Agenda Brussel, 27 juni 2017 Arnaud Dessoy, Anne-Leen Erauw, Geert Gielens Situatie 2016 De lokale besturen in de Belgische overheidsfinanciën Vooruitzichten 2017: belangrijkste trends Lokale besturen in Vlaanderen Lokale besturen in Wallonië Lokale besturen in het Brussels gewest Synthese - besluiten 2
Situatie 2016: De lokale besturen in de overheidsfinanciën Nationale rekeningen (INR) Vooruitzichten 2017: Belangrijkste trends in Vlaanderen? in Wallonië? in het Brussels gewest? Budget 2017 3
Agenda Situatie 2016 volgens de nationale rekeningen De lokale besturen in de Belgische overheidsfinanciën 4
De lokale besturen volgens het INR (def. Eurostat) Lokale besturen (constitutioneel statuut) Andere lokale besturen en verenigingen Provincies (10) Gemeenten (589) Politiezones Hulpverleningszones Openbare centra voor maatschappelijk welzijn (OCMW s) Geconsolideerd budget van 30 miljard EUR 13,2% van de totale overheidsuitgaven Autonome gemeenteen provinciebedrijven 7,0% van het bbp Perimeter van de Belfius-studie Intercommunales (die geen marktdiensten aanbieden) VZW s 5 Polders & wateringen
Uitgaven stevig onder controle 2016 +0,1% per jaar 30 000 25 000 20 000 +1,2% per jaar Globale evolutie stagneert sinds 2012 (+0,1% per jaar) 15 000 10 000 2012 2016 5 000-6,6% per jaar - 6,0% per jaar 0 Lopende uitgaven Rentelasten Kapitaaluitgaven 6 Bron: INR
Lopende uitgaven onder controle door kleiner aantal ambtenaren Aantal VTE - 5.200 VTE of -2,3% (-3,9% vastbenoemden) 250 000 200 000 150 000 Vastbenoemden Contractanten 100 000 50 000 250 000-2,3% 0 2012 2013 2014 2015 2016 200 000 Provincies (-4,6%) 150 000 Politiezones (-0,3%) 100 000 OCMW's (-3,2%) 50 000 Gemeenten + HVZ (-2,1%) 7 Bron: eigen berekeningen op basis van statistieken van de RSZ 0 2012 2016
Overheidsinvesteringen nemen af onder meer door minder lokale investeringen 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% In % bbp 1,0% bbp 2012 2013 2014 2015 2016 Lokale besturen 2,3% bbp Andere overheidsniveaus 0,7% bbp Afnemende investeringen van lokale besturen versterken de onderinvestering van de overheid (= 2,3% vh bbp tegenover +/-3% in de EU) 8 Bron: INR
Lokale besturen dragen positief bij aan begrotingstraject (EU) In % bbp 1,0% 0,0% 2012 2013 2014 2015 2016 ESR-saldo is positief in 2015 en 2016-1,0% -2,0% -3,0% -4,0% -5,0% Sociale zekerheid Lokale besturen Gemeenschappen en Gewesten Federale overheid Financieringsvermogen (+) / financieringsbehoefte (-) In mio van de lokale overheid 683 267-1 945-950 -666 2012 2013 2014 2015 2016 9 Bron: INR
Schuld van de lokale besturen neemt af 5,28% 22,1 5,37% 23,1 5,48% 5,30% 24,3 24,0 23,8 in % van de totale overheidsschuld 5,13% De schuld van de lokale besturen neemt af, zowel in relatieve termen (5,1% van de totale overheidsschuld) als in absolute cijfers (< 24 miljard ) Schuld van de lokale besturen (in miljard EUR) 10 Bron: INR 2012 2013 2014 2015 2016
Kerncijfers en belang van lokale besturen 11
Agenda De lokale besturen in Vlaanderen Vooruitzichten op basis van budget 2017 12
Lokale besturen in Vlaanderen Trends belangrijkste evoluties in 2017 Lokaal bestuurlijk landschap in beweging Exploitatie-uitgaven groeien beheerst Vertraging van de groei in (belasting)ontvangsten Marge voor investeringen Financieel evenwicht behouden Statistische bijlage kerncijfers: zie persbericht 13
