7,4. Samenvatting door N woorden 6 november keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie Thema 2 Voortplanting

Transcriptie

1 Samenvatting door N woorden 6 november ,4 29 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 2 Voortplanting Basisstof 1 Teelballen (testes): produceren vanaf de puberteit elke dag miljoenen zaadcellen. Balzak(scrotum): hierin liggen de teelballen en bijballen. De temperatuur in de balzak is 2 graden lager dan in de buikholte, dat is gunstig voor ontwikkeling van de zaadcellen. Productie zaadcellen: de wandcellen in de zaadkanaaltjes delen zich voordurend waardoor er zaadcelmoedercellen ontstaan. Na de deling van de zaadcelmoedercellen, ontstaan er cellen die zich ontwikkelen tot zaadcellen. De vorming van zaadcellen, wordt spermatogenese genoemd. Bijballen: slaan zaadcellen op (zuur) Zwellichamen: brengen de penis in erectie Eikel: vangt seksuele prikkels op Geslachtsgemeenschap (coïtus): bij geslachtsgemeenschap kan een man een zaadlozing krijgen. (ejaculatie). De zaadcellen worden door de zaadleiders heen geduwd (spermaleiders). Zaadblaasjes: produceert basisch vocht dat de zaadcellen activeert. Prostaat: produceert vocht met voedingsstoffen voor de zaadcellen. Ook maakt de prostaat keuze tussen zaadcellen of urine. Sperma: mengsel zaadcellen en vocht. Urinebuis: vervoert sperma en urine Smegma: smeer dat onder de voorhuid wordt geproduceerd. Basisstof 2 Eierstokken (ovaria): produceren eicellen(oöcyten). Bij de geboorte zijn al cellen aanwezig die zich tot eicellen kunnen ontwikkelen. Elk van deze cellen zijn omgeven door een laag andere cellen. Dat heet samen de jonge follikel. Van de puberteit tot aan de menopauze kunnen in de eierstokken follikels rijpen. Oögenese: het rijpen van eicellen in de follikels. Ovulatie(eisprong): in een rijpende follikel ontstaat een holte gevuld met vocht. Ondertussen komt de ontwikkeling in de toekomstige eicel op gang. Als de follikel rijp is, puilt deze buiten de eierstok uit. De follikel neemt veel vocht op waardoor hij openbarst en de eicel wordt uitgestoten. Gele lichaam (corpus luteum): follikelweefsel dat in de eierstok achterblijft. Eileider: vervoeren de eicellen. Een eicel blijft na de ovulatie hoogstens 12 uur in leven. Wanneer hij niet is bevrucht wordt de eicel afgebroken. De Pagina 1 van 7

2 resten worden de cellen van de wand van de eileider geresorbeerd. (opgenomen) De bevruchting. Zaadcellen kunnen zich goed bewegen in de vagina doordat het milieu basisch is. De bevruchting van de eicel vindt plaats in de eileider. De kop van de zaadcel dringt door het celmembraan van de eicel, de zweepstaart blijft achter. Wanneer de kop van de zaadcel door de eicel is gedrongen, vormt de eicel een bevruchtingsmembraan waar geen andere zaadcellen doorheen kunnen. Wanneer er meerdere koppen zijn doorgedrongen voordat het bevruchtingsmembraan is gevormd sterft de eicel. Na de bevruchting versmelten de kernen van de eicel en zaadcel. Direct deelt de cel (zygote) zich. De zygote beweegt zich naar de baarmoeder(uterus). De baarmoeder bestaat uit een gespierde wand die met slijmvlies is bekleed. Vijf tot zeven dagen komt de eicel in de baarmoeder aan. Het nestelt zich in de baarmoederwand en onttrekt er voedingsstoffen aan. Na 3 maanden is er een speciaal orgaan ontwikkeld waar de uitwisseling van stoffen uit het bloed van de moeder en embryo plaatsvindt. Dat is de placenta (moederkoek). Clitoris: vangt seksuele prikkels op. Kleine schaamlippen: klieren produceren slijm waardoor de toegang van de vagina glad wordt. Vagina(schede): hierlangs