Het Eilandje. Stadsvernieuwing in Antwerpen

Het Eilandje Stadsvernieuwing in Antwerpen

Het Eilandje Stadsvernieuwing in Antwerpen Het Eilandje ondergaat een grondige transformatie. Het is een stadsdeel met een bijzonder rijke geschiedenis dat zich door middel van een sterke visie en een veelheid aan plannen omvormt van een havengebied naar een volwaardige stadswijk. Het maritieme verleden krijgt hier een plek in de hedendaagse dynamiek van een stadsdeel in volle opmars. Deze brochure geeft de ambitie van de stad Antwerpen met Het Eilandje weer. In het bestuursakkoord voor de periode 2007 2012 heeft de stad zich er immers toe verbonden om de eerste fase van het Masterplan Eilandje uit te voeren. Zo krijgen de plannen voor de Oude Dokken, de Montevideowijk en de Cadixwijk nu echt vorm. Het Eilandje is ook opgenomen in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen, de ruimtelijke visie van de stad voor de komende twintig jaar. Dit betekent dat de realisatie van de plannen voor Het Eilandje zowel politiek als juridisch verzekerd is. In dit boekje vindt u een overzicht van waar we staan in de hele herontwikkeling van Het Eilandje. Welke projecten zowel private als publieke zijn al klaar? Wat is de koppeling tussen de vele plannen en de realisaties? Wat staat er nog te gebeuren te komende jaren? En wanneer kunt u wat precies verwachten? Ludo Van Campenhout Schepen voor Stadsontwikkeling en Ruimtelijke Ordening

Dynamische woonbuurt aan het water HET EILANDJE IS EEN VOORMALIGE, KARAKTERVOLLE HAVENBUURT IN HET NOORDEN VAN ANTWERPEN. EEN REEKS VAN AMBITIEUZE PROJECTEN MOET VAN DEZE 172 HECTARE GROTE SITE EEN BRUISENDE WIJK MAKEN. HET WORDT EEN PLEK WAAR HET GOED OM WONEN EN WERKEN IS EN DIE BOL STAAT VAN COMMERCIËLE EN CULTURELE ACTIVITEITEN. HET EILANDJE STAAT AAN DE VOORAVOND VAN EEN VEELBELOVENDE TOEKOMST! Stadsdeel met een rijke geschiedenis Het Eilandje ziet voor het eerst het daglicht als havensite in de 16de eeuw. In de 19de eeuw laat Napoleon het Bonaparte- en het Willemdok uitgraven. Na een intense bloeiperiode verschuiven de havenactiviteiten in de 20ste eeuw naar het noorden. Het Eilandje blijft achter als een verlaten barrière tussen stad en haven. Pas in de jaren 70 groeit het besef van het potentieel van de verlaten dokken, kades en pakhuizen. Stadsvernieuwingsplannen Begin jaren 90 ontstaat de organisatie Stad aan de Stroom. Manuel de Solà-Morales zette de eerste visie neer voor Het Eilandje. In 1997 werkt René Daniëls concrete plannen uit voor de Oude Dokken, Montevideowijk en Cadixwijk, een gebied van 75 hectare. De stad investeert er vandaag fors met de klemtoon op wonen en aandacht voor werken en ontspanning. Het Eilandje ligt tussen het nieuwe park Spoor Noord en het toekomstige park aan het Droogdokkeneiland. Er loopt ook een culturele as van noord naar zuid met het Museum aan de Stroom als blikvanger. Start van een nieuwe toekomst Het Eilandje is één van de hefboomacties van het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen. De ontwikkeling staat dan ook hoog op de prioriteitenlijst van het stadsbestuur. In een eerste fase krijgen de Oude Dokken, de Montevideo- en de Cadixwijk een grondige facelift met tal van nieuwe, levendige functies en aangepaste straten en pleinen met groen. In fase twee zijn de noordelijke zones Droogdokkeneiland en Mexico-Eiland en het oostelijk gelegen Kempeneiland aan de beurt. Betrekken van de bevolking De stad wil bewoners nauw betrekken bij de veranderingen in de wijk. In het verleden gebeurde dat al bij de ontwikkeling van het Museum aan de Stroom, de Red Star Line, het Sint-Felixpakhuis en bij de heraanleg van het openbaar domein rond de Oude Dokken. De stad wil dit ook in de toekomst intensief blijven doen. Via enquêtes, hoorzittingen, evenementen, nieuwsbrieven, brochures en de website blijft u op de hoogte. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 5

Het Eilandje in feiten en cijfers Algemeen Het Eilandje beslaat een totale oppervlakte van maar liefst 172 hectare. In totaal liggen er 8,92 kilometer kades langs de dokken. Fase 1 omvat de Oude Dokken, de Montevideowijk en de Cadix, goed voor een oppervlakte van 75 hectare. Fase 2 bestaat uit Droogdokkeneiland, Mexico-Eiland en Kempeneiland Oostrand, in totaal 97 hectare groot. Fase 1 Na de volledige heraanleg zullen de vloeren in alle gebouwen in het zuidelijke deel van Het Eilandje een totale oppervlakte hebben van 889.110 m². Meer dan de helft van deze ruimte is bedoeld om in te wonen, 462.514 m². Dit wil zeggen dat de stad inschat dat de huidige 916 woningen zullen aangroeien tot 3.388. In bewoners uitgedrukt gaat het om een stijging van 1.317 bewoners naar 6.779 in de toekomst. Naast woningen zullen ook handel en kantoren een flink stuk inpalmen, 292.102 m². Voorzieningen zoals bijvoorbeeld scholen en sportinfrastructuur zijn goed voor 134.494 m². Oude Dokken oppervlakte: 27 hectare aantal woningen in 2008: 479 toekomstig aantal woningen: 996 aantal bewoners in 2008: 762 toekomstig aantal bewoners: 1.794 timing aanleg openbaar domein: in uitvoering aantal ligplaatsen in de passantenhaven Willemdok: 300 Montevideowijk oppervlakte: 10 ha aantal wooneenheden: 91 toekomstig aantal wooneenheden: 496 aantal bewoners: 128 toekomstig aantal bewoners: 939 timing aanleg openbaar domein: 2009-2013 gemiddeld aantal riviercruiseschepen in het Kattendijkdok tussen 2003 en 2008: 208 Cadixwijk oppervlakte: 38 ha aantal wooneenheden: 346 toekomstig aantal wooneenheden: 1.896 aantal bewoners: 481 toekomstig aantal bewoners: 4.046 aantal ligplaatsen in de sociale jachthaven Kempisch Dok : 240 timing aanleg openbaar domein: 2009 2020, gelijklopend met ontwikkeling van de wijk, verdeeld over twee fasen: fase 1: Kattendijkdok Oostkaai fase 2: Houtdok zuidkaai en woonstraten HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 7