Lokaal bestuurlijk landschap in beweging AGB - APB Politiezones Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) Gemeenten OCMW-verenigingen > Gemeenten en provincies verzelfstandigden activiteiten in AGB en APB > 15 Politiezones fusioneren tot 7 (117=> 109) > Gemeenten en OCMW s werken verder aan integratie: > 1) samenwerking kreeg al vorm met vb. oprichting Sociaal huis, samenwerking van diensten, organisatie als groep > 2) gesprekken gestart over integratie > Samenwerking op terrein + OCMW s crëeren OCMWverenigingen voor zorgbedrijven, ofwel > 1) zorgdiensten van 1 OCMW afzonderen > 2) diensten van meerdere OCMW s samenbrengen > Provincies zien bevoegdheden herschikt Provincies > Gemeentefusies 14
Lokale besturen in Vlaanderen Budget 2017 Exploitatie- en investeringsuitgaven Lokale sector * Budgetraming Exploitatie-uitgaven 13 miljard EUR Of meer dan 2 000 EUR per inwoner Raming investeringsuitgaven Meer dan 3,5 miljard EUR Of zo n 600 EUR per inwoner * Geconsolideerde cijfers voor gemeenten, OCMW s, provincies, AGB, APB, zorgbedrijven (OCMWvereniging), politiezones en hulpverleningszones 15
Gemeenten en OCMW zijn grootste lokale besturen Budget 2017 per type bestuur Exploitatie- en investeringsuitgaven Miljoen EUR 12 000 10 000 2 894 8 000 6 000 Investeringsuitgaven Exploitatie-uitgaven Gemeenten en OCMW = 85 % van alle lokale investeringen en van lokale exploitatieuitgaven 4 000 8 601 379 2 000 0 3 355 270 259 798 544 231 72 235 360 91 1 391 59 420,5 16
Exploitatie-uitgaven groeien beheerst BBC-data van gemeente + OCMW + provincie + 1,4 % Financiële uitgaven (-11,1%) Lage rentevoet, lagere schuld Toegestane werkingssubsidies (+2,1%) Aan andere lokale besturen Specifieke kosten sociale dienst OCMW (+6,8%) Werkingskosten (+1,7%) Spilindex overschreden (+2%) mei 2017 Personeel (+1,1%) Pensioenbijdragen verhogen Aantal VTE stagneert 2017 17
Toename specifieke kosten sociale dienst OCMW Evolutie van het aantal begunstigden van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 +15,6% Financieeleconomische crisis Beperking van werkloosheid in de tijd en andere sancties +21% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Sterke toename specifieke kosten en aantal leefloners sinds 2015 Bron: POD Maatschappelijke integratie 18
De gemeenten financieren het evenwicht van OCMW, politiezone, hulverleningszone e.a. Via de gemeentelijke werkingssubsidie 29 % 145 EUR / inwoner + 2,4 % 30 % 150 EUR / inwoner + 2 % 10 % 51 EUR / inwoner - 2,5 % 19
Vertraagde groei vd ontvangsten BBC-data van gemeente + OCMW + provincie +0,8% Lage rentevoet Financiële opbrengsten (-8,4%) Dividenden Intercommunales Werking (+1,1%) Groei Gemeentefonds (+3,5%) Fondsen en werkingssubsidies (+1,6%) Verschuiving naar algemene subsidies Belastingen (+0,7%) Ondanks indexering inkomens Verschuiving kalender APB Aanslagvoeten stabiel 2017 20
Belastingontvangsten stagneren BBC-data van gemeente + provincie Miljoen EUR 2 500 2 000 1 500-0,3% +0,5% 2016 2017 5,7 miljard EUR 886 EUR per inwoner 1 000 +3,9% 500 0-2,3% APB OVH Overige Lokale belastingen 21
Investeringsvooruitzichten positief BBC-data van gemeente + OCMW + provincie Miljoen EUR 4 000 3 500 3 000 2 500 +1,2 % +4,5 % Budget Rekening 3,5 miljard EUR aan investeringsprojecten in 2017 (+4,5% meer dan in 2016) 2 000 1 500 1 000 500 Zonder investeringen in financiële vaste activa 8 % 11 % 0 2014 2015 2016 2017 Provincie OCMW Realisatiegraad beperkt tot 50 % 60 %, => uitvoering loopt vertraging op => en budget overgedragen naar volgende jaren 82 % Gemeente 2017 22
