Biologie 2HAVO/VWO VOORTPLANTING Thema 4

Transcriptie

1 Biologie 2HAVO/VWO VOORTPLANTING Thema 4

2 Basisstof 1 Je verandert... Als een kind geboren wordt, kun je meteen zien of het een jongen of een meisje is. Dat zie je aan de geslachtskenmerken. Geslachtskenmerken die er bij de geboorte al zijn noem je primaire geslachtskenmerken. Bij de jongen de penis en de balzak, bij het meisje de vagina en de schaamlippen. Geslachtskenmerk = kenmerk waaraan je het geslacht van een mens herkent Lichamelijke veranderingen In de puberteit (rond je twaalfde) verander je lichamelijk en sociaal. Je krijgt bijvoorbeeld haar onder je oksels en rond je geslacht. Geslachtskenmerken die later pas ontstaan heten secundaire geslachtskenmerken. Vrouwen krijgen borsten en bredere heupen. Het ontwikkelen van de geslachtskenmerken is bij iedereen in een ander tempo. De één krijgt vroeg zijn groeispurt, de ander laat. De één krijgt vroeg groei van de penis, de ander wat later. Geestelijke veranderingen Ook ga je geestelijk veranderen. Je wordt langzaam volwassen, meisjes worden over het algemeen sneller volwassen dan jongens. In de puberteit ga je seksualiteit ook belangrijker vinden; je wordt verliefd, gaat zoenen, krijgt verkering en uiteindelijk kan dat leiden tot vrijen. Sociale veranderingen In de puberteit verander je ook sociaal. Je doet anders tegen je ouders en vrienden. Je kunt je onzeker voelen. Dat gaat weg naarmate je ouder wordt

3 Basisstof 2 Het voortplantingsstelsel van een man De teelballen produceren zaadcellen (spermacellen). De ballen hangen buiten het lichaam omdat het koeler moet zijn dan in de buikholte. De hormonen spelen een belangrijke rol, die worden gemaakt in de hormoonklieren en worden afgegeven aan het bloed. De hormoonklier, hypofyse, maakt hormonen die de teelballen stimuleren om zaadcellen te gaan maken. Bijballen = slaan tijdelijk de zaadcellen op Zaadleiders = vervoeren de zaadcellen Zaadblaasje en prostaat = voegen vocht en voedingsstoffen toe aan de zaadcellen Zaadcellen + vocht = sperma Top van de penis heet de eikel. Daar zit een soort velletje overheen, dat noem je de voorhuid. Dat moet je schoon houden tegen ontsteking. Als de penis stijf is noem je dat een erectie. De zwellichamen in de penis vullen zich dan met bloed

4 Een zaadcel kan zich voortbewegen met zijn zweepstaart. Zaadlozing geeft de man een lekker gevoel, dat noem je klaarkomen. Als de man zelf zorgt voor klaarkomen heet dit masturbatie of zelfbevrediging

5 Basisstof 3 Het voortplantingsstelsel van een vrouw De eicellen worden gemaakt in de eierstokken. Hypofyse maakt hormonen aan die de eierstokken stimuleren om eicellen te maken. Op 50 jarige leeftijd worden er minder hormonen aangemaakt. Dat noem je de overgang. Ovulatie Één keer in de vier weken komt er een eicel uit de eierstok. Dit noem je ovulatie of eisprong. De eicel gaat door de eileider naar de baarmoeder, als het daar niet bevrucht wordt, wordt het met bloed uitgescheiden. Bevruchting De bevruchting vindt plaats in de eileider. De zaadcel van de man komt daar als het ware de eicel tegen. Innesteling Als de celkern van de zaadcel in de eicel is gekomen, gaat het zich delen (Afbeelding 20). Het gaat dan door de eileider naar de baarmoeder. De wand van de baarmoeder heet het slijmvlies. Daar nestelt de bevruchte eicel zich in. Dat heet de innesteling

6 De uitwendige voortplantingsorganen van een vrouw Anus = daar poept de vrouw mee Vagina = daar gaat bij het vrijen de penis van de man in Urinebuis = daar plast de vrouw mee -6-

7 Basisstof 4 Menstruatie Als de eicel niet bevrucht wordt door een zaadcel, laat het baarmoederslijmvlies gedeeltelijk los. Dat wordt afgestoten, hierbij komt ook bloed vrij. Dit noem je menstruatie of ongesteld zijn. De stukjes baarmoederslijmvlies, het bloed en het slijm, worden afgevoerd door het samentrekken van de baarmoederwand. Dit voelt voor de vrouw als buikkrampen. Rond je 13 e wordt je voor het eerst ongesteld. In de overgang, als je ongeveer 50 jaar bent, stop je met menstrueren. Je kan, om het bloed op te vangen, maandverband of een tampon gebruiken. De menstruatiecyclus In afbeelding 27 kun je de dikte van het baarmoederslijmvlies zien. Aan het begin wordt een deel van het baarmoederslijmvlies afgestoten. Daarna wordt het weer dikker. Als er geen bevruchting is, begint de menstruatiecyclus op (ongeveer) de 28 e dag weer opnieuw

