Wiebe Wieling (Piter Jelles) initieerde nieuw plaatsingssysteem Afstroom is oneerlijk tegenover kinderen 8
Sinds twee jaar is in Noord-Friesland het Cito-volgsysteem en niet de Cito-eindtoets leidend voor plaatsing in het voortgezet onderwijs. Wiebe Wieling van de Piter Jelles scholengroep uit Leeuwarden, Kollum, Dokkum en St. Annaparochie, legt uit hoe vo en po succesvol samen werken om tot passende plaatsing van iedere leerling te komen, met eliminatie van de shoppende ouder. Zestig procent havo/vwo-advies was een ongeloofwaardige situatie. Tekst: Hanneke van der Linden / Fotografie: Josje Deekens Wiebe Wieling is voorzitter van het eenhoofdig college van bestuur van Piter Jelles, een scholengroep met elf scholen in het voortgezet onderwijs in het noorden van Friesland, variërend van praktijkonderwijs en vmbo tot en met gymnasium. Daarnaast is hij voorzitter van Vereniging De Friesche Elf Steden. Hij is een begenadigd communicator en dat is niet in de laatste plaats doorslaggevend geweest voor het ontstaan van een bijzondere samenwerking tussen het Friese primaire en voortgezet onderwijs. Samen zijn zij gekomen tot een systeem van schooladviezen gebaseerd op het Cito-leerlingvolgsysteem in plaats van de Cito-eindtoets. Vanaf het volgende schooljaar werken alle Friese scholen voor primair en voortgezet onderwijs met deze Friese plaatsingswijzer. Wat was de reden om de Cito-eindtoets los te laten als bepalende factor voor de plaatsing van leerlingen in het vo? De Cito-eindtoets brengt bij lange na niet de potentie van een leerling in beeld. Het is een test die gericht is op een paar onderdelen, met name de cognitie. Bovendien is het te zot voor woorden dat slechts één moment opname bepalend is voor waar een leerling terecht komt, terwijl je met het leerlingvolgsysteem de gegevens van drie jaar basisonderwijs in handen hebt. Met het leerlingvolgsysteem zijn leerlingen intensief gevolgd en zijn al hun resultaten in kaart gebracht, daar baseren we ons op. Maar er speelt meer: Er is in het verleden veel te vaak op een te hoog schoolniveau geadviseerd, met als gevolg gedemotiveerde leerlingen en enorme afstroom. Natuurlijk willen we iedereen de beste kansen bieden, maar in het verleden leidde dat tot pseudo-kansen. Als je een leerling met mavopotentieel zegt dat die naar de havo kan, geef je de leerling geen eerlijke kans. Die leerling moet na een jaar of twee, drie, toch afstromen, terwijl met het huidige plaatsingsbeleid de afstroom minimaal is en er wel opstroom plaatsvindt. Kinderen beginnen nu op de goeie plek aan hun middelbare school en daar is zowel het onderwijs als het kind mee gediend. Is het niet zo dat het voortgezet onderwijs gewoon heel graag slagende kinderen wil, vanwege de rendements eisen? Nee, het probleem was de afstroom. Die was enorm en dat vind ik niet eerlijk tegenover kinderen. Het is zo demotiverend voor ze. Soms was het zo erg dat kinderen van gymnasium afzakten tot vmbo-t. Alle schoolbesturen hadden last van rendementsproblemen door afstromende leerlingen Maar goed, ik zal niet verhullen dat het rendement en de getallen ook niet op orde zijn als de leerlingendoor stroom op een school niet op orde is. Alle schoolbesturen hadden last van rendementsproblemen als gevolg van afstromende leerlingen. Piter Jelles was niet de enige onderwijsorganisatie die door de verkeerde adviezen kwaliteits- en rendementsproblemen opliep. Omdat alle Friese scholen een succesvolle schoolloopbaan voor een leerling willen, zijn we overtuigd geraakt van de noodzaak iets te veranderen in de plaatsingsprocedure. De bereidheid om het samen aan te pakken, is groot. Waaróm hebben de Friese basisscholen zo lang te hoog geadviseerd? Het clichébeeld dat Friesland niet ambitieus zou zijn, gaat niet op. Er is druk van ouders die willen dat hun kind hogerop gaat, zoals de getallen bewijzen. Voor het systeem in werking trad, hadden we hier in de stad Leeuwarden 60 procent leerlingen met havo/vwo-advies. Dat is onverantwoord hoog. Dit jaar is het percentage aanmeldingen havo/vwo 47, dat is normaler. Havo en vmbo-t zijn gegroeid ten koste van havo/vwo en dat moest ook, want havo/vwo was veel té groot. De grootste opstroom vindt plaats tussen vmbo-t en havo, terwijl het probleem zich momenteel op het vwo bevindt, waar nog te veel havisten in de klassen 4, 5 en 6 zitten. Ik begrijp het wel, hoor. Als vader wilde ik ook liever dat mijn zoon met mavoadvies naar de havo ging. Met heel 9
