in'de natte sector c 23263 Directoraat

in'de natte sector c 23263 Directoraat

fulinisterie van Verkeer etr Waterstaat :.:'. 1:. i;;:i'.ff*zi;,,:" íi,t'a./-,t tn., '441ii.r'./í.{{/t117' WW :' j!. - r,. ',.i r.i:_,irlr:a, ' ;:,.. r':,., :r., -,.i-,:.ri'i..-,.,.._....,,.i,:ir,,.:!,ia,"o,, "ï:.:l;ï;;;i:" '"""' li's:)ir: i 7 {):l:,!'i: i'.tysaà D i rectoraat- C en eraal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en AÍvalwaterbehandeling/RIZA Pilot Internet GIS Ervaringen met de implementatie van Web Mapping toepassingen olctober 2001 Een SPIN project ^n+ljr -,ÊiF',.'.d" t.ti }E Á{í a{*.ffi,êíitr

o asnís MinisteÍie van VeÍkeeÍ en WateÍstaat # Directoraat-ceneraal Rijkswaterstaat -ffiffit-zltiksinstituut hr'-egra;rl Zoeturateóoherr atl Afoaiwaterbehandelirg Documentatie Potbw 17 82004 LdFèd Pilot Internet GIS voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling/RlZA Ervaringen met de implementatie van Web Mapping toepassingen oktober 2001 Een SP N Project Auteur: Boris Teunis Projectteam: Rinus van Hoogenhuizen Bas van de Pas Ingeborg van Splunder Alfred Dijkstra Boris Teunis RIZA, afd. lho, CIS RIZA, afd. lho, CIS RIZA, afd. lmm, Ecotopen RIZA, afd. lml, Scheepvaartberichten RIZA, afd. lho, Cl5

I nhoudsopgave Voorwoord 1 Conclusies en Aanbevelingen 2 2.1 2.2 2.3 2.4 3 3.1 3.2 3.3 3.4 lnleiding Wat is lnternet CIS Aanleiding project Doelstellingen Project aanpak lnternet Gl5 voor Rijkswaterstaat Informatievoorziening naar buiten I níormatievoorzien ing binnen Rijkswaterstaat Verbetering datavoorziening Vervanging desktop CIS 7 1 7 8 8 9 9 10 'lo 't1 4 Techniek 4.1 Web Server en Map Server 4.2 Clients 4.3 Van de Map Server naar de client 4,4 Plug-ins, Java applets en Java '13 13 14 14 16 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 E4Á 5.1.5 5.2 5.3 5.4 Software producten en bedrijven Producten Commerciële Internet CIS producten lmage Web Servers Open Source soítware Overige producten Application Service Providers Criteria voor keuze software ArclMS SoÍtware bedrijven 17 17 17 18 18 18 18 19 20 6 lnírastructuur en beheer 2'l 6.1 Beheer van Internet CIS toepassingen 21 6.2 Beheer Rijkswaterstaat internet inírastructuur 21 6.2.1 Infrastructuur en beheer in dit project 22 6.3 Mogelijkheden voor een Rijkswaterstaat Internet CIS inírastructuur 22 7 Standaarden 7.1 OpenClS 7.1.1 Web Map Server interfaces 7.1,2 Ceography Markup Language 7.2 Standaard software I 8.1 8.2 8.3 8.4 Ontwikkelen Internet GIS toepassingen Web Design Beveiliging PerÍormance Ceen desktop ClS, nieuwe technologie 24 24 24 25 25 26 26 26 27 27 9 Kosten 29 Bijlage 1, Links 31 Pilot lnternet CIS

Voorwoord Dit verslag is een resultaat van het SPIN project'pilot internet 615'. De hooíddoelstelling van het project is de toepassing van internet CIS technologie binnen Rijkswaterstaat te bevorderen en te vereenvoudigen. Hieraan is gepoogd te voldoen door een tweetal toepassingen te ontwikkelen en de opgedane ervaring breed beschikbaar te stellen. Dit rapport bevat de algemene bevindingen van het project. Daarnaast zijn rapporten verschenen over de bouw van de toepassingen, die in het kader van dit project zijn ontwikkeld (scheepvaartberichten en ecotopen). Deze rapporten zijn terug te vinden op de internet site van SPIN (http:/lwww.venwnet,minv-enw.nll.nvs./fwtalspin/index'htm) en op GisPlaza ( htt p; I / ww w,v elwn.e t, m i nven w. nv :is fl uz a I ), Het rapport begint met de conclusies en aanbevelingen. Dit hoofdstuk kan sarnen nret inleiding ook als samenvatting gelezen worden. Het project is uitgevoerd onder begeleiding van de CIS afdeling van het RIZA in sarnenwerking met de afdelingen lml en lmm. Het project kon worden uitgevoerd dankzij financiering van SPIN. Het project is gestart in augustus 20OO en aígerond (exclusieí rapportages) in april 2OO1. Pilot lnternet CIS

