Samenvatting door een scholier 1790 woorden 8 maart keer beoordeeld
|
|
- Vera de Wilde
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting door een scholier 1790 woorden 8 maart keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie overal Vrouwen hebben XX-chromosomen. Mannen hebben XY-chromosomen. De spermacel bevat een Y-chromosoon of een X-chromosoon. Het Y-chromosoon wordt actief als het embryo zo n 6 weken oud is. Dan start ontwikkeling van mannelijke geslachtsorgaan. Mannen zijn hoekiger en gespierder gebouwd dan vrouwen. Vrouwen hebben rondere vormen en minder spiermassa. Mannen hebben een lagere stem en op meer plaatsen beharing dan vrouwen. (secundaire geslachtskenmerken). Primaire geslachtskenmerken : Geslachtskenmerken die jongens en meisjes hebben vanaf de geboorten. De secundaire geslachtskenmerken ontstaan in de puberteit onder invloed van bepaalde stoffen in het bloed. Bepaalde klieren vormen deze stoffen. Ze geven de stoffen af aan het bloed. Hormoonklieren : klieren die stoffen produceren en afgeven aan het bloed. De stoffen die hormoonklieren produceren zijn hormonen. Zaadballen (=testes) zijn hormoonklieren voor het mannelijk geslachtshormoon testosteron. Testosteron wordt door de testes afgegeven aan het bloed. Via bloed komt het bij alle organen terecht. Cellen kunnen reageren op een toegenomen hoeveelheid testosteron. Cellen in haarzakjes gaan stevigere haren produceren en spiercellen. Testosteron veroorzaakt zo mannelijke secundaire geslachtskenmerken. Vrouwelijke hormoonklieren zijn oa de eierstokken (=ovaria). De eierstokken produceert het geslachtshormoon oestrogenen. Deze spelen belangrijke rol bij toenemen van de vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken. De ideale temperatuur voor de productie van spermacellen is 2 graden lager dan de lichaamstemperatuur. Spieren in de rekbare zak trekken bij een lage buitentemperatuur samen en daardoor de testes dichter naar het lichaam. Er kan door de ligging van de zak buiten het lichaam een optimale spermaproductie zijn. In de penis bevinden zich zwellichamen. Bij opwinding stroomt er bloed in de zwellichamen waardoor de penis stijf wordt. Polygaam : als mensen met meer dan 1 partner getrouwd zijn. Ongeveer 5% van de Nederlandse bevolking is homoseksueel, men wil partner van hetzelfde geslacht. Ongeveer 13% van de Nederlandse bevolking is biseksueel, men wil net zo lief mannen als vrouwen. Voorspel : Pagina 1 van 6
2 Vrijen vergroot de seksuele opwinding, bij meisjes zwellen de clitoris en de schaamlippen op en de vagina wordt wijder en vochtiger. Jongens krijgen een stijve penis als ze opgewonden zijn. De eerste keer kan pijnlijk zijn voor het meisje door het scheuren van het maagdenvlies. In vagina bevindt zich gevoelige plek ; de G-plek. De streling van de G-plek, clitoris en kleine schaamlippen zorgt voor opwindend gevoel voor de vrouw. Gevoelige plekken van de man zijn de eikel, de penis en zaadballen. Orgasme : het seksuele hoogtepunt (daarbij hebben jongens/mannen hun zaadlozing). Masturberen : het masseren van gevoelige plekken, men kan daarvan klaarkomen. Bij de besnijdenis bij mannen wordt de voorhuid weggesneden. Sommige vrouwen worden ook besneden ; een klein sneetje in de clitoris tot het wegsnijden ervan en de kleine- en grote schaamlippen. Ook kan de opening van de vagina kan grotendeels worden dichtgenaaid. Elke vorm van besnijdenis in NL is verboden. Ongewenste intimiteiten : ongewenst aangeraakt worden. Seksuele intimidatie : dwang om seks met iemand te hebben. Verkrachting : het hebben van geslachtsgemeenschap tegen de wil van een vrouw door een man die niet haar echtgenoot is. Aanranding : geen sprake van geslachtsgemeenschap, maar wel van andere seksuele handelingen. Seksueel geweld : seks waar geweld bij gebruikt wordt. Incest : geslachtsgemeenschap tussen 2 nabije familieleden. Voorbehoedsmiddel : anticonceptiemiddel => het voorkomen van een zwangerschap. Vrouwen zijn een korte periode, tussen 2 menstruaties in vruchtbaar. Dat is de 14e dag na de 1e dag van de menstruatie. Dat is wanneer de eicel een eierstok verlaat. (eisprong, ofwel ovulatie). Een eicel leeft hoogstens 36 uur en spermacellen kunnen ongeveer 3 dagen in leven blijven. Periodieke onthouding : als partners de dagen rond de ovulatie geen geslachtsgemeenschap hebben. *kalendermethode : methode om te zien wanneer de vrouw vruchtbaar is (tijdstip vd ovulatie). *temperatuurmethode : kijken hoe hoog de lichaamstemperatuur is, maar dat kan beïnvloed worden door stress en ziekten. Deze vormen van periodieke onthoudingen zijn onveilig. Het terugtrekken van de penis uit de vagina vóór de zaadlozing : coïtus interruptus. De eerste druppels zaad zijn rijk aan spermacellen. De pil; de combinatie van geslachtshormonen in de pil verhindert de ovulatie en zonder eicel kan er geen bevruchting plaatsvinden. De pil is veilig. De pil vermijd geen soa (seksuele overdraagbare aandoeningen). Om een soa te voorkomen moet met het condoom gebruiken. Je vermijdt met het condoom zowel zwangerschappen als seksuele overdraagbare aandoeningen. Er zijn ook nog andere voorbehoedsmiddelen ; het pessarium en het spiraaltje. Bij sterilisatie snijdt de chirurg een stukje uit de eileiders of zaadleiders en sluit de uiteinden af. Bij mannen is de sterilisatie een kleine ingreep, de zaadleiders liggen ter weerszijden van de balzak niet diep onder de huid en zijn voor de chirurg gemakkelijk bereikbaar. De eileiders bevinden zich in de buikholte. Bij vrouwen is het veel ingrijpender op te opereren. De geslachtscellen komen niet verder dan de plaats waar de zaadleiders of eileiders zijn afgesloten. Bij castratie worden de zaadballen/eierstokken verwijderd. De klieren worden verwijderd die de hormonen maken. Daardoor verdwijnt na de castratie de lust van seks en veranderen de secundaire Pagina 2 van 6
