Jaarverslag 2013
Inhoudsopgave Inleiding 3 Zorg leveren 4 Zorg in cijfers 4 Kinderwenspoli 4 Adolescenten 5 Diagnostiek 5 Zorg verbeteren 6 Deskundigheidsbevordering 6 Onderzoek 8 Publicaties 11 Innovaties 14 Organisatie 16 Divisie 16 Stagiairs 16 Financieel 18 Conclusie 19 Contact Centrum Bipolaire Stoornissen Hanzelaan 1 7607 NL Almelo 0546 542 424 scbs@dimence.nl scbs.dimence.nl @SCBSDimence 2 SCBS jaarverslag 2013
Inleiding Het Centrum Bipolaire Stoornissen (SCBS) is één van de twee specialistische centra in de divisie topreferente zorg van de stichting Dimence. Als TOPGGz erkend centrum biedt het SCBS topklinische en topreferente zorg op het gebied van de bipolaire stoornis en de combinatie van zwangerschap en psychiatrie. Wij verbeteren deze zorg door middel van onderzoek, innovatie en deskundigheidsbevordering. 2013 was voor het SCBS het eerste volledige jaar met TOPGGz erkenning. Een jaar waarin we niet stil hebben gezeten; met veel energie en toewijding zijn onder andere onderzoeken voortgezet, presentaties gegeven, artikelen geschreven, een symposium georganiseerd én is er hoogwaardige zorg geleverd aan een grote groep mensen. In dit jaarverslag staan we stil bij deze activiteiten en kijken we kort vooruit op de toekomst. Dankzij de inzet van alle medewerkers is het resultaat dat in dit verslag geschetst wordt mogelijk gemaakt. We willen iedereen die hieraan bijgedragen heeft dan ook van harte bedanken! Wij wensen u veel leesplezier en nodigen u uit om te reageren. Anja Stevens Psychiater, manager E a.stevens@dimence.nl Bart Geerling Verpleegkundig specialist, hoofd bedrijfsvoering E b.geerling@dimence.nl SCBS jaarverslag 2013 3
Zorg leveren Het centrum bipolaire stoornissen levert zorg aan mensen met een (complexe) bipolaire stoornis. Ook is het centrum er voor mensen met (een geschiedenis van) psychiatrische problematiek die een kinderwens hebben of zwanger zijn. Ook naastbetrokkenen, verwijzers en professionals op deze gebieden behoren tot de doelgroep. Zorg leveren bestaat binnen het centrum uit diagnostiek en behandeling. Verwijzingen naar het SCBS komen uit heel Nederland, waarbij wij er de voorkeur aan geven de behandeling op een locatie van het SCBS te laten plaatsvinden. Het SCBS biedt ook innovatieve zorg in de vorm van de Kinderwenspoli en een programma speciaal voor adolescenten. Zorg in cijfers 2012 2013 Second opinions 28 47 Kinderwenspoli 26 31 Overige vragen 10 7 Totaal 64 85 Patiënten in behandeling 132 127 Aantal uitgeschreven patiënten 18 18 Behandelcapaciteit 1,1 fte 1,21 fte Productie 90,3% 100,5% Productie per fte in uren 1 594 1887 Percentage directe/indirecte tijd 57/43 55/43 Kinderwenspoli Onze Kinderwenspoli is een preconceptie aanbod voor vrouwen met een psychiatrische stoornis. Wij ondersteunen, informeren en begeleiden mensen bij de keuze voor een zwangerschap en het daarop volgende proces. Als er sprake is van een psychiatrische stoornis, is het verstandig om vragen over risico s, erfelijkheid en medicatie te bespreken. Het besluit om wel of niet zwanger te worden, neemt men natuurlijk zelf. Als er een kinderwens is en de keus voor een zwangerschap genomen is, bekijken wij welke medicamenteuze en zelfmanagement interventies uitgevoerd kunnen worden. Verder informeert de poli over voorzorgsmaatregelen die genomen kunnen worden om de risico s voor moeder en kind zo klein mogelijk te houden. Zwangerschapsplan Vaak worden de afwegingen en besluiten rondom bovenstaande onderwerpen vastgelegd in een zwangerschapsplan: een zes-stappenplan waarin de principes van patient centered care en 'shared decision making centraal staan. In het zwangerschapsplan worden algemene en zwangerschap gerelateerde stressfactoren en positief beïnvloedende factoren opgenomen. Daarnaast worden per fase de specifieke aandachtspunten opgenomen alsook de samenwerkingsafspraken tussen de verschillende hulpverleners. In sommige situaties (op verzoek van de eigen behandelaar of als er (nog) geen psychiatrische behandelaar is) wordt voor de duur van de zwangerschap tot drie maanden postpartum de behandeling door het SCBS overgenomen. Tevredenheidsonderzoek In 2013 zijn er 31 patiënten voor de Kinderwenspoli aangemeld. Het aantal aanmeldingen is daarmee met 20% gegroeid ten opzichte van 2012. Deze groei in het aantal aanmeldingen is in lijn met een eerder gehouden tevredenheidsonderzoek waarin de meeste patiënten aangaven dat de ontvangen zorg overeenkwam met hun behoeften, een ruime meerderheid aangaf dat ze de 4 SCBS jaarverslag 2013