Financieel evenwicht behouden met AFM als buffer BBC-data van gemeente + OCMW + provincie Miljoen EUR 1 800 1 600 1 400 1 200 Aan evenwichtscriteria voldaan Jaarlijks: resultaat op kasbasis >= 0 (OK) Structureel evenwicht op einde meerjarenplan: AFM >= 0 (in meer dan 3 op 5 gemeenten en 6 op 10 OCMW s) AFM als buffer om schokken op te vangen en om te kunnen investeren 1 000 800 600 400 2017 in Mio ( /inw.) Evolutie 2016-2017 AFM 231,5 36-14,4% 200 0 2014 Budget 2014 Rekening 2015 Budget 2015 Rekening 2016 Budget 2017 Budget 23 AFM = buffer van 2% van de exploitatie-ontvangsten Exploitatie levert groter financieel draagvlak dan nodig voor huidige netto periodieke leningsuitgaven
Agenda De lokale besturen in Wallonië Vooruitzichten op basis van budget 2017 24
De Waalse lokale besturen Trends belangrijkste evoluties in 2017 De exploitatiekosten zijn onder controle De (fiscale) ontvangsten vertragen De investeringen lopen terug Stabiele financiële situatie (maar met kanttekeningen) Sterk uiteenlopende situatie bij gemeentelijke tussenkomst voor hulpverleningszones (HVZ) Statistische bijlage kerncijfers: zie persbericht 25
De Waalse lokale besturen Budget 2017 per type bestuur Exploitatie- en investeringsuitgaven HVZ 3% 11,2 miljard EUR 3 195 EUR per inw. Politiezones 8% OCMW 20% Provincies 10% Gemeenten 59% 18% Gewoon 82% Buitengewoon 26
De exploitatiekosten zijn onder controle 10 000 7 500 +2,2%* Intresten (-8,5 %) Financiële lasten (+0,1%) Kapitaalsaflossing (+4,0%) Overdrachten (+3,8%) Sociale bijstand (OCMW) (RIS : +8,8% ) 5 000 Werking (+1,8%) Spilindex (+2%) mei 2017 2 500 0 2017 Personeel (+2,4%) Pensioenen (respons. bijdrage: +27,5%) Effectieven (+0,1%) Statutairen -1,3% Contractuelen +1,1 % 27 * Groeipercentage t.o.v. 2016
De sociale bijstand (OCMW) blijft sterk groeien Evolutie van de begunstigden Recht Maatschappelijke Integratie (RMI) 75 000 50 000 25 000 Financieeleconomische crisis +9% Beperking werkloosheidsuitkering in de tijd en andere sancties +17% Sterke stijging van het aantal leefloners en de sociale bijstand die OCMW s toekenden in 2015 en 2016 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016* Bron: POD Maatschappelijke Integratie 28
Zwakke groei van de ontvangsten 10 000 +1,5%* Financiële producten (-3,9%) Intresten beleggingen (-30%) 7 500 Prestaties (+5,4%) Dividenden intercommunales (-6,5%) 5 000 Subsidies (+3,6%) Terugbetaling Sociale bijstand (+11%) 2 500 Fondsen (+ 2,4%) Indexatie (+1%) Fiscaliteit (-1,3%)? 0 2017 29 * Groeipercentage t.o.v. 2016
Fiscale ontvangsten gaan achteruit 1 600 1 200 800 400-7,6% +2,0% +2,4% 2016 2017 3,1 miljard EUR 860 EUR per inw. 0 APB Opc. OVH Andere Lokale belastingen 1 100 1 000 900 800 700 600 500-22% +44% -7,6% 30
Vermindering van de investeringsuitgaven 2500 2000 1500 1000-6,8% Politiezones (-3,5%) OCMW (-4,3%) Provincies (-15,4%) Gemeenten (-6,4%) 2 miljard aan investeringsprojecten in 2017 (-6,8% t.o.v. 2016) Vermindering bij alle categorieën van besturen 500 0 2016 2017 31
Vermindering van de investeringsuitgaven Evolutie van de gemeentelijke investeringen Vermindering in 2017 (-6,4%) na 2 jaar stijging 2 000 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017-6,4% Prévisions (budgets) - exercice boekjaar Engagements Vastleggingen (comptes) - exercice Vooruitzichten (budget) (rekeningen) - boekjaar realisatiegraad < 50% Impact van het regionaal subsidiëringsmechanisme (FRIC)? 32
Vermindering van de investeringsuitgaven Evolutie per beleidsdomein Divers Openbare hygiëne -8% Vermindering in 2017 (-6,4%) na 2 jaar stijging Sociale zekerheid Cultuur-Vrije tijd- Erediensten Onderwijs +7,5% 2017 2016 Realisatiegraad < 50% Economie Wegen -15% Algemene administratie +6,8% 0 125 250 375 500 625 33