3 geslachtskenmerken. Dit gebeurt niet bij sterilisatie. Sterilisatie heeft geen invloed op de seksuele gevoelens. Het Rutgershuis is een instelling die zich bezighoud met seksualiteit. De mornig-after-pil verhindert de innesteling van een embryo in het baarmoederslijmvlies, door een menstruatie op te wekken. Een bijwerking is zware misselijkheid en overgeven. Als de menstruatie een tiental dagen is uitgebleven, kan een overtijdsbehandeling worden toegepast. Een arts zuigt bij deze behandeling de baarmoeder met een slangetje leeg. Abortus (miskraam) : als een embryo te vroeg door het lichaam wordt uitgedreven. Abortus provocatus : als de zwangerschap met opzet wordt afgebroken. Een zwangerschap van langer dan 12 weken mag niet meer worden afgebroken. De vrouw krijgt na het gesprek 5 dagen bedenktijd. Daarna neemt ze de beslissing. Bij een abortus wordt de baarmoeder leeggezogen. Abortus provocatus na 12 weken zwangerschap is alleen mogelijk in klinieken, die daar speciaal vergunning voor hebben. Na 22 weken zwangerschap mag de ingreep niet meer worden uitgevoerd. Anticonceptiemiddelen : Spiraaltje : voorkomt dat embryo zich kan innestelen. (=95%) De Pil : verhindert de werking van de geslachtshormonen. Daardoor treedt geen ovulatie op. (=99%) Pessarium : wordt in vagina geplaatst. Houdt spermacellen tegen. Wordt in combinatie met zaaddodende pasta gebruikt. (=95%) HET MANNELIJKE GESLACHTSORGAAN In zaadballen -> spermacellen geproduceerd. Bijballen -> opslaan van spermacellen. Zaadblaasjes / prostaatklier -> voegen vocht toe bij de spermacellen bij zaadlozing. Spermacellen en vocht -> sperma Hoeveelheid sperma -> 3 ml, miljoenen spermacellen. Over eikel -> losse huid, voorhuid. Bij erectie -> eikel schuift uit voorhuid. Als een man een seksuele prikkel krijgt, dan lopen de zwellichaampjes in de penis vol met bloed. Hierdoor gaat : De penis overeind staan. De penis wordt stijf. = erektie. Wordt de penis meestal groter. Door wrijving over de eikel wordt het transsport van de zaadcellen in werking gezet. De zaadcellen gaan dmv spiersamentrekkingen via de zaadleider omhoog. De prostaatklieren en de zaadblaasjes voegen vocht toe aan de zaadcellen, waardoor ze actief worden (=ze gaan met hun staart slaan). Als de zaadcellen via de urinebuis de penis verlaten, dan bereikt de man zijn orgasme (=hoogtepunt van Pagina 3 van 6
4 seksuele gevoelens). Zaadlozing (ejaculatie) : het naar buiten komen van het sperma (zaadcellen + prostaatvocht + zaadblaasvocht). Urine is dodelijk voor de zaadcellen. Vandaar dat er maatregelingen zijn genomen om het contact tussen urine en zaadcellen te voorkomen. En wel : tijdens de erektie zwelt de prostaat op en drukt de urinebuis dicht. Tijdens het wrijven over de eikel lozen de voorvochtkliertjes voorvocht in de urinebuis. Het voorvocht reinigt de urinebuis van urineresten. Het voorvocht komt voor het sperma naar buiten. Voorvocht bevat al enige zaadcellen. De teelballen liggen bij een ongeboren jongetje nog in de buik. Vlak voor of na de geboorte zakken de teelballen naar beneden in de balzak (scrotum). Voor ongeveer het 12e jaar moeten de teelballen definitief in de balzak zitten, want dan begint de zaadcelproductie. De zaadcellen moeten namelijk bij 35 C gemaakt worden. Dus als de teelballen in het lichaam blijven zitten worden er verkeerde zaadcellen gemaakt. Tijdens de zaadcelproductie ontstaan ook de mannelijke geslachtshormonen, die zorgen voor de secundaire geslachtskenmerken, zoals : okselhaar schaamhaar meer lichaamsbeharing (baard, borstkas) bredere borstkas meer spieren lagere stem zaadcel 1 = kop (bevat het erfelijke materiaal) 2 = hals (bevat mitochondrien) 3= staart (om zich voort te bewegen) HET VROUWELIJKE GESLACHTSORGAAN Vrouwelijke geslachtorganen -> voor groot deel in buikholte. In de buik -> vagina, baarmoeder, eileiders, eierstokken. Uitwendig zichtbaar -> grote-, kleine schaamlippen en clitoris. Wanneer vruchtbaar -> vanaf de puberteit tot aan de overgang. Follikel -> rijpt gemiddeld eens per maand in één van de eierstokken een eicel. Eicel komt vrij -> uit follikel = eisprong, ovulatie. Binnenkant baarmoeder -> slijmvlies. Tijdens menstruatie -> slijmvlies uit de baarmoeder. Menstruatiecyclus -> periode tussen menstruatie en menstruatie. Pagina 4 van 6
5 Als een meisje geboren wordt liggen de eicellen al voorgebakken in de eierstokken. Er komen geen nieuwe voorgebakken eicellen meer bij. Dus als deze eicellen worden beschadigd komen er geen nieuwe. Van de voorgebakken eicellen komen ongeveer 400 tijdens het leven van de vrouw tot ontwikkeling en worden rijpe eicellen. Op ± jarige leeftijd stopt de productie van rijpe eicellen. (=menopauze of overgang). Tijdens de productie van de eicellen ontstaan de vrouwelijke geslachtshormonen die zorgen voor de secundaire geslachtskenmerken van de vrouw, dit zijn : borsten okselhaar schaamhaar vetlaagje onder de huid -> ronde vrouwelijke vormen bekken breder De ontwikkeling tot een rijpe eicel gaat als volgt : In de primaire follikel (voorgebakken eicel) ligt in het midden een cel, die uiteindelijk de eicel wordt. Tussen deze cel en de omringende cellen komt vocht. Zo ontstaat de oudere follikel. In het blaasje van de oudere follikel komt steeds meer vocht waardoor de follikel uitzet en de Graafse follikel wordt. De Graafse