren van de Twentse doelen. De salariskosten van de lobby in Den Haag worden betaald door Regio Twente, en de bureaukosten door provincie Overijssel. De kosten van de lobby in Brussel worden betaald door Netwerkstad Twente, gemeente Haaksbergen en Saxion Hogeschool. Wel staan hier de (totale) Twentse ambities centraal. Internationaal Zoals hierboven beschreven vinden lobbyactiviteiten in Brussel plaats, gericht op de Europese programma s. Naast een focus op Brussel wordt vanuit Regio Twente nog op andere onderdelen van internationalisering activiteiten plaats. Deze bestaat uit het leveren van dienstverlening aan en advisering en ondersteuning van de commissie Grens (voorbereiding Euregio) en overlegorganen van MONT. Tot slot wordt vanuit de Agenda van Twente een bijdrage geleverd aan het World Trade Center Twente en het Internationaal Onderwijs. Kennisuitwisseling Naast de hierboven genoemde inhoudelijke samenwerkingsdossiers is door gemeenten aangegeven dat zij graag ruimte zien voor onderlinge uitwisseling van kennis. Hierbij kan het gaan om een onderwerp waarin één van de gemeenten geldt als best practice, maar ook om voorbeelden van buiten Twente. Regio Twente kan, in samenwerking met de gemeenten, deze kennisuitwisseling faciliteren. 11
4. Werkwijze Hieronder wordt ingegaan op de wijze waarop de portefeuillehouders Economische Zaken willen samenwerken. Hierbij gaat het enerzijds om intergemeentelijke samenwerking, waarbij ook wordt ingegaan op de uitgangspunten die zijn besproken tijdens Twente Plaza en de regioraad. Naast de samenwerking binnen de overheidskolom wordt vervolgens aandacht besteed aan de wijze van samenwerken binnen 4O-verband. 4.1 Intergemeentelijke samenwerking Door Regio Twente is een proces doorlopen waarin het gesprek over de toekomstige taken en uitvoering steeds nadrukkelijker gevoerd werd. In Twente Plaza I is samen met raadsleden en collegeleden, partners van bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen gesproken over de stip op de horizon voor de toekomstige gemeentelijke samenwerking in Twente. Ter voorbereiding op Twente Plaza II is door het dagelijks bestuur van Regio Twente een discussienotitie opgesteld waarin ontwikkelingsrichtingen zijn geschetst voor toekomstige regionale samenwerking. Uit de gesprekken die ook na Twente Plaza II zijn gevoerd is gebleken dat gemeenten de inhoudelijke samenwerking voorop stellen. Naar aanleiding van deze ontwikkelingen en gesprekken is een eerste contour van de vernieuwde regionale samenwerking opgesteld, welke wordt besproken in de regioraad van 12 februari 2014. De uitgangspunten uit deze eerste contour sluiten goed aan op de gesprekken die hierover zijn gevoerd in het portefeuillehoudersoverleg Economische Zaken. Hetzelfde geldt voor de samenwerking van gemeenten op het terrein van arbeidsmarktbeleid. Belangrijkste hierin is dat de samenwerking wordt gestuurd vanuit de inhoud en de gemeenten in de lead zijn via de portefeuillehouders die ook in hun eigen gemeenten primair verantwoordelijk zijn. De portefeuillehouders Economische Zaken willen hierdoor nadrukkelijker een rol en verantwoordelijkheid in de regionale samenwerking. Voor de verdeling van deze trekkersrollen wordt rekening gehouden met de verschillende sterktes (best practices) binnen bepaalde gemeenten. De regionaal portefeuillehouder zorgt hierin voor coördinatie en samenhang met andere portefeuillehouders en treedt in het portefeuillehoudersoverleg op als voorzitter. 4.2 Samenwerking in 4O-verband De Twentse gemeenten en Regio Twente hebben een uitgebreide ervaring in samenwerking met ondernemers, onderwijs- en onderzoeksinstellingen (de 4 O s). De laatste jaren heeft deze samenwerking zich gecentreerd rondom drie gremia, te weten de Economic Board Twente (gericht op de Twentse economie in brede zin), de Strategy Board (als strategisch overleg van het Twentse innovatiebeleid) en het Platform Onderwijs Werk en Inkomen (als platform rondom arbeidsmarktproblematiek). Regio Twente vertegenwoordigt de 14 Twentse gemeenten in deze stuurgroepen. Inmiddels hebben de leden van de Economic Board Twente en de Strategy Board met elkaar gesproken over de effectiviteit van de verschillende overleggen en of de onderlinge samenhang op een eenduidiger en slagvaardiger manier zou kunnen worden vormgegeven. Momenteel wordt gewerkt aan een voorstel waarin sprake is van één economisch overleg in 4O-verband met één duidelijke economische agenda en doelstellingen, gebaseerd op de bestaande afspraken. Deze Economic Development Board Twente draagt zorg voor afstemming en draagvlak met andere thematische stuurgroepen, zoals het POWI. Regio Twente vertegenwoordigt de 14 gemeenten, en draagt zorg voor draagvlak en terugkoppeling met de gemeenten. 12