Jaarrapport jaarrapport 2007 Jaarrapport Ons mijnverleden is onze toekomst
In een oogopslag In een oogopslag Geconsolideerde winst NV LRM: 27 miljoen euro Bedrijfsfinanciering 10 miljoen euro risicokapitaal geïnvesteerd 21 investeringsdossiers, vooral starters en KMO s 5 exits Totaal personeelsaantal portefeuillebedrijven: 5.520 Bijkomende focus op Life Sciences en Cleantech Vastgoed en Projectontwikkeling 330ha industriezones in beheer 273ha in ontwikkeling 57ha ontwikkeld Verkoop 95ha mijnsite Waterschei aan stad Genk Bouw Life Sciences Development Campus beslist 11ha KMO-zones AS en Zonhoven ontwikkeld Industriezone Balim in gereedheid voor de aanvang der werken Nieuwe industriezones ENA in kaart gebracht Projectvennootschap Mobility Center Genk-Zuid opgericht Actieplan Aging & Cleantech aangevat Studie naar hoeveelheid ontginbaar methaangas in de resterende steenkoollagen afgerond
Aantal investeringsdossiers LRM-Bedrijfsfinanciering 21 15 15 16 12 Geconsolideerde kerncijfers (in 1.000 ) 2003 2004 2005 2006 2007 Materiële vaste activa 20.882 19.637 19.523 18.539 14.783 Financiële vaste activa 72.584 82.272 81.752 88.573 101.046 Eigen vermogen 335.031 340.546 339.496 354.045 381.030 Balans Totaal 519.764 541.766 556.335 522.461 480.157 Geconsolideerde winst 24.514 28.476 24.087 31.876 27.005 2003 2004 2005 2006 2007 Geconsolideerde winst NV LRM (in 1.000 ) 31 876 28 476 27 005 24 514 24 087 2003 2004 2005 2006 2007 Investeringsvolume LRM-Bedrijfsfinanciering (in 1.000 ) *Exclusief de fund of fund investering in het Capricorn Cleantech Fund ten belope van 10 miljoen euro. 14 548 10 680 *10 167 8 861 5 338 2003 2004 2005 2006 2007 In een oogopslag In een oogopslag
Inhoudstafel Inhoudstafel Voorwoord van de voorzitter 4 Inleiding door de algemeen directeur 6 Onze activiteiten 8 Bedrijfsfinanciering 9 Evolutie van de LRM-portfolio in 2007 9 De risicokapitaalstrategie van LRM 11 Vastgoed en Projectontwikkeling 18 Strategie Vastgoed en Projectontwikkeling in 2007 18 Belangrijke projectontwikkelingen in 2007 20 Nazorg en beheerstaken 26 Nazorg 26 Beheerstaken 27 Bijzondere opdrachten 27 Financiële resultaten 28 Balans 30 Resultatenrekening 32 Toelichting bij de geconsolideerde jaarrekening 2007 34 Activa 34 Passiva 36 Resultatenrekening 37 Sociale resultaten 39 Sociaal beleid en balans 40 Sociale betrokkenheid 41 Juridische structuur & corporate governance 42 Juridisch profiel: onze vennootschap 43 Organisatorisch profiel: onze organisatie 43 Structuur van de LRM-groep 43 Structuur van de NV LRM 44 1
Onze visie Dé katalysator zijn voor de Limburgse economie Onze visie Voorsprong nemen door innovatie, creativiteit en duurzame projecten LRM wil als rendementsgedreven investeringsmaatschappij dé katalysator zijn in de ontwikkeling van de Limburgse economie door het verstrekken van risicokapitaal aan groeigerichte bedrijven, het creëren van ruimte om te ondernemen en het valoriseren van het mijnverleden. Onze missie Onze missie Onze waarden Onze waarden Respect LRM streeft de realisatie van haar visie en missie steeds na met: Respect voor ondernemerschap dat welvaart creëert. Respect voor de eigen medewerkers en de werkgelegenheid in Limburg. Respect voor het mijnverleden dat Limburg bijzondere kansen biedt. Fair LRM beoogt een eerlijk rendement voor het genomen risico en zal met haar activiteiten de markt niet verstoren. Als faire speler geeft LRM gelijke kansen aan alle medewerkers, ondernemers en andere actoren. Betrouwbaarheid LRM is een betrouwbare partner die steeds een langetermijnvisie voor ogen houdt. LRM treedt op als betrouwbare partner van ondernemers die hun groeiplannen willen realiseren LRM is ook een betrouwbare partner van de Limburgse overheden