follikel blijft uitzetten en barst open. De eicel wordt dan gelanceerd. Dit noemt men eisprong of de ovulatie. Het deel van de follikel dat achterblijft in de eierstok heet het gele lichaam. De eicel wordt opgevangen door trechter. De eicel is nu ± uur vruchtbaar. De bevruchting vindt dus ook plaats in dit (eerste) gedeelte. De eicel kan zichzelf niet verplaatsen en wordt dmv: trilharen langs de eileider spiersamentrekkingen in de eileider voort bewogen. De reis door de eileider duurt ± 4 dagen. Na de ovulatie is het baarmoederslijmvlies gaan groeien. Dus als de eicel daar aankomt is er een zacht bedje voor haar. Als de eicel niet bevrucht is dan blijft de eicel ± 10 dagen in het slijmvlies zitten. Aan het eind van deze 10 dagen brokkelt het slijmvlies af en gaat via de vagina het lichaam uit. In het slijmvlies zit de eicel. Dit alles gepaard met bloedingen en duurt 4-5 dagen. We noemen dat de menstruatie of ongesteldheid. Als de eicel wel bevrucht wordt, dan begint de ontwikkeling in de eicel direct (dus al in de eileider). Ook nu is er baarmoederslijmvlies ontstaan. De bevruchte eicel gaat ook in het slijmvlies zitten. De eicel gaat zich stevig vastzetten in het slijmvlies, dat nu niet afbrokkelt. Er volgt dus geen menstruatie. Menstruatie : eicel in eileider = 4 dagen eicel in baarmoeder = 10 dagen menstruatie periode = 5 dagen vruchtbare periode = de rest ± 11 dagen. Pagina 5 van 6
6 De hele ontwikkeling van de eicel (op bevruchting na) heeft dus niets met een geslachtsgemeenschap te maken. Wat gebeurt er bij vrouwen die seksueel geprikkeld worden? clitoris (5-10 mm) stroomt vol met bloed, en gaat overeind staan. Klier van Burtholin scheidt vocht af, waardoor inbrengen vd penis makkelijker gaat. De vrouw bereikt haar orgasme door streling vd clitoris. Het orgasme uit zich door spiersamentrekkingen in de vaginawand. Na het orgasme stroomt het bloed uit de clitoris. Pagina 6 van 6
Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5
Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5 Samenvatting door Carlijn 1162 woorden 15 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 5.1 Je veranderd. Geslachtskenmerken zijn kenmerken
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 4: Voortplanting
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 4: Voortplanting Samenvatting door een scholier 445 woorden 14 maart 2015 7,2 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Doelstelling 1: Wat zijn geslachtskenmerken?
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling
Samenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling Samenvatting door een scholier 1708 woorden 10 mei 2012 4,9 14 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Voorplanting en bevruchting
Nadere informatiezweet stinkt schaam haar ongesteld brede heupen borst groei schaamlippen groeien groeispurt
Samenvatting door L. 623 woorden 5 maart 2016 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou pubertijd Dit is wanneer je hypofyse gaat werken de hypofyse is een hormoonklier hypofyse is de belangrijkste
Nadere informatieParagraaf 6.1 Primaire en secundaire geslachtskenmerken
H6 Voortplanting Vragen en antwoorden Paragraaf 6.1 Primaire en secundaire geslachtskenmerken 1. Wat zijn geslachtskenmerken? Kenmerken waaraan we kunnen zien of iemand een man of een vrouw is. 2. Wat
Nadere informatiePrimaire geslachtskenmerken
Puberteit Primaire geslachtskenmerken -Secundaire geslachtskenmerken -Puberteit -Hormonen -Hypofyse -Groeispurt Wat is het?: Geslachtskenmerken die je vanaf je geboorte hebt. Voorbeelden: Vagina en Penis
Nadere informatiekeer beoordeeld 4 maart 2018
0 Samenvatting door Syb 870 woorden keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Biologie Biologie H8 Samenvatting PARAGRAAF 8.1 Een jongen maakt zaadcellen door hormonen uit de hypofyse. Via het bloed komen die hormonn
Nadere informatie7,3. Samenvatting door een scholier 1948 woorden 9 juni keer beoordeeld. Biologie voor jou
Samenvatting door een scholier 1948 woorden 9 juni 2011 7,3 179 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou H5.1 Je verandert Geslachtskenmerken zijn kenmerken waaraan je het geslacht kunt herkennen
Nadere informatieSamenvatting Biologie voor Jou VMBO 3 Thema 3 Voortplanting
Samenvatting Biologie voor Jou VMBO 3 Thema 3 Voortplanting 3.1 Bevruchting = kernen van twee geslachtscellen smelten samen Mitose = gewone celdeling beide dochtercellen evenveel chromosomen als moedercel
Nadere informatie7,1. Antwoorden door Een scholier 1903 woorden 23 mei keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie Samenvatting Thema 4 Voortplanting
Antwoorden door Een scholier 1903 woorden 23 mei 2004 7,1 324 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Samenvatting Thema 4 Voortplanting Je moet primaire en secundaire geslachtskenmerken
Nadere informatieBevruchting : het versmelten van de kern van een eicel + zaadcel - door bevruchting ontstaat een bevruchte eicel : nieuw individu
Thema 3. Voortplanting en ontwikkeling 1. Voorplanting en bevruchting Voorplanting begint bij de bevruchting Bevruchting : het versmelten van de kern van een eicel + zaadcel - door bevruchting ontstaat
Nadere informatieDEEL 3 THEMA 1 RELATIES EN SEKSUALITEIT BASISSTOF 1
BASISSTOF 1 Puberteit: periode van ongeveer 12 tot 18 jaar waarin kinderen snel veranderen. In de puberteit verander je lichamelijk, geestelijk en sociaal. Pubers: kinderen in de puberteit. Geestelijke
Nadere informatieEnkele afspraken: We luisteren met respect naar elkaars verhaal. We lachen niet voortdurend met nieuwe woorden.