Kinderwenspoli zou aanbevelen als een vriendin deze zorg nodig zou hebben en waarin de kwaliteit van de ontvangen zorg als goed werd beoordeeld. Effectiviteitsonderzoek Uit de groei in aanmeldingen en het tevredenheidsonderzoek blijkt dat er vraag is naar de interventies die de Kinderwenspoli biedt. Het SCBS staat voor evidence-based zorg. Wij zoeken actief naar financiële middelen om een wetenschappelijke effectiviteitsstudie uit te kunnen voeren voor de door de Kinderwenspoli geboden interventies. Adolescenten Het SCBS onderscheidt adolescenten met een bipolaire stoornis als een aparte doelgroep, onder andere vanwege het vaker voorkomen van gemengde episoden en dysfore manie. Leeftijdsspecifieke problematiek maakt dat de behandeling voor adolescenten andere aandachtspunten heeft dan de behandeling van volwassenen met een bipolaire stoornis. Hierbij valt te denken aan problemen in de peergroup, middelengebruik, seksualiteit en separatieproblemen. Ook vragen jongeren om een ander gebruik van terminologie en is er sprake van specifieke leeftijdgebonden thematiek die het beloop van de bipolaire stoornis kan beïnvloeden en vice versa. Sinds 2012 biedt het centrum psychoeducatiecursussen aan voor adolescenten en hun ouders. Het aangepaste programma lijkt (op basis van de evaluaties) goed aan te sluiten bij de jongeren. Verdere ontwikkeling van het programma wordt in nauwe samenwerking met de werkgroep adolescenten van het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen (KenBiS) ontwikkeld. Diagnostiek Op het gebied van diagnostiek wordt door het centrum een multidisciplinaire aanpak gehanteerd. Voor elke diagnostische vraag wordt een dossierstudie, verpleegkundig onderzoek en een psychiatrisch onderzoek uitgevoerd. Als het nodig is vindt er ook een psychodiagnostisch onderzoek en/of een heteroanamnese plaats. Zowel de patiënt als de verwijzer wordt op de hoogte gebracht van de bevindingen en een eventueel behandeladvies. Na diagnostiek volgt soms, al dan niet tijdelijk, behandeling van de patiënt binnen het SCBS. Second opinions In 2013 is het aantal second opinions toegenomen met 68% naar 47 in totaal. Deze toename onderschrijft de bovenregionale topreferente en topklinische positie van het centrum. In 2014 wordt een project gestart om de second opinions te volgen, waarbij zowel de verwijzer als de patiënt gevraagd wordt of de adviezen die vanuit de second opinion zijn gegeven, uitgevoerd zijn en of er een effect te bemerken/meten valt. Het project wordt geïnitieerd vanuit de VU, GGzInGeest, Altrecht en het SCBS. SCBS jaarverslag 2013 5
Zorg verbeteren Deskundigheidsbevordering Een van de speerpunten van het SCBS is deskundigheidsbevordering. Om onze doelstellingen op dit gebied te realiseren bouwt het SCBS op de kenniskring bipolaire stoornissen. Deze kring bestaat uit de werknemers van het SCBS, de leden van de regioteams bipolaire stoornissen van Dimence en alle medewerkers van Dimence die op enige manier betrokken zijn bij de behandeling voor patiënten met een bipolaire stoornis en/of hierin geïnteresseerd zijn. Deskundigheidsbevorderingscommissie In 2013 is de deskundigheidsbevorderingscommissie van het SCBS voor het eerst bijeengekomen. Binnen het centrum is besloten deze commissie te starten om meer structuur aan te brengen in de activiteiten op het gebied van interne en externe deskundigheidsbevordering. De commissie houdt zich onder andere bezig met het structureren van het scholingsaanbod van het SCBS en met de inhoudelijke vormgeving van de kenniskring Bipolaire Stoornissen. Daarnaast stond 2013 in het teken van de organisatie van het symposium De patiënt en zijn omgeving dat plaatsvond op 14 januari jl. Kenniskringbijeenkomsten De kenniskring bipolaire stoornissen heeft binnen de netwerkorganisatie die het SCBS is, een centrale plek. Viermaal per jaar organiseert het centrum een bijeenkomst voor alle leden van de kenniskring en andere geïnteresseerden. In deze bijeenkomsten worden op een interactieve manier artikelen besproken, presentaties gegevens, casuïstiek ingebracht, updates gegeven van onderzoek en vindt terugkoppeling plaats van (inter)nationale symposia die zijn bezocht. Elke bijeenkomst wordt vormgegeven rondom een centraal thema. In juni 2013 is bezoekers van de kenniskringbijeenkomst gevraagd de bijeenkomsten te evalueren. Gemiddeld worden de bijeenkomsten met een 8 beoordeeld. Een overzicht van wie er een actieve bijdrage leverden aan de kenniskringen in 2013 en welk onderwerpen de aandacht kregen vindt u op de volgende pagina. 6 SCBS jaarverslag 2013
Presentaties Anja Stevens: de rol van de medische discipline in de zorg voor mensen met een bipolaire stoornis Bart Geerling: de rol van de verpleegkundige discipline in de zorg voor mensen met een bipolaire stoornis Marjanne Verlaan en Nadine Weisscher: de rol van de gedragswetenschappelijke discipline in de zorg voor mensen met een bipolaire stoornis Nadine Weisscher: comorbide persoonlijkheidsstoornissen bij bipolaire stoornissen Peter Goossens: zelfmanagement door de jaren heen Silvio van den Heuvel: hoe leer je patiënten zelfmanagement aan? Willem Nolen: diagnostiek bij stemmingsstoornissen Artikelbesprekingen Anja Stevens: Sylvia, L. G., Hay, A., Ostacher, M. J., Miklowitz, D. J., Nierenberg, A. A., Thase, M. E.,... & Perlis, R. H. (2013). Association Between Therapeutic Alliance, Care Satisfaction, and Pharmacological Adherence in Bipolar Disorder. Journal of clinical psychopharmacology, 33(3). Lieve Hehenkamp en Geertje de Lange: Letourneau, N., Duffett, Leger, L., Dennis, C. L., Stewart, M., & Tryphonopoulos, P. D. (2011). Identifying the support needs of fathers affected by