komt een kind ter wereld. Maagdenvlies: slijmvliesplooi vooraan in de vagina. Basisstof 3 Hormoonklieren: klieren in het lichaam die sappen afgeven aan het bloed. Hormonen: sappen die door de hormoonklieren worden afgegeven. Secretie: productie en afgifte van stoffen door cellen. Hypofyse: centrale regelaar van de voortplanting. Het bevindt zich onderaan in de hersenen. Het maakt een groot aantal hormonen waaronder 2 geslachtshormonen: - follikelstimulerend hormoon (FSH) - luteïniserend hormoon (LH) onder invloed van deze hormonen wordt de hormoonproductie van andere geslachtshormonen geregeld. Man Testosteron: invloed op verdere ontwikkeling van zaadcellen. De productie van testosteron wordt gestimuleerd door LH. Cellen van Leydig: cellen die tussen de zaadkanaaltjes liggen, ze vormen testosteron. Terugkoppeling: bij een bepaalde concentratie remt testosteron de hypofyse. Dan maakt de hypofyse minder LH, en maken de cellen van Leydig minder testosteron, waardoor de testosteronconcentratie in het bloed lager wordt. Die lagere concentratie heeft invloed op de hypofyse waardoor het weer meer LH gaat maken. Daardoor wordt er weer meer testosteron gemaakt door de cellen van Leydig. Zo beïnvloeden ze elkaars secretie. Secundaire geslachtskenmerken: kenmerken die rond de puberteit ontstaan. Primaire geslachtskenmerken: kenmerken die al vanaf de geboorte zijn te zien. Vrouw Menstruatiecyclus: terugkerende ongesteldheid, menstruatie Hypofyse Progesteron FSH : follikol stimulerend hormoon LH: luteïnserend hormoon Pagina 2 van 7

3 Oestrogeen Ovarium Graafse follikel ovulatie CL: corpus luteum Oestrogenen progesteron baarmoeder verdikt baarmoeder verdikt en wordt nog dikker (zelf streepjes zetten) De eerste 12 dagen FSH en LH stimuleren de productie van oestrogeen. Onder invloed van het oestrogeen wordt het baarmoederslijmvlies dikker en gaat meer klieren bevatten. In de eierstokken bereikt 1 van de rijpende follikels een voorsprong op de andere. De follikels die minder snel zijn sterven af. De productie van oestrogenen door de rijpende follikel bereikt het hoogtepunt. Dit stimuleert de hypofyse tot afgifte van veel LH. De hoge concentratie LH in het bloed stimuleert de opname van vocht door de rijpende follikel, waardoor deze openbarst en een eicel vrijkomt, dit is de ovulatie. Na de ovulatie (geen zwangerschap) LH stimuleert de vorming van het gele lichaam uit het in de eierstok achtergebleven weefsel en de productie van oestrogenen en progesteron door het gele lichaam. Door het progesteron wordt het baarmoederslijmvlies dikker en gaan de klieren stoffen afscheiden. Die kunnen als voedsel van het embryo dienen. Progesteron remt de afgifte van FSH en LH door de hypofyse. Door gebrek aan LH sterft het gele lichaam ong. 11 dagen na ovulatie af. Hierdoor stop de productie van progesteron. Het baarmoederslijmvlies wordt niet meer in stand gehouden en gedeeltelijk afgestoten. Dit is de menstruatie. De menstruatie vindt 14 dagen na ovulatie plaats. Het varieert van 3 tot 7 dagen. Doordat het gele lichaam geen progesteron meer produceert, wordt de afgifte van FSH en LH niet meer geremd door de hypofyse. Er gaan nieuwe follikels rijpen en het baarmoederslijmvlies wordt weer opgebouwd. En gaat het weer opnieuw. Zwangerschap Per menstruatiecyclus is er korte periode waarin er een bevruchting kan plaatsvinden (3 à 4 dagen) Na de bevruchting produceert het gele lichaam nog 3 maanden progesteron, onder invloed van HCG. (humaan chorion-gonatropine) Dit wordt in de eerste weken na de bevruchting door het kind gevormd. Daarna wordt door