Enkele afspraken: We luisteren met respect naar elkaars verhaal. We lachen niet voortdurend met nieuwe woorden. We reageren volwassen op wat er verteld wordt. Heb je het moeilijk met dit onderwerp? Dan
Nadere informatieEen man kan vanaf de puberteit tot op hoge leeftijd zaadcellen maken.
Samenvatting door M. 1724 woorden 26 januari 2014 5,6 20 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplantingsstelsel van de man Zaadlozingen en orgasme (ander woord klaarkomen) De voortplantingsorganen
Nadere informatieBiologie Samenvatting H11+12
Biologie Samenvatting H11+12 11.1 Puberteit Hoe noem je de verschillen tussen jongens en meisjes? Alle kenmerken waarin jongens en meisjes verschillen, heten geslachtskenmerken. Primaire geslachtskenmerken:
Nadere informatieVoortplanting. Hoofdstuk 6
Voortplanting Hoofdstuk 6 6.1 Primaire en secundaire Leerdoelen geslachtskenmerken Je kunt primaire en secundaire geslachtskenmerken noemen bij jongens en meisjes Voortplanting Intro filmpje (geluidsfragment)
Nadere informatieBiologie Voortplanting en ontwikkeling Havo
Biologie Voortplanting en ontwikkeling Havo D O C E N T : A. S E W S A H A I H E N R Y N. H A S S A N K H A N S C H O L E N G E M E E N S C H A P L E L Y D O R P ( HHS- S G L ) Boek: 4H Doelstellingen
Nadere informatieWaar alle onderdelen van het voortplantingsorgaan van de man en de vrouw zitten:
Samenvatting door Maud 2635 woorden 24 juni 2017 10 1 keer beoordeeld Vak Biologie Samenvatting biologie 12.1 bronnen: 2,3,5,6,7,9,10 Waar alle onderdelen van het voortplantingsorgaan van de man en de
Nadere informatie6,6. Werkstuk door een scholier 1905 woorden 13 juli keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1905 woorden 13 juli 2002 6,6 234 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoud 1. Inleiding 2. Wat verandert er bij jongens lichamelijk 3. Wat verandert er bij meisjes lichamelijk 4.
Nadere informatieSamenvatting Biologie voortplanting
Samenvatting Biologie voortplanting Samenvatting door een scholier 1162 woorden 6 november 2012 5 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplantingsstelsel man Thema 2 samenvatting
Nadere informatieGeslachtelijke voortplanting: de kernen van twee geslachtscellen (eicel en zaadcel) versmelten. Dat het bevruchting. Ze vormen samen een nieuwe cel.
Samenvatting Voortplanting en ontwikkeling Geslachtelijke voortplanting: de kernen van twee geslachtscellen (eicel en zaadcel) versmelten. Dat het bevruchting. Ze vormen samen een nieuwe cel. Geslachtscellen
Nadere informatieVOORTPLANTING BIJ DE MENS
VOORTPLANTING BIJ DE MENS 1 Vruchtbaarheid Alle levende wezens planten zich voort om niet uit te sterven. Mensen ook. Dat is één van de redenen waarom we voortplantingsorganen en seksuele gevoelens hebben.
Nadere informatieVoortplanting en ontwikkeling
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Ivis Cambungo 11 June 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/61033 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatiesamenvatting doelstelling 1. doelstelling 3. doelstelling 2. doelstelling 4.
Samenvatting doelstelling 1. Je moet primaire en secundaire geslachtskenmerken kunnen noemen bij jongens en bij meisjes. Geslachtskenmerken: kenmerken waaraan we het geslacht (man of vrouw) herkennen.
Nadere informatievan een muskiet weer? Leg je antwoord uit.