1 Conclusies en Aanbevelingen Internet CIS biedt Rijkswaterstaat goede mogelijkheden om op een aantal punten verbeteringen te realiseren: - De interne geograf ische data voorziening voor bestaande gebruikers van CIS kan eíficiënter gerealiseerd worden; - Een grote nieuwe groep RWS medewerket.s karr de toegang gegeven worden tot geografische informatie door de laagdrenrpeligheid van internet CIS toepassingen; - De informatievoorziening naar andere organisaties en naar de burger kan verbeterd worden. Bovenstaande voordelen zijn ook aangetoond in het kader van dit project opgeleverde toepassingen. FWTA-systemen De mogelijkheid van internet CIS om een brede gebruikersgroep toegang te geverr tot geograíiscfre rnforrlatie kan voor een aantal FWTA systetlten belangrijl<e verbeterpunten leveren: - Aquabel heeít een geografische ingang, maar beheer en onderhorrd van dit (onderdeel van het) systeem levert veel problemen op, die ntet internet CIS technieken verholpetr kunnen worden; - Donar heeft rnomenteel geen mogelijkheid om nret kaarten te werken, terwijl dat de bevraging van het systeem sterk zou vereenvoudigen; - HetzelÍde geldt voor Wvo-lnÍo; - Aan de intranet versie van Tisbo kan CIS functioltaliteit worden toegevoegd, die ook beschikbaar gemaakt kan worden voor de desktop toepassing KernClS. Een aanbeveling is daaront onr de toepassing van internet CIS tecfrnologie in FWTA systetnen te stimuleren. Hiermee kan de toegankelijkheid van de gegevens sterk worden verbeterd, terwijl het beheer van de toepassingen op termiln goedkoper wordt. Ontwikkelen Internet Gl5 toepassingen Belangrijke aandachtspunten bij het ontwikkelen van internet CIS toepassingen zijn de performance, de beveiliging van de gegevens en het ontwerp van de pagina's, inclusief cartograíie. Daarnaast zijn er twee redenen om de toepassingen eenvoudig te houden: de toepassing zal typisch door een breed publiek gebruikt worden en de huidige soítware is in eerste instantie gericht op en geschikt voor eenvoudige CIS handelingen. Kennisontwikkeling De benodigde kennis orrr de voordelen van internet CIS ten volle te benutter.r is nog nauwelijks aanwezig binnen Rijkswaterstaat, Ook is de toepassing vatt internet CIS technologie in Nederland nog vrij gering. Hierdoor is de rrrarkt van partijen die hierop diensten aanbieden ook niet uitgebreid. Et'zijn met name weinig nrarktpartijen die onafhankelijke adviezen kunnerr geven over de technologie. Voor het beheer van toepassingen, zeker als al een keuze is gemaakt voor een software pakket, is de keuze nog kleiner, Mede hierom zou het goed zijn als binnen Rijkswaterstaat de kennis over de technologie en de keuze mogelijkheden snel ontwikkeld wordt om zo een sterkere positie te hebben t.o.v. de rnarktpartijen. Naast kennis over de verschillende internet CIS soítware mogelrlkheden betreft dit ook kennis over internet technologieën als Pilot lnternet 6lS

Java, Asp, Cold Fusion, servlets, Web servers etcetera. Verbetering i nterne geograf ische data voorziening Voor de interne geograíische data voorziening (gebruik in ArcView van centraal geserveerde gegevens) biedt internet CIS technologie momenteel nog niet veel mogelijkheden. Het is wel duidelijk dat de soítware leveranciers hier op korte terrnijn oplossingen voor zullen bieden. Momenteel biedt alleen de lmage Web Server de mogelijkheid om in ArcView 3 (standaard desktop CIS van Rijkswaterstaat) gegevens via het internet/intranet te laden. ln de volgende generatie desktop CIS producten van Esri (ArcView 8) zal de mogelijkheid tot gebruik van data via internet technologie als speerpunt aanwezig zijn. Vooralsnog betreft dit alleen gegevens die met de eigen Map Server (ArclMS) worden geserveerd, maar de hoop is dat op niet al te lange termijn dit ook voor OpenClS services geldt. Beheer van Internet GIS toepassingen Cezien het beleid van Verkeer en Waterstaat om zoveel rnogelijk internet diensten te centraliseren is het goed dat de Meetkundige Dienst een onderzoek heeft gestart naar de mogelijkheden die hiervoor te genereren zijn bij Consortis. Cezien de ervaringen in deze pilot zullen hierbijnog de nodige obstakels overwonnen moeten worden. Een centrale voorziening voor Rijkswaterstaat zal de ontwikkeling van de markt voor internet CIS beheerders niet bevorderen, wat rnede een argun'lent kan zijn om geen centrale voorziening te realiseren. Tot slot Internet CIS of Web Mapping is een technologie, die nog slechts aan het begin van zijn levenscyclus staat, De huidige technologie biedt echter al ruimschoots kansen voor Rijkswaterstaat. Met de voortschrijding van de soítware en de komst van OpenClS standaarden biedt internet CIS enorme mogelijkheden voor een verbeterde, efficièntere en aantrekkelijkere informatievoorziening. Pilot lnternet CIS

