Projectplan SIOB Laaggeletterdheid 2012 Inhoudsopgave 1. Achtergrond en aanleiding...1 2. Doel project...2 3. Lange termijndoelstelling...3 4. Samenwerking met andere centrale programma s en projecten...3 5. Afbakening...3 6. Tijdspad...3 7. Budget...4 8. Uitvoering...5 Project 1: Open Leeromgeving Basisvaardigheden & Participatie...6 Samenwerkingspartners...6 Project 2: Bieb in SW-bedrijf...8 BIJLAGE I.Financieel Overzicht...Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. BIJLAGE II: UWV-Arbeidsmarktregio s en PSO s...9
Projectplan SIOB Laaggeletterdheid 2012 Dit projectplan wordt aangeboden door het Sector Instituut Openbare Bibliotheken (SIOB) als bijdrage aan de uitvoering van Geletterdheid in Nederland; Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015 van het ministerie OCW. In het Actieplan worden de Openbare Bibliotheken bij name van het Sectorinstituut uitdrukkelijk genoemd als mede uitvoerders van het plan. 1. Achtergrond en aanleiding SIOB formuleert in het beleidsplan 2013-2016 educatie en ontwikkeling als kernfunctie van openbare bibliotheken. Door haar lokale verankering is de openbare bibliotheek bij uitstek geschikt voor deze rol. Veel bibliotheken bieden een doorlopende leeslijn aan, gericht op de leeftijdsfasen van 0 tot en met 18 jaar. Vanwege de laagdrempeligheid vormen openbare bibliotheken een belangrijke schakel in het proces van taalverwerving en het bestrijden van taalachterstand en laaggeletterdheid. Aangezien laaggeletterdheid ook bij volwassenen voorkomt en educatie een leven lang door gaat, is het van belang dat de bibliotheken een doorlopende leerlijn aanbieden voor alle leeftijden. Het aanbod dient daarom niet alleen op kinderen en jongeren gericht te zijn, maar ook op laagopgeleide volwassenen, inburgeraars en anderstaligen. Afgelopen jaren is, mede in het kader van het Landelijke Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006 2011, belangrijke voortgang geboekt ten aanzien van de dienstverlening aan laaggeletterde volwassen. De ambitie is om in kader van het huidige Actieplan Laaggeletterdheid 2012 2015 deze koers voort te zetten en de educatieve functie van de bibliotheek voor deze kwetsbare doelgroep nog verder te versterken. Deze ambitie is neergelegd in De Bibliotheek als verbindende schakel: de rol van de bibliotheek in het actieplan laaggeletterdheid 2012-2015 samengesteld door SIOB en Cubiss (september 2011). De versterking van de educatieve functie is niet zonder urgentie. De verwachting is dat door de overheidsbezuinigingen op het re-integratiebudget, de SW-sector, het inburgeringsonderwijs, het landelijke taalcoach-project en de basiseducatie van het ROC, er een steeds groter beroep zal worden gedaan op de educatieve voorzieningen binnen de bibliotheeksector. Het gaat dan om nonformeel onderwijs in basisvaardigheden (taal, rekenen, en informatie- en communicatievaardigheden) aan laaggeletterde volwassenen. Op deze manier kan toch nog een zekere educatieve basisvoorziening in stand worden gehouden. Educatieve functie De educatieve functie (leerfunctie) van de openbare bibliotheek kan omschreven worden als een publiekstoegankelijke/ laagdrempelige en aantrekkelijke (digitale) lees- en leeromgeving voor laaggeletterde en laagopgeleide volwassenen (16 jaar en ouder). De bibliotheek biedt een leeromgeving voor (begeleide) zelfwerkzaamheid voor het oefenen van basisvaardigheden/life skills (taal, rekenen en informatievaardigheden), op de domeinen opleiding en werk; gezin, opvoeding en gezondheid; burgerschap en participatie; inburgering en integratie. De educatieve functie kan gerealiseerd worden in de eigen bibliotheekvestigingen, maar ook getransformeerd worden naar locaties van derden (brede scholen, bedrijven, buurthuizen en zorginstellingen) door middel van bijvoorbeeld wisselcollecties en kennisoverdracht. 1
