Biologie Samenvatting H11+12 11.1 Puberteit Hoe noem je de verschillen tussen jongens en meisjes? Alle kenmerken waarin jongens en meisjes verschillen, heten geslachtskenmerken. Primaire geslachtskenmerken: zijn vanaf de geboorte zichtbaar: penis, balzak, schaamlippen. Puberteit: periode tussen 10 en 16 jaar dat de verschillen tussen jongens en meisjes veel groter worden. Secundaire geslachtskenmerken: de lichamelijke verschillen tussen jongens en meisjes die ontstaan tijdens de puberteit. Tertiaire geslachtskenmerken: verschillen in kleding, gedrag, denken en doen tussen jongens en meisjes. (zie bron 1 ) Hoe ontstaan de veranderingen in de puberteit? De veranderingen in de puberteit ontstaan onder invloed van regelstoffen of hormonen. worden gemaakt in hormoonklieren. belangrijkste hormoonklier : hypofyse. klein orgaantje onder hersenen. Hypofyse geeft aantal verschillende hormonen af aan het bloed Één van die hormonen zorgt aan het begin van de puberteit voor de productie van geslachtshormonen bij jongens zaadballen maken geslachtshormoon zorgen voor het ontstaan van secundaire geslachtskenmerken tijdstip dat de hypofyse geslachtshormonen afgeeft, is niet bij iedereen gelijk tertiaire geslachtskenmerken ontwikkelen zich opeens ook snel verschil in kleding, gedrag, denken en doen tussen jongens en meisjes wordt steeds groter. Wat verandert er in de puberteit? In de puberteit groeispurt (je groeit heel snel) je beweegt vaak slungeling omdat je botten eerder groeien dan je spieren. Door verstopte talgklieren jeugdpuistjes (acne) zweet gaat ook meer ruiken meisjes ongesteld jongens zaadlozingen jongens en meisjes kunnen vanaf dan samen kinderen krijgen Welke levensfasen zijn er?
Mensenleven kun je verdelen in een aantal levensfasen: baby, peuter, kleuter, kind, puber, volwassene en oudere. elke fase heeft ontwikkelingen Lichamelijke ontwikkeling: (zie bron 4) spieren zijn pas ontwikkeld als je volwassen bent als je ouder wordt neemt het weer af Geestelijke ontwikkeling: is de groei en ontwikkeling in wat je met je verstand kunt en doet. bijv. praten en lezen. maar bijv. ook zelfstandig worden en kunnen zorgen voor anderen.
12.1 Man en vrouw Wanneer is een jongen vruchtbaar? Begin puberteit hypofyse maakt meer hormonen komen via het bloed bij de zaadballen onder invloed van dat hormoon gebeuren er 2 dingen: 1. Zaadballen: beginnen met de productie van zaadcellen (bron 1) nadat zaadcellen ontstaan zijn, worden ze in de bijballen opgeslagen (zie bron 2) 2. Zaadballen beginnen geslachtshormoon testosteron te produceren. zorgt voor het ontstaan van de secundaire geslachtskenmerken. Soms krijgt een jongen een natte droom zaadlozing sperma uit de penis gekomen een jongen merkt dat hij vruchtbaar is als hij zijn eerste zaadlozing heeft. zaadcel kan een eicel van een meisje bevruchten. Wat is sperma? Als een jongen of man opgewonden raakt erectie penis wordt stijf omdat er extra bloed naar de zwellichamen gaat (zie bron 2) door de vele tastzintuigjes eikel is het gevoeligste deel van de penis. prikkelen van de eikel tijdens erectie kan zaadlozing veroorzaken jongen of man komt klaar Bij een zaadlozing zaadcellen uit de bijballen gaan door de zaadleiders naar de prostaat zaadcellen komen eerst nog langs de zaadblaasjes er wordt vocht zaadvocht toegevoegd aan de zaadcellen. bij de prostaat zaadblaasjes en zaadvocht komen in de urinebuis prostaat voegt ook zaadvocht toe mengsel van zaadvocht en zaadcellen is sperma via urinebuis gaat sperma uit de penis. tijdens zaadlozing prostaat zwelt op en knijpt de urinebuis af, zo kan er geen urine en sperma tegelijk uit de penis komen. (bekijk bron 2 goed) Wanneer is een meisje vruchtbaar? Bij geboorte meisje veel onrijpe eicellen (bron 3) onrijpe eicellen zitten in twee eierstokken (bron 4) elke eierstok heeft 200.000 onrijpe eicellen Een meisje wordt in de puberteit vruchtbaar, als er eicellen rijp worden. signaal voor de eierstokken komt ook door hormonen uit de hypofyse. in de eierstokken geslachtshormoon oestrogeen geproduceerd zorgt voor het ontstaan van de secundaire geslachtskenmerken bij meisjes.