Geschiedenis van Het Eilandje Nieuwstad ontstaat in de 16de eeuw Het Eilandje ontstaat rond 1550 en is daarmee de oudste havensite van Antwerpen. In ruil voor zijn bijdrage aan de bouw van de stadsomwalling mag bouwondernemer Gilbert Van Schoonbeke in het noorden van de stad een oppervlakte van 25 hectare ontwikkelen. Het gebied krijgt de toepasselijke naam Nieuwstad. Een groot aantal havenbedrijven vestigen zich er in verschillende pakhuizen. Terugval na verovering door Spanje Godsdienstig en politiek geweld maken later in de 16de eeuw een einde aan de economische bloei van Antwerpen. Na de verovering door de Spanjaarden in 1585 kent Antwerpen een sterke terugval van de economische activiteiten. Ook het aantal inwoners daalt dramatisch. Daarom valt ook de ontwikkeling van de Nieuwstad stil. Een groot deel van het gebied, dat overigens vlak tegen de Spaanse omwalling ligt, blijft onbebouwd. Nieuwstad wordt marinebasis Pas tijdens het Franse bewind komt er terug vaart in de ontwikkeling van de Nieuwstad. Napoleon zet uit militaire overweging zijn zinnen op het gebied. Begin 19de eeuw laat hij er het Bonapartedok uitgraven. Een tweede dok, het Willemdok, volgt enkele jaren later. De Nieuwstad krijgt een belangrijke rol als marinebasis. Dit duurt tot in 1814 wanneer Napoleon verbannen wordt naar Elba. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 9

Economische bloei na Napoleon Na de val van Napoleon maakt Antwerpen dankbaar gebruik van de aangelegde infrastructuur. De haven beleeft een economische bloeiperiode. Zowel het aantal schepen als hun afmetingen groeien. Daarom wordt er meer noordelijk een nieuw dok gegraven, het Kattendijkdok. Rond de dokken ontstaat een stadskern en al snel beginnen havenactiviteiten en stedelijk leven zich te vermengen. Door de afwisseling van bouwblokken en dokken lijkt het alsof de gebouwen op eilanden liggen. De nieuwe naam Het Eilandje is gelanceerd. Barrière tussen stad en haven Aan het einde van de 19de eeuw wordt duidelijk dat Het Eilandje niet voldoet om de verdere groei van de haven op te vangen. Door de internationalisering en schaalvergroting van de scheepvaart in de 20ste eeuw breidt de haven opnieuw uit, dit keer verder naar het noorden. Op Het Eilandje verdwijnt het hectische havenleven en de mensen trekken er weg. Haven en stad raken meer en meer gescheiden. Het Eilandje blijft als een desolate buurt, tussen stad en haven, achter. Wachten op opwaardering Pas in de jaren 70 steekt voor het eerst het besef de kop op van het potentieel van de verlaten dokken, kades en pakhuizen. Het gebied wacht op een eerste sein om heropgewaardeerd te worden. Toch duurt het nog tot 1990 vooraleer de eerste concrete plannen voor Het Eilandje vorm beginnen te krijgen. Eerste toekomstplannen in de jaren 90 Stramien geeft in 1990 met haar globale structuurvisie het startschot voor een denkproces over de toekomstige ontwikkeling van de stad. Hieruit ontstaat later de ambitieuze organisatie Stad aan de Stroom. De gebieden Oud en Nieuw Zuid, de Scheldekaaien en Het Eilandje staan hierin centraal. Voor Het Eilandje mag Manuel de Solà-Morales zijn plan verder uitwerken onder de bezielende leiding van Jef Van den Broeck. Helaas mist dit plan voldoende draagvlak. Na 1994 zijn er geen middelen meer opgenomen in de stadsbegroting. Structuurschets voor drie deelgebieden in 1997 In 1996 laat Mieke Vogels, toenmalig schepen van ruimtelijke ordening, een richtnota voor Het Eilandje opstellen om het planproces weer in gang te zetten. De stad Antwerpen en het Gemeentelijk Havenbedrijf geven één jaar later aan Mens en Ruimte de opdracht om een structuurschets uit te werken voor drie deelgebieden: de Oude Dokken, de Montevideowijk en de Cadixwijk. De toenmalige stadsbouwmeester René Daniëls leidt het project. Hij slaagt erin om de ideeën te vertalen naar een realistisch en uitvoerbaar plan. 10

Het Eilandje krijgt in 2002 een Masterplan In januari 2000 benoemt de stad René Daniëls tot projectmanager voor een periode van vijf jaar. Hij richt met een aantal medewerkers van zijn Buro 5 uit Maastricht het projectbureau Eilandje op. Datzelfde jaar krijgt zijn Buro 5 de opdracht om een Masterplan voor een vergroot Eilandje te maken. Dit gebeurt in nauw overleg met het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen en de stad. Het stadsbestuur keurt dit plan op 20 maart 2002 goed. Masterplan krijgt gedetailleerde uitwerking Het Masterplan bevat stedenbouwkundige krijtlijnen voor de verdere ontwikkeling van het gebied. Het is verder uitgewerkt in vier gedetailleerde documenten: het Beeldkwaliteitplan voor de Buitenruimte het Beeldkwaliteitplan voor de Architectuur het Groenplan het Waterplan Verder in deze brochure vindt u meer informatie over deze verschillende plannen. Hefboomacties in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen De plannen voor Het Eilandje zijn opgenomen in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (s-rsa). Het s-rsa is een ruimtelijk toekomstbeeld voor de hele stad en werd in 2006 goedgekeurd. Het Eilandje staat hierin aangeduid als hefboomactie. Dat wil zeggen dat de zuidelijke wijken Oude Dokken, Montevideo en Cadix de komende jaren gerealiseerd worden. Bestuursakkoord in 2007 In het bestuursakkoord voor de periode 2007-2012 staat de ontwikkeling van Het Eilandje hoog op de agenda. Om alles in goede banen te leiden hebben het gemeentebedrijf Planningscel en AG VESPA, het vastgoedbedrijf van de stad, de handen in elkaar geslagen. De ontwikkeling van het stadsdeel is intussen volop op gang getrokken. Renovatie- en nieuwbouwprojecten schieten als paddenstoelen uit de grond en de eerste straten en pleinen zitten al in een nieuw kleedje. Bijzonder Plan van Aanleg in 2005 Na jarenlang plannen keurt Vlaams minister Van Mechelen op 15 december 2005 het Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) voor Het Eilandje goed. Het BPA is een juridische verankering van het Masterplan. Het geeft aan waar en hoe hoog er gebouwd mag worden, waar er open ruimten komen, enzovoort. Voortaan worden alle stedenbouwkundige vergunningsaanvragen getoetst aan de voorwaarden van dit BPA. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 11