Aanpak laaggeletterdheid door openbare bibliotheken De aanpak laaggeletterdheid vereist een gezamenlijk aanpak zowel op landelijk als op regionaal en gemeentelijk niveau. De openbare bibliotheek participeert in het netwerk en de onderlinge samenwerking van welzijns- en gezondheidsinstellingen, onderwijsaanbieders, arbeidsorganisaties en bedrijven. De bibliotheek is een ketenpartner in de strijd tegen laaggeletterdheid. Zij biedt facilitaire ondersteuning en een fysieke leeromgeving; expertise en advisering leesbevordering en educatie. De bibliotheekmedewerker begeleidt en adviseert bibliotheekbezoekers en organiseert educatieve activiteiten voor de doelgroep i.s.m. lokale partners. 2. Doel project Het SIOB projectplan Laaggeletterdheid 2012 heeft tot doel: Versterking van de rol van de bibliotheeksector, c.q. positionering van bibliotheken als ketenpartner in de aanpak laaggeletterdheid. Versterking van de educatieve functie van de bibliotheken voor laaggeletterde volwassenen. Het realiseren van een groter bereik onder laaggeletterde volwassenen, door samenwerking en met partners op alle niveaus. Deze doelstelling willen wij bereiken met de volgende uitgangspunten: Focus op basisvaardigheden (taalvaardigheid en informatie- en communicatievaardigheden) in relatie tot (arbeids)participatie Breed draagvlak en landelijke spreiding: actieve deelname van alle Provinciale Service Organisaties(PSO s) en de 4-Grote Stedenbibliotheken (verenigd in het landelijke Platform Leven Lang Leren/Laaggeletterdheid), en van een groot aantal basisbibliotheken Aanvullende inspanning van PSO s vanuit het beschikbare provinciaal budget; aanvullende inspanningen van bibliotheken vanuit gemeentelijk budget. Cultureel ondernemerschap o.a. in gemeentelijke aanbesteding Aansluiting bij de pilots die nu lopen of succesvol zijn afgesloten, bijv. projecten met een digitale component zoals Klik&Tik ( door Bibliotheek.nl); project: Digistages (door Digivaardig&digibewust en Codenaam Future); Taalcoaches/taalmaatjes (door voormalig ministerie van VROM) Accent op aanjagen, stimuleren, faciliteren en ondersteunen van basisbibliotheken Regionale insteek op basis van arbeidsmarktregio s (30 UWV-regio s; zie Bijlage II voor overzicht) en budgetverdeling voor deelnemende bibliotheken op basis van arbeidsmarktregio s, onder te brengen bij de PSO s. In het SIOB projectplan laaggeletterdheid wordt in 2012 gekozen voor het uitvoeren van twee deelprojecten: Project 1: Open Leeromgeving Basisvaardigheden & Participatie Project 2: Bieb in SW-bedrijf 2