2Inleiding 2.1 Wat is Internet GlS lnternet cls (ook wel web Mapping genoemd) betreft het weergeven van geografische informatie via internet (meestal in een browser) met interactie mogelijkheden voor de gebruiker. Typische interactie mogelijkheden zijn inzoomen, uitzoomen, kaart verschuiven, iníormatie over objecten opvragen en kaartlagen aan of uit zetten. onder internet cls verstaan we daarnaast het beschikbaar stellen van geografische data via internet. In dit laatste geval gaat het niet primair om de ÍLrnctionaliteit die via internet CIS technieken beschikbaar wordt gesteld' ntaar om geograíische gegevens. Verwerking van de gegevens kan dan vervolgens plaaisviàden via een geschikte client als ArcView. Internet CIS technieken irroeten het nrogelijk nraken gegevens of inforrnatre alleen bij de brorrhouder te beheren en vervolgens voor heel RWS beschikbaar te stellen. In dit rapport wordt gesproken over geografische inforrnatievoorziening (b.v. een toepassing die via de browser te bekijken is) en over geograíische datavoorziening (het via internet laden van gegevens in een GIS pakket) om onderscheid te maken tussen bovengenoemde beschrijvingen. om iets meer indruk te kriigen van het begrip web Mapping zou de lezer die nieuw is op dit gebied vóór het verder lezen de volgende sites op intertret kunnen bezoeken: http:1/www.goudengids.nl (zoek een bedrijí en klik 'toon kaart') http rllwww2.d em is. nllhar:ingv-lietlmap,per.asp Onder de internet GIS noemer kunnen ook de zogenaamde geo-services gevat worden. Dit betreít geograíische functionaliteit die via internet aangeboden wordt. Een voorbeeld hiervan is een functionaliteit olï een postcode om te rekenen naar een coórdinaat, zodat hiermee verdet.gerekend katr worden. Ceo-services bieden voor Rijkswaterstaat goede mogelijkheden en de Meetkunclige Dienst is hiernaar een onderzoek gestart. In dit rapport wordt niet in gegaarr op geo-services. 2.2 Aanleiding project Er bestaan al langere tijd technieken die de inzet van lnternet GIS ondersteunen. De laatste jaren zijn de mogelijkheden voor het toepassen van CIS via Internet aanzienlijk toegenomen. De mogelijkheden voor het weergeven van geograíische informatie via internet zijn in een zodanig stadiunr gekomen dat voor toepassing geen grote investeringen in ontwikkeling en onderzoek nodig zijn. Het is duidelijk dat de behoeíte aan een dergelijke iníormatievoorziening binnen Rilkswaterstaat groot is. De toepassing is echter nog gering. Wellicht liggen belangrijke oorzaken hiervoor in de onbekendheid met de nieuwe technologie, het gebrek aan een fysieke inírastructuur en het gebrek aan een kennisinfrastructuur. Dit onderzoek poogt eraan bij te dragen deze leemtes te vullen en daarmee de toepassing van de technologie te bevorderen en te vereenvoudigen. Pilot lnternet CIS

2.3 Doelstellingen Ten aanzien van de pilot lnternet CIS zijn de volgende doelstellingen geformuleerd:. Expertise op doen bij het verstrekken van projectinhoudelijke geo-iníormatie via internet: a Inrichten van oí aansluiten op een lnternet CIS Inf rastructuur; a lrrzicht krijgen in de verschillende aspecten van beheer die een dergeliike inírastructuur met zich mee brengt; Raming van de te verwachten beheerskosten en kosten voor toekomstige projecten die via internet ontsloten worden; Het geven van een handreiking voor nieuw te ontwikkelen Internet ClS toepassin gen voor Rijkswaterstaat. Tijdens het project is grotendeels aan bovenstaande doelstellingen voldaan, Met betrekking tot beheer blijven er nog een aantal open einden. Daarnaast is in deze rapportage zoveel mogelijk de opgedane kennis verwerkt, ook waar deze niet direct betrekking heeít op bovenstaarrde doelstellirrgen. Waar in deze rapportage over 'internet' wordt gesproken kan ook 'intranet' worden gelezen. In die gevallerr dat hiertussen belangrijke verschillen optreden wordt dit verrreld. 2.4 Project aanpak Er is gekozen voor een praktische aanpak van het project. Voor twee toepassingen zijn pilot projecten uitgevoerd. Ten behoeve van de concrete vraagstellingerr, die vanurt deze projecten zijn ontstaan is irríornratie verzatrteld, onder andere bij rnarktpartijen met een brede expertise op het gebied van web nrapping. Deze informatie samen met de expertise die tijdens de ontwikkeling van de pilots is opgedaan heeít zeer concrete informatie opgeleverd, die aan de doelstellingen van het project voldoet. Beide toepassingen hebben een zeer verschillend karakter: 1) De scheepvaartberichten die door het InÍocentrum van RIZA/RDIJ worden uitgegeven zijn via een Web Mapping toepassing ontsloten. Hierdoor kunnen belanghebbenden in één oogopslag op een kaart zien op welke vaarwegen problemen te verwachten zijn (en per bericht de iníormatie opvragen). De iníormatie is dynamisch (wordt 2 x per dag ververst). Dit betreft een toepassing voor een breed 'niet CIS publiek', waarbij eenvoud belangrijk is; zie ook http./lwww.waledand.net/-bsleht1sóeepvlindexscheepvaart.htm en het rapport "Scheepvaartberichten op lnternet". 2) De ecotopenbestanden zijn via internet ontsloten. De ecotopenbestanden betreífen één van de basisbestanden van Rijkswaterstaat en zijn ook voor belanghebbenden buiten Rijkswaterstaat beschikbaar. Een brede toepassing van deze bestanden wordt bevorderd door ze via een internet gis toepassing aan te bieden. Het betreft hier een toepassing voor een meer gespecialiseerd publiek. Zie ook http://www.ecotopenkaarten.nl Pilot lnternet GIS