Hoe ontstaat een rijpe eicel? Iedere vier weken in een van de eierstokken een eicel rijp (bron 5) eicel ligt in een follikel als eicel rijpt, follikel neemt steeds meer vocht op eicel wordt ook groter door vocht en voedingsstoffen op te nemen. wordt zo groot als een speldenkop na 14 dagen follikel barst open Het vrijkomen van een eicel uit de eierstokken heet eisprong of ovulatie na ovulatie eicel komt in de eileider. eileider vervoert de eicel in de richting van de baarmoeder via vagina en baarmoeder kunnen zaadcellen bij de eicel komen bevruchting vind plaats in eileider. meestal zijn er geen zaadcellen, dus geen bevruchting meisje wordt ongesteld Een meisje merkt aan haar eerste ongesteldheid of menstruatie dat ze vruchtbaar is.
12.2 Bevruchting Wanneer wordt een vrouw ongesteld? Kijk naar bron 1 1. Eicel rijpt in een van de eierstokken 2. Het baarmoederslijmvlies wordt dikker en er groeien meer bloedvaten in. Daardoor wordt de baarmoeder geschikt om een baby te laten groeien. 3. Na ongeveer twee weken is de eisprong. Na de eisprong blijft de eicel nog 12 tot 24 uur leven. Wordt de eicel niet bevrucht dat gaat zij dood. 4. Het verdikte baarmoederslijmvlies is niet meer nodig en laat na nog twee weken los. Stukjes van dit slijmvlies druppelen samen met wat bloed uit de vagina. Dat heet menstruatie of ongesteld zijn. Na menstruatie alles begint weer opnieuw Wat er van de ene menstruatie tot de volgende gebeurt, heet de menstruatiecyclus. Menstruatie wordt geregeld door hormonen begin menstruatie er groeit onder invloed van hormoon uit hypofyse een follikel groeien. eicel in follikel rijpt tijdens groeien produceert de follikel steeds meer het hormoon oestrogeen (bron 1) 3 gevolgen 1. Er gaan geen andere eicellen rijpen. 2. Het baarmoederslijmvlies wordt dikker 3. Zit er veel oestrogeen in het bloed dat geeft de hypofyse een seintje voor de ovulatie. Na ovulatie follikel gaat behalve oestrogeen ook het hormoon progesteron produceren. stimuleert de groei en doorbloeding van het baarmoederslijmvlies. als de eicel niet bevrucht is productie van progesteron en oestrogeen neemt af de cyclus begint opnieuw. Hoe ontstaat een baby? Tijdens geslachtsgemeenschap sperma in de vagina, vlak bij de baarmoedermond (bron 2) bij een zaadlozing 3 ml sperma vrij ( 20 tot 300 miljoen zaadcellen) op weg naar rijpe eicel zwemmen door baarmoeder en eileiders er komt uiteindelijk maar een klein deel van de zaadcellen bij de rijpe eicel terecht (als die er is) Één zaadcel nodig om eicel te bevruchten kop dringt zaadcel binnen (bron 3) kern van zaadcel versmelt met de kern van eicel tot één nieuwe kern: bevruchting na het binnendringen wordt de buitenste laag van de eicel ondoordringbaar voor
andere zaadcellen (bron 4) eicel gaat zich delen tijdens groei zijn er voedingsstoffen opgenomen energie uit voedingsstoffen gebruikt de eicel om te delen. Kleine bolletje cellen ontstaat terwijl de eicel door de eileider naar de baarmoeder gaat. gaat vastzitten in baarmoederslijmvlies dat heet innesteling bolletje groeit uit tot baby. Hoe voorkom je een zwangerschap? Voorbehoedmiddel: is om te voorkomen dat de vrouw zwanger wordt. voldoet aan 3 eisen: 1. Het voorkomt zwangerschap 2. Het is makkelijk in het gebruik 3. Het is niet schadelijk voor je gezondheid (zie bron 5) Condoom voldoet aan de 3 eisen beschermt tegen soa s je hebt ook een vrouwencondoom zakje dat in de vagina wordt geschoven wordt minder gebruikt het is duurder en lastiger De pil bevat de hormonen progesteron en oestrogeen er rijpt geen eicel in de eierstok wordt 21 dagen ingenomen daarna pauze dan wordt de vrouw ongesteld. de pil krijgt je op doktersrecept. Spiraaltje wordt in de baarmoeder geplaatst. bevruchte eicel kan niet innestelen en uitgroeien tot een baby. Pil en spiraaltje beschermen niet tegen soa s. Wat kun je doen bij een noodgeval? Je kan onbedoeld toch zwanger worden. morningafterpil: deze pil moet je binnen 72 uur na de seks innemen. toch zwanger overtijdbehandeling: je mag niet langer dan 16 dagen over tijd zijn. Langer dan 16 dagen: abortus: moet uitgevoerd worden in een kliniek je mag niet langer dan 20 weken over tijd zijn. Wat is sterilisatie? Sterilisatie: als je geen kinderen meer wil kies je voor deze definitieve oplossing. bij een man zaadleiders worden doorgesneden en afgebonden. bij een vrouw eileiders worden doorgeknipt gebeurt meestal bij mannen bij vrouwen is het ingrijpender.