3. Lange termijndoelstelling Lange termijndoelstelling is de verankering c.q. institutionalisering van de aanpak van laaggeletterdheid in de bibliotheeksector, met name ten aanzien van de leerfunctie op het gebied van basisvaardigheden. Op basis van de projectervaringen, tussentijdse projectresultaten en de actuele ontwikkelingen, zal na de zomer van 2012 een plan van aanpak gemaakt worden voor het jaar 2013 e.v. Het meerjarenplan van het SIOB 2013-2016 en het gezamenlijke PSO plan De Bibliotheek als verbindende schakel: de rol van de bibliotheek in het actieplan laaggeletterdheid 2012-2015, zullen daarbij leidraad zijn. Naast borging en verbreding van bovengenoemde projecten, zullen specifieke aandachtsgebieden tot ontwikkeling kunnen komen. Te denken valt daarbij aan: Professionalisering van bibliotheekmedewerkers t.a.v. de educatieve functie en basisvaardigheden laaggeletterde ouders van jonge kinderen Laaggeletterd personeel in de zorg (en evt. andere bedrijfssectoren met veel laaggeletterden) Taalachterstanden op het (V)MBO Taalcoach/vrijwilligerswerk 4. Samenwerking met andere centrale programma s en projecten Het streven is om op landelijk niveau zoveel mogelijk samen te werken met onder meer het Steunpunt Taal en Rekenen MBO en VE, Stichting Lezen & Schrijven, Expertisecentrum ETV.nl en Stichting Lezen. Dit ten behoeve van wederzijdse versterking. SIOB en de vertegenwoordiging van PSO s zullen deze organisaties actief benaderen voor de afstemming van activiteiten en/of het opzetten van samenwerkingsprojecten (bijv. pilots). Als OCW daarvoor een platform creëert, dan zouden SIOB en de vertegenwoordiging van PSO s daarin graag participeren. 5. Afbakening In het jaar 2012 ligt de focus op het faciliteren van de open leeromgeving (leerpunt) in de bibliotheken en de educatieve arrangementen die de bibliotheken kunnen aanbieden aan diverse partners (zie ook beschrijving bij punt 2. Doel project). Leidraad is een duurzame verankering van de activiteiten die gelijktijdig en in samenhang worden opgezet vanuit andere programma s in de bibliotheekbranche, zoals het SIOB project Mediawijsheid en het programma Kunst van Lezen. 6. Tijdspad Na goedkeuring van het subsidieverzoek wordt vanaf februari 2012 allereerst de samenwerking met de Stichting Samenwerkende PSO s Nederland (SSPN) vastgelegd en uit deze gelederen een landelijke (parttime) projectleider aangesteld. In februari wordt een overeenkomst gesloten met St. ETV.nl. In deze overeenkomst wordt opgenomen: - Landelijke licentie voor de content van Oefenen.nl voor openbare bibliotheken - Technische aanpassingen die daartoe gemaakt moeten worden door St. ETV.nl - Een koppeling aan een registratie instrument voor gebruiksgegevens door St. ETV.nl - Het uitvoeren van workshops train-de-trainer voor de provinciale consulenten en coördinatoren van basisbibliotheken 3
- Het beschikbaar stellen van werkboeken aan de provinciale organisaties tbv de basisbibliotheken. Op 8 maart is een landelijke bijeenkomst gepland van het Platform Leven Lang Leren/Laaggeletterdheid, waar het Projectplan en de uitvoering besproken wordt. In de tussentijd wordt de landelijke communicatie in gang gezet en door de PSO s het opzetten van de provinciale ondersteuning en werven van bibliotheken in de regio s voorbereid. Het SIOB bespreekt de samenwerking in 2012 en volgende met landelijke stakeholders laaggeletterdheid als St. Lezen&Schrijven en het Steunpunt Taal&Rekenen MBO en VE. Vanaf maart tot december vindt de uitvoering plaats. In november volgt de rapportage door de provinciale coördinatoren; in december de eindrapportage. Het voorbereiden van het projectplan 2013-2015 begint vanaf zomer 2012. 