Nieuwsbrief najaar 2010

Nieuwsbrief najaar 2010 1

Belangrijke Telefoonnummers Stichting ~ Organisatie van familieleden en direct betrokkenen van psychiatrische patiënten 030-2546803 werkdagen van 10.00-12.30 Advies en Hulplijn: 0900-2546674 ( 0,20pm) Werkdagen van 09.00-12.00 uur, Ma, wo, vrij: 13.00-16.00 uur en di, do van 19.00-21.00 uur Patiënten Vertrouwenspersoon GGZ Zuid-Oost-Brabant 040-2970597 werkdagen van 09.00-16.00 uur Cliënten Belangenbureau 040-2970618 ma-do van 09.30-12.00 uur Centrale Cliëntenraad 040-2970620 werkdagen van 09.30-12.00 uur Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen: 030-2803030 werkdagen van 10.00-14.00 uur Lotgenotenlijn, Vereniging voor Manisch-Depressieven en Betrokkenen: 0900-5123456 ( 0,10pm) werkdagen van 09.00-21.00 uur Landelijk bureau, Stichting Pandora: 020-6851171 werkdagen van 09.00-17.00 uur Lotgenotenlijn depressie, Stg. Pandora 0900-6120909 ( 0,05pm) ma-do 13.30-15.30 en 19.00-21.00 uur Stichting Borderline 030-2767072 ma 10.30-14.30, wo 11.30-15.30, do 10.30-14.30 uur LSOVD Landelijke Stichting Ouders van Drugsgebruikers 0900-5152244 ( 0,20pm) werkdagen van 10.00-17.00 uur Landelijk bureau, Vereniging Ypsilon 088-0002120 werkdagen van 09.00-17.00 uur Stichting Korrelatie: 0900-1450 ( 0,30pm) werkdagen van 09.00-18.00 uur ( - Belangrijke telefoonnummers 2 ZelfHulp NetWerk Kronenhoefstraat 2129 Pag. 56123 HK voorzitter Eindhoven aan het woord 040-2118328 Pag. 4 gespreksgroepen Pag. 6 alles heeft zijn tijd nodig Pag. 10 controle lithium Pag. 10 depressie heeft zin Pag. 11 depressie Pag. 11 electro-convulsie Inhoud Pag. 13 gastvrouw Open Kapel Voorwoord voorzitter Pag. 17 kinderwens Pag. Nog 17 aanpassen kopzorg!!!!! Pag. 19 kwaliteit Pag. 20 leidraad voor samnewerking Pag. 21 mantelzorger herkenbaar Pag. 22 meer antdepressie, minder suïcide Pag. 23 Pag. 23 nierfalen NS stigmatiseerd Pag. 24 omega 3 tegen psychosen Pag. 24 omgaan met wanhoop Pag. 26 minder dwang Pag. 31 nierschade door lithium Pag. 32 psychische problemen zijn tijdrovend Pag. 35 psycho-analyse Pag. 37 sneller herstellen Pag. 38 stress en borderline Pag 38 eigen bijdrage Pag. 41 van kennis naar praktisch handelen

Voorzitter aan het woord Opvallende gebeurtenissen de afgelopen periode zijn wel geweest een aantal zaken: 1. Het vertrek van Elisa Carter, lid van de Raad van Bestuur GGzE. Waarom is dit voor ons als familie en familieorganisatie belangrijk zie ik u vragen. Het antwoord is even eenvoudig als de vraag. Elisa Carter is een warme en betrokken bestuurder die ook naar de belangen en noden van familie en naastbetrokkenen keek. Wij hebben veel steun van haar mogen ontvangen en zijn haar daarvoor zeer erkentelijk. Elisa Carter wordt lid van de Raad van Bestuur van het Erasmus Medisch Centrum (Academisch Ziekenhuis) in Rotterdam. Wij wensen haar daar erg veel succes. 2. Het 20-jarig bestaan van de Stichting Zelfhulp Netwerk Zuid-Oost Brabant en het afscheid van de Moeder van de Zelfhulp, Joke de Haas op 21 september jl.. Joke de Haas heeft een boek geschreven over haar leven en de kracht van zelfhulp. Joke merkte dat gesprekken met patiënten/cliënten die met dezelfde problemen te maken hebben buitengewoon kunnen helpen. Joke kwam tot het besef dat zij voor haar het lotgenotencontact een must was. En dit niet alleen voor patiënten/cliënten maar ook voor familie en naastbetrokkenen. Joke heeft vanwege haar gevorderde leeftijd besloten een stapje terug te gaan doen. Zij heeft samen met het bestuur van de stichting besloten om haar testament op te stellen. Het is haar wens dat de aangesloten vrijwilligersorganisaties, waarvan wij er eentje zijn, dit testament zullen gebruiken om haar levenswerk voort te zetten en uit te breiden in haar geest. 3. Op zaterdag 25 september jl. was er een symposium rond het thema Hoop op Herstel. Dit symposium werd georganiseerd door Trialoog. Trialoog is een koepel van familieorganisaties in Noord Brabant, waarvan wij als ~ Eindhoven e.o. medeoprichter zijn. Het symposium was zeer goed georganiseerd en er waren prima sprekers die benadrukten dat er Hoop is op Herstel. Het middagprogramma waarin ook de bezoekers actief konden deelnemen aan diverse workshops was buitengewoon interessant en nuttig. Deze dag werd zeer goed bezocht en de waardering was hoog. Een compliment voor de organisatie. 3