postpartum depression: a pilot study. Journal of psychiatric and mental health nursing, 18 (1), 41-47. Lieve Hehenkamp en Geertje de Lange: Letourneau, N., Tryphonopoulos, P. D., Duffett-Leger, L., Stewart, M., Benzies, K., Dennis, C. L., & Joschko, J. (2012). Support intervention needs and preferences of fathers affected by postpartum depression. The Journal of perinatal & neonatal nursing, 26(1), 69-80. Nadine Weisscher: Van Dijk, S., Jeffrey, J., & Katz, M. R. (2013). A randomized, controlled, pilot study of dialectical behavior therapy skills in a psychoeducational group for individuals with bipolar disorder. Journal of affective disorders, 145(3), 386-393. Peter Goossens: Bauer, R., Gottfriedsen, G. U., Binder, H., Dobmeier, M., Cording, C., Hajak, G., & Spiessl, H. (2011). Burden of caregivers of patients with bipolar affective disorders. American Journal of Orthopsychiatry, 81(1), 139-148. Silvio van den Heuvel: Perlick, D. A., Miklowitz, D. J., Lopez, N., Chou, J., Kalvin, C., Adzhiashvili, V., & Aronson, A. (2010). Family focused treatment for caregivers of patients with bipolar disorder. Bipolar disorders, 12(6), 627-637. Thea Daggenvoorde: McMurrich, S., Sylvia, L. G., Dupuy, J. M., Peckham, A. D., Peters, A. T., Deckersbach, T., & Perlis, R. H. (2012). Course, outcomes, and psychosocial interventions for first episode mania. Bipolar disorders, 14(8), 797-808. Casuïstiek In 2013 is door Monique Rippen, Aly van Maanen, Bart Geerling en Anja Stevens casuïstiek besproken tijdens de kenniskringbijeenkomsten. In 2014 zal, op verzoek van de deelnemers, casuïstiek een prominentere rol in het programma van de refereerbijeenkomsten krijgen. SCBS jaarverslag 2013 7
Zorg verbeteren Onderzoek Een voor het SCBS onmisbaar aspect van zorg verbeteren is het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek. Sinds de oprichting voert het centrum een breed palet van samenhangend onderzoek uit, waarbij onderzoekslijnen zijn gekoppeld aan disciplines. Coördinatoren van de verpleegkundige, gedragswetenschappelijke en medische onderzoekslijn zijn respectievelijk Peter Goossens, Nadine Weisscher en Anja Stevens. Ook het afgelopen jaar hebben de onderzoekslijnen zich verder ontwikkeld. Onderzoek in cijfers In 2013 heeft het SCBS meer voordrachten gehouden, meer abstracts én meer artikelen gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften. Een knappe prestatie waar we trots op zijn. 2012 2013 Voordrachten 18 23 waarvan internationaal 12 10 Abstracts 7 9 waarvan internationaal 6 9 Peer reviewed publicaties 1 4 waarvan internationaal 1 3 Publicatie van boeken 1 2 Totaal 27 40 Verpleegkundige onderzoekslijn De verpleegkundige onderzoekslijn wordt gecoördineerd door dr. Peter Goossens en richt zich op twee deelgebieden: verpleegkundige zorg tijdens de klinische periode en het verder ontwikkelen van een body of knowledge rondom zelfmanagement bij patiënten met een bipolaire stoornis. 2013 stond vooral in het teken van het verzamelen van data. Onderzoek: verpleegkundige zorg voor patiënten met een manie tijdens een klinische opname In één van de onderzoeken richt Thea Daggenvoorde zich op het beschrijven van de verpleegkundige zorg voor patiënten met een manie tijdens een klinische opname. Nadat in 2012 kwalitatieve data waren verzameld via individuele interviews met klinisch werkende verpleegkundigen bij verschillende instellingen in Nederland werden, na analyse, de bevindingen in een focusgroep met dezelfde verpleegkundigen verder uitgediept. Dit heeft een zeer waardevolle beschrijving opgeleverd van datgene wat verpleegkundigen doen op de crisisafdelingen tijdens een acute manie van een patiënt. Voorlopige resultaten werden gepresenteerd tijdens het Steigercongres. Tijdens het ISBD congres in Seoul, Zuid-Korea, zijn de uiteindelijke resultaten gepresenteerd aan een internationaal publiek. In 2014 wordt een wetenschappelijke publicatie over dit onderzoek voorbereid en ingediend bij een Engelstalig peer reviewed tijdschrift. 8 SCBS jaarverslag 2013
Onderzoek: onderliggende mechanismen bij het aanleren van zelfmanagementstrategieën Promovendus Silvio van den Heuvel doet onderzoek naar de onderliggende mechanismen bij het aanleren van zelfmanagementstrategieën. De dataverzameling van het kwalitatieve deel van het onderzoek is inmiddels afgerond en de data worden nu geanalyseerd. Aan de hand van de bevindingen van dit onderzoek wordt een kwantitatief onderzoek uitgevoerd naar voorspellers van succes of falen in het aanleren van zelfmanagementstrategieën. Onderzoek: de Care Indicator In samenwerking met Vellekoop & Meesters BV en Dimence, ontwikkelde het SCBS in 2011 de Care Indicator: een E-health zelfmanagementinstrument in de behandeling van patiënten met een bipolaire stoornis, psychotische stoornis of dementie. Het pilotonderzoek naar de Care Indicator liet positieve signalen zien en op diverse (inter)nationale congressen verzorgden medewerkers van het SCBS presentaties over het E-health instrument. In 2014 is in samenwerking met het lectoraat GGZ van Saxion een onderzoek opgezet naar de meerwaarde van