4 7. Budget Het gevraagde budget voor de uitvoering van dit project is 250.000. Dit budget is opgebouwd uit een landelijk deel en een deel voor activiteiten die in de 30 arbeidsmarktregio s worden uitgezet, met ondersteuning van de PSO s. Zie Bijlage I Financieel overzicht (pg. 9) en Bijlage II Arbeidsmarktregio s en PSO s (pg. 10) Begroting Totaal 250.000 ============== = Waarvan: Landelijke kosten projectleiding en faciliteiten: 79.000 Waarvan: Projecten in de Arbeidsmarktregio s: 171.000 De PSO-ondersteuningsdagen (150) worden verdeeld naar rato van het aantal arbeidsmarktregio s per PSO-gebied (zie Bijlage II Arbeidsmarktregio s en PSO s). Voorts kennen de PSO s ook de tegemoetkoming aan de bibliotheken toe (N.B. in een regio kunnen meerdere bibliotheken actief zijn). De 4 Grote Stedenbibliotheken vormen een onderdeel van de arbeidsmarktregio s. Eigen bijdrage Bibliotheken ontvangen van de gemeenten een basissubsidie. De PSO s worden voor het grootste gedeelte gefinancierd door de provincie. Zowel bij veel gemeenten als bij de meeste provincies staat de aanpak van laaggeletterdheid op de agenda. De onderhavige OCW projectsubsidie is bedoeld om een extra impuls te geven aan bestaande initiatieven en plannen op gemeentelijk en provinciaal niveau voor volwassenen. De openbare bibliotheken zetten de taal- en leerpleinen in en integreren de dienstverlening gericht op aanpak laaggeletterdheid in het bredere educatieve beleid. Zij zoeken samenwerking met lokale partners en participeren in lokale netwerken. De PSO s sluiten hun werkzaamheden aan bij provinciale plannen laaggeletterdheid en zetten hun adviseurs educatie in. Zij participeren in de netwerken zoals het Platform LLL/laaggeletterdheid en gebruiken hun eigen kanalen voor PR en communicatie. Het Sectorinstituut heeft een regierol en toetst de activiteiten aan het meerjarenplan van het SIOB.Zij stelt uren beschikbaar voor de landelijke regie en overlegt met landelijke stakeholders. SIOB bewaakt de integratie van digitale producten bij Stichting Bibliotheek.nl en sluit aan bij het programma Opleidingen. Op dit moment wordt er onderzoek uitgevoerd in het SIOB programma Onderzoek en Kennisdeling naar het effect bij de gebruiker van het ETV product Klik&Tik; en wordt een helpdeskstructuur opgezet door bibliotheken. SIOB zet de landelijke kanalen in voor PR en communicatie naar de openbare bibliotheken.
8. Uitvoering Het SIOB is verantwoordelijk voor het subsidieverzoek en de eindrapportage aan het ministerie OCW/Directie BVE. SIOB delegeert de (parttime) projectleiding aan een projectleider die verbonden is aan een van de PSO s. SIOB zal daarvoor een opdracht formuleren aan de Stichting Samenwerkende PSO s Nederland. De projectleider zal ook inhoudelijk expert zijn op het gebied van de volwasseneneducatie, het leren van laagopgeleide volwassenen en mediawijsheid. Deze vervult op dit gebied eveneens de functie van landelijke vraagbaak voor de bibliotheeksector. In het landelijke deel van het projectplan is opgenomen het beheer van de website Taalkracht voor bibliotheken/c.q. Digitale Toolkit. Een van de PSO s zal in 2012 deze website vernieuwen en een webredacteur leveren voor het redactioneel beheer/contentmanagement van dit vakdossier www.taalkrachtvoorbibliotheken.nl. De PSO s en vertegenwoordigers van een aantal grote stedenbibliotheken zijn verenigd in het Landelijk Platform Leven Lang Leren/Laaggeletterdheid. Dit Platform wordt betrokken bij de uitvoering van het project. Er wordt uitgegaan van een regionale aanpak. De arbeidsmarktregio s (30 regio s) vormen de verdeelsleutel van het budget. De PSO s bieden ondersteuning. De uitvoering berust bij de bibliotheken, waarbij ingespeeld wordt op de