MEXICO- EILAND FASE 2 DROOGDOKKEN- EILAND CADIXWIJK KEMPEN- EILAND MONTEVIDEOWIJK FASE 1 OUDE DOKKEN

Plannen HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 13

Masterplan Buro 5 Maastricht, 2002 HET MASTERPLAN IS DE STEDENBOUWKUNDIGE BASIS VOOR DE ONTWIKKELING VAN HET EILANDJE. HET WIL HET EILANDJE TERUG LEEFBAAR MAKEN MET AANDACHT VOOR WONEN, WERKEN EN VRIJE TIJD. FASE 1 OMVAT DE HERAANLEG VAN DE OUDE DOKKEN, DE CADIXWIJK EN DE MONTEVIDEOWIJK. FASE 2 GAAT OVER DROOG- DOKKENEILAND, MEXICO-EILAND EN HET OOSTELIJK GELEGEN KEMPENEILAND. Openheid bewaren en identiteit accentueren Eén van de belangrijkste kenmerken van Het Eilandje is de tegenstelling tussen de open wateroppervlakten van de dokken en de dichte bebouwing in de Montevideo- en de Cadixwijk. Het plan wil deze contrasten behouden. Ook de gridstructuur van loodrecht op elkaar staande straten en dokken met een aantal opvallende losstaande gebouwen is typerend voor Het Eilandje. De stad wil deze structuur versterken en zelfs uitbreiden. Tegelijk moet er ook meer samenhang ontstaan tussen de verschillende gebieden. Het Masterplan Eilandje streeft enerzijds naar het behoud van de historische waardevolle gebouwen en voorziet anderzijds nieuwe toevoegingen in de vorm van invulprojecten in en naast bestaande bouwblokken. Voorbeelden zijn het Museum aan de Stroom, de torens aan de westkaai van het Kattendijkdok en tal van bouwblokken met uitzicht op het water in de Cadixwijk. Culturele as als verbinding en ontmoetingselement Het Masterplan is voor een stuk gebaseerd op het gedachtegoed van Manuel de Solà-Morales. Die tekende een denkbeeldige lijn van noord naar zuid door Antwerpen die tal van culturele toplocaties met mekaar verbindt. Deze culturele as krijgt een centrale rol op Het Eilandje. Onder meer het Ballet van Vlaanderen, de Red Star Line en de Montevideoloodsen maken er deel van uit. Maar het belangrijkste scharnierpunt is het Museum aan de Stroom (MAS). Dat wordt dé attractiepool en ontmoetingsplaats tussen noord en zuid, tussen west en oost, tussen haven en stad, tussen bewoners, bezoekers, zakenlui en toeristen. Masterplan Eilandje Fase 2 Het Masterplan Fase 2 blikt vooruit naar een mogelijke toekomst. Een goede relatie met de moderne haven speelt hierin een belangrijke rol. Het gaat onder meer om de nieuwe wijk Mexico-Eiland, Kempeneiland, de omgeving van de Noorderlaan in het oosten van Het Eilandje en Droogdokkeneiland. Dit laatste deelgebied zou een groene parkzone worden. De ontwikkelingen in deze tweede fase spelen zich echter af op langere termijn. Daarom zal de stad ze pas in de toekomst verder uitwerken. Ten noorden van Het Eilandje plant het Vlaams Gewest de Oosterweelverbinding waardoor in de toekomst de ring rond Antwerpen helemaal rond zal zijn. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 15

Beeldkwaliteitplan voor de Architectuur Atelier JPLX, 2004 OM HET UNIEKE KARAKTER VAN HET EILANDJE TE BEWAREN, ZIJN ER TWEE BEELDKWALITEITPLANNEN OPGEMAAKT: ÉÉN VOOR DE ARCHITECTUUR EN ÉÉN VOOR DE BUITENRUIMTE. HET BEELDKWALITEITPLAN ARCHITECTUUR GEEFT EEN VISIE OP DE ONTWIKKELING VAN BESTAANDE EN TOEKOMSTIGE BEBOUWING OP HET EILANDJE. HET PLAN BIEDT EEN STEVIG KADER ZODAT PRIVATE EN PUBLIEKE BOUWPLANNEN ERAAN GETOETST KUNNEN WORDEN. Eenvoud en ruwheid bewaren De voormalige havenactiviteiten hebben de buurt een eigen karakter gegeven met een sterke sociale en culturele geladenheid. Renovatie- en nieuwbouwprojecten moeten zoveel mogelijk binnen de authentieke sfeer van Het Eilandje passen. Een belangrijk aspect is bijvoorbeeld het gebruik van specifieke materialen zoals kasseien, staal, baksteen en hardsteen. Zij zijn typisch voor Het Eilandje omdat ze een gevoel van eenvoud en ruwheid creëren. Spelregels voor nieuwe bebouwing Het Beeldkwaliteitplan Architectuur bevat een duidelijke strategie voor nieuwe bebouwing. Het bevat een aantal concrete spelregels waaraan de architectuur van nieuwbouwprojecten moet voldoen. Typerend voor Het Eilandje zijn onder meer de vele invulprojecten, de imposante torens op Kattendijkdok Westkaai en de bebouwing van de randen van de Cadixwijk. Het Beeldkwaliteitplan Architectuur is voor al deze projecten een stevige houvast. Monumenten beschermen Monumenten zoals de pakhuizen, sluizen, bruggen en historische kranen zijn sporen van de rijke geschiedenis van Het Eilandje. Deze monumenten bepalen voor een groot stuk het uitzicht van Het Eilandje en dus moet er zorgvuldig mee worden omgesprongen. U vindt een opsomming van alle beschermde monumenten per wijk op pagina s 46, 61 en 71. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 17

Beeldkwaliteitplan voor de Buitenruimte Atelier JPLX, Michel Desvigne en Rob Cuyvers, 2002 HET BEELDKWALITEITPLAN BUITENRUIMTE GEEFT AAN HOE DE PUBLIEKE RUIMTE OP HET EILANDJE IN DE TOEKOMST ZAL EVOLUEREN. ZO MOET BIJVOORBEELD ELKE HERAANLEG VAN EEN STRAAT EEN VARIATIE WORDEN OP HETZELFDE THEMA, MET HEEL WAT RUIMTE VOOR INTERPRETATIE. DE STAD WIL DE EIGENSCHAPPEN DIE ZO UNIEK ZIJN AAN HET EILANDJE IN DE VERF ZETTEN, VOORAL ALLES WAT MET HET WATER EN DE HAVEN TE MAKEN HEEFT. Leidraad voor heraanleggen Het Beeldkwaliteitplan Buitenruimte bevat heldere spelregels voor het uitzicht van straten, pleinen en dokranden. Telkens wanneer er een herinrichting plaatsvindt, moet die binnen dit plan passen. Ook hier moet het typische karakter van Het Eilandje met al haar ruwheid en eenvoud duidelijk uitspringen. Het Buitenruimteplan doet uitspraken over thema s als verlichting, terrassen, meubilair en kunst. De twee onderdelen die het meest in het oog springen zijn groen en verkeer. Omdat groen in detail is uitgewerkt in het Groenplan, gaan we hier dieper in op het onderdeel verkeer. Heraanleg Londenstraat-Amsterdamstraat De Londen- en de Amsterdamstraat liggen ongeveer op dezelfde plek waar vroeger de Spaanse omwalling lag. Ze vormen samen één van de belangrijkste hoofdontsluitingsassen voor Het Eilandje. Deze as verbindt niet alleen de drie verschillende wijken Montevideowijk, Oude Dokken en Cadixwijk met elkaar, ze vormt ook een cruciale schakel tussen park Spoor Noord en Leien langs de ene kant en de Scheldekaaien langs de andere kant. Deze verkeersader is als toekomstige economische as, een onmisbare schakel om de geplande ontwikkelingen op Het Eilandje mogelijk te maken. De Londen- en de Amsterdamstraat worden een aangename plek om te wandelen met brede fiets- en voetpaden en veel ruimte voor het openbaar vervoer. De heraanleg is gepland voor 2009-2010 en kost ruim 11 miljoen euro. Dat geld komt voornamelijk van de stad, in combinatie met Vlaamse subsidies. Nieuwe tramlijnen De verschillende projecten zorgen voor een toeloop van nieuwe bewoners en bezoekers op Het Eilandje. Het stadsbestuur en De Lijn willen Het Eilandje beter bereikbaar maken en onderhandelen over de komst van twee nieuwe tramlijnen. Tram 7 heeft nu nog haar eindhalte aan Sint- Pietersvliet. In de toekomst kan de tram over de Scheldekaaien verder rijden tot de Montevideowijk. Dit zou het Red Star Line Museum, de Shop en het Montevideopakhuis vlotter toegankelijk maken. Ook de nieuwe Cadixwijk krijgt op termijn beter openbaar vervoer. De stad en De Lijn praten over een tramlijn over de Italiëlei die langs Kattendijkdok Oostkaai zou lopen tot aan Mexico-Eiland. De bouw van deze twee tramlijnen zal verschillende jaren in beslag nemen en gebeurt samen met de aanleg van het openbaar domein. Ook over de Londenstraat en de Amsterdamstraat komt in de toekomst een tramlijn. De stad en De Lijn zullen later een concrete timing bekend maken. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 19