de Care Indicator. Door diverse oorzaken zijn niet alle onderdelen van het onderzoek uitgevoerd. We streven ernaar het onderzoek naar de Care Indicator in de komende jaren voort te zetten. Gedragswetenschappelijke onderzoekslijn De gedragswetenschappelijke onderzoekslijn Bipolair en/of borderline? Diagnostische dilemma s en implicaties voor behandeling wordt gecoördineerd door dr. Nadine Weisscher. Onderzoek: STEPPS-BB 2013 stond in teken van het uitvoeren van het onderzoek van promovendus Georg Riemann: the addition of stepps in the treatment of patients with bipolar disorder and comorbid borderline personality features: a randomized controlled trial (STEPPS-BB). Problemen op het gebied van het reguleren van emoties is onderdeel van een bipolaire stoornis. Emotie-regulatieproblemen kunnen echter ook samenhangen met de persoonlijkheid, zoals dit het geval is bij mensen met borderline persoonlijkheidstrekken. In het geval van comorbiditeit kan de oorzaak ook gezocht worden in de combinatie van deze twee vormen van psychopathologie. De aanwezigheid van borderline persoonlijkheidstrekken heeft een ongunstig effect op het beloop van een bipolaire stoornis (geschatte comorbiditeit = 6% - 30%). Binnen het STEPPS-BB onderzoek wordt onderzocht hoe vaak (prevalentie) deze combinatie voorkomt onder de populatie van patiënten die bij Dimence in behandeling zijn voor een bipolaire stoornis. Aanvullend wordt er in een tweede gedeelte van het onderzoek gekeken of een training voor emotieregulatiestoornissen (VERS-training) aanvullend op de reguliere behandeling een positief effect heeft op het beloop van de bipolaire stoornis. Het onderzoek wordt gefinancierd door het NWO en Saxion. Sinds de toekenning van de NWO subsidie is het onderzoeksprotocol verder ontwikkeld en verfijnd. Het onderzoeksprotocol is in juni 2013 bij het congres van de ISBD in Miami gepresenteerd. Het protocolartikel wordt binnenkort aangeboden ter publicatie (BMC Psychiatry). De screening en verdere diagnostiek op persoonlijkheidstrekken bij de patiënten van Dimence op de locaties Almelo, Deventer en Zwolle loopt op dit moment en er zijn twee artikelen in voorbereiding. SCBS jaarverslag 2013 9
Medische onderzoekslijn De medische onderzoekslijn richt zich op zwangerschap en psychiatrie en wordt gecoördineerd door drs. Anja Stevens. Onderzoek: invloed van slaapverstoring bij zwangere vrouwen Het promotieonderzoek van Anja Stevens naar de invloed van slaapverstoring bij zwangere vrouwen met een bipolaire stoornis of een postpartum psychose in de voorgeschiedenis (SLEEPREG-BD) loopt alweer enige tijd. In 2013 zijn veel vrouwen met het onderzoek begonnen, bevallen en hebben ze het onderzoek afgerond. We zijn er echter nog niet. In totaal zijn er 130 deelneemsters nodig voor het onderzoek. De deelneemsters vullen gedurende hun zwangerschap en in de postpartum periode verscheidene vragenlijsten in, houden een slaaplogboek bij en dragen een Motionwatch dat de slaap registreert. Aanmelden van deelneemsters kan via sleepregbd@dimence.nl. Onderzoek: behoeften aan zorg van partners van zwangere vrouwen met bipolaire stoornis In 2014 wordt binnen de onderzoekslijn gestart met het onderzoek van Hanneke de Wit. Haar onderzoek richt zich op het inventariseren van de behoeften aan zorg van partners van zwangere vrouwen bekend met een bipolaire stoornis. Zij voert het onderzoek uit in het kader van haar opleiding tot klinisch psycholoog. Er is inmiddels toestemming van het CWO om het onderzoek uit te voeren. 10 SCBS jaarverslag 2013
Zorg verbeteren Publicaties Ook in 2013 was het SCBS actief met publiceren en voordrachten geven. Hieronder een opsomming. Alle artikelen zijn bij ons op te vragen. Boeken Goossens, P.J.J. & Houtjes, W. (2013). Verpleegproblemen bij patiënten met stemmingsstoornissen. In Bours, G., Eliens, A. & Goossens, P.J.J. (Red.), Effectief verplegen 4. Dwingeloo: Kavanah. Weisscher N., Geerling B., Stevens A.W.M.M. & Goossens P.J.J. (2013). Bipolaire stoornissen en familie. In Baars, J. & Van Meekeren, E. (Red.), Een psychische stoornis heb je niet alleen (307322). Amsterdam: Boom. Artikelen Daggenvoorde, T.H., Goossens, P.J.J. & Gamel, C. (2013). Regained Control: A Phenomenological Study of the Use of a Relapse Prevention Plan by Patients With a Bipolar Disorder. Perspectives in Psychiatric Care, 49, 235-242. Dols, A., Sienaert, P., van Gerven, H., Schouws, S., Stevens, A., Kupka, R., & Stek, M. L. (2013). The prevalence and management of side effects of lithium and anticonvulsants as mood stabilizers in bipolar disorder from a clinical perspective: a review. International clinical psychopharmacology, 28(6), 287-296. Stevens, A. W., Geerling, B., & Kupka, R. W. (2013). Postpartum mania in a man with bipolar disorder: case report and a review of the role of sleep loss. Bipolar disorders. Early view. DOI: 10.1111/bdi.12156. Tak, L.M. & Stevens, A.W.M.M. (2013). Een (hypo)manie tijdens de afbouw van venlafaxine bij twee patiënten met een bipolaire stoornis. Tijdschrift voor psychiatrie, 55(10), 795-800. Abstracts Frey, B. N., Ozerdem, A., Geerling, B., Akdeniz, F., Stevens, A., Sharma, V.,... & Frye, M. A. (2013, June). A double challenge: pregnancy and post-partum in bipolar disorder. Bipolar Disorders, 15 (suppl. 1), 156. Geerling, B. & Stevens, A.W.M.M. (2013). Can an early intervention program for women with a psychiatric disorder and a child wish prevent relapse during pregnancy and postpartum? Archives of Women's Mental Health, 16, 1 (supll. 1), 1-146. Geerling, B., Stevens, A., & Goossens, P.J.J. (2013). CareIndicator, a self-management E-tool for early signaling and intervention in bipolar disorder. Bipolar Disorders, 15 (suppl. 1), 117-118. 11 SCBS jaarverslag 2013