veel kunst en vliegwerk heeft hij het toevallig gehaald, maar achteraf vind ik eigenlijk dat we het niet hadden moeten doen. Blijkbaar ben ik er zelf ook schuldig aan. Overigens ben ik ervan overtuigd dat het niet alleen een probleem van ambitieuze Friezen is, het is een landelijk probleem. Er wordt steeds meer van buiten Friesland naar ons systeem gekeken, en we krijgen veel aanvragen voor informatie van scholen uit het hele land. Veroorzaakt de nieuwe manier van plaatsen geen leerlingenstroom naar andere scholen voor voortgezet onderwijs in de regio? Nee, met de Friese plaatsingswijzer voorkomen we dat juist. We hebben een werkgroep opgericht met scholen uit de regio, zoals CSG Comenius, het Nordwin College, het Gomarus College en het christelijk gymnasium Beyers Naudé. We zijn de dialoog aangegaan omdat iedereen precies dezelfde problematiek kent als wij. In Leeuwarden bijvoorbeeld zijn CSG Comenius en Piter Jelles samen opgetrokken en hebben we elkaar volledig vastgehouden in deze kwestie. Juist om shoppende ouders te vermijden. Want als een leerling bij ons niet de gewenste plaatsing kreeg, ging men gewoon naar een andere school in de regio. Nu kan dat niet meer. Laat alle bestuurders met grote ego s die opzijschuiven en meer gaan samenwerken Hoe werkt het nieuwe systeem? In het schooljaar 2010-2011 heeft Piter Jelles voor het eerst intern en samen met alle basisscholen die aan ons leveren, een plaatsingssysteem ontwikkeld dat gebaseerd is op het leerlingvolgsysteem van groep zes, zeven en acht. Naast het leerlingvolgsysteem is het advies van de basisschool leidend, maar er zitten wel randvoorwaarden aan. Een plaatsing moet voldoen aan criteria die we samen hebben opgesteld en dat is een combinatie van de uitkomsten van het leerlingvolgsysteem met getalsmatige grenzen. Op die manier komen we tot vier profielen waarin leerlingen worden onderverdeeld. Met profiel één, het profiel met opstroompotentie, komt een kind automatisch op de plek waar hij of zij thuishoort en met het basisprofiel, nummer twee, is dat ook zo. Dan volgen er twee bespreekprofielen. Een leerling valt bijvoorbeeld in een bespreekprofiel als hij of zij op getalsmatige gronden niet naar de havo kan, maar de basisschool daar een dusdanige verklaring voor heeft dat het wel mogelijk lijkt. Het vierde en laatste profiel noemen we het disharmonische profiel. Dan zijn er duidelijk aanwijsbare redenen waarom een leerling anders geplaatst moet worden dan het leerlingvolgsysteem laat zien. Dat zijn kinderen met relevante diagnoses zoals dyslexie of ADHD. Deze vier profielen zijn vastgelegd met de grenzen en criteria die daarbij horen. En wie hakt dan de knoop door? We hebben een plaatsingscommissie die alle aanvragen volgens dit systeem beoordeelt. In de plaatsingscommissie zitten vijf mensen, onder wie onze zorgcoördinator, een orthopedagoog en twee vakmensen uit het primair onderwijs. Zij hebben vanuit hun kennis en ervaring goed zicht op wat realistische adviezen zijn en wat niet. Ouders kunnen naar iedere school hier in de regio gaan. Maar het advies blijft Met aanvullende gegevens van het basis onder wijs, de uitkomsten van de drempel- en Cito-eindtoets, nemen zij een bindend besluit dat automatisch ook door de andere Friese scholen wordt overgenomen. Dus als ouders met hun kind naar de havo willen terwijl de plaatsingscommissie zegt dat het op de mavo thuis hoort, dan kunnen ze naar iedere school hier in de regio gaan. Maar het mavoadvies blijft. Werkt het? Wordt het aantal verkeerde adviezen hiermee