U heeft echt wat gemist als u niet aanwezig bent geweest. 4. Waar wij als familieorganisatie ons grote zorg over maken is het nieuwe regeringsbeleid. Naast het feit dat er eerst een eigen bijdrage werd gevraagd voor consulten bij de psychiater en dit plan daarna weer naar de prullenbak werd verwezen, is een van die zorgen. Het idee van grote versobering van de geestelijke gezondheidszorg is een andere bron van zorg. Het gaat hier om een zwakke groep die hulp dringend nodig heeft en in financiële zin ook zwak staat. Als samenleving zouden we dit niet moeten slikken. Dat er bij de ggz-instellingen nog winst te behalen valt in de efficiëntie is een gegeven, maar daar is het niet alleen te halen. Jacques Nijenhuis Vice-voorzitter Gespreksgroepen Zorg jij voor een dierbaar iemand met psychische of psychiatrische problemen? Misschien had of heb je een ouder of broer/zus die psychische problemen heeft? Heb je het idee dat je wel wat steun kan gebruiken? Ben je op zoek naar een betere balans? Dan is een gespreksgroep iets voor jou om meer grip te krijgen op je leven! Het heeft immers vaak ingrijpende gevolgen als iemand uit je naaste omgeving psychische klachten krijgt. Je maakt je zorgen, je voelt je verantwoordelijk en misschien heb je last van schuldgevoelens. Je krijgt vaak meer of andere zorgtaken, wat belastend kan zijn. De Stichting ~ Eindhoven e.o. organiseert gespreksgroepen voor familieleden en naastbetrokkenen van mensen met psychische of psychiatrische problemen. Dat kan een ouder of kind zijn, maar ook een partner of andere naaste. In zo n gespreksgroep leer je omgaan met de veranderde situatie en hoe je meer aan jezelf toe kan komen. De persoonlijke situatie van de deelnemers is daarbij steeds het uitgangspunt. Er worden ervaringen en soms ook tips uitgewisseld. Al naar gelang de wensen van de groepsleden wordt er een thema besproken. Je ervaart dat je er niet alleen voor staat. Welke groepen zijn er? ~ heeft ver- 4

schillende groepen voor ouders voor partners voor naastbetrokkenen van mensen met Borderline (bij voldoende belangstelling) voor kinderen van ouders met psychische problemen (bij voldoende belangstelling). In deze laatste groep kunnen ook broers en/of zussen een plaats vinden. Een groep heeft maximaal 10 à 12 deelnemers. Wat heb je aan een gespreksgroep? In de eerste plaats vindt je er een luisterend oor: je kunt je verhaal kwijt. Je deelt ervaringen met anderen die zo n situatie ook kennen en je gevoel begrijpen. Je vindt er- en herkenning. Je krijgt reacties van lotgenoten. Er wordt met je meegedacht. Je kunt overleggen over lastige situaties Je ziet en hoort hoe andere mensen omgaan met hun situatie. Daardoor ga je zaken anders aanpakken en krijg je meer grip op je eigen leven. Je gaat beter voor jezelf zorgen. In de groep leer je om een betere balans te vinden tussen de zorg voor de ander en de zorg voor jezelf. Je staat er niet alleen voor. Je leert beter om te gaan met hulpverleners en de buitenwereld. Je netwerk wordt vergroot. Hoe gaat het met jou? Die vraag staat centraal in een gespreksgroep: het gaat in de groep om jou zelf. Een gespreksgroep is geen klaaggroep. Soms zeggen mensen: waarom zou ik naar al die verhalen van anderen luisteren? Je hoort inderdaad de verhalen van anderen, maar je hoort ook hoe zij daarmee omgaan. Dat is heel boeiend en leerzaam. Een gespreksgroep is geen therapiegroep, maar er kan wel degelijk een therapeutische werking vanuit gaan. De groepen worden begeleid door ervaringsdeskundige familieleden: naastbetrokkenen die uit eigen ervaring weten wat het is wat de mensen in de groep meemaken. Voor deelname aan een groep wordt ter bestrijding van de onkosten een bijdrage van 30,- per tien keer gevraagd. De diverse groepen komen op verschillende dagen en locaties bij elkaar. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met ons kantoor (040-2967778) of de contactpersoon gespreksgroepen, Ineke Nieuwenhuizen (040-2438704). 5