Geerling, B., Stevens, A., Krabbe, H., Koelling, P., & Staal, S. (2013). Is the medimate lithium minilab reliable in daily clinical practice and home use: a validation study. Bipolar Disorders, 15 (suppl. 1), 80. Geerling, B., Zemmelink, W., Stevens, A.W.M.M., Staal, S. & Krabbe, H. (2013). Is the Medimate Lithium Minilab reliable in daily clinical practice and home use; a validation study. Abstractenboek Nordic Conference of Mental Health Nursing, Reykjavik, Iceland. Stevens, A.W.M.M., van Doesum, K. & Geerling, B. (2013). Integrated care for woman (pregnant and post partum) with a psychiatric disorder and their infants. Archives of Women's Mental Health, 16, 1 (supll. 1), 1-146. Van Den Heuvel, S.C.G.H, Goossens, P.J.J, Terlouw, C. & Van Achterberg, T. (2013). Selfmanagement education for bipolar disorders: preliminary results of a phenomenologicalhermeneutical study from the Netherlands. Abstractenboek the RPNC World Congress, Winnipeg, Canada. Weisscher, N., Riemann, G., Goossens, P.J.J., Hol, M., Draijer, N. & Kupka, R.W. (2013). The addition of steps in the treatment of patients with bipolar disorder and comorbid borderline personality features: a randomized controlled trial. Bipolar Disorders, 15 (suppl. 1), 102. Voordrachten Beentjes, T. & Van Bruggen, V. (2013). Masterclass stemmingsstoornissen. GGzVS, Utrecht. Beentjes, T. (2013). Verpleegkundige diagnostiek. Als onderdeel van de Masterclass verpleegkundige zorg bij patiënten met een bipolaire stoornis van het Kenniscentrum bipolaire stoornissen. Beentjes, T. (2013). Verpleegkundige en dubbele loyaliteit naar de patiënt met een bipolaire stoornis en zijn naastbetrokkene in een manische episode, Steiger Congres voor GGZ verpleegkundigen. Geerling, B. & Zemmelink, W. (2013). Is the Medimate Lithium Minilab reliable in daily clinical practice and home use; a validation study. Nordic Conference of Mental Health Nursing, Reykjavik, Iceland. Geerling, B. (2013). Het bespreekbaar maken van kinderwens en gezinsplanning. Steiger congres voor GGZ verpleegkundigen, Arnhem. Geerling, B. (2013). Hoe een E-health toepassing naasten betrekt bij vroegsignalering. Symposium E- health GGz Delfland, Delft. Geerling, B. (2013). Verantwoorde implementatie van het medicatie voorschrijven door verpleegkundig specialisten: een pilot. Jaarcongres V&VN Verpleegkundig Specialisten, Arnhem. Geerling, B. (2013). Zorgpaden anders bekeken, een inleiding op het werken met zorgpaden. Congres vakgroep vaktherapie, Deventer. Geerling, B., Stevens, A.W.M.M. & Goossens, P.J.J. (2013). Care indicator, a self-management E-tool for early signaling and intervention in bipolar disorder. Poster, 10th International conference on bipolar disorders, Miami. Geerling, B., Stevens, A.W.M.M., Krabbe, J.G., Kölling, P. & Staal, S.S. (2013). Is the Lithium Minilab reliable in daily clinical practice and home use? A validation study. Poster, 10th International conference on bipolar disorders, Miami. Goossens, P.J.J. (2013). Illness Management & Recovery. Workshop, symposium vakgroep verpleegkunde de GGZ draait door, Deventer. Goossens, P.J.J. (2013). Key note, Herstelwerkzaamheden: ik herstel, jij herstelt, wij herstellen toch? Steiger Congres, Arnhem. Goossens, P.J.J. (2013). Onderzoek binnen een specialistisch centrum: uitdagend. Lezing, klinisch wetenschappelijke vergadering van het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen, Deventer. Goossens, P.J.J., Geerling, B., Stevens, A.W.M.M. & Schreurs, H. (2013). Care Indicator, a selfmanagement E-tool for early signaling and intervention in bipolar disorder. APNA 27th Annual Conference, San Antonio, Texas, USA. Stevens A.W.M.M. (2013). Zwangerschap en bipolaire stoornis: avontuur voor patiënt en behandelaar (lezing). VMDB landelijke dag, Utrecht. Stevens, A.W.M.M. & Beentjes T.A.A. (2013). Casus: Hulp bij zelfdoding. NNES Najaarsconferentie, Schiermonnikoog. Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2013). Psychoeducation-Psychosocial Interventions and prevention plan for patients and family members. Preconference workshop: a double challenge: pregnancy and postpartum in bipolar disorder. 10th International conference on bipolar disorders, Miami. 12 SCBS jaarverslag 2013
Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2013). Workshop: psychiatrische beelden tijdens zwangerschap en kraamtijd. KNOV-congres, Utrecht. Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2013). Zwangerschap en bipolaire stoornis: discussiegroep. VMDB landelijke dag, Utrecht. Stevens, A.W.M.M. (2013). Bipolaire stoornis en familie. Minisymposium: Een psychische stoornis heb je niet alleen, Amersfoort. Stevens, A.W.M.M. (2013). De invloed van geslachtshormonen op psychiatrische beelden bij vrouwen. Psychiatersconferentie Noord-Holland Noord: Drugs, sex en neurobiologie, Schagen. Stevens, A.W.M.M. (2013). Risicofactoren voor psychopathologie in de perinatale en post-partum periode. Symposium, voorjaarscongres NVvP, Maastricht. Stevens, A.W.M.M. (2013). Slaapverstoring als risicofactor voor psychopathologie in de postpartumperiode bij vrouwen met een bipolaire stoornis. Symposium, Noord Nederland Netwerk Angst en Stemmingsstoornissen, Groningen. Stevens, A.W.M.M. (2013). Zwangerschap en psychiatrie, never a dull moment. Symposium: Anders dan anders. Dimence, Deventer. Tak, L.M. & Stevens, A.W.M.M. (2013). Ontwikkeling van een (hypo)manie tijdens de afbouw van venlafaxine bij twee patiënten met een bipolaire stoornis. Poster, voorjaarscongres NVvP, Maastricht. Van Den Heuvel, S.C.G.H., Goossens, P.J.J., Terlouw, C. & Van Achterberg, T. (2013). Self-management education for bipolar disorders: preliminary results of a phenomenological-hermeneutical study from the Netherlands. APNA 27th Annual Conference, San Antonio, Texas, USA. Van Den Heuvel, S.C.G.H., Goossens, P.J.J., Terlouw, C. & Van Achterberg, T. (2013). Self-management education for bipolar disorders: preliminary results of a phenomenological-hermeneutical study from the Netherlands. the RPNC World Congress, Winnipeg, Canada. Weisscher, N., Riemann, G., Goossens, P.J.J., Hol, M. & Draijer, N. (2013). The addition of steps in the treatment of patients with bipolar disorder and comorbid borderline personality features: a randomized controlled trial. ISBD conference, Miami, USA. SCBS jaarverslag 2013 13
Zorg verbeteren Innovatie Online psycho-educatie Al langere tijd werkt het SCBS aan het tot stand komen van een online psycho-educatiecursus voor bipolaire stoornissen. Aanvankelijk was de blik gericht op de vertaling van Beating Bipolar, een door de universiteit van Cardiff ontwikkeld programma. Door de hoge kosten van de licentie en problemen rond de ICT-implementatie is dit pad verlaten. Het SCBS is nu co-auteur voor een psycho-educatieprogramma in Minddistrict. Na voltooiing hiervan wordt dit project afgesloten. Care Indicator Care Indicator is een vroegsignaleringssysteem voor mensen met psychische problemen. Patiënten, behandelaars én naasten melden in Care Indicator hoe het met de patiënt gaat. Zo ontstaat op een eenvoudige manier inzicht in het beloop van de mentale toestand van de patiënt. Bij terugval of een escalatie geeft Care Indicator een signaal af aan de betrokkenen, zodat zij weten wanneer interventie wenselijk is. Na een succesvolle pilot in 2012 en een upgrade van het systeem is in 2013 een grotere proef gestart in drie teams van Dimence (bipolaire stoornissen, psychotische stoornissen en ouderen). Hoewel de proef enige tegenslagen heeft gekend is er veel nieuwe ervaring opgedaan met het gebruik van Care Indicator. Eind 2013 werd bekend dat Care Indicator ook in een andere ggzinstelling toegepast gaat worden. In 2014 wordt besloten of en hoe Care Indicator ondergebracht kan worden bij een van de landelijke E-health platformen. Daarmee wordt voorlopig de laatste stap in het ontwikkel- en implementatietraject gezet. Care Indicator is een samenwerkingsverband tussen Vellekoop & Meesters BV, Dimence en het SCBS. Interviewbundel In samenwerking met een psychologe, tevens ervaringsdeskundige, werkt het SCBS aan een interviewbundel rondom het onderwerp psychiatrie en zwangerschap. Het SCBS schrijft een inleidend hoofdstuk. De interviews zijn afgenomen en het boek wordt in 2014 uitgegeven. Zorglijn ZPJK Na een Dimence breed overleg over de toekomst van zorg rond zwangerschap en jonge kinderen binnen Dimence, is besloten de krachten op dit gebied te bundelen. Dimence biedt al hoog aangeschreven, specialistische zorg rondom het thema psychiatrie, zwangerschap en jonge kinderen. Deze zorg wordt echter gefragmenteerd aangeboden en niet alle diagnosegroepen zijn vertegenwoordigd en/of wordt specifieke zorg geboden. Gebaseerd op de externe vraag naar zorg en de interne belangstelling rondom dit thema, is geconcludeerd dat er voor Dimence een kans ligt zich te onderscheiden door een samenhangende zorglijn aan te bieden. Het Centrum Bipolaire Stoornissen van Dimence heeft daarop een business case geschreven en concludeert dat de samenwerking in de zorg rond psychiatrie, zwangerschap en jonge kinderen opnieuw vorm moet worden gegeven. Nadat de raad van bestuur van Dimence positief oordeelde over deze business case, is in samenwerking met het Centrum Infant Mental Health van Dimence een projectgroep in het leven geroepen om de business case te realiseren. Aan de totstandkoming van de zorglijn wordt in 2014 verder gewerkt door het SCBS. 14 SCBS jaarverslag 2013