plaatselijke en regionale omstandigheden. ( Zie Bijlage II). Bibliotheekstelsel Het stelsel van openbare bibliotheken in Nederland bestaat uit circa 160 basisbibliotheken die samen ongeveer 1000 vestigingen en een aantal andere distributiepunten en bibliobushaltes verzorgen. Elf provinciale serviceorganisaties (PSO s) verzorgen de ondersteuning van de bibliotheken met infrastructuur, producten & diensten, transport & logistiek en innovatie. Alle PSO s zijn op verschillende manieren nauw betrokken bij hun provinciale netwerken en behoren tot het publieke domein. Kerntaak van de PSO s is de ondersteuning van de basisbibliotheken in hun werkgebied. De PSO s werken samen in de Stichting Samenwerkende PSO s Nederland. Twee projecten In het SIOB Projectplan Laaggeletterdheid wordt in 2012 gekozen voor het uitvoeren van twee deelprojecten: Project 1: Open Leeromgeving Basisvaardigheden & Participatie Project 2: Bieb in SW-bedrijf Op de volgende pagina s treft u de beschrijving aan. 5
Project 1: Open Leeromgeving Basisvaardigheden & Participatie Doel Het creëren (in een bibliotheekvestiging) van een educatieve basisvoorziening in de vorm van een open leeromgeving c.q. leerpunt voor laaggeletterde volwassenen. Dit in samenwerking met ketenpartners (ROC, taalaanbieders, vrijwilligerswerk). Doel is om het gemeentelijke educatieve aanbod in stand te houden. Uitvoering en werkwijze van de bibliotheek Facilitaire ondersteuning: accommodatie, studieplekken, groepsruimte, werk & taalplein met collectie van boeken en (digitale) leermiddelen; computers, toegang tot educatieve websites ( o.a. Oefenen.nl), samenstellen wisselcollecties e.d.; Expertise/advisering: leesbevordering en educatie/non-formeel onderwijs voor de doelgroep c.q. diverse doelgroepen van laaggeletterde volwassenen; Uitvoering/begeleiding: het begeleiden en adviseren van bibliotheekbezoekers; het organiseren en begeleiden van educatieve activiteiten (bijv. leesclubs, groepsontvangsten, auteursbezoeken); Regie, coördinatie en verbinding: het opzetten van educatieve arrangementen/trajecten voor betreffende doelgroep c.q. het aanbieden van non-formele volwasseneneducatie i.s.m. vrijwilligerswerk, welzijnswerk e.d. Uitvoering en werkwijze door PSO s. Regierol in arbeidsmarktregio s binnen de eigen provincie, is regionaal contactpersoon/aanspreekpunt en zorgt voor de regionale netwerkopbouw met stakeholders laaggeletterdheid. Advisering van bibliotheken bij onder meer fondsen- en subsidieverwerving, gemeentelijke aanbestedingstrajecten, contractactiviteiten, samenwerkingsovereenkomsten e.d. Regionaal/provinciaal netwerk voor deskundigheidsbevordering en kennisdeling Inhoudelijk advisering volwasseneneducatie/begeleidingsadviezen m.b.t. tot doelgroepen en leerwensen; leerbehoeften, werk- en begeleidingsvormen en leermiddelen (voor zelfstandig gebruik) en training vrijwilligers Instrumentontwikkeling en opbouw digitale toolkit (www.taalkrachtvoorbibliotheken.nl) Regionale Voortgangsbewaking en voortgangsrapportage (inclusief de beschrijving van de good practices binnen de regio. Samenwerkingspartners Opleidingen die vallen onder de wettelijke regeling WEB (m.n. ROC: volwasseneneducatie en beroepsonderwijs) en aanbieders van non-formeel onderwijs: Volksuniversiteit, Seniorweb e.d. Aanbieders inburgeringsonderwijs/particuliere onderwijsaanbieders (inclusief ZZP-docenten NT1 en/of NT2) Aanbieders van re-integratietrajecten Welzijnswerk en gezondheidsorganisaties en Vrijwilligerswerk (o.a. Taalcoach-projecten (gemeentelijke aanbestedingen) Werkgevers/bedrijven (educatie op de werkvloer bij zorg- en gezondheidssector, schoonmaakbranche, SW-sector, MKB e.d.) VVE, PO en Brede School (onder meer ouderparticipatie) 6