3 Internet GIS voor Rijkswaterstaat Web Mapping technologie biedt Rijkswaterstaat kansen om een aantal werkprocessen eíf icrënter te laten verlopen en om de kwaliteit van een aantal producten te verbeteren. In dit hooídstuk zullen de terreinen waarop verbetering voor Rijkswaterstaat wordt verwacht besproken worden. lnternet CIS technologie geeít de mogelijkheid om aan een brede gebruikersgroep een belangrijke extra informatiebron (kaarten) aan te bieden. Deze manier van kijken naar iníormatie is tot nu toe alleen mogelijk via papier oí door relatieí grote inspanningen te verrichten voor een gebruiker (installeren CIS soítware, zoeken van gegevens etc.), Het biedt een duidelijke drempelverlaging en grotere toegankelijkheid van geografische gegevens. De meerwaarde van Internet CIS voor Rijkswaterstaat wordt verwacht op de volgende terreinen: 1) Informatievoorziening naar buiten:. 'naar de burger' en. naar andere instituten en instanties; 2) lnformatievoorziening binnen Rijkswaterstaat; 3) Verbetering datavoorziening:. Centraal gegevensbeheer van geografische data;. Zoeken van gegevens via een kaart. 3.1 Informatievoorziening naar buiten Een onderwerp dat tegenwoordig volop in de belangstelling staat is de informatie voorziening van de overheid naar de burger. De burger eist steeds meer iníormatie en krijgt via internet ook eenvoudiger toegang tot informatie van de overheid. Web Mapping kan iníormatie beter enlof sneller bijde burger brengen. Beter in die zin dat veel informatie op een kaart inzichtelijker is dan zonder kaart. Sneller in die zin dat iníormatie die wel op kaart gegeven móet worden om duidelijk te zijn (inrichtingsplannen, besternmingsplannen) on-line beschikbaar gemaakt kunnen worden. Voorbeelden:. De scheepvaartberichten worden al sinds mensenheugenis zo snel mogelijk naar buiten gebracht en tegenwoordig ook via internet. Om deze berichten goed te interpreteren is goede kennis van het vaarwegenstelsel noodzakelijk. Door ze op een kaart te presenteren worden de berichten veel inzichtelijker weergegeven (zie www.waterland.n-etlbefleht);. Voor het project 'Ander beheer Haringvlietsluizen' worden een aantal beheerscenario's uitgewerkt welke onder andere invloed hebben op waterstand en ecologie. Deze iníormatie is van belang voor boeren, bewoners, recreanten, ecologen etcetera en zichtbaar gemaakt op de internet site over het project (http : //www.harin gvlietsluizen.n l/h aringvliet-n l/gebied, htm );. Wanneer mensen een huis kopen zijn ze uiteraard geïnteresseerd in de bodemkwaliteit op het perceel. De provincie Utrecht plaatst deze iníormatie op internet via een kaartingan g. Zie hltp'. / lwww.gts.nl/bodemloket/ (kies Pilot lnternet 6lS

voor de gemeente Zeist, want de andere gemeenten lijken nog niet erg mee te werken). Rijkswaterstaat heeft veel geografische informatie die ook voor andere instituten en instanties van belang is. Eén voorbeeld zijn de ecotopenkaarten die in het kader van dit project ontsloten zijn voor een brede gebruikersgroep. Andere zijn bijvoorbeeld informatie over verdrogingprojecten en meetgegevens van de rijkswateren, waarvoor nu initiatieven lopen om ze via internet te ontslu iten. 3.2 n fo rmatievoo rzien in g bi nnen R ij kswaterstaat Kaarten vormen ook binnen Rilkswaterstaat een belangrijke bron van iníormatie. Deze iníormatie is beschikbaar in rapporten of via gespecialiseerde medewerkers die kennis hebben van geografische iníormatie systemen. Het lijdt geerr twijíel dat wanneer verschillende kaarten via het intranet eenvoudig beschikbaar zouden zijn dit een meerwaarde voor Rijkswaterstaat oplevert. Zoekgebieden voor waterberging betreííen een actueel onderwerp waarvoor een makkelijk opvraagbaar beeld van de actuele stand van zaken zinnig is. Naast dit soort algenrene iníormatie vormt ook binnen veel projecten geografische irríornratie een belangrijk onderdeel. Denk bijvoorbeeld aan een inrichtingsproject, waarbij eerst veel ruirntelijke informatie wordt vergaard en vervolgens inriclrting varianten worden bedacht. Wanneer deze inforrnatie voor alle project nredewerkers (binnen en buiten een dienst/directie) te bekijken en te bevragen is zal dit het verloop van het project helpen. Ceografische informatie kan middels internet CIS technologie, door ziln laagdrempeligheid, op eenvoudige wijze aangeboden worden aan een brede groep mensen op een vastgestelde wijze (kaartopmaak). Dit is een groot verschil met de huidige situatie waar een nredewerker die geograíische iníornratie wil bekijken aangewezen is op een desktop CIS toepassing. 3.3 Verbetering datavoorziening In voorgaande paragrafen werd gesproken over iníormatie voorziening, waarbij ergenlijk kaarten worden gepresenteerd aan een gebruiker. Onder data voorziening wordt verstaan het beschikbaar stellen van de geografische data, waaríta een gebruiker nog handelingen moet verrichten om de juiste iníorrlatie te zien te krijgerr (biivoorbeeld een kaaít ntaken). Hét grote voordeel waar iedereen die met het beheer van geograíische data te maken heeft op zit te wachten is een vereenvoudiging van het databeheer. Ook alle lijnrnanagers zouden dit als een groot voordeel zien als ze zicht zouden hebben op de kosten die hiermee gemoeid zijn. De rol die interrret CIS technieken hierbij kunnen spelen wordt in voorbeelden hieronder aangetoond. Deze rol kan het databeheer vereenvoudigen en de mogelijkheden voor een gebruiker vergroten. Voorbeeld 1 Data Topografische Dienst (TDN) Alle Diensten en Directies van Rijkswaterstaat maken gebruik van de bestanden van de Topografische Dienst. Deze bestanden zijn vele gigabytes in omvang en worden via de Meetkundige Dienst aan alle Diensten en Directies beschikbaar gesteld. Dit betekent een grote hoeveelheid beheersinspanningen zonder dat de gegevens Rijkswaterstaat breed beschikbaarheid komen. lmmers voor de kleinere vestigingen (dienstkringen, regionale vestigingen) zijn deze Pilot lnteínet 615