HCG door de placenta gevormd. Door HCG blijft het gele lichaam functioneren. Na 3 maanden vergaat het gele lichaam, daarna neemt de placenta de progesteronproductie over. Progesteron: - houdt de zwangerschap in stand, het zorgt dat het baarmoederslijmvlies dik en klierrijk blijft. - remt de afgifte van FSH en LH door de hypofyse (geen nieuwe follikels tot rijping, geen ovulatie) - zorgt dat de melkklieren in de borsten zich gaan ontwikkelen Bij een zwangerschaptest wordt nagegaan of er HCG in de urine zit. Bij moeders voor moeders wordt dit hormoon opgevangen Basisstof 5 Gonorroe, syfilis en Chlamydia zijn bacteriën, aids is een virus. Chlamydia: wordt veroorzaakt door een bacterie die vooral voorkomt in de urinebuis en in de baarmoederhals. Je hoeft niks te merken van een besmetting. Het is te bestrijden met penicilline (antibiotica). Aids:a acquired Immuno Deficiency Syndrome, hierbij is het afweersysteem van een besmet persoon aangetast. Het wordt veroorzaakt door HIV(Human Immunodeficiency virus). Seropositief: wanneer er een antistof tegen HIV wordt gevonden in je bloed, wanneer je gezond bent. Het komt voor in bloed, sperma, vaginaal vocht, voorvocht en moedermelk. Speeksel, zweet, traanvocht en urine zijn Pagina 3 van 7

4 alleen gevaarlijk wanneer er zichtbaar bloed in zit. Basisstof 6 Geboorteregeling: wanneer een vrouw, meestal met een man, bepaalt of zij een kind wil of niet. Anticonceptie: maatregelen nemen die bevruchting tegengaan. - Periodieke onthouding: geen geslachtsgemeenschap in de vruchtbare periode. Het is onbetrouwbaar omdat het niet precies is vast te stellen wanneer dat is. (onregelmatige menstruatie) - Coïtus interruptus: voor het zingen de kerk uit. Onbetrouwbaar want in voorvocht kunnen ook zaadcellen zitten. - De Pil: bevat kunstmatig gesynthetiseerd oestrogeen hormoon en een progestageen (werking van progesteron) Combinatie pil: alle pillen bevatten oestrogeen en progestageen Driefasenpil: de tabletten zijn verschillend, ze moeten in vaste volgorde ingenomen worden. Progestageen wordt opgebouwd. Minipil: bevat lage concentratie progesteron, werkt maar 24 uur dus moet steeds op zelfde tijdstip ingenomen worden. - Condoom: beschermd tegen bevruchting en SOA s. Er bestaat ook een vrouwencondoom - Pessarium: rubber koepeltje dat de baarmoedermond bedekt. Vorm en maat moeten door een arts worden vastgesteld. - Zaaddodende middelen: in vormen van spuitbussen, schuimtabletten en pasta s. Zijn niet erg betrouwbaar maar in combinatie met condoom of pessarium wel. - Spiraal: in baarmoeder, blijft 5 jaar zitten. Innesteling wordt niet mogelijk gemaakt. Er is ook een nieuwere soort Mirena, die geeft progestageen hormoon zodat de bijverschijnselen minder worden. En de betrouwbaarheid is groter. - Sterilisatie: bij de man wordt er een stukje van de zaadleiders weggehaald, bij de vrouw worden de eileiders onderbroken. Daardoor kunnen de eicellen niet meer in contact komen met zaadcellen maar gaat de productie van eicellen gewoon door. Bij een man duurt het een tijdje voordat hij echt onvruchtbaar is, omdat in het bovenste deel van zaadleiders nog zaadcellen kunnen voorkomen, Ongewenste zwangerschap - Morning-afterpil: kuur van 2 tabletten van een zware combinatiepil. Je krijgt hoge concentratie oestrogeen waardoor je misselijk kunt worden. - Overtijdbehandeling: moet plaatsvinden tussen 10e en 16e dag na uitblijven van menstruatie. De baarmoeder wordt schoongemaakt en leeggezogen, kan erg pijnlijk zijn. Als het te laat is kun je een abortus aanvragen waarbij het baarmoederslijmvlies met het embryo