N.B! Het kan bij de doelgroep zowel gaan om bibliotheekbezoek in cursusverband, als om zelfstandige leerders die op eigen gelegenheid komen. Voorbeelden van bestaande samenwerking: Groepsbezoeken i.s.m. ROC en particuliere Taalaanbieders (overal in den lande) Leesbevordering Aanvankelijk/Makkelijk Lezen NT1/NT2: Leesclubs/Leeskringen i.s.m. ROC en particuliere Taalaanbieders (o.a. Amsterdam, Utrecht, Breda m.b.v. Slimme Nieuwslezer; Netnieuws, Makkelijk Leesboeken) Leesbevordering/ouderparticipatie: Boekstartplus in Boxtel; Rotterdam Basisvaardigheden/Taal: groepssessies m.b.v. www.oefenen.nl (Oss i.s.m. ROC en UWV) Basisvaardigheden/Mediawijsheid: groepssessies Digitale Basisvaardigheden met o.a. Klik&Tik (www.oefenen.nl.) (overal in den lande: 30 beoogd in 2012 i.s.m. UWV en Voortgezet Onderwijs (maatschappelijke stagiaires) NT2 Taalverwerving: Vrijwilligerswerk/Taalcoach-organisaties in de bibliotheek (o.a. Utrecht en Zwolle) Taalpunt (Taal&Werk- c.q. Lees- en Schrijfpleinen) i.s.m. loopbaancoaches, aanbieders van workshops rondom solliciteren (o.a. Breda, Rotterdam) Wisselcollecties/Bieb in de buurt (met Welzijnswerk, Brede Scholen, Gezondheidscentra, Vrijwilligerswerk) (o.a. Amersfoort, Roosendaal) Prestatie-indicator Per arbeidsmarktregio zal in minimaal 1 bibliotheek een open leeromgeving c.q educatieve voorziening gerealiseerd zijn. In totaal gaat het om 30 open leeromgevingen. Van elke open leeromgeving zal een beschrijving gemaakt worden volgens een standaard format. Alle beschrijvingen zullen verzameld worden en via onder meer de website www.taalkrachtvoorbibliotheken.nl verspreid worden ten behoeve van kennisdeling. 7
Project 2: Bieb in SW-bedrijf Achtergrond In Nederland zijn 95 SW-bedrijven (sociale werkvoorziening) met in totaal 103.000 medewerkers. 16 tot 20% van deze medewerkers is laaggeletterd. De SW-bedrijven zijn daarom bij uitstek een vindplaats voor laaggeletterden. Er zijn inmiddels diverse voorbeelden van samenwerking tussen bibliotheek en SW-bedrijf. Door deze samenwerking ondersteunt de bibliotheek de SW-sector bij zijn taak in de ontwikkeling van de werknemers. De nieuwe Wet Werken naar vermogen maakt dit project extra relevant. Verder is relevant de vitaliteitsagenda van SZW. Doel: De bundeling van krachten van de openbare bibliotheek en de SW-bedrijven bij de aanpak van laaggeletterdheid. De openbare bibliotheek ondersteunt met verschillende activiteiten de SWbedrijven bij educatie op de werkvloer. Uitvoering en werkwijze van de bibliotheek Facilitering: wisselcollecties met leesboeken en leermaterialen Advisering op het gebied van leren en lezen betreffende doelgroep laaggeletterden Advisering gebruik van (digitale) leermiddelen taal, rekenen en informatievaardigheden Organiseren van educatieve activiteiten, o.a. voorleeswedstrijden; auteursbezoeken; leesclubs Groepsontvangsten van SW-medewerkers in de eigen bibliotheek Het begeleiden van SW-medewerkers bij werksessies met o.a. Oefenen.nl op locatie in SWbedrijf, dan wel in eigen bibliotheek. Voorbeelden van samenwerking: IBN Uden i.s.m. Bibliotheken Oss, Uden, Veghel en Cuijk en Sallcon i.s.m. Bibliotheek Deventer. De positieve ervaringen