Groenplan Michel Desvigne, 2005 HET EILANDJE ONDERGAAT EEN TRANSFORMATIE VAN INDUSTRIËLE SITE TOT LEVENDIG STADSDEEL. OMWILLE VAN DE GROOTTE VAN DEZE VERANDERING IS DIT EEN UNIEKE KANS OM EEN STRATEGIE VOOR LANDSCHAPS- AANLEG TE ONTWIKKELEN VOOR HEEL HET GEBIED. DE UITDAGING HIERBIJ IS GROEN TE INTRODUCEREN IN EEN WIJK DIE NOOIT GROEN HEEFT GEKEND. EEN NIEUW STADSDEEL MET VOORNAMELIJK EEN WOONFUNCTIE IS IMMERS ONDENKBAAR ZONDER GROEN. Vijf soorten groen Het Groenplan bestaat uit vijf bouwstenen die samen visueel één geheel vormen: boomgroepen langs de kades boomgroepen in de binnenstraten tijdelijke landschappen parkstructuren laanaanplantingen Boomgroepen creëren groene sfeer De stad kiest voor boomgroepen in plaats van losstaande bomen omdat die in het niets verzinken op het weidse Eilandje. Om alles zo natuurlijk mogelijk te houden komen er soorten die in dit gebied van nature thuis horen. Op de grond komen vooral bodembedekkers. Hierdoor ontstaat er een groene bodem met een minimum aan onderhoud. Als de boomgroep toegankelijk moet zijn, kan de bodem ook aangelegd worden met platinnes of kasseien, zoals de omringende verharding, maar dan met groene voegen. Meer informatie over de heraanleg van de kades rond de Oude Dokken leest u op pagina 31. Parken en pleinen als groene oases Het Eilandje ligt vlak naast park Spoor Noord en heeft daarmee meteen een groene long in de onmiddellijke omgeving. Op Het Eilandje zelf wil de stad nog twee andere groene plekken voorzien. Zo zal het Cadixplein het groene hart vormen van de nieuwe Cadixwijk. Op langere termijn plant de stad ook een groot park in het uiterste noorden van Het Eilandje op Droogdokkeneiland. Meer informatie over het Cadixplein leest u op pagina 67. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 21

Waterplan Urhahn Urban Design en Vrolijks, april 2004 HET WATERPLAN VORMT EEN BELANGRIJKE AANVULLING OP HET MASTERPLAN. HET ACCENT LIGT HIER OP HET VERDER UITBOUWEN VAN HET MARITIEME KARAKTER. DE HAVENBEKKENS BLIJVEN BEHOUDEN EN KRIJGEN MARITIEME FUNCTIES: EEN COMMERCIËLE HAVENFUNCTIE, EEN TOERISTISCH RECREATIEVE FUNCTIE OF ZELFS EEN WOONBESTEMMING. HET WATER IS DE SFEERDRAGER VAN HET NIEUWE EILANDJE EN MOET VANAF HET LAND ZICHTBAAR ZIJN. Water voor iedereen Het Waterplan wil een bijzondere ambiance creëren die Het Eilandje weer tot een betekenisvolle plek in Antwerpen maakt. De activiteiten op en aan het water moeten daarom zoveel mogelijk aansluiten bij de karakteristieken van het gebied en niet een opzichzelfstaand item worden. Het waterprogramma van Het Eilandje moet voor iedere Antwerpenaar iets te bieden hebben. Cultuur en experiment voor de liefhebber, maar ook vissen, eten en drinken, aan boten klussen, zonsondergangen en spectaculaire waterprogramma s krijgen een plaats op Het Eilandje. Stroom van activiteiten De komst van een jachthaven in het Willemdok in 2000 was één van de eerste waterprojecten op Het Eilandje. Daarnaast beweegt er op dit moment nog heel wat op en rond het water: sociale jachthaven Kempisch Dok (geopend in 2006) aanmeerplaats voor riviercruises, rondvaarten en horecaschepen in het Kattendijkdok opnieuw openen van de Kattendijksluis voor schepen (afgewerkt in 2010) museumhaven in het Bonapartedok (gepland na de opening van het MAS) Andere mogelijkheden zoals het uitbouwen van een zone voor woonboten en een drijvend zwembad zijn nog in onderzoek. Het Gemeentelijk Havenbedrijf biedt sinds de zomer van 2008 vier ligplaatsen voor woonboten aan in het Kempisch Dok. Heraanleg Scheldekaaien Het stadsbestuur en Waterwegen & Zeekanaal gaan de komende jaren de Scheldekaaien helemaal vernieuwen. Die moeten Antwerpen in de toekomst beter beschermen tegen overstromingen én uitgroeien tot één van de mooiste waterkanten van Europa. De heraanleg van de kaaien zal ook een grote impact hebben op Het Eilandje, vooral aan de Rijnkaai. Daar zorgt de bestaande betonnen waterkeringsmuur ervoor dat Het Eilandje bijna letterlijk van de Scheldekaaien is afgesneden. De ontwerpers zullen een creatieve oplossing uitwerken op maat van Het Eilandje. De waterkering komt hoger, maar de hinderlijke barrière verdwijnt. Dat kan bijvoorbeeld door te werken met hellende vlakken, trappen of beweegbare wanden. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 23

24

Ontwikkelingen per wijk De eerste fase van de herontwikkeling van Het Eilandje spitst zich toe op drie deelwijken: Oude Dokken, Montevideowijk en Cadixwijk. Elk van deze gebieden krijgt een sterke eigen identiteit. De centrale as Londenstraat-Amsterdamstraat verbindt de drie wijken op Het Eilandje. Meer informatie over de toekomst van de as Londenstraat-Amsterdamstraat vindt u op pagina 19. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 25

Oude Dokken Projecten Museum aan de Stroom [MAS] Wooncomplex Koninklijk Entrepot Parkbrug Northgate building met hoge toren Hangar 26/27 langs de Schelde Felixarchief Jachthaven Willemdok Museumhaven Bonapartedok Museumplein op de Hanzestedenplaats Van Schoonbekeplein HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 27