30 3 VMBO KGT A BEANTWOORD DE VOLGENDE VRAGEN. Afbeelding 1 Bij een muskiet is het aantal chromosomen in een lichaamscel 6. In afbeelding 1 geven beide tekeningen schematisch een delende cel van een muskiet
Nadere informatiethema 3 Voortplanting en ontwikkeling basisstof basisstof 1 Het voortplantingsstelsel van een man
basisstof 1 Het voortplantingsstelsel van een man De voortplantingsorganen bij een man liggen in de balzak, de onderbuik en de penis. Balzak: hierin liggen twee teelballen en twee bijballen. Teelballen:
Nadere informatieBiologie 2HAVO/VWO VOORTPLANTING Thema 4
Biologie 2HAVO/VWO VOORTPLANTING Thema 4 Basisstof 1 Je verandert... Als een kind geboren wordt, kun je meteen zien of het een jongen of een meisje is. Dat zie je aan de geslachtskenmerken. Geslachtskenmerken
Nadere informatieSamenvatting Biologie Voortplanting
Samenvatting Biologie Voortplanting Samenvatting door een scholier 1797 woorden 13 december 2005 7 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Teelballen: produceren zaadcellen en testosteron
Nadere informatieVoortplanting bij dieren
Voortplanting bij dieren Opdracht 1 Geef aan of de beweringen juist of onjuist zijn: 1. De primaire geslachtskenmerken heb je vanaf je puberteit 2. Geslachtshormonen zorgen voor veranderingen in de puberteit
Nadere informatieH2.1 voortplantingsstelsel van de man
H2.1 voortplantingsstelsel van de man Inwendige geslachtsorganen In de balzak liggen de teelballen. In de teelballen worden elke dag miljoenen zaadcellen geproduceerd. Dit begint vanaf de puberteit. In
Nadere informatieOefen Repetitie KGT thema Voortplanting
Oefen Repetitie KGT thema Voortplanting Als er geen punten bij een vraag staan, dan is die vraag 1 punt waard. Onderdeel A: waar of niet waar? 1. De pil beschermt zowel tegen SOA s als tegen een zwangerschap
Nadere informatieTussen de trofoblast en de kiemschijf wordt de navelstreng gevormd.
Biologie SE4 Hoofdstuk 6 Paragraaf 1 Tijdens de ovulatie komt een eicel vrij uit een van de beide ovaria. Deze eicel komt terecht in een eileider. Een van de zaadcellen die de tocht van de vagina naar
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3 - Voortplanting 1 t/m 9
Samenvatting Biologie Thema 3 - Voortplanting 1 t/m 9 Samenvatting door een scholier 2975 woorden 28 februari 2012 5,2 32 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 3 Voortplanting en
Nadere informatieSpermacel bevat of een Y-chromosoom of een X-chromosoom. Normaal gesproken bevat de eicel één X- chromosoom.
Begrippenlijst door een scholier 3675 woorden 10 oktober 2004 5 41 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie hoofdstuk 4 seksualiteit en voortplanting. Burqa: allesverhullende kledingstuk die de vrouwen in
Nadere informatie7,6. Samenvatting door een scholier 2687 woorden 12 juni keer beoordeeld. Hoofdstuk 4 Seksualiteit en voortplanting!
Samenvatting door een scholier 2687 woorden 12 juni 2005 7,6 43 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie overal Hoofdstuk 4 Seksualiteit en voortplanting! 1 Inleiding In landen zoals Afghanistan in
Nadere informatieDe geslachtsontwikkeling, zoals het meestal gaat 1
De geslachtsontwikkeling, zoals het meestal gaat Je bent zo mooi anders dan ik, natuurlijk niet meer of minder maar zo mooi anders, ik zou je nooit Deze infobrochure heeft als doel om de ontwikkeling uit
Nadere informatieVerslag Biologie Biologie dossier
Verslag Biologie Biologie dossier Verslag door Z. 1608 woorden 16 juni 2015 6,2 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Om dit verslag volledig te kunnen begrijpen, heb je de afbeeldingen uit het
Nadere informatiewerkboek Bij deze lessen kan je ook Het Grote Voortplantingsspel gebruiken. ISBN
go G ed el ge ez ke en ur en d do or werkboek Bij deze lessen kan je ook Het Grote Voortplantingsspel gebruiken. ISBN 978-90-301-2711-6 9 789030 127116 Puberteit 1 Duid met een boogje de periode aan en
Nadere informatieAntwoorden Biologie Thema 4
Antwoorden Biologie Thema 4 Antwoorden door een scholier 1657 woorden 24 maart 2001 7,4 690 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplanting, thema 4. Inhoudsopgave: Basisstoffen t/m:.
Nadere informatieHuiswerkopdrachten. over seks, SOA en anticonceptie. love-control.nl. Opdracht 1
Huiswerkopdrachten Opdracht 1 In de afbeelding worden onder andere enkele delen van het voortplantingsstelsel van de man weergegeven. Enkele organen zijn in de afbeelding aangegeven met letters. Deze organen
Nadere informatieAantekeningen Hoofdstuk 3 Voortplanting 3 VMBO KGT
Aantekeningen Hoofdstuk 3 Voortplanting 3 VMBO KGT 3.1, zwanger en bevallen 1. Wanneer ben je vruchtbaar? Naam Functie 1 Eileider Hierin vindt de bevruchting plaats. Brengt de bevruchte eicel naar de baarmoeder.
Nadere informatieAntwoorden Biologie Hoofdstuk 2 voortplanting
Antwoorden Biologie Hoofdstuk 2 voortplanting Antwoorden door een scholier 1967 woorden 9 juni 2003 6,2 350 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Bijballen Opslaan van zaadcellen Eikel
Nadere informatieKinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen mee.
Groei en ontwikkeling Kinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit tot maximaal tot hij of zij 18 jaar is. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen
Nadere informatie6,9. Samenvatting door M woorden 10 juni keer beoordeeld Puberteit. Hoe noem je de verschillen tussen jongens en meisjes?