Ook zijn wij bereikbaar per e-mail: labyrint-inperspectief@ggze.nl of via de website: www.labyrint-ip-ehv.nl. Jij alleen kunt jezelf helpen, maar je hoeft het niet alleen te doen! een minuscuul gebiedje in onze hersenen. Sindsdien is duidelijk geworden dat in elke lichaamscel een klik zit, en dat liefst tien procent van onze genen te maken heeft met ons tijdsgevoel. Dat heeft grote gevolgen als onze biologische klok niet goed tikt. Zo zijn er mensen die aan een zogenaamd slaapfase syndroom lijden. Alles heeft zijn tijd Bij diagnose en behandelingen zou meer rekening gehouden moeten worden met de biologische klok van de mensen. Dat is de boodschap van bioloog Bert van der Horst, bijzonder hoogleraar chronologie en gezondheid aan de Rotterdamse Erasmus MC. Hij spreekt op 16 september op de studiedag Tijd en tijdbeleving in Maarssen. Allemaal kennen we de uitdrukking; alle gevoel voor tijd verliezen. Dat gezegde geeft aan dat tijd in ons lichaam zit. Hoezeer dat waar is, blijkt wel als we een jetlag hebben, aldus Van der Horst. Het lichaam lijkt dan uit de pas te lopen met het normale dag- en nachtritme en het duurt even voor we ons weer aan de gewone tijd aangepast hebben. In de vorige eeuw is via experimenten met muizen aangetoond dat we door een interne klok gestuurd worden die in de zogeheten suprachiasmatische nucleus zit, Hun interne klok is zo afgesteld dat ze te vroeg dan wel te lat in slaap vallen. Dat geeft veel ongerief, omdat hun ritme niet past in wat in hun omgeving gebruikelijk is. ze hebben daardoor last van een chronische slaaptekort en zijn ook continu moe. Er zijn ook aanwijzingen dat er bij de mensen die depressief zijn, een bipolaire stoornis hebben of verslaafd zijn iets mis is met hun klok. Een goed voorbeeld daarvan is de winterdepressie. Met het korter worden van de dagen gaan de mensen die 6

daaraan lijden zicht steeds slechter voelen. In het voorjaar geraken zij weer in hun oude doen. Van der Horst gaat ervan ui dat als er meer inzicht komt in hoe onze biologische klok werkt, dit de behandeling van deze en andere aandoeningen zeer ten goede komt. We weten nu al dat bijvoorbeeld bij kanker de werkzaamheid van de medicatie mede afhankelijk is van het tijdstip waarop dit toegediend worden. PSY Jrg 14, nummer 7 september 2010 Bondgenoot gevonden Ervaringsverhalen van familieleden en patiënten vormen de basis van scholing aan hulpverleners. Het project Familie als bondgenoot (FAB) leert hulpverleners in zes lesmodules hoe zij beter met hun familie kunnen omgaan. Module 5 gaat over het onderhouden van samenwerking op langere termijn en module 6 behandelt het invoeren van al die kennis in de hulpverlenerpraktijk. Familie als bondgenoot (FAB) is een gezamenlijk project van familieleden, cliënten en professionals. Doel is om ervaringskennis van familieleden van mensen met een ernstige psychiatrische problematiek, praktijkkennis van hulpverleners en recente wetenschappelijke inzichten te bundelen om in de hulpverlening familie beter te kunnen ondersteunen en haar deskundigheid te kunnen ondersteunen en haar deskundigheid te kunnen inzetten voor een zo optimaal mogelijk herstelproces van de cliënt. Oftewel: familieleden en cliënten geven samen met een professional les aan hulpverleners. Lesmodules De scholing bestaat uit zes modules. Elke module gaat in op een thema, dat 7