om synergieën te ontwikkelen die de toekomst van de Provincie ten goede komen. Onafhankelijkheid Wegens haar bijzonder statuut van privaat extern verzelfstandigd agentschap (EVA) van het Vlaams Gewest, is LRM niet zomaar een overheidsbedrijf. LRM geniet van een bijzondere ruime autonomie mits zij het decretale kader dat op haar van toepassing is, eerbiedigt. Hierdoor werkt LRM volgens de regels van het privaat recht en beoordeelt zij ieder individueel dossier op zijn economische en maatschappelijke waarde. Wij zullen. Ruimte creëren om te ondernemen Investeren in groeigerichte bedrijven, projecten en sectoren Ons toeleggen op innovatie, creativiteit en duurzaamheid Het businessplan 2008-2010 voorziet in. Een ambitieuze stijging van de investeringsactiviteiten Winstgeneratie uit onze bedrijfseconomische activiteiten Een verhoogde focus op Cleantech en Aging Onze strategie 2 3 Onze strategie
Erik Monard Voorzitter Voorwoord van de voorzitter Voorwoord van de voorzitter Met genoegen delen we u mee dat LRM het boekjaar 2007 sluit met een geconsolideerde nettowinst van 27 miljoen euro. 2006 en 2007 werden gekenmerkt door de ontwikkeling van de industriezones Balim in Lommel en Waterschei in Genk, samen goed voor 340 ha. De strategische visies rond deze economische diamanten werden recent afgerond. Tijdens de komende maanden wordt zowel in Lommel als in Genk de eerste steen gelegd. Het aantal LRM-investeringsprojecten via risicokapitaal nam in 2007 toe tot 21, een historisch record. Vooral het gestegen aandeel starters en KMO s valt hierin op : 9 dossiers betroffen starters of KMO s jonger dan 2 jaar. Het investeringsvolume liep op tot 20,2 miljoen euro, inclusief de investering in het Capricorn Cleantech Fund. Met de Pluslening investeert LRM vanaf 2007 ook in de kleinere Limburgse ambachtelijke en dienstenondernemingen. Participeren in groeiondernemingen vergt aandacht en durf. De hoeveelheid aan transacties - in en uit - verdient onze prioritaire aandacht, meer nog dan het aantal participaties. Oudere participaties waarvoor de markt een oplossing aanreikt, worden bij voorkeur binnen een redelijke termijn vervangen, hierbij telkenmale mede de rendementsobjectieven van LRM in acht nemend. De commerciële en transparante aanpak van LRM heeft ook in 2007 de ondernemer overtuigd van de bijkomende groeikansen die hij heeft, indien hij beroep doet op risicokapitaal. Dit dient meer nog gecombineerd met vreemd kapitaal te worden aangeboden. De bankiers zijn onze partners; de accountants en de bedrijfsrevisoren de gids voor de ondernemer. LRM dient flexibiliteit in het partnership hoog in het vaandel te dragen. De ambitie om een rollend fonds te realiseren wijst op het beogen van soepelheid bij het vaststellen van het tijdstip van uittreden, dus in overleg met de ondernemer. In 2008 ligt de weg verder open naar een duurzame, innovatieve en creatieve nieuwe economische werkelijkheid. Er wordt gefocust op de nieuwe sectoren Life Sciences en Cleantech. Mede dankzij LRM wordt de oprichting van de Life Sciences Development Campus werkelijkheid. De pro-actieve inspanningen in Cleantech, denk aan het onderzoek naar methaangasontwikkeling, kunnen onverwachte perspectieven bieden. Met fierheid kunnen we u tevens meedelen dat het debat rond de LRM-middelen afgerond is en tot een duidelijke besluitvorming van de Vlaamse Regering heeft geleid. De verankering is er! Zowel de werkingsmiddelen als de opbrengsten hebben een Limburg-bestemming gekregen. De overeenkomst is duidelijk. De dynamiek van Limburg is bevestigd. In de groeiende Limburgse economie zag menigeen een reden om aan de voor Limburg gereserveerde gelden een herbestemming te geven. Geef Limburg wat Limburg toekomt was