Samenvatting door M. 2872 woorden 10 juni 2013 6,9 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 11.1 Puberteit Hoe noem je de verschillen tussen jongens en meisjes? Geslachtskenmerken alle kenmerken waarin
Nadere informatieBIJLAGEN. Het lichaam en vruchtbaarheid
BIJLAGEN Het lichaam en vruchtbaarheid 28 - WERKBLAD - LANG LEVE DE LIEFDE - Entreeopleidingen in het mbo Het lichaam en vruchtbaarheid BIJLAGE 1 Opdracht 1: Quizvragen VRAGEN OVER ZWANGER WORDEN Vul hier
Nadere informatieSamenvatting Biologie Biologie Thema 3; Voortplanting
Samenvatting Biologie Biologie Thema 3; Voortpl Samenvatting door R. 2279 woorden 14 februari 2014 6,9 14 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Paragraaf 1; Jongens en Meisjes Puberteit:
Nadere informatieSamenvatting Biologie Voortplanting
Samenvatting Biologie Voortplanting Samenvatting door een scholier 2350 woorden 29 maart 2007 6,1 49 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie samenvatting thema 2 Voortplanting en Ontwikkeling Voortplantingsstelsel
Nadere informatie5,9. Antwoorden door Een scholier 1981 woorden 11 december keer beoordeeld. Biologie voor jou
Antwoorden door Een scholier 1981 woorden 11 december 2007 5,9 101 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Basisstof 1 1. Nummer Naam van het deel Functie van het deel 1 Zaadleider Vervoeren
Nadere informatieAantekeningen hoofdstuk 3 Voortplanting BBL
Aantekeningen hoofdstuk 3 Voortplanting BBL 3.1 Zwanger 1. Wanneer ben je vruchtbaar? Vruchtbaar zijn: de. van een jongen kunnen een.. van een meisje bevruchten. Jongens zodra ze. vormen. Meisjes zodra
Nadere informatieHormoonklieren zijn klieren die sappen afgeven aan het bloed. Deze sappen zijn de hormonen. De
Samenvatting door een scholier 2374 woorden 9 december 2007 7,9 59 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie samenvatting Hoofdstuk 2 - Voortplanting Het voortplantingsstelsel van
Nadere informatieVoortplanting. Examen VMBO-GL en TL. biologie CSE GL en TL. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VMBO-GL en TL Voortplanting biologie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 36 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat
Nadere informatie4.9. Boekverslag door N woorden 24 november keer beoordeeld. Biologie voor jou. Voortplanting:
Boekverslag door N. 6179 woorden 24 november 2010 4.9 64 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplanting: Basisstof 1 Reductiedeling. Mensen planten zich geslachtelijk voort. Dat wil
Nadere informatie7,3. Samenvatting door een scholier 2182 woorden 15 december keer beoordeeld. Biologie voor jou
Samenvatting door een scholier 2182 woorden 15 december 2002 7,3 188 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie H2 voortplanting Basisstof 1 De Testes (teelballen) produceren elke
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 2
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 2 Samenvatting door een scholier 2172 woorden 3 december 2003 6,7 43 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Hoofdstuk 2 Doelstelling 1 Je moet van de delen
Nadere informatieWerkvormen k Zag 2 beren over lichamelijkheid
Werkvormen k Zag 2 beren over lichamelijkheid Werkbladen over lichamelijke verandering (4.4) Onderbroekenspel Werkbladen over lichamelijke verschillen (4.3) Max en Maxima Werkbladen over man-vrouw verschillen
Nadere informatieMannelijk voortplantingsorgaan:
Aantekeningen hoofdstuk 3 Voortplanting BBL 3.1 Zwanger 1. Wanneer ben je vruchtbaar? Vruchtbaar zijn: de zaadcellen. van een jongen kunnen een eicellen.. van een meisje bevruchten. Jongens zodra ze sperma.
Nadere informatieOver het MEISJESLICHAAM op www.sense.info
Over het MEISJESLICHAAM op www.sense.info Op Sense.info vind je allemaal informatie over seks, relaties en hulp bij problemen. Ga naar www.sense.info. In het menu zie je alle onderwerpen. -Klik op MEISJESLICHAAM
Nadere informatieAntwoorden Biologie Thema 4 en 5
Antwoorden Biologie Thema 4 en 5 Antwoorden door een scholier 1925 woorden 4 april 2004 6,5 94 keer beoordeeld Vak Biologie Thema 4: Voortplanting Basisstof 1: Opdracht 1: 1. Geslachtskenmerken die bij
Nadere informatieBalzak (scrotum) huidplooi waarin de teelballen liggen. Temperatuur +/- 2 C lager dan in de buikholte (gunstiger voor de ontwikkeling
Samenvatting door K. 1416 woorden 28 januari 2013 3 6 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 2 voortplanting en ontwikkeling Voortplantingsstelsel v/d man Teelballen (testes)
Nadere informatieHet lichaam en vruchtbaarheid
20 - HET LICHAAM EN VRUCHTBAARHEID - LANG LEVE DE LIEFDE - Entreeopleidingen in het mbo Het lichaam en vruchtbaarheid Programma Doelen Benodigdheden Introductie Opdracht 1 Geslachtsorganen en vruchtbaarheid
Nadere informatiekleuter 4 6 jaar Veters strikken. Zijn vaak al zindelijk. (Maar er kunnen ook andere dingen genoemd worden)
NAKIJKBLAD Opdracht 1 Iedere levensfase heeft bepaalde kenmerken. Zet bij elke levensfase van wanneer tot wanneer hij ongeveer duurt. Zet er ook bij wat er in die levensfase gebeurt (kies steeds 2 dingen.)
Nadere informatieVoortplantingshormonen
Voortplantingshormonen De menstruatiecyclus bij de mens is een gebeurtenis waarbij verschillende processen tegelijkertijd en in onderlinge afhankelijkheid plaats vinden. De aanvang, het voortduren en het
Nadere informatieIk wil anticonceptie gaan gebruiken. Poli Gynaecologie
00 Ik wil anticonceptie gaan gebruiken Poli Gynaecologie Wat is anticonceptie? Een anticonceptiemiddel (of voorbehoedmiddel) voorkomt dat een zwangerschap ontstaat. Bijvoorbeeld door te voorkomen dat er
Nadere informatieMan en vrouw vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 12 July 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73616 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatiecontraceptie na de bevalling
contraceptie na de bevalling Inleiding Na de bevalling is het een ideaal moment om even stil te staan bij uw contraceptie. Afhankelijk van uw keuze om al dan niet borstvoeding te geven is de keuze van
Nadere informatie2: WAT ZIJN VOORBEHOEDSMIDDELEN?