SCBS voorlichtingsproducten Elzo de bipolaire beer Door het SCBS vertaald voorlichtingsboek met prachtige prenten, geschreven door Sharon Bracken, voor kinderen met een bipolaire stoornis en kinderen van ouders met een bipolaire stoornis. Het boek is verkrijgbaar bij het SCBS en te bestellen via scbs@dimence.nl voor 12,50. Uitgesproken baby s Door het SCBS vertaalde voorlichtingsfilm Babies Aloud. Kwesties rondom zwangerschap en geboorte worden vaak gezien als vrouwenzaken waarin mannen slechts een bijrol spelen. De film probeert het belang van een evenwichtige relatie aan te tonen. Dit is cruciaal in het ondersteunen van vrouwen die omgaan met, en herstellen van, een postpartum depressie. De film bestaat uit drie korte, humoristische sketches. Kosteloos te leen via scbs@dimence.nl. Vervreemd van mezelf en mijn omgeving Anja Stevens en Fleur Schreurs schreven dit boekje met ervaringsverhalen over de postpartum psychose. Het boek geeft een introductie over de psychose en vertelt het verhaal van twee vrouwen die het doormaakten. Het boek is verkrijgbaar bij het SCBS en te bestellen via scbs@dimence.nl en kost 10,-. SCBS jaarverslag 2013 15
Organisatie Divisie topreferente zorg Per 2014 is een grote stelselherziening doorgevoerd in de Nederlandse geestelijke gezondheidszorg (ggz). Patiënten met een hulpvraag die psychische problematiek betreft, worden door de huisarts verwezen naar één van de drie echelons van de ggz: huisartsenzorg inclusief praktijkondersteuner ggz (POH-ggz), generalistische basis-ggz of gespecialiseerde ggz. Als er een vermoeden is van een DSM-benoemde stoornis, kan de huisarts verwijzen naar de basis-ggz of specialistische ggz. In dat geval wordt op basis van de ernst van de problematiek, het risico, de complexiteit en het beloop van de klachten een keuze gemaakt voor één van deze twee echelons. Anticiperend op onder andere deze ontwikkeling, is binnen de Dimence Groep de basis-ggz ondergebracht in de stichting Mindfit en de specialistische ggz in de stichting Dimence. Met ingang van 2014 is de divisie Topreferente ggz toegevoegd. De divisie bestaat uit de specialistische centra van Dimence: Specialistisch Centrum Bipolaire Stoornissen en Specialistisch Centrum Ontwikkelingsstoornissen. Ook de klinische autismehulpverlening maakt deel uit van de divisie. In de toekomst kan de divisie uitgebreid worden met centra die zich specialiseren op andere deelgebieden. Deze organisatorische wijziging heeft geen invloed op de netwerkorganisatie bipolaire stoornissen die het centrum in de afgelopen jaren opgebouwd heeft. De divisie is van grote strategische waarde voor de Dimence Groep, onder andere vanwege de innovatieve uitstraling, de functie van kwartiermaker en de wetenschappelijke zoektocht naar de beste (derdelijns)zorg voor cliënten met hoog complexe zorgvragen (zowel klinisch als ambulant). De divisie profileert zich nationaal en internationaal op hoogwaardige kwaliteit van zorg en gezondheidswinst voor cliënten en patiënten. Stagiairs Sinds september 2012 heeft het SCBS ondersteuning gekregen van verschillende stagiairs. Studenten toegepaste psychologie (Saxion Hogescholen) en masterstudenten klinische psychologie (universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam). De stagiairs zijn een welkome aanvulling bij met name onderzoek en innovatieve activiteiten. In de jaarverslagen en nieuwsbrieven lichten de stagiairs hun werk toe. Fleur Schreurs, student toegepaste psychologie Vijf maanden versterkte Fleur Schreurs ons team als stagiaire van de opleiding Toegepaste Psychologie. In deze periode maakte zij kennis met de praktijk en hield ze zich bezig met verschillende werkzaamheden. Als onderzoeksassistent was ze betrokken bij het onderzoek naar slaapverstoring bij zwangere bipolaire vrouwen of vrouwen met een postpartum psychose in het verleden. Hierbij structureerde ze de praktische zaken en hield zich bezig met dataverzameling. Ook heeft ze geholpen bij een onderzoek naar de belasting die naastbetrokkenen van patiënten tijdens een manische episode ervaren. Ze heeft de vragenlijsten afgenomen en de deelnemers erkenning en een luisterend oor kunnen bieden. De gegevens van dit onderzoek heeft ze verwerkt tot voorlopige resultaten. Samen met Anja Stevens schreef ze een boekje over een postpartum psychose waarbij ervaringsverhalen de basis vormen. Ook heeft ze een deel van de begeleiding op zich genomen van een aantal patiënten. Haar coachende competentie heeft ze hierdoor verder ontwikkeld. Het team heeft ze ervaren als ambitieus en hardwerkend waar ze veel van heeft geleerd. De samenwerking is door allen als prettig ervaren wat ertoe heeft geleid dat we in de toekomst mogelijk vaker een stageplaats zullen aanbieden voor deze opleiding. Lieve Hehenkamp en Geertje de Lange, studenten klinische psychologie Zes maanden lang hebben Lieve en Geertje stage gelopen bij het SCBS. Tijdens deze periode maakten ze kennis met de zorgpraktijk, onder andere door het (mede) uitvoeren van intakes en door mee te kijken tijdens behandelingen. De stage stond echter vooral in het teken van het STEPPS-BB onderzoek. Lieve en Geertje waren verantwoordelijk voor de praktische invulling en 16 SCBS jaarverslag 2013