wordt weggezogen. Basisstof 7 Bevruchte eicel: zygote Klievingsdelingen: delingen van de zygote waarbij geen groei plaatsvindt. Daarbij neemt het aantal cellen toe terwijl het cytoplasma niet toeneemt -> norula Binnenin ontstaat er een holte gevuld met vocht: embryonaalknop, embryoblast (blastula) De buitenste laag cellen(trofoblast) beschermt de embryoblast en zorgt voor innesteling in het baarmoederslijmvlies. Daarbij scheiden de cellen van de trofoblast enzymen uit waardoor het klompje cellen erin zakt. Tijdens de innesteling ontstaan rond het klompje cellen holten waar het bloed van de moeder doorheen stroomt. De trofoblast vormt het chorion(buitenste vruchtvlies). Chorionholte: holte die door het chorion omsloten wordt. Pagina 4 van 7

5 Chorionvlokken: uitstulpingen die tussen de holten van het baarmoederslijmvlies doorlopen, ze zijn gevormd door het chorion. Hierdoor worden zuurstof en voedingsstoffen opgenomen vanuit het baarmoederslijmvlies. In embryoblast zijn 2 holten ontstaan: - Amnionholte - Dooierzak Uit de cellen tussen deze holten ontwikkelt zich het embryo. Waarbij de hechtsteel de verbinding vormt tussen het embryo en de trofoblast. De dooierzak verdwijnt snel in de verdere ontwikkeling. Amnion: de wand van de amnionholte komt tegen het chorion aan te liggen doordat de wand vocht afgeeft aan de holte. Het vormt het amnion. (binnenste vruchtvlies) De beide vruchtvliezen omgeven de amnionholte die is gevuld met vruchtwater. Functies vruchtwater: - bescherming tegen uitdroging - schokdemper - zorgt voor gelijkmatige temperatuur Na 3 weken krijgt embryo niet genoeg zuurstof en voedingsstoffen binnen. Daarom groeien via de hechtsteel bloedvaten vanuit het embryo tot in de chorionvlokken. Bloedruimten: uitgevloeide holten uit baarmoederslijmvlies en chorionvlokken (zij vormen belangrijkste deel van placenta) Navelstreng: uitgegroeide hechtsteel met 3 bloedvaten( 2 navelstrengslagaders, 1 navelstrengader) Volgens het tegenstroomprincipe vindt de uitwisseling van stoffen plaats. Foetus: embryo vanaf het einde van de 2e maand. Aan het einde van de zwangerschap neemt de productie van hormonen door de placenta snel af. Daardoor wordt de productie van hypofysehormonen niet meer geremd. 1 van die is prolactine. Dit hormoon stimuleert lactatie Lactatie: productie van melk door de melkklieren in de borsten. Oxytocine: veroorzaakt weeën. Miskraam: onvoldoende productie van progesteron, daardoor kan baarmoederslijmvlies niet in stand worden gehouden. Het embryo of de foetus wordt afgestoten. Buitenbaarmoederlijk zwangerschap: het klompje cellen nestelt zich buiten de baarmoeder in, meestal in de eileider of in buikholte, eierstok. Deze worden verwijderd. Tweelingen: - elk eigen placenta, eigen Amnion en chorion (twee-eiig of eeneiig) - alles samen (eeneiig) Basisstof 8 Verminderde vruchtbaarheid: wanneer het niet lukt binnen 1 jaar zwanger te worden. Kunstmatige inseminatie: een arts brengt bij de vrouw sperma in Donorsperma: sperma geleverd via een spermabank In-vitrofertilisatie (IVF): door hormonen worden in de eierstokken meerdere eicellen tot rijping gebracht, na ovulatie worden die eruit gehaald. Deze eicellen worden samengevoegd met sperma. Dat groeit uit tot de ontwikkeling van een zygote. Bij de implantatie worden de klompjes cellen in de baarmoeder gebracht. (meestal 2) Pagina 5 van 7