Oude Dokken historisch centrum van Het Eilandje DE OUDE DOKKEN VORMEN HET KLOPPEND HART VAN HET EILANDJE. SINDS DE KOMST VAN DE JACHTHAVEN IN HET WILLEMDOK KENT HET GEBIED EEN ENORME BLOEI. ZO OPENDE HET STADSARCHIEF ER ZIJN DEUREN IN HET VROE- GERE SINT-FELIXPAKHUIS. DE BOUW VAN HET MUSEUM AAN DE STROOM DRAAIT OP VOLLE TOEREN. HET PUBLIEKE DOMEIN STEEKT OOK IN EEN NIEUW KLEEDJE ZODAT DE DOKRANDEN EEN AANGENAME VERBLIJFSPROMENADE ZIJN. Historisch stukje Eilandje De Oude Dokken liggen in het zuiden van Het Eilandje, tussen de Schelde in het westen en de Leien in het noorden. Het gaat om het gebied tussen de as Brouwersvliet-Oudeleeuwenrui en de as Amsterdamstraat-Londenstraat. Deze wijk bevat de oudste dokken van de stad. Het eerste, het Bonapartedok, is in de 19de eeuw uitgegraven, onder het bewind van Napoleon. Later liet Napoleon ook het Willemdok uitgraven, daar is vandaag een bruisende jachthaven. Schakel tussen stad en haven Naast de dokken valt vooral de aanwezigheid van pakhuizen en schepen op in de nabijheid van de historische binnenstad. De combinatie van beide maakt dat de Oude Dokken de schakel vormen tussen de oude stad, de rest van Het Eilandje en de haven. Je ervaart dit gevoel het best als je vanuit het Schipperskwartier, door de binnenstraat van het FelixArchief, Het Eilandje binnenwandelt. Wijk in beweging Nergens anders op Het Eilandje staat de herontwikkeling al verder dan langs de Oude Dokken. De aanleg van een jachthaven in het Willemdok in 2000 vormde een eerste belangrijke stap in de opwaardering van de buurt. Datzelfde jaar vestigde onder meer de regionale televisiezender ATV zich in de gloednieuwe Hangar 26/27 langs de Schelde. In 2006 verhuisde het stadsarchief van Antwerpen naar het Sint-Felixpakhuis. Vandaag wordt er hard gewerkt aan de bouw van het MAS en aan de aanleg van pleinen, straten en dokranden. Oude Dokken oppervlakte: 27 ha aantal woningen in 2008: 479 toekomstig aantal woningen: 996 aantal bewoners in 2008: 762 toekomstig aantal bewoners: 1.794 timing aanleg openbaar domein: in uitvoering aantal ligplaatsen in de passantenhaven Willemdok: 300 HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 29

Projecten in de wijk Oude Dokken DOKRANDEN WORDEN PROMENADE De kaaien rond de Oude Dokken zijn omgevormd tot een aangename promenade. Er kwamen aanplantingen, aangepaste verlichting en zitbanken met een open zicht op de dokken. Open zicht op het water Om terug een rechtstreeks contact met het water en de dokken te krijgen, zijn de meeste groezelige bovengrondse parkeerplaatsen verdwenen. Om de parkeerdruk op te vangen is er onder de Godefriduskaai een nieuwe parkeergarage geopend. Deze ondergrondse parking telt drie verdiepingen en biedt plaats aan 450 voertuigen. De in- en uitgang bevinden zich in de Zeevaartstraat. Aangename promenade Het ontwerp van de dokranden is gebaseerd op de principes uit het Groenplan en het Beeldkwaliteitplan Buitenruimte. De wandelesplanades in arduin en platinnes, zitbanken en grote plantvakken met boomgroepen zijn hier voorbeelden van. Bij de heraanleg werd ook zoveel mogelijk geprobeerd om de sfeer en de uitstraling van Het Eilandje te respecteren. Het Antwerpse architectenbureau FDA tekende de plannen hiervoor uit naar het beeld van het Groenplan van Michel Desvigne. Het advies en studiebureau Technum Hasselt stond FDA bij tijdens de uitvoering van de werken. Heraanleg gebeurt in verschillende fasen In 2000 startte de stad met de heraanleg van de Napoleonkaai. De heraanleg van de andere kaaien rond de Oude Dokken, uitgevoerd in opdracht van het Gemeentelijk Havenbedrijf, begon in 2006 en is opgesplitst in vier stukken: de Entrepotkaai de Godefriduskaai en de Zeevaartstraat de Sint-Aldegondiskaai het verlengde van de Napoleonkaai en de Sint-Laureiskaai. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 31

JACHTHAVEN WILLEMDOK gerealiseerd in 2000 Naast de jachthaven op de Antwerpse Linkeroever, beschikt Antwerpen sinds 2000 over een tweede aanmeerplaats op de rechteroever. De jachthaven Willemdok ligt in Het Eilandje, op wandelafstand van het historische stadscentrum en beschikt over 300 aanmeerplaatsen. Passanten-jachthaven voor toeristen Het Gemeentelijk Havenbedrijf gaf destijds de opdracht voor de bouw van de jachthaven, het stadsbestuur investeerde vooral in een onthaalinfrastructuur. Zo kwam er een gebouw met centrale voorzieningen en een vaste toegangsconstructie vanaf de wal. De stad wilde van het Willemdok vooral een passanten-jachthaven maken voor het groeiende aantal boottoeristen dat in korte tijd een aantal trekpleisters wil bezoeken. Uitbreiding in 2004 Het Willemdok is ondertussen ruim gekend als aantrekkelijke jachthaven. Het succes was zelfs zo groot dat de aanlegsteigers aan de kant van de Godefriduskaai niet langer volstonden om te voldoen aan de enorme vraag. Daarom was het nodig om extra steigers te plaatsen in het Willemdok, ter hoogte van de Napoleonkaai en de Entrepotkaai. Dat gebeurde in 2004. Vandaag biedt de jachthaven 300 meerplaatsen op loopafstand van het historische centrum. Blauwe Vlag voor milieubewuste jachthaven Het Willemdok is één van de zeven milieubewuste jachthavens die in 2007 de Blauwe Vlag heeft gekregen van de Bond Beter Leefmilieu (BBL). Dat is een kwaliteitskeurmerk voor stranden, zwemvijvers en jachthavens. Dit bewijst dat de jachthaven voldoet aan strikte normen voor waterkwaliteit, milieu-educatie en informatie, milieubeheer en veiligheid. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 33

SINT-FELIXPAKHUIS OMGEVORMD TOT FELIXARCHIEF gerealiseerd in 2006 Het historische Sint-Felixpakhuis op Het Eilandje kreeg een ingrijpende renovatie. Nadat het ruim 25 jaar lang heeft leeggestaan, biedt het sinds 2006 onderdak aan het Antwerpse stadsarchief onder de nieuwe naam FelixArchief. Beschermd monument Het Sint-Felixpakhuis ligt tussen de Godefriduskaai en de Oude Leeuwenrui op Het Eilandje. Het staat sinds 1976 op de lijst van beschermde monumenten. Daarom ging er tijdens de restauratiewerken veel aandacht naar de oorspronkelijke architectuur van het gebouw. Het Gentse architectenbureau Robbrecht-Daem heeft de plannen hiervoor uitgetekend. De stad heeft er alles aan gedaan om in het nieuwe FelixArchief het authentieke karakter van het pakhuis zoveel mogelijk te bewaren. Eén van de blikvangers is een 70 meter lange lichtstraat door het gebouw die de verbinding vormt tussen de historische binnenstad en Het Eilandje. Verhuis van het stadsarchief Achter de prachtige gevel kunt u in het verleden van Antwerpen duiken. Het stadsarchief bewaart alle documenten van de stedelijke administratie sinds de 13de eeuw. U vindt er ook archieven terug van een aantal instellingen, bedrijven, verenigingen, particulieren en families. Dit alles is goed voor meer dan veertien kilometer archieven of ruim 100.000 archiefdozen. Wilt u meer weten over de geschiedenis van uw Antwerpse familie, straat of wijk? Ben je op zoek naar de bouwvergunning of plannen van het huis dat u in Antwerpen hebt gekocht? Of kijkt u graag naar oude foto s van Antwerpen? U kunt sinds 2006 al deze gegevens en nog veel meer gratis raadplegen in de leeszaal van het FelixArchief. De stad heeft ruim 25 miljoen euro geïnvesteerd in de renovatie. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 35