door familieleden en cliënten belangrijk wordt gevonden om bij hulpverleners onder de aandacht te brengen. In elke cursus vertellen familieleden en cliënten over hun ervaringen. Over hetzelfde thema brengt de professional wetenschappelijke en praktijkkennis in. Een mix dus van ervaringskennis en professionele kennis. Informatie, verandering van gedrag en van houding is het resultaat. Thema s: 1. Ervaringen van een gezin (YN 2-2010) 2. Veranderingen in een gezin (YN 2-2010) 3. Juridisch kader van de samenwerking (YN 3-2010) 4. Opbouwen van samenwerking in de triade (YN 3-2010) 5. Het onderhouden van de samenwerking 6. Van kennis naar praktisch handelen. Module 6. Van kennis naar praktisch handelen. Deze laatste module staat enigszins los van de rest. Waarin de voorafgaande modules familieleden en cliënten een prominente rol vervullen is hier voornamelijk de professional aan het woord. Twee docenten (met affiniteit met familiebeleid binnen de GGZ) gaan met de cursisten in gesprek over de veranderingen die zij in hun team zouden willen doorvoeren. Hoe gaan zij al die ervaringsverhalen en de verworven kennis handen en voeten geven op de werkvloer? Implementatie van het gedachtegoed van Familie als Bondgenoot eist veel van de cursisten. Zij leren doelen stellen en strategieën uitstippelen en uiteindelijk verbeteringen of vernieuwingen invoeren in de praktijk. Familie als Bondgenoot streeft ernaar om een volledig team de cursus te laten volgen. In de praktijk blijkt dit vooralsnog niet haalbaar. Voor één individu is het moeilijk om veranderingsprocessen op de werkvloer op gang te brengen. Daarom verdient het de voorkeur om uit een team minimaal twee of drie mensen aan de cursus deel te laten nemen. Maar ook een eenling kan het familiebeleid binnen de instelling op de agenda zetten en de benadering en bejegening van de familie heroverwegen een aanpassen. Persoonlijk actieplan Centraal staat wat een cursist in de praktijk van alledag kan met de kennis die in de voorgaande vijf modules is aangereikt. Elke cursist heeft zijn eigen stijl. De een is een denker, de ander een doener of iemand die anderen inspireert. Door middel van praktische oefeningen verwerft de cursist inzicht in zijn eigen rol binnen het team. Blijkt hij toch die inspirator te zijn of juist die ondersteuner? Doel is dat elke cursist een persoonlijk actieplan opstelt waarin hij zich voor- 8

neemt hoe hij met zijn achtergrond, in zij werksituatie de aangereikte stof kan laten leven. Familie als bondgenoot wil niet alleen een attitudeverandering bij de hulpverlening op gang brengen, maar daadwerkelijk en concreet door die hulpverlening doelen laten formuleren voor samenwerking. De psycho-educatie voor familieleden wordt in feite in deze cursus omgedraaid: hulpverleners leren over de betekenis van familieleden in de behandeling of rehabilitatie. Aan het slot van deze lessencyclus beseft de hulpverlener dat hij in zijn werk een bondgenoot heeft gevonden. organisaties worden lessen gegeven, afgestemd op specifieke vragen, voordrachten verzorgd en adviezen gegeven ten aanzien van familiebeleid. Kijk voor informatie op: www.familiealsbondgenoot.nl Jos Pieters Jos Pieters is familielid en medewerker FAB (projectopleiding). Y/N, Jrg 26, nummer 4, augustus 2010 Najaar 2004 zochten professionals uit de GGZ-instellingen uit Helmond, Eindhoven en Tilburg contact met familieverenigingen uit deze regio s vanwege een opmerkelijk initiatief in Boston (VS), waar familieleden aan hulpverleners leerden hoe zij beter en effectiever met gezinnen konden omgaan. Dit initiatief mondde in 2005 uit in het project Familie als Bondgenoot. Het initiatief werd ondersteund door de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid en Maatschappelijke zorg in Noord-Brabant en door Fontys Hogeschool Sociale Studies. Familie als Bondgenoot heeft intensief contact met familieorganisaties, GGZinstellingen en Hogescholen. Voor deze 9

Controle lithium Omdat lithium risico s kan opleveren voor schildklier en nieren moeten patiënten regelmatig worden gecontroleerd. Ruim tien procent van de psychiaters en een kwart van de huisartsen doet dat niet zo frequent als in de richtlijn wordt geadviseerd. Een waarschuwingssysteem vanuit het laboratorium kan nuttig zijn. Controles bij de behandeling met lithium: De richtlijnen en de klinische praktijk. L.M. van de Beek e.a. Depressie heeft zin Psyche & Brein is de Nederlands talige, Belgische uitgave van Gehirn & Geist, dat weer een spin off is van EOS/Sceintific American Mind. Een publieks tijdschrift met een wetenschappelijke ondertoon, dat net iets dieper graaft dan Psychologie Magazine en Mind. De auteurs zijn afkomstig uit de VS, Duitsland, België en Nederland. De onderwerpen in nummer 2/2010 zijn niet heel verrassend: adhd bij volwassenen, wat meet de IQ-test (niet), het tienerbrein, 6 psychologische mythen ontkracht en koopverslaving. Iets avontuurlijker is al het korte artikel over leven met schizofrenie, waarin een aantal fabeltjes wordt bestreden. Maar in dit artikel wordt de Nederlandse expert op dit gebied de Maastrichtsehoogleraar Jim van Os niet eens genoemd, want het is een op een vertaald uit Scientific American Mind. De Depressie Update heeft naast de inmiddels bekende feiten over antidepressiva (werken niet zo goed als we dachten) een artikel over het nut van depressies. Depressief gepieker heeft zin en moet juist gestimuleerd worden zodat een complex sociaal probleem kan worden opgelost. (ML) Psyche & Brein, 2/2010, zes keer per jaar. 6,90 per nummer in de kiosk. www.psycheenbrein.be PSY Jrg 14, nummer 7, juli/augustus 2010 10