uitvoering van het onderzoek. Zo hielden ze zich bezig met de werving van deelnemers en het afnemen van verschillende vragenlijsten bij de deelnemers. Naast onderzoekwerkzaamheden en klinische activiteiten hebben Lieve en Geertje ook een marketingplan opgesteld voor de boeken die door het SCBS zijn geschreven. De mensen van het Centrum Bipolaire Stoornissen Bij het centrum werken tien medewerkers. Wilt u meer weten over de werkzaamheden van het centrum, dan staan zij u graag te woord. 1. Anja Stevens 2. Bart Geerling 3. Georg Riemann 4. Marja Abbenhuis 5. Nadine Weisscher 6. Peter Goossens 7. Rutger Wissink 8. Silvio van den Heuvel 9. Tanja Dijk 10. Thea Daggenvoorde 11. Willem Nolen In 2013 hebben de volgende personen stage gelopen bij het SCBS: 6 Fleur Schreurs Geertje de Lange Lieve Hehenkamp Andy Diks (2013-2014) Mojdeh Shayesteh (2013-2014) 2 5 1 4 9 3 10 11 8 7 SCBS jaarverslag 2013 17
Financieel Om de ontwikkelingen zoals de hiervoor beschreven onderzoeken en innovaties mogelijk te maken is een gezonde financiële basis nodig. Het SCBS kent verschillende bronnen van inkomsten: Zorgverzekeringsgelden (toegekende tweedelijns productie) Ontwikkelbudget Dimence Subsidies en fondsen Financiering van onderzoek door derden Zorgverzekeringsgelden In 2013 had het centrum een productietaakstelling van 245.133,-. Met een resultaat van 215.790,- is dit net niet behaald. Een van de oorzaken is een veranderend takenpakket en het niet kunnen invullen van alle behandelstafformatie. Deze financiering door zorgverzekeringsgelden is de basis onder het centrum. Hiermee wordt het leeuwendeel van de salariskosten gedekt en kunnen de overige geldstromen daadwerkelijk ingezet worden voor ontwikkeling en innovatie. In 2013 lag de gemiddelde productiviteit op 104%. Ontwikkelbudget Het toegekende ontwikkelbudget van 450.000,- voor drie jaar is in de periode 2010 2012 gedeeltelijk benut. Al in 2010 werd echter duidelijk dat het herverdelen van de gelden over een periode van 6 jaar tot een betere benutting zou leiden. Hierdoor heeft het centrum zich verzekerd van een bijdrage tot en met 2016. Het ontwikkelgeld wordt louter besteed aan innovaties, onderzoek en deskundigheidsbevordering. Derde geldstroom Het centrum had als doelstelling om in de eerste drie jaar van haar bestaan een substantiële derde geldstroom op te bouwen waardoor, ook na het stoppen van het ontwikkelbudget, de financiering van de ontwikkelactiviteiten gewaarborgd blijft. Het SCBS heeft in 2013 veel energie gestoken in het op gang brengen van de derde geldstroom. Zo zijn er gesprekken gevoerd met een zorgverzekeraar voor verkrijgen van extra productieruimte voor specialistische zorg (derdelijnszorg), is er gesproken met diverse subsidie en fondsenverstrekkers en zijn er alternatieve vormen van inkomsten in voorbereiding. Op het gebied van fondsen en subsidies zijn enkele (bescheiden) successen geboekt. In 2013 was de omvang van de derde geldstroom 18.090,-. Financiering van onderzoek door derden Naast het zelf verwerven van subsidies, werkt het centrum ook samen met derden om financiering van onderzoek te bewerkstelligen. In samenwerking met het lectoraat GGz van Saxion hogescholen waren al twee promotieonderzoeken gefinancierd: een onderwijsbeurs van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en een promotievoucher bekostigd door Saxion. Voor het onderzoek naar de Care Indicator was een bedrag van 50.000,- voor 2013 beschikbaar. 18 SCBS jaarverslag 2013
Conclusie Na het zeer succesvolle jaar 2012, stond het SCBS voor de uitdaging om het succes vast te houden. Dit in de snel en sterk veranderende ggz en in een periode waarin het verkrijgen van voldoende financiële middelen een steeds grotere rol speelt. We durven te stellen dat ondanks enkele tegenvallers 2013 een succesvol jaar is geweest waarin het SCBS bewezen heeft de hoge verwachtingen waar te kunnen maken. Bij een bijna gelijkblijvend aantal personeelsleden heeft het SCBS meer aanmeldingen gekregen en behandeld, meer gepubliceerd en meer kennis gedeeld door het symposium en de kenniskringen. 2014 is zo mogelijk een nog grotere uitdaging dan voorgaande jaren: de totstandkoming van de divisie, verdere hervormingen van de ggz en blijvende financiële beperkingen nopen tot veel creativiteit die veel van alle medewerkers vraagt. We bedanken nogmaals alle mensen die het mogelijk maken dat het SCBS als TOPGGz afdeling goed kan blijven presteren. In het bijzonder willen we Sybren Bangma, scheidend voorzitter van de raad van bestuur van Dimence, bedanken voor zijn inzet voor de topreferente zorg. Zonder zijn creativiteit, deskundigheid en bevlogenheid hadden we niet gestaan waar we nu zijn. Daarnaast mogen alle medewerkers niet ongenoemd blijven die vanuit de regioteams of vanuit de ondersteunende diensten helpen om de gezamenlijke ambitie, betere zorg voor patiënten met een bipolaire stoornis, te verwezenlijken. We hopen in 2014 op eenzelfde eendrachtigheid. SCBS jaarverslag 2013 19
Contact Hanzelaan 1 7607 NL Almelo 0546 542 424 scbs@dimence.nl scbs.dimence.nl @SCBSDimence