tot dusver (IBN, en Sallcon) zijn aanleiding voor landelijke verbreding. Zie voor meer info: www.bnbibliotheek.nl/samenwerking-bibliotheek-en-sociale-werkvoorziening Uitvoering en werkwijze door PSO s Inhoudelijke advisering volwasseneneducatie/begeleidingsadviezen m.b.t. tot doelgroepen en leerwensen; leerbehoeften, werk- en begeleidingsvormen en leermiddelen (voor zelfstandig gebruik) en training vrijwilligers Regionale netwerkopbouw: bemiddeling/aanjaagrol/het bij elkaar brengen van partijen Samenwerking opzetten met het SBCM, het A&O fonds voor de sociale werkvoorziening. Dit is een belangrijke samenwerkingspartner om bibliotheken en SW-bedrijven bij elkaar te brengen. Instrumentontwikkeling en opbouw digitale toolkit (www.taalkrachtvoorbibliotheken.nl) Regionale voortgangsbewaking en voortgangsrapportage. Prestatie-indicator Per arbeidsmarktregio zal minimaal 1 bibliotheek een samenwerkingsrelatie hebben met een SWbedrijf. In totaal gaat het om 30 samenwerkingsrelaties. Van elke samenwerkingsrelatie zal een beschrijving gemaakt worden volgens een checklist en standaard format. Alle beschrijvingen zullen verzameld worden en via onder meer de website Taalkrachtvoorbibibliotheken.nl verspreid worden ten behoeve van kennisdeling. 8
BIJLAGE II: UWV-Arbeidsmarktregio s en PSO s 1. Drenthe (Assen): PSO Biblionet Drenthe 2. Friesland (Leeuwarden): PSO Bibliotheekservice Fryslân 3. Groningen (Groningen): PSO Biblionet Groningen 4. Flevoland (Almere): PSO Servicecentrum Flevolandse Bibliotheken 5. Zeeland (Goes): PSO Zeeuwse Bibliotheek 6. IJsselvechtstreek (Zwolle): PSO Overijsselse Bibliotheekdienst 7. Twente (Enschede): PSO Overijsselse Bibliotheekdienst) 8. Oost-Utrecht (Amersfoort): [PSO BISC] 9. Midden-Utrecht (Utrecht): Grote Stedenbibliotheek 10. Haaglanden (Den Haag): Grote Stedenbibliotheek 11. Rijnmond (Rotterdam): Grote Stedenbibliotheek 12. Groot Amsterdam (Amsterdam): Grote Stedenbibliotheek 13. Noord-Kennemerland en West-Friesland (Alkmaar): PSO ProBiblio 14. Zaanstreek/Waterland (Zaandam): PSO ProBiblio 15. Zuid-Kennemerland (Haarlem): PSO ProBiblio 16. Gooi- en Vechtstreek (Hilversum): PSO ProBiblio 17. Midden-Holland (Gouda): PSO ProBiblio 18. Holland-Rijnland (Leiden): PSO ProBiblio 19. Drechtsteden (Dordrecht): PSO ProBiblio 20. Achterhoek (Doetinchem): PSO Biblioservice Gelderland 21. Midden-Gelderland (Arnhem): PSO Biblioservice Gelderland 22. Zuid-Gelderland (Nijmegen): PSO Biblioservice Gelderland 23. Rivierenland (Tiel): PSO Biblioservice Gelderland 24. Stedendriehoek (Apeldoorn): PSO Biblioservice Gelderland 25. Zuid-Limburg (Heerlen): PSO Bibliotheekhuis Limburg 26. Noord- en Midden-Limburg (Venlo): PSO Bibliotheekhuis Limburg 27. Noordoost-Brabant (Den Bosch): PSO Cubiss 28. Midden-Brabant (Tilburg): PSO Cubiss 29. Zuidoost-Brabant (Eindhoven) PSO Cubiss 30. West-Brabant (Breda): PSO Cubiss Overzicht PSO s: PSO Biblionet Drenthe: www.biblionetdrenthe.nl PSO Bibliotheekservice Fryslân: www.bibliotheekservice-fryslan.nl PSO Biblionet Groningen: www.biblionetgroningen.nl PSO Servicecentrum Flevolandse Bibliotheken: www.sfb-net.nl PSO Zeeuwse Bibliotheek: www.zeeuwsebibliotheek.nl PSO Overijsselse Bibliotheekdienst: www.obd.nl PSO Biblioservice Gelderland: www.biblioservice.nl PSO BISC (Utrecht): www.biscutrecht.nl PSO ProBiblio (Noord- en Zuid-Holland: www.probiblio.nl PSO Bibliotheekhuis Limburg: www.bibliotheekhuislimburg.nl PSO Cubiss(Noord-Brabant): www.cubiss.nl 9