beheersinspanningen veelal te groot ten opzichte van de opbrengst, hoewel de bestanden wel degelijk nuttig kunnen zijn. Met behulp van internet CIS technologie is het mogelijk deze bestanden op één centrale plek te beheren en vervolgens aan geheel RWS beschikbaar te stellen. Dergelijke mogelijkheden worden al door marktpartijen aangevoeld en deze nemen daarop initiatieven. Belangrijke belemnterende factor hierbij is de bandbreedte van netwerkverbindingen. Overigens is de mogelijkheid om deze bestanden op dergelijke manier voor Desktop CIS toepassingen aan te bieden nog beperkt. De standaard RWS desktop CIS toepassing ArcView 3 biedt deze mogelijkheid nog niet. Pas in de nieuwe versie ArcView 8 is dit goed mogelijk. Voorbeeld 2 Luchtfoto's Dit jaar zal hoogstwaarschijnlijk een landsdekkend luchtfoto bestand worden aangeschaft. Dit bestand is meer dan 1OO CB groot en om dit bestand binnen de diensten en directies beschikbaar te krijgen zullen net zulke belemmeringen gaan spelen als in voorgaand voorbeeld. In voorgaand voorbeeld betreft het inspanningen die al plaatsvinden en waarvoor al investeringen (o.a. schijíruimte) gedaan zijn, wat voor de luchtíoto bestanden nog niet gedaan is. Via rnternet CIS technieken is hei mogelijk deze luchtfoto bestanden centraal zodanigter beschikking te stellen dat ze beschikbaar worden om te gebruiken in browser, CIS toepassingen, CAD toepassingen en OfÍice toepassingen. Deze nrogelijkheid is ook al aanwezig voor ArcView 3. Voorbeeld 3 Locale CIS bestanden Alle diensten en directies hebben CIS bestanden die vooral voor eigen gebruik noodzakelijk zijn, maar die incidenteel ook voor medewerkers van andere diensterr en directies nuttig zijn. Deze moeten in de huidige situatie nog deze bestanden opvragen alvorens ze te kunnen gebruiken. Via internet CIS technologie kunnen deze bestanden eenvoudig Rijkswaterstaat breed toegankelijk genraakt worden. Een andere rol kan internet CIS technologie spelen voor een systeern als Donar, wanneer de plannen orn de toegankelijkheid via internet te verbeteren doorgaan. Deze rol betreít dan het geografisch zoeken en weergeven van gegevens. 3.4 Vervanging desktop GIS Wanneer mensen geograíische gegevens willen gebruiken wordt praktisch altijd gebruik gemaakt van een Desktop CIS product. Binnen Rijkswaterstaat is dit standaard ArcView. ArcView wordt gebruikt voor de volgende handelirrgen:. laden en in beeld brengen van geografische gegevens; o weergave van de gegevens aanpassen (kleuren e.d.);. de gegevens bevragen;. (ruirntelilke) selecties uitvoeren;. eenvoudige geografische analyses uitvoeren;. eenvoudige edit-operaties uitvoeren,. kaarten maken en aídrukken. ArcView is een software pakket dat beheer van individuele Pc's vereist, waaraan licentiekosten verbonden zijn en waarvoor een opleiding nodig is. Op deze punten kan een internet toepassing grote voordelen leveren. Het is echter duidelijk dat er nog geen internet CIS producten bestaan die vergelijkbare functionaliteit als ArcView leveren. Ook op dit gebied nemen de mogelijkheden van Internet CIS producten echter toe. Tot voor kort was Web Mapping soítware speciíiek gericht op het weergeven en bevragen van een van Pilot lnternet CIS

tevoren ingestelde set gegevens voor een bepaalde doelstelling. Nieuwere, zwaardere internet CIS producten maken het ook mogelijk meer'desktopachtige' acties uit te voeren. Een aantal van dit soort acties wordt in onderstaande tabel weergegeven met een indicatie van de mogelijkheden Handeling Ceo-informatie bekijken ++ Extra kaarten laden ++ InÍormatie bevragen ++ Symbologie aanpassen ++ Eenvoudige analyse ++ Eenvoudige edit-operaties ++ Selecties uitvoeren ++ Kaarten maken ++ Desktop CIS lnternet CIS ++ T + - ++ Coed mogelijk in alle producten + In sommige producten mogelijk - In enkele zwaardere producten mogelijk met beperkingen lnternet CIS begint zich nog in een beginíase en levert nu nog slechts basisfunctionaliteit. De aangeboden Íunctionaliteit zal zeker snel verbeteren, zodat de toepassingsmogelijkheden zullen toenemen. Zwaardere analyses en geavanceerde cartografie zullen waarschijnlijk nog wel langer het domein van de desktop blijven. Voor systemen waarbij bevragen en selecteren van gegevens het belangrijkste is (en dit is voor het merendeel van de V&W medewerkers de belangrijkste Íunctionaliteit) levert internet CIS zeer goede mogelijkheden. Cezien de beperktheid van de rnogelijkheden zal internet CIS (nog) niet aantrekkelijk zijrr voor de huidige gebruikers van desktop ClS. Internet GIS biedt wel een ideale rnogelijkheid om medewerkers te bereiken die groot belang hebben bij geograíische iníormatie, maar voor wie gebruik van desktop CIS niet tot de mogelijkheden behoort. Pilot lnternet Gls