8 Basisstof 5 Seksualiteit Een speciale relatie onderhouden Als je van iemand echt houdt, kun je dat laten blijken door zoenen of strelen of knuffelen. Als je speciaal van iemand houdt kun je ook met diegene vrijen. Lust Seksualiteit kan mensen plezier geven, dat noem je lustbeleving. Je kunt opgewonden raken als je met iemand vrijt of door naar foto s of filmpjes te kijken van mensen die seks hebben. Als foto s of video s het doel hebben om mensen seksueel te prikkelen, noem je dat pornografie of porno. Een prostituee gaat met mensen naar bed voor geld. Seksuele voorkeuren Heteroseksueel = je voelt je seksueel aangetrokken tot personen van het andere geslacht Homoseksueel = je voelt je seksueel aangetrokken tot personen van hetzelfde geslacht Biseksueel = je voelt je seksueel aangetrokken tot personen van zowel hetzelfde als het andere geslacht Lesbisch = homoseksueel meisje of vrouw Transgenders = mensen die in het verkeerde lichaam zijn geboren (je wordt bijvoorbeeld geboren als man maar je voelt je een vrouw of andersom) Transseksueel = mensen die in het verkeerde lichaam zijn geboren en ook zijn of haar lichaam aan te passen Travestiet = iemand die zich kleed als iemand van het andere geslacht Androgyn uiterlijk = iemand heeft uiterlijke kenmerken van beide geslachten - 8 -

9 Seksueel geweld Seksueel geweld is als iemand gedwongen wordt tot seksuele dingen. Gedwongen seks door een familielid noem je incest. Er zijn ook ongewenste intimiteiten, bijvoorbeeld het knijpen in billen of ongevraagd aanraken. Aanranding is als iemand verkracht wordt. Er is dan geweld. Een loverboy is iemand die eerst aardig is tegen een meisje en haar een soort van verleidt, en later haar dwingt tot prostitutie

10 Basisstof 6 Geboorteregeling Geboorteregeling is dat de vrouw, meestal samen met de man, gaat beslissen of ze zwanger wilt worden of niet. Als ze niet zwanger wilt worden moet ze voorbehoedsmiddelen gebruiken. Zoals de condoom of de pil. Er bestaan ook onbetrouwbare methoden om niet zwanger te worden. Onbetrouwbare methoden Een oude methode om niet zwanger te worden is dat de man en vrouw niet vrijen in de vruchtbare periode. Dat is geen goede manier want voor elke vrouw is de vruchtbare periode weer anders. Een andere methode is coïtus interruptus. De man trekt zijn penis terug uit de vagina als hij het orgasme voelt aankomen. Maar dan zit er al wel voorvocht in de vagina, en in voorvocht zitten ook zaadcellen en dus kan de vrouw alsnog zwanger worden. Het condoom Een condoom gaat om de penis heen als hij stijf is, het sperma komt dan niet in de vagina maar in de condoom. Een condoom mag je maar één keer gebruiken. Als een condoom het CE-keurmerk is het goedgekeurd en is het dus veilig

11 De pil De pil bevat hormonen waardoor er bij de vrouw geen ovulatie meer komt, daardoor komen er dus geen eicellen vrij. De pil is heel betrouwbaar als voorbehoedsmiddel. De pillen werken alleen als ze elke dag worden ingenomen. Morning-afterpil = pil die grote hoeveelheden hormonen bevat, wordt de ochtend erna ingenomen door de vrouw Abortus Als een vrouw onbedoeld zwanger is geworden, kan zij abortus plegen. Bij de meest gebruikelijke methode, de zuigcurettage, wordt de baarmoeder met het embryo uit de vagina gezogen. Als de vrouw abortus wilt plegen, heeft ze eerst vijf dagen bedenktijd. Dit is wettelijk verplicht

12 Basisstof 7 Zwangerschap en geboorte Vrouwen kunnen een test doen waaruit ze kunnen leiden of ze zwanger zijn. Dat kan je gewoon bij de apotheek halen. Zwangerschap De eerste weken heet de baby een embryo. Na de achtste week na de bevruchting heet het een foetus. De moeder en het kind delen het bloed niet, het is gescheiden. De scheiding tussen het bloed van de moeder en het bloed van het kind heet de placenta of de moederkoek. De baby is met de navelstreng verbonden met de placenta