Stabiele financiële situatie Waalse gemeenten Saldi in % van de gewone ontvangsten 7,4% -0,1% -0,2% 5,2% 0,6% 6,2% 1,2% 6,7% 2,7% 5,5% 5,3% 1,3% Impact inhaalbeweging APB Saldo eigen dienstjaar Saldo algemeen totaal Het saldo van het eigen dienstjaar 2017 daalt maar blijft een overschot (+/-70 miljoen EUR) Evenwel gunstig beïnvloed door: Speciaal ontvangstenkrediet (32 mio ) Responsabiliseringsbijdrage «pensioen» - vorige dj. (35 mio ) 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Gemeenten met overschot 174 166 226 257 260 261 Gemeenten met tekort 88 96 36 5 2 1 Sinds 2014 is er de verplichting om een budget in evenwicht te presenteren voor het eigen dienstjaar 34
De gemeente zorgt voor budgettair evenwicht bij OCMW s, politiezones en hulpverleningszones % gemeentelijke dotatie binnen de ontvangsten 22 % Gemeentelijke dotaties 134 / inw. + 2,4 % 53 % 135 / inw. + 0,7 % 70 % 56 / inw. + 0,1 % Sterke verschillen naargelang de gemeente 35
Evolutie van de gemeentelijke dotaties aan de hulpverleningszones Grote verschillen tussen gemeenten onderling 40% 30% 20% 10% Groeipercentage 2017-2016 Naar een harmonisering van de gemeentelijke dotaties voor de hulpverleningszones? 0% -10% -20% Gemiddeld groeipercentage +/- = 0% -30% 36
Agenda De lokale besturen in het Brussels gewest Vooruitzichten op basis van budget 2017 37
De lokale besturen in het Brussels gewest Trends belangrijkste evoluties in 2017 Demografische dynamiek De exploitatiekosten onder controle De ontvangsten stijgen slechts lichtjes De investeringen stijgen opnieuw Stabiele financiële situatie Statistische bijlage kerncijfers: zie persbericht 38
De lokale besturen in het Brussels gewest Context & demografische vooruitzichten Een sterke demografische groei sinds 2000 Bron: FOD Economie Statistics Belgium De demografische groei komt vooral uit het natuurlijk saldo en het internationaal migratiesaldo 39 Bron: FOD Economie Statistics Belgium, Berekeningen Observatorium voor Gezondheid en Welzijn Brussel-Hoofdstad
De lokale besturen in het Brussels gewest Budget 2017 per type bestuur Exploitatie- en investeringsuitgaven 4 000 4,7 miljard EUR 3 971 EUR per inw 3 000 2 882 18% 2 000 1 246 82% 1 000 588 0 Gemeenten OCMW Politiezones Gewoon Buitengewoon 40
Exploitatiekosten onder controle 4 000 3 000 +1,5%* Financiële lasten (-3,0%) Overdrachten (+1,5%) Intresten (-7,3 %) Kapitaalaflossing (-2,3%) Sociale bijstand (OCMW) (aantal RMI stagneert / minder equivalent leefloon) 2 000 Werking (+0,7%) 1 000 0 2017 Personeel (+2,3%) Spilindex (+2%) mei 2017 Pensioenen (+3,2%) Effectieven (0,0%) Statutairen: -1,6% Contractuelen +1,3% 41 * Groeipercentage t.o.v. 2016
Evolutie van het type begunstigden van sociale bijstand (OCMW) 40 000 30 000 20 000 10 000 0 Begunstigden Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016* Begunstigden Recht op Maatschappelijke Hulp (RMH) 12 500 10 000 7 500 5 000 2 500 0 +17% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Beperking werkloosheidsuitkering in de tijd en andere sancties +6% Nieuwe maatregelen m.b.t. asiel en immigratie Grote stijging in de RMI toegekend door OCMW s in 2015 en 2016 Maar ook een sterke vermindering het aantal RMH (equivalent leefloon) sinds 2012 42 Bron: POD Maatschappelijke Integratie
Lichte stijging van de ontvangsten 10 000 +0,8%* Financiële producten (+4,4%) Intresten beleggingen 7 500 Prestaties (+3,7%) Dividenden intercommunales 5 000 Subsidies (-0,2%) Terugbetaling Sociale bijstand 2 500 Fondsen (+ 1,5%) Indexatie (NB : lopende hervorming) 43 0 2017 * Groeipercentage t.o.v. 2016 Fiscaliteit (+0,3%)?