.+l.l 4 tecnntek Er bestaat een breed scala aan technische oplossingen van verschillende software makers om internet CIS te implementeren. In dit hoofdstuk zullen een aantal varianten van deze implementaties worden besproken. De informatie in dit hoofdstuk is vooral bedoeld om een aantal begrippen te verduidelijken. 4.1 Web Server en Map Server Alle internet CIS technieken vereisen vanzelfsprekend een internet server. In alle gevallen is een standaard Web Server vereist en daarnaast een Map Server. Een Web Server is een programma dat de bestanden die een webpagina vormen serveert aan gebruikers van internet. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het client/server model en het World Wide Web's Hypertext Transfer Protocol (http). Elke server, die een website bevat moet een web server hebben. Veel gebruikte Web servers zijn Internet Information server (Microsoft), Netscape Enterprise en Apache. Naast de Web server draait de Map server. De Map server is een Applicatie server die CIS specifieke taken (zoals het maken van een kaartje) vervult en de Client Viewer Web Server (lls, Apache e.a.) Map Server (ArclMS, Mapguide e.a.) Figuur 1 Map server bepaalt welke CIS functionaliteit beschikbaar is. In veel gevallen zullen de Web server en de Map server op één machine draaien maar dit is niet Pilot lnteínet CIS

persé noodzakelijk. Communicatie tussen de web Server en de Map server verloopt via een interface. Veel gebruikte interfaces zijn CCl, NSAPI, ISAPI en de Java Servlet omgeving. 4.2 Clients Wanneer er over internet en clients gesproken wordt dan wordt met client meestal de browser bedoeld. De client kan echter ook een andere toepassing zijn welke in dit geval de data'van internet haalt'. Hiervan zijn legio voorbeelden. Om er twee te noemen:. Veel CIS toepassingen hebben mogelijkheden om data die ergens op een Map server staan te laden;. Ook een office pakket als Word kan in dit geval een CIS client zijn, als hierin een plaatje wordt verwerkt dat via een URL wordt binnengehaald 4.3 Van de Map Server naar de client Een belangrijk onderscheid tussen verschillende internet CIS technieken is te maken in de informatie die van de Map Server naar de client komt. Welke techniek gebruikt wordi heeít veel gevolgen voor de mogelijkheden van de toen:<<in oen Figuur 2 Van de Map server naar de client. In het grijs staan de mogelijke processen op de Map server. Tussen haakjes staan voorbeelden van bestandsform aten. Er zijn drie manieren waarop de gegevens van de map server naar de client kunnen gaan: 1 ) Als images: in dit geval wordt een plaatje gegenereerd door de Map server en overgestuurd naar de client. De Map Server verricht Íeitelijk al het werk, de client hoeft alleen nog maar de weergave te verzorgen. Het plaatje Pilot Internet CIS

wordt meestal overgezonden in png, jpeg of gif Íormaat. Esri gebruikt de term "lmage streaming" voor deze wijze van data serveren. 2) Als grafische elementen;deze hebben geen directe link meer met de geograíische iníormatie maar beschrijven hoe de iníormatre moet worden weergegeven. Bijvoorbeeld een rivier in een blauwe kleur met een dikte van 3 pixels. 3) Als features: irr dit geval wordt de daadwerkelijke coórdinaat informatie van de objecten en bijbehorende eigenschappen naar de client gestuurd en daar gepresenteerd. Met daadwerkelijke coórdinaat informatie wordt bijvoorbeeld bedoeld de coórdinaten die een lijn vormen. Esrigebruikt de term "feature streaming" voor deze wijze van data serveren' Het proces vanaf de brongegevens naar een client, dat plaatsvindt als een client een vraag stelt aan de ntap server (bijvoorbeeld: geeí mij een kaartje van de Biesbosch) wordt in frguur 2 weergegeven. Features zijn geografische elementen met bijbehorende eigenschappen. Bijvoorbeeld een (gedeelte van een) rivier met coórdinaten, naam etc, Voor en nadelen van de image optie en feature optie worden hieronder weergegeven. Op de meeste punten valt de graíische elementen optie ertussentn: 1 ) Intages:. Bij gebruik van images wordt het meeste werk verricht door de Map server. Deze combineert de vereiste kaartlagen met de luiste symbolen en maakt hiervan een image. Deze techniek stelt weinig eisen aan de client. De browser hoeft in feite alleen maar een lpeg te tonen, wat alle standaard browser kunnen;. Bij elke actie op de kaart vindt er interactie plaats met de Map server. Bijvoorbeeld bij inzoomen wordt een vraag gesteld om een nieuwe kaart aan de Map server. Deze genereert de nieuwe kaart en stuurt hettt terug. Dit levert veel netwerkverkeer en server belasting op en kost daarmee ti1d.. Het afdrukken van kaarten via de client zal typisch een slechte kwaliteit opleveren, met name wanneer kaarten op groter fornraat worden afgedrukt dan het de grootte van het zichtbare plaatje. 2) Features: o Bij het gebruik van Íeatures wordt een groot gedeelte van het werk ovelgenomen door programmatuul op de client. Bij een tnzoottr actie oí bevraag actie hoeft geen connectie te worden genraakt rnet de Map server aangezien de data al op de client aanweztgztjn. Deze acties kunnen daarotn snel worden uitgevoerd.. Bepaalde functionaliteit die met images moeilijk te realiseren is, is bij gebruik van vectoren wel mogelijk. Dit betreft bijvoorbeeld het aanpassen van de gebruikte symbolen, het laden van eigen gegevens in de client toepassing, het weergeven van map-tips (waarbij bijvoorbeeld direct de plaatsnaam wordt weergegeven van de plaats waarop de muis zich bevindt) etc. De taken die de client moet verrichten om met vectoren te werken zrtten niet in standaard browsers als Netscape en Internet Explorer' Werken nret vectoren vereist daaront het gebruik van extra programmatuur in de vornr van plug-ins oí Java applets, wat bij het (eerste) keer bekijken van de toepassing extra acties en eventueel installaties noodzakelijk maakt. De kwaliteit van afdrukken kan erg mooi zijn, doordat de werkelijke vector iníormatie aanwezig is op de client. Hierdoor kunnen Pilot lnternet GIS