MUSEUM AAN DE STROOM [MAS] in uitvoering Op het eiland tussen het Willemdok en het Napoleondok verrijst het nieuwe Museum aan de Stroom, kortweg het MAS. Het MAS wordt een museum dat het verhaal vertelt over de stad, haar inwoners, de stroom en de haven. Het programma ervan zal één kernwaarde hebben: het maritieme karakter. Panoramisch uitzicht over Antwerpen Het Nederlandse architectenbureau Neutelings-Riedijk heeft het nieuwe museum ontworpen. Samen met de Boerentoren, de politietoren en de kathedraal zal het MAS-dak een fantastisch uitzicht bieden over heel Antwerpen. Onderweg naar boven krijg je als bezoeker door grote ramen telkens nieuwe en indrukwekkende vergezichten op stad, rivier en dokken. Zo zullen ook die deel uitmaken van het museum. Vitrinekast met verschillende collecties Het MAS wordt een reusachtige vitrinekast waarin grote iconen uit het collectieve Antwerpse geheugen staan opgesteld. Om een volledig en samenhangend verhaal te kunnen vertellen zal het museum niet alleen de collecties van het Nationaal Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum en (delen van) het Vleeshuis huisvesten, maar moet het ook kunnen putten uit de collecties van de andere Antwerpse musea. MAS opent in 2010 Het museum wil een culturele boost in het gebied teweegbrengen. Het MAS maakt deel uit van een denkbeeldige culturele as die van noord naar zuid loopt, over Het Eilandje. Deze lijn verbindt heel wat cultuur- en recreatiefuncties, zoals het toekomstige Red Star Line museum en het Ballet van Vlaanderen. Op de site is ook een infopunt waar u terecht kunt met vragen en een blik kunt werpen op de maquette en de plannen. Het project kost ruim 50 miljoen euro en wordt gefinancierd door de stad, het Vlaams Gewest en de privésector. Ook particulieren en verenigingen kunnen hun duit in het zakje doen door één van de meer dan 3.000 MAS-handjes te sponsoren die aan de gevel komen. De werken aan het MAS zijn in 2006 gestart en duren tot 2010. MUSEUMPLEIN OP DE HANZESTEDENPLAATS in uitvoering Aan de Hanzestedenplaats, voor het Museum aan de Stroom, komt een groot publiek plein. Dit museumplein heeft meer dan één ambitie: het wordt een rustplek, een oriëntatieplatform en een ontmoetingsplaats als opwarmer voor een bezoek aan het MAS. Dit nieuwe plein zal als het ware een scharnier zijn tussen haven en oude stad. Op het plein zelf komen museumstukken. Paviljoentjes en tussenliggende terrassen zorgen voor een gezellig sfeertje. Het plein moet samen met het MAS klaar zijn. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 37

BONAPARTEDOK WORDT MUSEUMHAVEN gepland voor 2010 Het Bonapartedok, het oudste dok van Antwerpen, krijgt een nieuwe functie als museumhaven. Als bezoeker kunt u er binnenkort tal van historische boten bewonderen. De museumhaven moet een aantrekkelijke en bruisende plek worden met tal van evenementen en tentoonstellingen in en langs het water. De pas gerestaureerde Nassaubrug vormt de poort tot de nieuwe museumhaven en benadrukt het historisch kader van de Oude Dokken. De museumhaven gaat in 2010 open. NIEUW ELAN VOOR HET VAN SCHOONBEKEPLEIN in uitvoering Het Van Schoonbekeplein ligt in het verlengde van het toekomstige museumplein voor het MAS en vormt letterlijk de link met de naastliggende wijk het Schipperskwartier. De stad geeft dit plein een grondige facelift volgens een ontwerp van het Nederlandse bureau West 8. Het wordt niet alleen een verbindingsstuk, maar vooral ook een aangename plek om te kuieren met veel ruimte voor voetgangers, groen en terrassen. De werken zijn eind 2008 klaar. ZIJSTRATEN KRIJGEN NIEUW KLEEDJE in uitvoering Naast de dokranden worden ook de zijstraten van de Oude Dokken heraangelegd. Dat gebeurt door het district Antwerpen. Het gaat om volgende straten: Adriaan Brouwersstraat Giststraat Spanjaardsteeg Bataviastraat Nassaustraat Nassaustraatje Verbindingsdok Westkaai en Oostkaai Bordeauxstraat Kribbestraat het zuidelijke stuk van de Napelsstraat. De werken gebeuren in verschillende fases tussen 2008 en 2013 en zullen ruim twee miljoen euro kosten. De heraanleg van de Nassaustraat gebeurt voor een stuk met aanvullende Europese subsidies. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 39

PARKBRUG VAN EN NAAR SPOOR NOORD gepland vanaf 2010 Het Eilandje krijgt een veilige en rechtstreekse link met het nabijgelegen Park Spoor Noord. Daarom zal de stad een parkbrug aanleggen over de Italiëlei, ter hoogte van de Noorderplaats. Het gaat om een verkeersveilige verbinding voor zwakke weggebruikers, die het park voor meer wijken toegankelijk maakt dan alleen Dam en Antwerpen-Noord. De brug heeft een lengte van 60 meter en is ontworpen door Ney & Partners. Doordat ze op een strategische plaats aan de noordelijke kop van de Leien komt en opgehangen zal worden tussen twee gebouwen, zal ze ook dienst doen als stadspoort. De brug vormt meteen een makkelijke toegang tot de toekomstige hogeschool en het geplande centrumziekenhuis die op de kop van Spoor Noord komen. De werken aan de brug starten vanaf 2010. WOONCOMPLEX KONINKLIJK ENTREPOT gerealiseerd in 2005 Het Koninklijk Entrepot is een prestigieus wooncomplex, vlak naast het Willemdok, langs de Entrepotkaai. Het project staat op de site van de voormalige koninklijke stapelhuizen. Het opvallende, witte gebouw bestaat uit een beperkt aantal kantoren op het gelijkvloers, met daarboven luxe appartementen met een schitterend zicht op de Oude Dokken. Het gebouw is van de hand van de Berlijnse architect Hans Kollhoff die in opdracht van Project² werkte. Het Koninklijk Entrepot biedt een tegengewicht aan de vele kantoorgebouwen tussen het Willemdok en de Italiëlei. Het gebouw was in 2005 klaar. NORTHGATE BUILDING MET HOGE TOREN in uitvoering De Northgate Building komt aan de Noorderplaats, op de hoek van de Italiëlei en de Londenstraat. Er komt een woontoren van 24 verdiepingen en een lager kantoorgebouw. De hoge toren zal een belangrijke landmark zijn op het einde van de Leien. De toren en het lagere gebouw zijn met elkaar verbonden door een sokkel. Hierop zal de parkbrug komen liggen die Het Eilandje met Spoor Noord verbindt. Het Antwerpse architectenbureau Christine Conix tekende de plannen in opdracht van de nv AMCA. De werken zijn in 2007 gestart en duren tot 2010. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 41