Werkstuk door een scholier 2192 woorden 30 mei 2001 6,6 419 keer beoordeeld Vak Biologie Hoofdstuk 1 : INLEIDING. Ik heb dit onderwerp gekozen, omdat mij dit een goed onderwerp leek toen ik het zag en
Nadere informatieprimaire geslachtkenmerken Geslachtskenmerken die al bij de geboorte aanwezig zijn
Vragen bij paragraaf 2.2 en 2.3 Puberteit Periode waarin hormonale veranderingen zorgen voor ontwikkeling van kind tot volwassene hormonale stelsel Orgaanstelsel dat hormonen aanmaakt hormonen Signaalstofffen
Nadere informatieRELATIES EN SEKSUALITEIT
RELATIES EN SEKSUALITEIT door: GGD Hart voor Brabant Relaties en seksualiteit De volgende pagina s in dit werkboek gaan over relaties en seksualiteit. We willen het hebben over zaken zoals; wat er verandert
Nadere informatieLANG LEVE DE LIEFDE MBO - JE LIJF EN ZO - 5. Je lijf en zo
LANG LEVE DE LIEFDE MBO - JE LIJF EN ZO - 5 Programma Benodigdheden Introductie Opdracht 1 Geslachtsorganen Opdracht 2 Menstruatiecyclus en vruchtbaarheid Afronding van de les Bijlage 1 t/m 6 6 - JE LIJF
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Anticonceptie
PATIËNTEN INFORMATIE Anticonceptie In het kort Een anticonceptiemiddel (voorbehoedmiddel) beschermt u tegen zwangerschap als u seks heeft en niet zwanger wilt worden. Anticonceptiemiddelen verschillen
Nadere informatie7,7. Samenvatting door een scholier 3373 woorden 6 juli keer beoordeeld. Verzorging
Samenvatting door een scholier 3373 woorden 6 juli 2010 7,7 7 keer beoordeeld Vak Verzorging Groepen Iedereen maakt deel uit van groepen. Bij sommige hoor je automatisch en voor andere groepen kies je
Nadere informatieSeks en relaties Woordenlijst
Seks en relaties Woordenlijst Inhoud Vriendschappen en relaties 3 Lichaamsdelen 4 Seksualiteit 6 Seks en masturbatie 8 Veilige seks en voorbehoedsmiddelen 10 Misbruik 12 2 Vriendschappen en relaties Vriendje
Nadere informatie6,2. Werking van de pil: Wanneer en hoe je de tabletten in moet nemen: Nadelen: Voordelen: Bij het vergeten van tabletten:
Praktische-opdracht door een scholier 1905 woorden 5 juni 2002 6,2 28 keer beoordeeld Vak Biologie De Pil: Werking van de pil: Anticonceptie is breed geaccepteerd onder de Nederlandse bevolking. De anticonceptiepil
Nadere informatieHOOFDSTUK 6: VOORTPLANTING. 1: Embryonale ontwikkeling
HOOFDSTUK 6: VOORTPLANTING 1: Embryonale ontwikkeling Bevruchting: - Tijdens de ovulatie komt een eicel vrij uit een van beide ovaria: de eicel omringd met cellen uit het ovarium komt in een eileider.
Nadere informatie6,8. Samenvatting door B. 999 woorden 25 juni keer beoordeeld. Biologie voor jou. H3 Voortplanting
Samenvatting door B. 999 woorden 25 juni 2016 6,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou H3 Voortplanting 1: Jongens en meisjes Primaire geslachtskenmerken: geslachtskenmerken die een
Nadere informatieSamenvatting Biologie Voortplanting
Samenvatting Biologie Voortplanting Samenvatting door een scholier 2482 woorden 21 januari 2007 5,4 12 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Synaps Biologie H4 4.1 Primaire geslachtkenmerken: kenmerken
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 4, Voortplanting
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 4, Voortplanting Samenvatting door een scholier 2697 woorden 21 mei 2008 6,7 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie ViaDELTA Hoofdstuk 4: Voortplanting - De mens plant
Nadere informatieNormale cyclus. Gynaecologie
Normale cyclus Gynaecologie Inhoudsopgave In het kort 4 Wat is een normale cyclus? 4 Wat gebeurt er in een cyclus? 5 De rol van hormonen 5 De fasen van een cyclus 6 De rijping van de eiblaas (folliculaire
Nadere informatieInhoud. Hormonale methoden. Anticonceptiepil. Anticonceptiering. Anticonceptiepleister. Minipil. Prikpil. Hormoonstaafje.
Anti conceptie 1 Inhoud Hormonale methoden Anticonceptiepil Anticonceptiering Anticonceptiepleister Minipil Prikpil Hormoonstaafje Hormoonspiraal Inter-uteriene methoden Koperspiraal Hormoonspiraal Natuurlijke
Nadere informatieNormale cyclus. Poli Gynaecologie
00 Normale cyclus Poli Gynaecologie De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Andere folders en brochures op het gebied
Nadere informatieAnticonceptie. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl
Anticonceptie Informatie voor patiënten F0713-3102 oktober 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44
Nadere informatieIk wil een voorbehoedmiddel (anticonceptie) gaan gebruiken
1/6 Gynaecologie Ik wil een voorbehoedmiddel (anticonceptie) gaan gebruiken Inleiding Een anticonceptiemiddel (voorbehoedmiddel) beschermt u tegen zwangerschap als u seks heeft en niet zwanger wilt worden.