teruggedrongen? In het eerste jaar was er een directeur van een van de overkoepelende basisschoolorganisaties die zeer scherp was op de adviezen. Hij verbaasde zichzelf over de vele niet-passende adviezen en schrok ervan: er waren maar liefst honderd adviezen die hoger waren dan ze op basis van de plaatsingswijzer eigenlijk hadden moeten zijn. Daarna is het primair onderwijs zich veel bewuster geworden van het feit dat er veel te hoog verwezen werd. In de drie jaar dat we met het nieuwe plaatsingssysteem bezig zijn, is het effect goed zichtbaar. Van de ongeveer achthonderd aanmeldingen die we jaarlijks krijgen, heeft het merendeel profiel één of twee. Daar hebben we verder geen omkijken naar, dat is slechts een kwestie van even controleren. Bij de bespreek- en disharmonische profielen is er overleg tussen de plaatsingscommissie en de aanleverende basisschool. Van de achthonderd aanmeldingen zijn er nu nog maar ongeveer vijftig die in profiel drie of vier vallen. Maar wat als de ouders of de school het echt niet eens zijn met een advies van de plaatsingscommissie? Dan is er de mogelijkheid een beroepsprocedure aan te vragen. In het begin van het plaatsingssysteem zagen we tien tot vijftien gevallen waarin ouders van die 10
De afstroom is geminimaliseerd, terwijl er wel opstroom plaatsvindt Elk jaar zijn er in de procedure details aangepast zodat het nog beter werkt. De afgelopen jaren is het overleg tussen de basisscholen en het voortgezet onderwijs daardoor geoptimaliseerd. Zowel de protestantschristelijke als de openbare- en rooms-katholieke koepels in het primair onderwijs hebben behoefte aan duidelijkheid. Dat is de reden waarom het plaatsings systeem, na het eerste jaar alleen in Leeuwarden, inmiddels bij alle Noord-Friese basis scholen is ingevoerd. Iedereen, zowel leerling als school, is erbij gebaat dat kinderen op de juiste plek aan hun middelbareschoolloopbaan beginnen. mogelijk heid gebruik hebben gemaakt. Toen ging het nog om een verschil van mening tussen de aanleverende school en de plaatsingscommissie, nu zien we een verschil van mening tussen ouders en het plaatsingsadvies van de basisschool. Zo goed zijn het primair en het voortgezet onderwijs hier in de regio inmiddels op elkaar ingespeeld. Omdat we heel precies met elkaar de grenzen hebben vastgesteld van waar een kind thuishoort, is het hele verwijzingstraject veel gemakkelijker geworden en is het aantal beroepszaken afgenomen. Heeft het primair onderwijs zich nooit bedreigd gevoeld in zijn autonomie als toeleverancier? De scholen in het basisonderwijs zijn heel positief, want we hebben het samen gedaan. Ja, het eerste jaar dat we dit deden, ontstond er bij hen soms gedoe. Dat wij gingen bepalen waar de leerling terecht kwam, in plaats van dat zij dat automatisch deden, gaf natuurlijk eerst wrijving. Maar we hebben samen doorgezet en elk jaar in het najaar met elkaar rond de tafel gezeten om het systeem te verbeteren, we hebben werkconferenties georganiseerd en samen naar de profielen en getallen gekeken. Alles in overleg met elkaar en dat heeft een steeds hechtere samenwerking tussen vo en po gebracht. Het po blijft ook een actieve deelnemer in het plaatsingssysteem. Behalve dat er standaard twee mensen uit het basisonderwijs in de plaatsingscommissie zitten, heeft het basisonderwijs elke keer meegedaan aan evaluaties van het systeem. Hoe hebt u het voor elkaar gekregen dat het hele primair en voortgezet onderwijs in de regio zich aan de afspraken houdt? Met veel respect voor elkaar. Open met elkaar communi ceren en veel praten. Niet op basis van verkeerde gronden, maar met eerlijke motieven. Oprecht zijn. We hebben het primair onderwijs hier heel intensief bij betrokken omdat we een echte samen werking willen. En wat onze concullega s in de regio betreft: je moet elkaar gewoon wat gunnen en elkaar niet bedonderen. Het interesseert mij niet zo veel of ik die laatste vijftig leerlingen nou wel of niet heb, want we hebben uit eindelijk allemaal belang bij een