Richtlijn ondervoeding bij patiënten met kanker Jolanda Chua-Hendriks
Wat is evidence-based? Niet: volledig of uitsluitend gebaseerd op evidence (wetenschappelijk bewijs) Wel: ontwikkeld volgens (5 stappen) methode van evidence-based medicine Dus: ook bij gebrek aan bewijs kan er sprake zijn van een evidence-based richtlijn, mits er systematisch en grondig is onderzocht.
Aanleiding Herziening landelijke richtlijn voedingstekort 2006 (VvOV) Wens richtlijn multidisciplinair en evidence based op te zetten
1. Voorbereidingsfase Onderwerpkeuze Knelpuntenanalyse Keuze voorzitter Uitgangsvragen opstellen Benaderen verenigingen en werkgroepen
Samenstelling werkgroep Landelijke spreiding Academisch en algemene ziekenhuizen Verschillende verenigingen en disciplines Adviseur kwaliteitsinstituut CBO IKNL; procesbegeleiding en secretariële ondersteuning
Leden werkgroep: Mw. M. Agterbos, oncologieverpleegkundige, NKI-AvL Mw. dr. S. Beijer, diëtist/epidemioloog, Integraal Kankercentrum Zuid, Eindhoven, Sector Onderzoek, Lid LWDO Prof. dr. J.J. van Binsbergen, hoogleraar voedingsleer en huisartsgeneeskunde, UMC Radbout Nijmegen Prof. dr. R. Bleichrodt, chirurg UMC Radboud Nijmegen Mw. drs. J. Chua-Hendriks, verpleegkundige expert, LUMC Leiden Mw. N. Doornink, diëtist AMC, lid LDWO Mw. J.van Esch, verpleeghuisarts Stichting Laurens, regio Zuidoost, locatie Antonius Ysselmonde, Rotterdam Dr. A. de Graeff, internist-oncoloog UMC Utrecht Dr. M. Hulshof, Radiotherapeut AMC Mw. dr. H. Jager-Wittenaar, diëtist-onderzoeker, UMC Groningen Prof. dr. E. Kampman, epidemioloog Hoogleraar Voeding en Kanker Wageningen Universiteit en Researchcentrum, Vrije Universiteit Amsterdam Mw. S. Kattemolle, diëtist Verian Apeldoorn/ voorzitter IKST werkgroep Mw. T. Klein, oncologieverpleegkundige, Diakonessenhuis, Utrecht Mw. M. Kroeze, procesbegeleider IKNL,locatie Leiden Mw. C. van der Laan, secretaresse, IKNL,locatie Leiden Dhr. B. Lukkien, patiëntvertegenwoordiger NSvG Mw. M. Schoonderwoerd, procesbegeleider, IKNL,locatie Leiden Mw. J. Vogel, diëtist Instituut Verbeeten, IKZ
2. Uitwerkingsfase Deelvragen uitgewerkt per groep Literatuuronderzoek met het CBO Schrijven concept antwoord op de deelvraag Terugkoppeling en verantwoording aan overige werkgroepleden
Deelvragen uitgewerkt per groep 1. Wat is ondervoeding bij kanker en hoe kan de aard en ernst van ondervoeding bij kanker worden vastgesteld? 2. Wat zijn de gevolgen van ondervoeding bij patienten met kanker? 3. Wat is de meerwaarde van screening op tijdige herkenning en behandeling van ondervoeding bij patienten met kanker? 4. Leidt kanker tot een normale, verhoogde of verlaagde ruststofwisseling en wat betekent dit voor het voedingsadvies? 5. Wat is het effect van voorlichting en voedingsadviezen op ondervoeding? 6. Wat is het effect van sondevoeding en parenteralevoeding op ondervoeding? 7. Wat is het efect van medicamenteuze behandeling op ondervoeding?
Literatuuronderzoek (2) P = patiënten met kanker I = screenen C = niet screenen O = hoger % wordt tijdig herkent en behandeld voor ondervoeding P = patiënt met ondervoeding I = behandelen na screening C = niet behandeld na screening of gewone zorg O = effect op voedingstoestand, overleving, comorbiditeit en kwaliteit van leven - Zoektermen voor voedingstekort: weight loss, malnutrition, nutritional support, body mass index, body composition, anorexia,nutriton assesment etc - Uitgesloten; antipsychotic, animals en artikelen voor 1994 en andere talen dan Engels en Frans
Evidence tabel
Conclusies SGA en de PG-SGA kunnen als diagnostische instrument worden gebruikt voor het vaststellen van ondervoeding en als referentiemethode in valideringsstudies. Minder geschikt voor het op snelle en eenvoudige wijze van screenen van (risico op) ondervoeding. Een snel en eenvoudig screeningsinstrument specifiek gevalideerd bij patiënten met kanker ontbreekt. Voorkeur voor een screeningsinstrument met de indicatoren BMI (of een alternatief) en gewichtsverlies voor het herkennen van (het risico op) ondervoeding.
Overige overwegingen (1) 1. Indicatoren Naast gebruikte gewichtsverlies als indicator ook BMI meten 2. Internationaal ESPEN adviseert MUST voor volwassenen thuis NRS-2002 voor ziekenhuispatiënten MNA voor ouderen ASPEN adviseert SGA en PG-SGA 3. Toepasbaarheid MAG NST, MNA-SF, MUST, MST en SNAQ snel en eenvoudig Bij ouderen aangepaste afkappunt 4. Verwijsbeleid - In een aantal gevallen verwijzing naar diëtist protocollair vastleggen - Screening in laatste levensfase niet zinvol - Bij vragen patiënt
Aanbevelingen Herhaaldelijk screenen van patiënten met kanker In palliatieve traject alleen screening indien therapie levensverlengd is Voor patiënten met kanker een screeningsinstrument met minimaal de indicator gewichtsverlies Voor ouderen is een screeningsinstrument met aangepaste afkapwaarde voor de BMI nodig.
2007 2008 2009 2010 2011 2012 Initiatiefgroep knelpunten Voorbereiding Literatuuronderzoek Schrijven concept Autorisatie ronde Publicatie
Obstakels Ontbreken van gouden standaard veroorzaakte extra tijdsverlies Beslissingbevoegde voor goedkeuring deelvraag vaak afwezig Grote tijdsinvestering Telkens her-opladen voor bijeenkomsten
Implementatie in praktijk Vaststellen van de richtlijn Implementatieplan Kennisoverdracht Contact met diëtisten Eenduidige werkwijze Materialen aangepast, makkelijk in gebruik
Eigen ziekenhuis Betrekken van diverse personen Scholing Artsen Eigen implementatie plan nodig per afdeling Verplichte digitale registratie in EZIS
Landelijke activiteiten Publicaties TV uitzending Presentaties
Positief Veel leermomenten over inhoud van het onderwerp Beter zoeken naar en beoordelen van literatuur Inbreng verpleegkundige visie waardevol Uitbreiding van je netwerk Publicatie en deelname MCTV Presentaties elders geven
Conclusie Ontstaan van een evidence-based richtlijn is niet eenvoudig Grote tijdsinvestering Kwaliteiten voorzitter en procesbegeleider belangrijk Grote stimulans voor persoonlijke ontwikkeling Implementie traject verre van eenvoudig