Er verandert niks aan de seks man kan gewoon erectie en zaadlozing krijgen. 12.3 Zwanger Hoe weet je dat je zwanger bent? Na bevruchting bevruchte eicel gaat zich delen bolletje cellen nestelt zich in. heet nu een embryo embryo (placenta) produceert zwangerschapshormoon. zwangerschapstest toont dat hormoon aan in de urine. door het hormoon baarmoederslijmvlies blijft dik en er rijpen geen nieuwe eicellen in eierstokken. aan het uitblijven van menstruatie kun je ook zien of je zwanger bent (zie bron 1) voor meer aanwijzingen voor zwangerschap Hoe leeft het embryo in de baarmoeder? In de eerste 12 weken organen van embryo ontstaan (bron 2) hierna alleen nog groei en je noemt het kindje nu een foetus. plaats waar embryo is ingenesteld groeit de placenta of moederkoek. via navelstreng is dit verbonden met het embryo vruchtwater met vruchtvliezen beschermen de embryo tegen stoten. Navelstreng bestaat uit twee navelstrengslagaders en één navelstrengader (bron 3) in placenta lopen bloedvaten van embryo dicht langs bloedvaten van de moeder Van bloed van moeder voedingsstoffen en zuurstof via de navelstrengader naar bloed van embryo. Van bloed embryo koolstofdioxide en andere afvalstoffen via twee navelstrengslagaders naar bloed van de moeder. via de placenta ook andere stoffen bij het embryo komen placenta houdt veel schadelijke stoffen en ziekteverwekkers tegen geen nicotine, alcohol, medicijnen en drugs en rodehondvirus kunnen in de embryonale fase afwijkingen veroorzaken bij 1 op de 10 zwangerschappen eerste 12 weken iets fout embryo wordt afgestoten meestal vrouw krijgt een miskraam Hoe gaat de bevalling? Een zwangerschap duurt gemiddeld 280 dagen. baby wordt geboren eerst beginnen weeën wee: samentrekking van spieren in de baarmoederwand. door weeën baby komt met hoofdje in baarmoedermond. indalingsweeën starten soms al ruim voor geboorte. bevalling verloopt in 3 fasen: 1. Geboorte begint weeën komen met regelmatige tussenpozen. baarmoeder mond gaat open ontsluiting vruchtvliezen breken en vruchtwater loopt, via de vagina, naar buiten.
2. Ontsluiting volledig uitdrijving baby wordt met sterke persweeën naar buiten geduwd. 3. Nageboorte placenta komt samen met vruchtvliezen en stuk van de navelstreng naar buiten Na geboorte baby ademt. verloskundige maakt mondje schoon. navelstreng wordt dichtgeknepen met twee klemmen. wordt doorgeknipt Baby ligt niet altijd op de juiste manier in de baarmoeder. (bron 6) stuitligging en dwarsligging bij dwarsligging baby komt niet via de vagina arts besluit keizersnede. (bron 7) operatie, chirurg maakt snee onder in de buik. ook keizersnede als placenta voor de baarmoedermond ligt of als bekken te nauw zijn. Hoe ontstaat een tweeling? Soms groeien er twee baby s in de baarmoeder: een tweeling. eeneiige tweeling of twee-eiige tweeling naam zegt iets over aantal cellen waaruit de tweeling is ontstaan. Eeneiige tweeling: één eicel en één zaadcel. (bron 9) tijdens de eerste delingen van bevruchte eicel splitst het bolletje zich in tweeën. groeien elk uit tot een tweeling. hebben altijd hetzelfde geslacht en lijken heel erg op elkaar. Twee-eiige tweeling: twee eicellen tegelijk vrijgekomen in beide eierstokken een eicel gerijpt als allebei de eicellen worden bevrucht ontstaan er twee baby s. Bij twee-eiige tweeling twee placenta s en ieder embryo heeft eigen vruchtvliezen bij een eeneiige tweeling de splitsing voor de innesteling ieder embryo eigen placenta en vruchtvliezen als het na de innesteling splitst delen de embryo s de placenta en de vruchtvliezen. (zie bron 10) Waarom laten zwangere vrouwen een echo maken? Verloskundige onderzoekt zwangere vrouw en vraagt naar ziektes of aandoeningen binnen de families. verloskundige rekent datum geboorte uit. is het niet duidelijk wanneer de laatste menstruatie was wordt soms een echo gebruikt aan de grootte van het embryo kun je zien hoe oud hij is. meestal komt de baby eerder of later dan de uitgerekende datum Na eerste bezoek vrouwen gaan om de 3 of 4 weken verloskundige luistert naar het hartje en of de baby groeit. geeft de vrouw advies over voeding en leefwijze 20 ste week echo gemaakt kijkt of er afwijkingen aan de foetus te zien zijn. kijkt ook of het een jongen of een meisje is. ouders beslissen zelf of ze dat willen weten
Apparaat van de echo stuurt geluiden door de buik van de moeder. geluid wordt voor een deel teruggekaatst en weer opgevangen door het apparaat. geluid maakt baby zichtbaar op het scherm.