6 In-vivofertilisatie: normale bevruchting Klonen: ongeslachtelijke voortplanting dat uit 1 ouder is ontstaan. PID: preïmplantatiediagnostiek (waar leg je de grens) Basisstof 9 Weeën: samentrekkingen van spieren in de baarmoederwand met tussenpozen. (oxytocine) Oxytocine: bevordert de weeën en zorgt voor melkafgifte Prolactine: stimuleert de melkproductie Indaling: het trekken van het onderste deel van de baarmoederwand en de baarmoederhals rond het hoofdje van de foetus. Ontsluiting: uitstoten van de slijmprop in de baarmoederhals waardoor de opening in de baarmoederhals groter word, waarbij meestal de vruchtvliezen breken. Bij 10cm is de ontsluiting volledig. De uitdrijving Persweeën: krachtiger wordende weeën waarbij ook de spieren in de buikwand gaat samentrekken. Stuitligging: eerst voeten daarbuiten daarna pas het hoofd Dwarsligging: het kind ligt dwars en kan niet door een normale bevalling worden geboren Een uitdrijving kan wel 2 uur duren De nageboorte Huidsmeer: een laagje waarmee het kind is bedekt wanneer het geboren wat, het beschermt tegen ziekteverwekkers. Prikkelademhaling: koolstofdioxide stijgt Nageboorte: de placenta, resten van de navelstreng en de vruchtvliezen. Ze worden door samentrekking van de baarmoederwand losgewoeld. Zuigeling: vlak na het geboort wordt het kind zo genoemd omdat het alleen met melk wordt gevoed. Borstvoeding wordt boven flesvoeding gekozen omdat moedermelk antistoffen bevatten die de baby beschermen. Oxytocine bij melkafgifte: hormoon dat werkt als een reflex door het zuigen aan de tepel. In de wand van de afvoergangen van de melkklieren strekken spiertjes zich samen waardoor het melk naarbuiten wordt geperst. Navelstrengslagaders: bloed stroomt van foetus naar placenta. Navelstrengader: bloed stroomt van de placenta naar het kind In de poortader en onderste holle ader vindt de uitwisseling van rijk bloed met arm bloed plaats. De longen werken nog niet dus hoeft er niet veel bloed doorheen, daarom zit er een opening: Ovale venster:verbinding tussen rechter en linkerboezem. Ductus arteriosis: aftakking longslagader en aorta Het bloed dat door de rechterkamer wordt weggepompt komt via de ductus arteriosis in de aorta terecht. Er stroomt maar weinig bloed door de longslagader omdat de longhaarvaten tegenwerken. Na de eerste keer ademhalen neemt de druk in haarvaten af waardoor het bloedt gemakkelijk vanuit de rechterkamer in de longslagaders en longhaarvaten stroomt. Hierdoor daalt de druk in rechterkamer en boezem zo wordt de ovale klep dichtgeklapt, en vergroeid. Spieren in de wand van de ductus arteriosis trekken samen waardoor de DA nauwer wordt. Later verschrompelt en verdwijnt hij. De resten van de navelstrengslagaders en aders verschrompelen ook. Basisstof 10 Pagina 6 van 7

7 Een mens heeft een levenscyclus: Embryonale ontwikkeling, geboren worden, groeien en ontwikkelen, voortplanten en sterven. Levensfasen: Baby, peuter, kleuter, schoolkind, puber, adolescent, volwassene, bejaarde Ieder mens heeft een eigen levensloop. Grove motorische ontwikkeling: leren bewegen met het hele lichaam Fijn motorische ontwikkeling: leren grijpen met handen enz. Sociale ontwikkeling: leren contact hebben met andere mensen Vergrijzing: een steeds ouder wordende mens Veroudering vindt plaats doordat cellen minder goed gaan functioneren en het aantal afneemt. Ouderdomsziekten: hart en vaatziekten, kanker(bepaalde vormen) Dementie: achteruitgang van geestelijke vermogens. Euthanasie: het op een waardige manier beëindigen van het leven van een persoon. - passief: nalaten van handelingen die het leven kunstmatig verlengen - actief: handelingen verrichten om het leven van een patiënt te verkorten of te beëindigen. Bv. toedienen van een dodelijk middel Versterving: dood die optreedt na euthanasie Pagina 7 van 7