Belastingontvangsten stagneren 800 +1,6% 1,2 miljard EUR 600 2016 996 EUR per inw 400-6,8% +2,2% 2017 200 0 +34% APB Opc. OVH Andere Lokale belastingen Terugkeer naar een normale situatie na een inhaalbeweging in 2016 (idem Wallonië) City Tax : inwerkingtreding van een bijkomende taks op toeristische logies (4 mio ) 44
Investeringsuitgaven stijgen licht 900 +3,6% 800 700 Politiezones (+0,8%) 600 OCMW (-13,2%) 500 Gemeenten (+10,0%) 400 300 200 850 miljoen aan investeringsprojecten in 2017 (+3,6% t.o.v. 2016) Vooral de gemeenten ondersteunen de lokale investeringsdynamiek 100 0 2016 2017 45
Sterkere groei in de gemeentelijke investeringen Evolutie van de gemeentelijke investeringen (2010-2017) 700 600 500 400 300 200 100 Vooruitzichten (budget) - boekjaar Vastleggingen (rekeningen) - boekjaar De gemeentelijke investeringen blijven stijgen als gevolg van de sterke demografische groei 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 46
Sterkere vooruitgang in de gemeentelijke investeringen Evolutie per beleidsdomein Divers Openbare hygiëne Sociale zekerheid Cultuur-Vrije tijd- Erediensten Onderwijs +22% +17% 2017 2016 Vooruitgang voor administratieve gebouwen / privégebouwen, scholen en vrijetijdsinfrastructuur Afname van de investeringen in wegen Wegen -11,5% Algmene administratie +44% 0 50 100 150 200 250 47
De lokale besturen in het Brussels gewest Stabiele financiële situatie Brusselse gemeenten Saldi in % van de gewone ontvangsten 5,7% 4,5% 2,6% 2,9% 4,5% 5,4% Impact inhaalbeweging APB Saldo eigen dienstjaar Saldo algemeen totaal Het saldo van het eigen dienstjaar 2017 verslechtert (-17,2 miljoen EUR) Sinds 2014 neemt het saldo algemeen totaal toe (van +58 naar +135 miljoen ) 0,1% -0,4% -0,5% -0,6% -0,8% -1,3% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 In mio 2016 2017 Saldo eigen dienstjaar 1,2-17,4 Saldo algemeen totaal 105,8 130 48
De lokale besturen in het Brussels gewest Grote verschillen naargelang de gemeenten In mio 4 2 0-2 -4-6 -8 In mio 200 7 gemeenten met tekort Eigen dienstjaar 2017 7 gemeenten in evenwicht 5 gemeenten met overschot Algemeen totaal (2014-2017) # gemeenten met tekort 2012 12 2013 9 2014 12 2015 7 2016 9 2017 7 150 100 50 0 Gemeenten met tekort Gemeenten met overschot 49-50 -100 2014 2015 2016 2017
De lokale besturen in het Brussels gewest De gemeente zorgt voor het budgettaire evenwicht van de OCMW s en politiezones % gem. dotatie in de ontvangsten Gemeentelijke dotaties 28 % 275 / inw. +3,8% 65 % 303 / inw. +1,4% 50
Agenda Synthese - besluiten 51
Vooruitzicht 2017 : zelfde trends als in 2016 Uitgaven lokale besturen onder druk: In een context van lage inflatie en zwakke economische groei, zwakke groei van de belastingontvangsten Beheerste groei van de exploitatie-uitgaven (personeel, werking, financiële lasten) + Evenwichtsvoorwaarden verstrengen (stabiliteitspact EU strengere normen opgelegd door toezicht) Belemmert groei van de lokale investeringen 52
Belangrijkste uitdagingen met financiële impact Miljoen De lokale besturen staan voor een aantal belangrijke uitdagingen met financiële impact: Pensioenlasten gaan exponentieel groeien voor het vastbenoemd personeel (pensioenfonds uitsluitend opgebouwd door lokale besturen) 1 000 900 800 700 600 500 400 300 544 Raming van de responsabiliseringsbijdrage +8% +10% 647 +9% 589 704 +26,6% 891 200 100-2016 2017 2018 2019 2020 Bron: RSZ raming uit 2014 53
Belangrijkste uitdagingen met financiële impact Erosie van de belastingontvangsten (zwakke economische groei, taxshift, impact van de vergrijzing zie paper) Toenemende sociale uitgaven (OCMW) en uitgaven voor veiligheid (politiezones en hulpverleningszones) Investeringscapaciteit behouden om aan maatschappelijke noden en verplichtingen te kunnen voldoen ( verborgen schuld vermijden) 54
Maatregelen waardoor de financiële situatie verder op orde kon worden gezet Vlaanderen BBC met striktere evenwichtscriteria en meerjarenplan Zekerheid dat Gemeentefonds met 3,5 % per jaar aangroeit EU-richtlijn (2011/85) - Begrotingskader dat voorziet in een meerjarenplan Federaal FOD Financiën Voorschottensysteem op maandelijkse basis voor de aanvullende personenbelasting (APB) Brussel Hervorming Gemeentefonds op komst (bijkomende middelen + nieuwe criteria) Wallonië Behoud van de indexatie van 1% voor het Gemeentefonds 55