HANGAR 26/27 LANGS DE SCHELDE gerealiseerd in 2000 Hangar 26/27 ligt in het westen van Het Eilandje, vlak naast de Schelde, aan de Rijnkaai. Het gebouw was vroeger een opslaghangar voor havenactiviteiten. In 2000 kreeg het karaktervolle Hangar 26/27 een nieuw kleedje, ontworpen door het Antwerpse architectenbureau Chris Poulissen. Vandaag herbergt het een waaier aan publieksgerichte functies zoals de regionale zender ATV, andere mediabedrijven, congresruimten en horeca. INVULPROJECTEN VERVOLLEDIGEN DE WIJK Naast de grotere ontwikkelingen rond de Oude Dokken zijn er ook heel wat kleinere projecten in de bestaande bouwblokken, zowel renovaties als nieuwbouw. Deze gebouwen bevatten meestal een combinatie van appartementen of lofts op de verdiepingen en een gelijkvloers met handel, kantoren, cafés of restaurants. Een deel van de invulprojecten bevat enkel kantoren. Eén van de meest bekende invulprojecten is de renovatie van het Godfried-pakhuis dat nu het modeatelier van Dries Van Noten huisvest. De invulprojecten slaan een brug tussen de grote projecten en de bestaande gebouwen. Ze zorgen ervoor dat de heropleving van de wijk meer gelijkmatig gebeurt. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 43

Monumenten in de wijk Oude Dokken IN DE WIJK OUDE DOKKEN ZIJN VERSCHILLENDE GEBOUWEN, DOKRANDEN EN BRUGGEN HISTORISCH BESCHERMD. DAARNAAST HEEFT DE STAD HEEL WAT PAKHUIZEN EN GEBOUWEN ALS BEELDBEPALEND BESTEMPELD MET DE BEDOELING ZE TE BEWAREN. Beschermde monumenten Brouwershuis Huis Gulde Ster Pakhuis Ahrant Pakhuis Rubens Zuid Pakhuis Werf en Vlasnatie Houten afdak Nassaubrug en bedieningshuis Nassaubrug kaapstanders Pakhuis Michiels-Loos Verbindingsdok Willembrug Willemdok kaaimuren Bonapartedok kaaimuren Tavernierkaai Havenkranen Loodswezen Pakhuis Rubens Noord Pakhuis Godfried Pakhuis Marnix Pakhuis Sint-Felix Loodswezen technische dienst Monument Gesneuvelde Zeelieden Margueriedok Van Haverbekegebouw HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 45

Montevideowijk Projecten Kattendijksluis Limaplein 6 torens op Kattendijkdok Westkaai Riviercruises De Shop Montevideomagazijnen Red Star Line Ballet Van Vlaanderen HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 47

Montevideowijk wordt culturele trekpleister DE MONTEVIDEOWIJK WORDT EEN BRUISEND STUKJE EILANDJE. PROJECTEN ZOALS DE SHOP, HET MONTEVI- DEOPAKHUIS, HET RED STAR LINE MUSEUM EN DE TORENS LANGS HET KATTENDIJKDOK ZULLEN ER VOOR EEN LEVENDIGE SFEER ZORGEN. DE STAD ZAL OOK HET LIMAPLEIN AANLEGGEN EN DE KATTENDIJKSLUIS GAAT OP- NIEUW OPEN DANKZIJ EEN UNIEKE ROLBRUG. DE AANLEG VAN DE NIEUWE MONTEVIDEOWIJK VINDT PLAATS TUSSEN 2008 EN 2012. Oorsprong van benaming Het Eilandje Historisch gezien is de Montevideowijk het oorspronkelijke Eilandje. De wijk is volledig omgeven door water: de Schelde in het oosten, het Kattendijkdok in het westen en het Bonapartedok in het zuiden. Toen vroeger alle bruggen over de dokken opgehaald waren, was de buurt volledig afgescheiden van haar omgeving door water. Daaruit is de huidige naam Het Eilandje ontstaan. Karakteristieke gebouwen zoals die van de Red Star Line, de Montevideopakhuizen en de Shop herinneren aan het rijke verleden van dit stukje stad. De stad wil al deze historische gebouwen nu in ere herstellen en opnieuw in gebruik nemen. Deel van de culturele as De Montevideowijk maakt ook deel uit van een denkbeeldige lijn die tal van culturele en recreatieve toplocaties in de stad met mekaar verbindt. Deze zogenoemde culturele as loopt vanuit de binnenstad, over de Oude Dokken naar het noorden van de Montevideowijk. Onder andere het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, het MAS, het Montevideopakhuis en de Shop worden zo verbonden. Om de toekomstige toestroom van bezoekers op te vangen, willen het stadsbestuur en De Lijn een nieuwe tramlijn langs de kaaien. Meer informatie over tramlijnen op Het Eilandje vindt u op pagina 19. Montevideowijk oppervlakte: 10 ha aantal wooneenheden: 91 toekomstig aantal wooneenheden: 496 aantal bewoners: 128 toekomstig aantal bewoners: 939 timing aanleg openbaar domein: 2009-2013 gemiddeld aantal riviercruiseschepen in het Kattendijkdok tussen 2004 en 2008: 308 HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 49

Projecten in de Montevideowijk BALLET VAN VLAANDEREN gerealiseerd in 1995 Het Ballet van Vlaanderen werd in 1969 opgericht ter bevordering van de danskunst in Vlaanderen. Omdat hun eerdere vestigingsplaatsen in de Kerkstraat en de Keizerstraat niet meer voldeden, verhuisde het Koninklijk Ballet in 1995 naar de huidige locatie aan Kattendijkdok Westkaai. Hier hebben ze studio s, ateliers en repetitieruimten. Het Ballet van Vlaanderen geeft ook eigen voorstellingen in het theater in hetzelfde gebouw. KATTENDIJKSLUIS GAAT OPNIEUW OPEN in uitvoering Waterwegen en Zeekanalen (W&Z) start in 2008 met de restauratie van de Kattendijksluis en de aanleg van een indrukwekkende rolbrug over het sluizencomplex. De Kattendijksluis gaat opnieuw open zodat schepen opnieuw rechtstreeks vanaf de Schelde het Kattendijkdok kunnen invaren. Voor de sluis zal de stad later het nieuwe Limaplein aanleggen. De Kattendijksluis en de bijhorende rolbrug gaan in 2010 open. NIEUW, BRUISEND LIMAPLEIN AAN HET WATER gepland vanaf 2012 Tegenover de Montevideopakhuizen, aan de Kattendijksluis, wil de stad een nieuw plein aan het water aanleggen, het Limaplein. Het plein krijgt een open karakter zodat het een ideale plek wordt voor evenementen. Langs het Montevideopakhuis en ter hoogte van de Shop is er ruimte voorzien voor terrassen. Zo zal het plein ook levendig zijn wanneer er geen evenementen plaatsvinden. De aanleg van het Limaplein staat vanaf 2012 op het programma, wanneer het laatste werfverkeer van de bouwprojecten de wijk heeft verlaten. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 51