Depressie Volgens Stephen S. Ilardi, verbonden aan de afdeling klinische psychologie van de Universiteit van Kansas, is de levensstijl van de westerse mens een vruchtbare bodem voor depressie. Lange uren op kantoor, haastig eten en een zittend geïsoleerd leven veroorzaken mede de depressie waar een op de zes westerlingen aan lijdt. In De depressie kuur. Zes stappen om zonder medicijnen van je depressie af te komen beschrijft Ilardi zijn zes-stappenprogramma tegen depressie. Uitgangspunt hierbij is de bouw en behoefte van het menselijk lichaam. Het programma bestaat uit zes elementen. Het eerste element, breinvoedsel, gaat over omega-3 vetzuren. De verhouding omega-3 en omega-6 die een mens binnenkrijgt, zou 1:1 moeten zijn, maar is in onze maatschappij 1:16. Dat is recht te trekken door het slikken van visolie. Of door dagelijks drie haringen te eten. Uitgeverij Nieuwezijds. ISBN 978 90 5712 311 5. 19,95 PSY Jrg 14, nummer 7, juli/augustus 2010 Electroconvulsie therapie in het Catharina-ziekenhuis bestaat 10 jaar De behandelmethode electroconvulsietherapie, afgekort ECT, heeft een veelbewogen geschiedenis. Voor de patiëntenbeweging uit de jaren zeventig was ECT de zondebok bij uitstek van de psychiatrie. De maatschappelijke discussie hierover zette zich voort tot begin van deze eeuw. Inmiddels is de methode in brede kring aanvaard als nuttig, en voor bepaalde patiënten zelfs onmisbaar. In de vorige aflevering van dit blad is uitvoerig stilgestaan bij ECT. Wat echter niet werd vermeld, is dat ECT sinds mei 2000 toegepast wordt binnen de afdeling psychiatrie (PAAZ) van het Catharina-ziekenhuis in Eindhoven. De PAAZ heeft voor ECT een zogenaamde supra-regionale functie, hetgeen betekent dat niet alleen patiënten uit Eindhoven en 11

omstreken voor deze behandeling in aanmerking kunnen komen, maar patiënten uit de gehele regio Noord- en Zuid- Oost Brabant. In 2000 werd begonnen met een capaciteit voor 2 patiënten, die tweemaal per week ECT kregen. In dat jaar werden in totaal 10 mensen met ECT behandeld. In de loop van 10 jaar is de capaciteit uitgebreid naar zes patiënten, waardoor jaarlijks ongeveer 35 mensen met ECT in het Catharina-ziekenhuis kunnen worden behandeld. De belangrijkste indicatie voor ECT is een ernstige depressie die niet of onvoldoende reageert op medicijnen of andere vormen van behandeling. Soms komt het voor dat mensen zo ernstig depressief zijn dat ze niet meer willen eten of drinken of ernstig suïcidaal zijn. In die gevallen kan het nodig zijn om ECT al snel in het ziekteproces in te zetten en behandeling met medicijnen niet af te wachten. ECT is een effectieve behandeling. Van de patiënten die niet reageren op medicijnen, heeft 60-70% nog baat bij ECT, ofschoon het effect niet in alle gevallen blijvend is. Voor de groep patiënten die snel weer terugvallen kan zogenaamd onderhouds-ect (één ECT per 2 of 3 weken) een oplossing betekenen. Meestal zijn mensen die ECT krijgen opgenomen op de PAAZ, maar ook poliklinische ECT-behandeling is mogelijk. Overigens vindt de behandeling plaats binnen het operatiekamer complex omdat voorafgaand aan de behandeling een kortdurende narcose geven wordt. Het gemiddeld aantal behandelingen dat nodig is, is tien. Depressieve patiënten die mogelijk in aanmerking komen voor ECT kunnen door hun eigen psychiater verwezen worden naar de coördinerend psychiater in het Catharina-ziekenhuis: (dr. M.J.W.T. Scherders, T (040) 2399000 12