intensieve samenwerking. Dat levert ons allemaal voordeel op. Die zogenaamde concurrentie in het onderwijs is flauwekul wat mij betreft. Want waar hebben we het nou over? Over onderwijs! Dat is een maatschappelijke voorziening. Dus laat alle bestuurders met grote ego s die opzijschuiven en meer gaan samenwerken. Niet ten koste van alles, maar waar je er voordeel aan hebt om samen te werken, moet je het gewoon doen. Of ik als voorzitter van Vereniging De Friesche Elf Steden misschien makke lijker deuren open? Nee. Misschien is het niet helemaal uitgesloten, maar dat is niet het enige. Dat geloof ik niet. Ik ben gewoon naar mensen toegegaan en heb gevraagd of we het samen kunnen gaan doen. Dat heeft gewerkt. Wat heeft het nieuwe systeem op uw eigen school opgeleverd? Er is meer teamoverleg op de basisscholen tussen de leerkrachten van klas 6, 7 en 8. Ouders en kinderen oriënteren zich in groep 7 al op vervolgonderwijs en ouders weten vaak in groep 7 al waar hun kind thuishoort. In groep 8 wordt dat nog eens bevestigd. 11
CV Wiebe Wieling Geboren 15 december1955 Opleidingen 1979 1984 Sociale geografie en economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. 1974 1977 PA, de Rijkspedagogische Academie te Leeuwarden. 1968 1974 Atheneum B, Rijksscholengemeenschap Leeuwarden. Werkervaring o.a. 2009 heden Voorzitter college van bestuur openbare scholengemeenschap Piter Jelles in Fryslân; 4000 leerlingen, 600 medewerkers. 2008 2009 Consultant. Uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek naar een nieuw internationaal kenniscentrum in Friesland. 2004 2008 Lid college van bestuur Hanzehogeschool Groningen. Lid landelijk Platform ICT en Organisatie van de HBO-Raad. 2002 2004 Voorzitter college van bestuur Van Hall Instituut en Hogeschool Larenstein. 1997 2002 Lid college van bestuur Van Hall Instituut. 1993 1997 Directeur opleiding Diergezondheidszorg. Start in 1996. Directeur opleidingen Landbouw in Groningen en Leeuwarden. 1993 1995 Directeur opleiding Levensmiddelentechnologie. 1991 1995 Directeur opleiding Agrologistiek. 1986 1996 Adjunct-directeur locatie Leeuwarden van Agrarische Hogeschool Friesland. 1984 1986 Docent economie aan de Rijks Hogere Burgerschool voor Levensmiddelentechnologie te Bolsward, voorzitter MR. Nevenactiviteiten 2006 heden Voorzitter Vereniging De Friesche Elf Steden. 2006 heden Voorzitter Raad van Commissarissen Rabobank Burgum-de Lauwers (gefuseerd 1-3-2008). Wiebe Wieling is getrouwd en heeft twee volwassen kinderen van 20 en 22 jaar Vervolgens komen de leerlingen op de juiste vervolgopleiding. Het aantal disharmonische profielen neemt elk jaar af en de afstroom is geminimaliseerd, terwijl er wel opstroom plaatsvindt. Opstromen kan op twee momenten in het jaar en daar wordt relatief meer gebruik van gemaakt dan vroeger. De adviezen kloppen en passen bij de organisatie en gebouwen die we hebben. Zo is onze mavo zowat geëxplodeerd. Waar we vroeger zestig aanmeldingen hadden, waren het er vorig jaar honderdzeventig. Een veel stabielere situatie wat ons betreft. Ook de havo is gegroeid en nu is het moment daar om met het vwo aan de slag te gaan, want daar zitten nog heel veel havisten tussen. Daardoor is zowel het slagingspercentage als het rendement van de bovenbouw niet voldoende. De inspectie begrijpt dat en geeft ons de tijd daaruit te groeien. Omdat het onderop weer een normale situatie is geworden, gaat dat lukken. Heeft Cito gereageerd op het plaatsingssysteem? Er is regelmatig overleg met het Cito, want Cito levert tenslotte ook het leerlingvolgsysteem aan de basisscholen. Ze denken mee en hebben belangstelling voor hoe het hier werkt met de plaatsingswijzer. Het systeem dat we nu hebben, is heel natuurlijk. Leerlingen worden op basis van drie jaar basisschool geadviseerd en dat is veel coherenter en gemakkelijker gebleken dan op basis van één momentopname. Adviezen passen steeds meer bij de plaatsing nu het Cito-leerlingvolgsysteem bepalend is geworden en niet de eindtoets. 12