13 Om de baby zit een soort ballon, de vruchtvliezen. Daarin zit een beschermende vloeistof, het vruchtwater. Tijdens de zwangerschap ontwikkelen zich in de borsten van de vrouw melkklieren. Om na de geboorte het kind te voeden. De eerste weken voeding voor de baby: via baarmoederslijmvlies Later: via de placenta De bevalling Op een gegeven moment openen de baarmoederhals en baarmoedermond zich. Dat heet ontsluiting. De vruchtvliezen breken daarbij. Dat is een soort teken dat de baby geboren gaat worden. Daarna komt de uitdrijving, de baby wordt met behulp van persweeën naar buiten geperst. Normale ligging = hoofd van de baby naar beneden Stuitligging = hoofd van de baby naar boven Dwarsligging = de baby ligt overdwars, moet dan uit de buik gehaald worden met een keizersnede Nageboorte = placenta en vruchtvlies komen uit de baarmoeder

14 Basisstof 8 seksueel overdraagbare aandoeningen Een soa is een seksueel overdraagbare aandoening. Je ziet het eigenlijk al, het zijn ziektes die je oploopt via seksueel contact. Een bacterie of een virus. Om te ontdekken of je besmet bent kun je een soa-test doen. Chlamydia Chlamydia is een bacterie. Het zorgt voor een ontsteking van de anus, de baarmoedermond en de urinebuis. Als er niet snel wat aan gedaan wordt kan het zich uitbreiden naar de eileiders of bijballen. Dat kan nare gevolgen hebben. Je kunt het bestrijden met antibioticum. Aids Aids tast je immuunsysteem aan. Normaal zou je je kunnen verweren tegen ziektes maar als je aids hebt kun je al die ziektes gewoon krijgen. Het wordt veroorzaakt door hiv. Tegenwoordig kun je hiv-remmers slikken zodat het hiv niet aids wordt. Je hebt dus wel voor altijd hiv. Conclusie Altijd een condoom gebruiken totdat beiden een soa-test hebben gedaan en na drie maanden een gunstige uitslag hebben gekregen

15 Extra basisstof 9 Andere manieren van geboorteregeling NuvaRing = bevat hormonen net als de pil, je doet de ring in de vagina Prikpil = vrouw krijgt om de 3 maanden een prik met een hormoon die de ovulatie remt Anticonceptiepleister = wordt 3 weken op de huid gedragen en wekelijks vervangen Vrouwencondoom = condoom wat in de vagina gedaan wordt Spiraaltjes Een spiraaltje wordt in de baarmoeder gedaan. Je hebt twee soorten; een hormoonspiraaltje, geeft elke dag wat hormonen af. En het koperspiraaltje, door het koper worden de zaadcellen aangetast. Sterilisatie De man of de vrouw worden met een kleine operatie onvruchtbaar gemaakt. Bij de man worden de zaadleiders onderbroken en bij de vrouw de eileiders

16 Extra basisstof 10 Andere seksueel overdraagbare aandoeningen Genitale wratten Genitale wratten zijn wratten op de geslachtsdelen of de anus of in de vagina of de anus. Ze zijn, net als gewone wratten, besmettelijk. De wratten kunnen zich uitbreiden, het moet dus snel behandeld worden. Herpes genitalis Bij herpes is de huid op of rond de geslachtsdelen of anus geïnfecteerd. Er zijn daar rode plekjes te zien. Het zijn blaasjes en zweertjes. Gonorroe (druiper) Gonorroe wordt veroorzaakt door een bacterie. Komt vaak door orale seks. Er kan geelgroen pus uit de urinebuis komen bij de man. Daarom kun je het ook wel een druiper noemen

17 Verrijkingsstof 1 Voortplanting bij dieren Het voortplantingsstelsel van zoogdieren lijkt op dat van de mens. Vrijen heet bij dieren paring. Als de bevruchting in het lichaam van het vrouwtje gebeurd, heet het inwendige bevruchting. Vogels hebben geen penis of vagina. Zowel de mannetjes als de vrouwtjes hebben een cloaca. Daar komen bij het mannetje de zaadleiders uit en bij het vrouwtje de eileiders. Omdat reptielen meestal een staart hebben, hebben ze twee penissen. Dat zijn de hemipenissen. Zo kan het mannetje aan beide kanten van de staart bij het vrouwtje. Bij kikkers bijvoorbeeld, vindt de bevruchting buiten het lichaam plaats. De zaadcellen en de eicellen worden in het water gedaan en er vormt zich daar een baby. Dit noem je een uitwendige bevruchting