13

Geweld tegen psychiatrische patiënten Er starten binnenkort vier onderzoeken naar geweld tegen (chronische) psychiatrische patiënten. Dat heeft subsidieverstrekker NWO bekend gemaakt. Psychiatrische patiënten zijn veel vaker slachtoffer van geweld dan gezonde mensen. Het gaat niet alleen om criminele handelingen door vreemden, maar ook om geweld en mishandeling door buurtgenoten, familieleden, medepatiënten en hulpverleners. Er is tot dusver nog nauwelijks onderzoek naar gedaan. De vier onderzoeken die in deze eerste ronde subsidie krijgen, richten zich op het rapporteren door patiënten van geweld, op risicofactoren, ervaringen en consequenties van het geweld en op concrete gevalsbeschrijvingen. Het onderzoeksprogramma Geweld tegen psychiatrische patiënten is een initiatief van de Stichting tot Steun VCVGZ (Vereniging tot Christelijke Verzorging van Geestes- en Zenuwzieken). Voor meer informatie: WWW.WO.nl (Sectie Maatschappij- en Gedragswetenschappen) PSY Jrg 14, nummer 6, juni 2010 Het belang van goede hechting Fysieke nabijheid, aanraking en geborgenheid zijn essentieel voor de hechting van een kind aan zijn ouders. Wat is gehechtheid eigenlijk? Waardoor kan het mis gaan en wat kunnen de gevolgen daarvan zijn? Gehechtheid ontstaat als de ouders tegemoetkomen aan de basisbehoeften van hun kind: lichamelijke nabijheid en emotionele geborgenheid. Het kind wordt op schoot genomen, de ouders spelen ermee en laten het op alle mogelijke manieren merken dat het belangrijk is. Het kind voelt dat het veilig is en leert dat het er mag zijn. Hij wordt getroost als hij huilt, gevoed als hij honger heeft, gekoesterd als hij aandacht wil en er wordt later serieus naar hem geluisterd als hij iets wil vertellen. Hij voelt zich begrepen en kan erop vertrouwen dat hij altijd bij zijn ouders terecht kan, wat er ook gebeurt. Doordat zijn ouders hem stimuleren, leert hij ook te vertrouwen op zichzelf. Zo verloopt het in het ideale geval. Maar bij een op de drie kinderen is in meerdere of mindere mate sprake van een onveilige hechting, zegt orthopedagoog en GZ- psycholoog Caroline Penninga (44). Een klein percentage daarvan heeft echt een hechtingsstoornis, 14

waarbij sprake is van zware gedragsproblemen. Penninga begeleidt in haar praktijk Klimop in Dronten ouders bij het omgaan met gedrags- en hechtingsproblemen bij kinderen van 0 tot 12 jaar. Hechtingsproblematiek komt voor in alle milieus, zegt ze. De manier waarop de ouders reageren op signalen van het kind, is mede bepalend of zich een hechtingsprobleem ontwikkelt. De meeste volwassenen hebben in hun leven het een en ander meegemaakt, of ze hebben van hún ouders ook niet helemaal gekregen wat ze nodig hadden: nabijheid, veiligheid, bevestiging, stimulering van hun autonomie. Iedereen komt wel iets tekort. En wat je zelf niet hebt gekregen kun je niet zomaar wél aan je kind geven. In de leeftijd van 0 tot 2 jaar is het volgens Penninga essentieel dat er veel lichamelijke nabijheid is: kind oppakken, knuffelen, er tegen praten. Vooral de eerste zes maanden zijn bepalend. Als zich heel vroeg in de ontwikkeling van het kind iets voordoet een moeizame bevalling, stress tijdens de zwangerschap kan dat leiden tot gedragsproblemen bij het kind. Goede hechting is onontbeerlijk voor een gezonde ontwikkeling. Zoals we voedsel nodig hebben, levert een goede hechting de bouwstoffen voor een gezond sociaal en emotioneel leven. Daarom is een ziekenhuisopname of een andere tijdelijke scheiding op heel jonge leeftijd altijd een risicofactor, zegt Penninga. Het kan traumatiserend zijn, waardoor een kind daarna niet wil drinken of zich steeds wegdraait van de moeder. Daaraan merk je dat een kind zich niet happy voelt. Ouders kunnen wanhopig worden en er kan een kloof tussen ouders en kind ontstaan. En daardoor eventueel een hechtingsprobleem, al is het ene kind veel gevoeliger dan het andere. De een krijgt daarna veel huilbuien, de ander heeft een tijd veel aandacht nodig. Rustig laten uithuilen in jouw nabijheid, daar voorkom je veel leed mee. Een haperende hechting kan bij kinderen leiden tot gedragsproblemen en op latere leeftijd tot moeite met het aangaan en behouden van relaties, het voor zichzelf zorgen en het durven vertrouwen van anderen. Er zijn vele gradaties mogelijk. Onderzoekers komen er steeds meer achter dat veel anorexiapatiënten een onderliggend hechtingsprobleem hebben. Bij borderlinestoornissen speelt het ook vaak een rol, in combinatie met traumatische gebeurtenissen in de vroege jeugd. Een hechtingsstoornis wordt ook wel aangeduid als een gat in het hart ; volwassenen gaan dan op zoek naar iemand die deze leegte opvult. Is dat gat ooit nog op te vullen? Ja, zegt Penninga, al kost het vooral op latere leeftijd heel veel tijd. Zelf leert ze ouders wat er met hun kind aan de hand kan 15