scherpe lijnen, scherpe letters en duidelijke kleuren worden gebruikt.. ái1 complexe gegevens kan de hoeveelheid data die initieel wordt overgezonden erg groot zijn. 4.4 Plug-ins, Java applets en Java Zoals in voorgaande paragraaí beschreven, wordt met name bij de techniek waarbij van vectoren gebruik wordt gemaakt meer van de client vereist. Aan deze eisen kan op verschillende manieren worden voldaan: 1) Plug-in: Een plug-in is een stuk programmatuur dat de vereiste functionaliteit toevoegt aan de client. Een plug-in moet éénmalig geihstalleerd worden om de Íunctionaliteit te kunnen gebruiken Een plug-in is meestal tussen 3ooKb en 2Mb in grootte en geeít bij het eerste bezoek van een pagina een belemmering (de gebruiker moet iets ondernemen of een tijd wachten). De plug-in zalechter ook voordelen opleveren (zie voorgaande paragraaí). 2) )ava applets: Een java applet levert net als een plug-in extra Íunctionaliteit. Een java applet wordt automatisch geladen bij het openen van de pagina' Er wordt niets op de computer van de gebruiker geïnstalleerd. Hierdoor moet echter bij elk bezoek van de pagina de applet (of applets) opnieuw worden geladen, wat vertragend werkt. 3) Java 2 De standaard browsers (lnternet Explorer 5.x, Netscape 4.x) beschikken over Java versie 1. Deze versie bevat weinig íunctionaliteit waar een Gls applicatie van kan profiteren. Java versie 2 bevat veel grafische (2D en 3D) functionaliteit waarvan Gls applicaties kunnen proíiteren. Er zijn internet CIS toepassingen, die gebruik maken van )ava2. Deze toepassingen zullen bij het starten vragen om een extra download. Bij de huidige generatie browsers ziin deze toepassingen oaarom nog niet praktisch toepasbaar via internet. Bi1 een volgende generatie zal de 615 wereld echter kunnen profiteren van de extra nrogelijkheden van )ava 2. De implicaties van plug-ins, Java applets en Java 2 ziin voor internet toepassingen duidelijk anders dan voor intranet toepassingen. Op een intranet is over het algemeen de bandbreedte veel groter, waardoor download tijd sterk bekort worden. Ook is op een intranet de omgeving waarin de doelgroep werkt (gebruikte browser en operating systeem) duidelijker en kan daaronr beter worden ingeschat of er bezwaren kleven aan bijvoorbeeld de plug-ins en kan eenvoudiger ondersteuning worden gegeven. Pilot lnternet CIS

5 Software producten en bedriiven Binnen dit project is geen uitgebreid onderzoek verricht naar de verschillende soítware producten. In dit hoofdstuk worden een aantal verschillende producten benoemd en wordt getracht een handreiking te geven voor de keuze van een product. Er wordt extra aandacht besteed aan ArclMS, omdat hiermee meer ervaring is opgedaan. Tot slot wordt in dit hoofdstuk ingegaan op enkele software bedrijven in Nederland die Internet CIS diensten bieden. 5.1 Producten Een volgend onderscheid naar software producten is te maken: 1. Commerciële lnternet CIS producten 2. Inrage Web Servers; 3. Open Source soítware; 4. Overige producten; 5. Application Service Providers. 5.1.1 Commerciële lnternet GIS producten Alle grote CIS software bedrijven voeren ook een Web Mapping product. Bekende producten zijn:. ArclMS van Esri;. Mapguide van Autodesk;. CeoMedia WebMap van Intergraph;. MapXtreme van Mapinfo. Deze producten hebben allen een prijs van meer dan 2o.O00 gulden per licentie. Deze bedrijven leven allen uitgebreide functionaliteit en hebben een optie om volgens opencls (wms, zie hoofdstuk 6, standaarden) standaard te werken. Naast deze producten zijn er ook diverse kleinere bedrijven die web Mapping soítware maken. Dit zijn bijvoorbeeld:. Ceodan;. Denris;. Adogis. De producten van Ceodan en Demis zijn nadrukkelijk gericht op OpenGlS oplossingen. Prijzen verschillen aanzienlijk. De Map Server software van Demis valt op door zijn snelheid. Deze producten van kleinere bedrijven bieden over het algemeen een beperktere standaard íunctionaliteit dan de grote partijen, 5.1.2 lmage Web Servers Aparte vermelding verdienen de producten van ErMapper en Lizardtech voor het weergeven van grote images als luchtíoto's via internet technologie. De lmage Web Server (lws) van ErMapper rs de enige Map Server die gegevens kan aanbieden voor gebruik in ArcView 3 (standaard desktop CIS van RWS) en AutoCad. Pilot lnternet CIS