RED STAR LINE WORDT MIGRATIEMUSEUM in uitvoering De stad zal de gebouwen van de Red Star Line binnenkort in ere herstellen. De vroegere rederij zal omgevormd worden tot een museum over migratie. Op dit moment buigt de stad zich over de plannen. Hierin zullen de buitengevels zoveel mogelijk behouden blijven. Geschiedenis: drie miljoen emigranten naar VS Tussen 1873 en 1935 brachten de schepen van Red Star Line bijna drie miljoen emigranten van Antwerpen naar Canada en het beruchte Ellis Island in Amerika. Een deel van de magazijnen werd toen gebruikt als gezondheids- en administratiecentrum. De emigranten ondergingen er testen en werden er ontsmet, terwijl ambtenaren nakeken of ze administratief in orde waren. Nieuwe bestemming als museum De drie gebouwen aan de Rijnkaai vormen een waardevol historisch complex en zijn een deel van het gemeenschappelijke geheugen van de havenstad. Ze stonden lang leeg en smeekten om een nieuwe bestemming. De stad Antwerpen kocht ze in april 2005 om er een plek van te maken waar je stil kunt staan bij de emigratie van destijds én bij de moderne invulling ervan. Toparchitecten tekenen plannen uit Het Amerikaanse architectenbureau Beyer Blinder Belle Architects uit New York zal het Red Star Line Museum ontwerpen. De architecten plannen een zachte restauratie met behoud van de authentieke sfeer van de bescheiden, ruwe gebouwen. Sinds september 2006 is ook het derde, meest authentieke gebouw van de Red Star Line, op de hoek van de Rijnkaai en de Montevideostraat, als monument beschermd. Het gebouw zal in totaal zes à zeven miljoen euro kosten en opent in 2011. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 53

ZES HOGE TORENS LANGS KATTENDIJKDOK WESTKAAI in uitvoering Projectontwikkelaar Project² is gestart met de bouw van de eerste twee woontorens aan Kattendijkdok Westkaai. In totaal komen er zes moderne torens van 60 meter hoog. Er komen vooral appartementen, verdeeld over 16 verdiepingen. Een ondergrondse parkeergarage zorgt ervoor dat de publieke ruimte langs het Kattendijkdok zoveel mogelijk vrij blijft. Op het gelijkvloers komen buurtwinkels, cafés en restaurants. Samen met de geplande terrasjes, banken en groene parkvakken zullen ze voor een levendige sfeer zorgen met een schitterend uitzicht op het Kattendijkdok. Architectenbureaus Diener, Chipperfield, Gigon & Guyer tekenden de plannen van telkens twee torens. De tussenliggende parkvakken zijn van de hand van Michel Desvigne, die ook het groenplan ontwierp. De eerste twee torens komen langs de kant van de Londenbrug en moeten eind 2009 klaar zijn. Daarna start de bouw van de andere torens, telkens per twee. Het zal nog tot 2013 duren voordat alle werken afgerond zijn. RIVIERCRUISES MEREN AAN IN HET KATTENDIJKDOK Sinds 2002 kunnen schepen voor riviercruises niet alleen op de Scheldekaaien, maar ook in het Kattendijkdok en het Willemdok aanmeren. Het riviercruisetoerisme kent de jongste jaren een groeiend succes, in 2007 bezochten ruim 475 riviercruiseschepen Antwerpen. Maar liefst 390 daarvan kozen voor het Kattendijkdok of het Willemdok als aanmeerplaats. Naast de cruises laat de stad in het Kattendijkdok ook nog ruimte voor het vertrek van rondvaarten en voor het aanmeren van horeca- en evenementenschepen. HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 57

MONTEVIDEOPAKHUIS KRIJGT NIEUWE BESTEMMING gepland vanaf 2008 Binnenkort worden de Montevideomagazijnen in hun oude glorie hersteld. De gevels van het historische gebouw ondergaan een grondige renovatie. Langs de kant van de Kattendijksluis komt er een nieuw en transparant kopgebouw. In de magazijnen komen er nieuwe, aantrekkelijke functies en onder het complex komt een parkeergarage. Geschiedenis van de Montevideomagazijnen De Montevideomagazijnen werden in 1895 opgericht in een herkenbare industriële architectuur die typisch is voor de oude Antwerpse haven: grote, hoge ruimtes met vrije opdelingsmogelijkheden en een ruime lichtinval. Tot de jaren 1950 dienden de magazijnen nog als opslagplaats voor het Engelse leger. De Montevideomagazijnen worden vandaag gerenoveerd door een private ontwikkelaar. De Antwerpse bureau s Poulissen en Meta maken het ontwerp. Complete renovatie en nieuwe bestemmingen In de magazijnen komen er nieuwe, levendige functies zoals handel, cultuur of horeca. Het project voorziet ook een ondergrondse parkeergarage. Tegenover het gebouw, aan de Kattendijksluis zal de stad ook het nieuwe Limaplein aanleggen. De werken aan het Montevideopakhuis starten in 2008 als de ontwikkelaar de nodige vergunningen heeft gekregen van de stad. DE SHOP WORDT EEN LEVENDIGE TREKPLEISTER in uitvoering De Shop is voor de dokwerkers even legendarisch als t Klein Kasteeltje destijds voor de legerrecruten. Het was namelijk het aanwervingslokaal voor onder andere scheepsherstellers. Vandaag wacht de Shop - op de hoek van de Rijnkaai en de Braziliëstraat - een nieuwe toekomst. De Shop krijgt een grondige renovatie en nieuwe functies. Die zullen voor een levendige, continue stroom van activiteiten zorgen. De Shop moet uitgroeien tot een echte trekpleister op Het Eilandje. Het Antwerps bureau Jo Peeters architecten staat in voor de renovatieplannen. In 2008 start de projectontwikkelaar met de uitvoering. STRATEN EN PLEINEN IN EEN NIEUW KLEEDJE gepland vanaf 2010 De stad wil gelijklopend met de verschillende bouwprojecten in de Montevideowijk ook de publieke ruimte heraanleggen. Vanaf 2010 start de stad met de Braziliëstraat en het zuidelijke deel van Kattendijkdok Westkaai. Het noordelijke deel van de Montevideowijk, waaronder ook het Limaplein, volgt later. De stad investeert hier ongeveer vijf miljoen euro HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 59

Monumenten in de Montevideowijk In de Montevideowijk zijn naast een aantal historische gebouwen ook de kaaimuren en de Kattendijksluis beschermd als monument. Deze historische elementen zullen straks een mooi contrast vormen met de nieuwe glazen torens op de Westkaai. Volgende monumenten zijn beschermd: Beschermde monumenten Kattendijksluis Red Star Line Montevideomagazijnen De Shop Kattendijksluis kaapstaanders Kaaimuren Kattendijkdok Havenkranen Rijnkaai HET EILANDJE STADSVERNIEUWING IN ANTWERPEN 61