zijn, en hoe zij daar het best op kunnen reageren. Zo ontdekken zij dat er achter het probleemgedrag van hun kind vooral angst en verdriet schuilen. Via bewegingsspel of een vasthoudtherapie kan het onderlinge vertrouwen worden hersteld. Bij jonge kinderen lukt dat soms in een paar maanden. En bij volwassenen? Je kunt er uiteindelijk achter komen dat je leven en relaties niet verlopen zoals je wilt. Meestal ga je dan zelf in therapie. Het is belangrijk om dan terug te gaan naar hoe onveilig, verdrietig en bang je je destijds voelde. Herstel vergt een lange adem, bij volwassenen soms vele jaren. Signalen en problemen: Veel huilen, wegdraaien, contact uit de weg gaan Slaapproblemen Niet luisteren Extreem aanklampend gedrag vanaf ongeveer 4 jaar) Allemansvriend Dominant/veeleisend Agressie (tegen ouders, leeftijdgenoten, dieren) Chaotisch/vlinderachtig of juist te braaf Door Patricia van der Zalm Eindhovens Dagblad, 3 september 2010 16

Kinderwens In oktober kreeg ik, een vrouw van 38, mijn tweede psychose. De vorige (en eerste) was acht jaar geleden. Ik ben psychose gevoelig en mijn vriend heeft schizofrenie. De kans dat wij een kind krijgen met een psychische aandoening wordt geschat op 44 procent Toch heb ik een enorme kinderwens. Ik ben nu diep aan het nadenken over wel of niet. Daarom zou ik in contact willen komen met mensen die hier iets zinvols over te zeggen hebben. Wie herkent dit dilemma of heeft ervaringen op dit gebied. Hebben mensen een kind gekregen en is dit onder begeleiding van gynaecoloog, psychiater gegaan? Hebben zij tips? Welke maatregelen zijn er genomen met betrekking tot de medicatie? Ook hoor ik graag ervaringen van mensen met gevoeligheid voor psychose/schizofrenie en kinderen. Hoe moeilijk is de opvoeding? Ontstaan er problemen als het kind ouder is? Als het kind dezelfde problemen heeft geërfd. Hoewel we het liever niet doen, kunnen we ons voorstellen dat de kans op een gezond kind groter is we een donorvader zoeken. Heeft iemand hier ervaring mee? Ik ben heel erg benieuwd naar uw ervaring en hoor liever vandaag dan morgen van u! Stuur een reactie naar kleinemanofvrouw@hotmail.com, dan neem ik [via e-mail] contact met u op. (M.v.d.P.) Y/N Jrg 26, nummer 2, april 2010 Kopzorg Hoe belangrijk is de geestelijke gezondheidszorg? Vlak voor de verkiezingen is deze vraag gesteld aan politieke partijen. De antwoorden zijn nog te lezen op www.ggzkiest.nl. Conclusie: de politieke partijen (behalve de PVV, die heeft niet gereageerd) vinden de GGZ allemaal heel belangrijk. Ik heb de zoutpot al in de hand, want hier zijn nogal wat korrels nodig. Inderdaad blijken de antwoorden die de politici op de website geven, tamelijk vlak. Obligaat zelfs. Kwaliteit? Ja ook heel belangrijk. De cliënt moet kunnen kiezen en de inspectie moet kunnen controleren. Innovatie? Noodzakelijk en van groot belang. Jawel! De vraag is of politici zich werkelijk verdiepen in de GGZ. Het valt te betwijfelen, zoals ook bleek tijdens 17

het verkiezingsdebat op 28 mei. Het onderwerp jeugd-ggz zorgde daar voor fikse verwarring. Enkele politici vonden op aandringen van mensen uit de zaal - dat de jeugd GGZ maar het beste in de zorgverzekeringswet kon blijven. Terwijl een week eerder hun partijgenoten via een parlementaire werkgroep nog het standpunt huldigden dat de gemeente voortaan de regie over de jeugd GGZ moet hebben. Kortom, het GGZ moet niet al te veel rekenen op politici. De verkiezingen hebben ook nog eens gezorgd voor versnippering, waardoor enkele Kamerleden die wel kennis hebben van psychiatrie en verslavingszorg, niet meer terug keren. Daarmee is de sector vooral op zichzelf aangewezen. Dat besef is er ook. In haar notitie Zorg wekt! prijst GGZ Nederland de sector de hemel in door te wijzen op de enorme (economische) winst die valt te boeken bij tijdige behandeling van onder andere depressie en verslaving. Die winst bedraagt miljarden, en wordt vooral gemaakt op andere maatschappelijke terreinen, zoals minder ziekteverzuim en lagere kosten voor het bewaken van de veiligheid. Dat is een mooie boodschap, maar ook een lastige. De politiek is doorgaans niet gevoelig voor winsten op andere maatschappelijke terreinen. Die zie je immers niet direct terug in s lands begroting. De geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg moeten daarom vanzelf voortdurend blijven hameren op hun verdiensten. En dan maar hopen dat de politiek de GGZ als nationaal belang gaat beschouwen, zoals nu in Engeland gebeurt. Maar zover zijn we hier nog lang niet. Stef van Delft PSY Jrg 14, nummer 7 juli/augustus 2010 18