Nadere informatieDe leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen
ANTWOORDEN SEKSUALITEIT A3 Opdracht Anticonceptiepil 1,3,5 Test jezelf tijdens de les! De leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen OPDRACHTEN 1 tijdens de les 4 B 2 D 3 C 5 C 6
Nadere informatieVoorbehoedsmiddelen. Wat voel je? Tampons of maandverband?
Wat is het? Om te kunnen begrijpen wat ongesteld zijn precies is moet je eerst weten welke lichaamsdelen hierbij een rol spelen. Meisjes hebben 2 eierstokken, 2 eileiders, een baarmoeder en een vagina
Nadere informatieauteurs ARTEUNIS BOS MARIANNE GOMMERS ONNO KALVERDA RUUD PASSIER THEO DE ROUW GERARD SMITS BEN WAAS RENÉ WESTRA
4 HAVO biologie voor jou uitwerkingenboek BIOLOGIE VOOR DE BOVENBOUW havo auteurs ARTEUNIS BOS MARIANNE GOMMERS ONNO KALVERDA RUUD PASSIER THEO DE ROUW GERARD SMITS BEN WAAS RENÉ WESTRA VIJFDE DRUK MALMBERG
Nadere informatieDoelstelling 3 Je moet primaire en secundaire geslachtskenmerken kunnen noemen bij jongens en bij meisjes.
Biologie Thema 2 Samenvatting Doelstelling 1 Je moet van de delen van het voortplantingsstelsel van een man de functies en kenmerken kunnen noemen. Teelballen (testes): produceren zaadcellen (spermacellen)
Nadere informatieAnticonceptiemiddelen met oestrogeen en progestageen
Ik wil anticonceptie gaan gebruiken Samenvatting Een anticonceptiemiddel (voorbehoedmiddel) beschermt u tegen zwangerschap. Anticonceptiemiddelen verschillen in werking, gebruik, betrouwbaarheid en bijwerkingen.
Nadere informatieWijzer in de Liefde LES 3
Wijzer in de Liefde Draaiboek voor het geven van seksuele voorlichting aan en seksuele vorming van jeugdige asielzoekers en nieuwkomers LES 3 - Seksuele ontwikkeling Les 3a: puberteit, bouw en functie
Nadere informatieSamenvatting Biologie Boek 4 thema 2 Voortplanting en ontwikkeling.
Samenvatting Biologie Boek 4 thema 2 Voortplanting en ontwikkeling. Samenvatting door een scholier 1709 woorden 17 december 2012 3,4 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Het voortplantingsstelsel
Nadere informatieAnticonceptie, de verschillende methoden
Anticonceptie, de verschillende methoden Algemeen De keuze voor een bepaalde vorm van anticonceptie wordt gebaseerd op individuele omstandigheden en persoonlijke voorkeur. Iedere methode heeft namelijk
Nadere informatieDe veranderingen ontstaan door regelstoffen/hormonen. Die worden gemaakt in de hormoonklier bijvoorbeeld de hypofyse.
Samenvatting door Sam 990 woorden 27 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Een mensen leven kun je verdelen in levensfase: Baby Peuter Kleuter Schoolkind Puber Adolescent Volwassene Oudere
Nadere informatie6,6. a) de kalendermethode: b) de temperatuurmethode. c) de Billingsmethode. Werkstuk door een scholier 1884 woorden 18 januari 2004
Werkstuk door een scholier 1884 woorden 18 januari 2004 6,6 33 keer beoordeeld Vak Biologie BIOLOGIE: Afremmen van de vruchtbaarheid 1. Periodieke onthouding: Bij het toepassen van periodieke onthouding
Nadere informatie6,8. Samenvatting door B woorden 4 januari keer beoordeeld
Samenvatting door B. 2188 woorden 4 januari 2017 6,8 3 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Samenvatting biologie H6 voortplanting Paragraaf 6.1 embryonale ontwikkeling Bevruchting Tijdens de ovulatie
Nadere informatie6,8. Praktische-opdracht door een scholier 2983 woorden 11 februari keer beoordeeld
Praktische-opdracht door een scholier 2983 woorden 11 februari 2002 6,8 25 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud: 1. Inleiding 2. Voortplanting (normaal) geslachtsorganen van de man geslachtsorganen van de vrouw
Nadere informatieWerkstuk Verzorging Anticonceptie
Werkstuk Verzorging Anticonceptie Werkstuk door een scholier 2324 woorden 16 juni 2005 5,3 38 keer beoordeeld Vak Verzorging Inhoudsopgave Hoofdstukken Inleiding De Anticonceptie pil Sterilisatie Het mannencondoom
Nadere informatiezwanger worden en zijn
zwanger worden en zijn Inhoud 1 Het begin: de bevruchting 3 1.1 De eierstokken (ovaria) 3 1.2 De eisprong en de eicel 4 1.3 Het slijm van de baarmoederhals 4 1.4 De eileider 4 1.5 De bevruchting 5 1.6
Nadere informatieNoodanticonceptie wel
Noodanticonceptie wel ellaone 30mg (ulipristalacetaat) is een noodanticonceptie geneesmiddel voor uitzonderlijk gebruik. Raadpleeg uw arts voor een reguliere anticonceptie. Neem één tablet zo spoedig mogelijk,
Nadere informatiePatientenvoorlichting Voortplantingsgeneeskunde (fertiliteit)
Patientenvoorlichting Voortplantingsgeneeskunde (fertiliteit) Zwanger worden en zijn Elke zwangerschap begint met het binnendringen van een zaadcel in een eicel: de bevruchting. Bij de bevruchting spelen
Nadere informatie5,5. Samenvatting door een scholier 2004 woorden 30 maart keer beoordeeld. Hoofdstuk 5: Seksualiteit
Samenvatting door een scholier 2004 woorden 30 maart 2011 5,5 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Hoofdstuk 5: Seksualiteit 5.1 Seks is Voordeliger Seksualiteit: het gedrag dat direct of indirect
Nadere informatie