Deze producten worden apart vermeld omdat ze speciíiek betrekking hebben op images. Werken met vector iníormatie is niet de core Íunctionaliteit van deze producten, hoewel integratie met Internet CIS producten mogelijk is. 5.1.3 Open Source software Met Open Source software wordt gedoeld op soítware, waarvan de broncode vrijelijk beschikbaar is en die door gebruikers verder ontwikkeld wordt, waarbij idealiter deze ontwikkelingen in de vrij verkrijgbare broncode beschikbaar komen. Het bekendste voorbeeld van Open Source software is het operating systeem Linux. Ook op het gebied van internet CIS lopen er een aantal Open Source trajecten, waaronder:. MapServer van de Universiteit van Minnesota en. OpenMap van BBN. 5.1.4 Overige producten Met 'overige producten' wordt gedoeld op eenvoudige producten die door middel van slim omgaan met standaard internet technieken CIS functionaliteit simuleren. Dit levert eenvoudige, maar daarom voor bepaalde toepassingen niet minder doeltreffende, CIS toepassingen op met gelimiteerde mogelijkheden. Voorbeelden zijn rnagemapber en WebView. 5.1.5 Application Service Providers Met application service provider (ASP) wordt gedoeld op een bedrilí dat services beschikbaar stelt in plaats van soítware, waarmee verder ontwikkeld nroet worden. Zo kan een ASP de mogelijkheid bieden om geograíische gegevens op een door dat bedrijí beheerde server te plaatsen en open te stellen voor het publiek. Hiermee wordt het beheer van een Internet CIS infrastructuur uit handen genomen. Voorbeelden van bedrijven die de mogelijkheid geven om geografische gegevens op een dergelijke wijze beschikbaar te stellen zijn Aris in Nederland en Bluenrarble in de VS. 5.2 Criteria voor keuze software Waarop een keuze baseren? Factoren, die een keuze kunnen bepalen zijn:. performance;. kosten;. stabiliteit;. standaardíunctionaliteit;. te programmeren functionaliteit;. volwassenheidproduct;. plug-in of niet plug-in;. openheid naar geo-data;. ooenheid naar administratieve data;. openheidnaarontwikkelomgeving;. netwerkbelasting;. server belasting per gebruiker (footprint);. ondersteunde clients (browser e.a.);. ondersteunde platfornts (server);. kwaliteit en continuïteit leverancier;. documentatie; r positie in de markt (welke partijen kunnen ermee ontwikkelen). Pilot lnteínet Cls

Voor internet CIS (i.t.t. intranet) zijn performance en stabiliteit van grootste belang. De redenen hiervoor zijn dat bij internet toepassingen rekening gehouden moet worden met trage verbindingen en dat de gebruikersgroep moeilijker te benaderen is. Burgers zullen niet accepteren dat een toepassing niet beschikbaar is of erg traag. Hierdoor zullen de factoren períormance en stabiliteit van doorslaggevende betekenis zijn. Wat betreft kosten moet naast de kosten voor de software rekening gehouden worden met de ontwikkelkosten voor de gewenste toepassing en de kosten voor het beheer en hosten van de toepassing. Aangezien het aantal marktpartijen dat met de verschillende software producten kan omgaan nog gering is, is de keuze voor een partij die de toepassing professioneel kan beheren en hosten ook niet groot. Het verdient daarom aanbeveling bij de keuze voor een ptoduct of ntarktpartij ook deze kosten goed in beeld te krijgen. Mogelijkheden voor basis CIS Íurrctionaliteit kunnen per Internet CIS software product nogal verschillen. Waar in 'traditionele' Cl5 software functionaliteit als 'zoonren met box' oí rnap-tips altijd aanwezig is, geldt dit niet zonder nreer voor Internet CIS software. Dergelijke Íunctionaliteit kan programmeerwerk vergen oí een slechte performance opleveren afhankelijk van gebruikte soítware (of daarbinnen aanwezige oplossing). 5.3 ArclMS Ten behoeve van de toepassingen die in het kader van dit project zijn gemaakt, is gebruik gernaakt van ArclMS van Esri. De redenen dat voor ArclMS is gekozen zijn:. uitgebreide standaard functionaliteit;. aansluiting bij de standaard GIS tools van RWS (en dan met name bij de dataíormaten);. gebruikersgemak voor beheerder;. kwaliteit en continuïteit leverancier. Tegen ArclMS is in te brengen, dat het een nieuw product is, dat zich nog niet irr ruirre nrate lreeít kunnetr bewrjzen, ntet nante wat betreft stabiliteit en perfornrance. Arrdere producten, zoals MapCuide van Autodesk zijn al langer op de rnarkt en hebben zich meer bewezen. De keuze voor ArclMS is in zeker opzicht een gemakzuchtige keuze, vergelijkbaar met een keuze voor Microsoft producten: neent de vertrouwde en grote speler, dan komt het wel goed. In de loop van het project is duidelijk de indruk ontstaan dat voor de scheepvaartberichten toepassing een andere keuze wellicht beter was geweest. De reden hiervoor is dat een aantal acties die met name voor de scheepvaartberichten van belang zijn, met andere soítware beter hadden kunnen worden geïntplementeerd. Het gaat daarbii om functies als alleen weergeven van geselecteerde berichten en map-ttps. Binnen ArclMS zijn diverse technische oplossingen mogelijk voor het ontwikkelen van de applicatie. Keuzes moeten gemaakt worden wat betreft de te gebruiken connector en viewer. De standaard geleverde viewers bieden een startpunt maar hebben ook belangrijke bezwaren, die gebruik voor internet toepassingen belemmeren. Zo is de Java viewer niet standaard ondersteund op alle browsers en kan om Ílinke downloads vragen. De html viewer is vrij groot en niet erg robuust. Zie voor meer informatie de doeumcntatie van Esri en een ar-tikel uit Spatialnews. Pilot lnternet CIS