Kwaliteit Marktnetwerking in de zorg, DBC-systematiek, zorgverzekeraars die met hun klanten om de tafel gaan zitten, we worden er dagelijks mee geconfronteerd. Wat wordt er nu eigenlijk echt mee bedoeld en wat wil men ermee bereiken? Dat de zorg op deze manier betaalbaar blijft, zo wordt er gezegd, zorg die transparanter is, en beter van kwaliteit. Maar wat moeten we ervan denken dat nu al met name de kleinere zorgaanbieders in financieel zwaar weer komen? En wordt de zorg op deze manier de zorg op maat die wij allen wensen? De beoogde marktwerking bij de ambulancediensten is op de valreep van de baan. Demissionair minister Klink stelt de ambulancezorg zich hier niet goed voor zou lenen en dat de continuïteit van zorg in gevaar komt. En continuïteit van zorg, dat is nu net waar een belangrijk deel van de kwaliteit van zorg mee valt of staat, zo weten wij allemaal maar al te goed uit ervaring. Zeker als het gaat om de GGZ. Is het nu typisch Nederlands om alles zo ingewikkeld te maken, overal procedures voor af te willen spreken, je er vervolgens weer aan te ontrekken? Of dringt toch langzaam maar zeker bij de beleidsmakers en politici door dat goede zorg zich nu eenmaal minder in hokjes en regeltjes laat vangen? Dat wil niet zeggen dat sommige zaken niet efficiënter en goedkoper kunnen. Sterker nog, ik heb mij laten vertellen door mensen die het echt kunnen weten, dat hetgeen hen ooit écht geholpen heeft, eigenlijk niets met geld te maken had. Familieleden en naastbetrokkenen zijn er heel duidelijk over: goede zorg heeft niet alleen te maken met de deskundigheid van de zorgaanbieders en behandelaars, maar vooral ook met een beetje vriendelijkheid, een respectvolle benadering, zorgvuldigheid, goede samenwerking en vooral: doen wat er gedaan moet worden! Ook de hulpverlener is bij tijd en wijle in crisis. Vooral degene met hart voor de zaak. Moet je je houden aan procedures en protocollen, terwijl je al doende allang in de gaten hebt dat de situatie om iets heel anders vraagt? Heb je dan een leidinggevende boven je die ook zijn nek durft uit te steken, of houdt iedereen zich aan als het op papier maar klopt. Scheelt je weer een vervelend functioneringsgesprek en de machinerie kan blijven doordraaien. Diep in ons hart zijn we allemaal maar wat blij als er eens iemand zijn nek durft uit te steken en gewoon doet wat de situatie op dat moment vraagt. Hoe lastig kan het bijvoorbeeld zijn als je in het kader van bemoeizorg iemand ongevraagd een huisbezoek brengt en 19

diegene vindt even later hiervoor een rekening op zijn deurmat. Jawel, voor de eigen bijdrage! Goed voor de vertrouwensbasis die net met veel moeite gelegd is! Dat dit de samenleving juist geld kost moge iedereen duidelijk zijn! Kwaliteit heeft te maken met creativiteit maar ook met lef. Met de menselijke maat, eigenlijk met heel basale dingen waar we het, ongeacht onze achtergrond en onze situatie, vaak verrassend snel over eens zijn. Annemarie Hannik Y/N Jrg 26, nummer 2, april 2010 Leidraad voor samenwerking Gewoon wonen met beperkingen. Steeds meer familieleden van psychiatrische patiënten zijn betrokken bij de oprichting van kleinschalige woonvormen met zorg en begeleiding. Zij vinden een leven in een grote instelling of zelfstandig wonend geen ideale situatie voor hun familielid en willen wonen, zorgverlening en begeleiding meer op maat geregeld zien. Deze trend is bij familieleden van bijvoorbeeld verstandelijk gehandicapten al langer aan de gang. Het Landelijk Steunpunt Wonen ontwikkelde een brochure waarin de opgedane kennis en ervaring van drie betrokkenen partijen verzameld zijn. 20 De brochure Gewoon wonen met beperkingen een initiatief van drie kanten! van het Landelijk Steunpunt Wonen biedt een handvat voor goede samenwerking tussen initiatiefnemers, gemeenten en woningcorporaties bij het realiseren van een nieuw wooninitiatief voor mensen met een beperking. Particuliere wooninitiatieven zijn een bijzonder voorbeeld van vraaggestuurd wonen, waarbij zorg en begeleiding