het parool van de Raad van Bestuur ten opzichte van hen, die ernaar streefden om de Limburgse middelen geheel of ten dele om te vormen tot Vlaamse middelen. De verankering van LRM zal niet enkel zorgen voor continuïteit, maar bovendien een vruchtbare voedingsbodem creëren voor de gewassen, die gaan naar het nieuwe Limburg Sterk Merk. En de Gouverneur heeft reeds te kennen gegeven dat hij daar graag zal oogsten.. en terecht. Ten slotte drukken we de wens uit dat de principes van de code Lippens continuïteit mogen kennen in alle vennootschapsrechtelijke verhoudingen. Op vraag van de aandeelhouder werd deze code in 2007 verder ingevoerd. Wij danken de algemeen directeurs dhr. Buteneers en dhr. Bijnens, het volledige team en last but not least zij die ons hun vertrouwen geschonken hebben. LRM staat voor een mooie toekomst. 4 5
Stijn Bijnens Algemeen directeur Inleiding door de algemeen directeur Inleiding door de algemeen directeur Het thema van dit jaarverslag 2007 luidt: Ons mijnverleden is onze toekomst. Dat klinkt sommigen wat vreemd in de oren maar iedereen weet dat de steenkoolontginning een enorme weerslag heeft gehad op de demografie, de werkgelegenheid, het industriële weefsel en de benutting van de beschikbare ruimte in Limburg. De mijnsluitingen waren een drama, maar illustreren achteraf gezien op voorbeeldige wijze de creative destruction theorie van de befaamde econoom Joseph Schumpeter. De innoverende kracht van onze economie ligt in de afbraak van oude systemen en het bewandelen van nieuwe wegen door de ondernemer. De mijnsluitingen in de provincie Limburg waren de aanzet voor een nieuwe generatie van ondernemerschap. Dankzij de dagelijkse dynamiek van de Limburgse ondernemers gaat het economisch goed met Limburg en kunnen we spreken van een geslaagde reconversie. Bij deze ondernemers groeit nu stilaan de problematiek van de familiale opvolging. LRM wenst de langetermijnpartner te zijn van de ondernemer om de verdere groei en verankering van zijn bedrijf te helpen verwezenlijken. Ook de demografie van Limburg veranderde door de mijnactiviteit. Limburg vergrijst snel, mede omdat de mijnbedrijven destijds heel veel jonge mensen naar hier haalden. Dat beïnvloedt de leeftijdscurve in Limburg en leidt tot nieuwe behoeften op het vlak van de ouderlingenzorg. LRM ontdekt vanuit haar grote aandacht voor duurzaamheid tal van opportuniteiten op het vlak van dienstverlening aan een vergrijzende bevolking. Om die reden heeft LRM in haar businessplan 20 miljoen euro gereserveerd voor investeringen in de zorgsector. Tenslotte zijn er nog de troeven op vlak van de mijnondergrond en de beschikbare ruimte. In de Limburgse ondergrond zit voor miljarden kubieke meter methaangas. De verlaten mijngangen bevatten warm water met een temperatuur van om en bij de 38 graden. In de steenkoollagen kan C02 worden opgeslagen. LRM beschikt over de concessie, het nodige investeringsgeld en beschikbare gronden om een rol van betekenis te spelen op het vlak van Cleantech. Wij willen een pionier zijn en meewerken aan de ontwikkeling van nieuwe technieken die duurzame projecten economisch haalbaar maken. Als wij er in slagen om een doorbraak te realiseren in de ontwikkeling van deze nieuwe technieken, wordt een internationale valorisering mogelijk. Bovenstaande opportuniteiten spelen een belangrijke rol in de realisatie van het ambitieus businessplan 2008-2010. Met andere woorden ons mijnverleden is onze toekomst! Kortom, LRM is meer dan een klassieke investeringsmaatschappij die enkel en alleen voor winst gaat. Wij werken met een gedeelte van het geld dat overblijft van de vervroegde sluiting van de mijnen, durven op langere termijn denken en investeren in domeinen die anderen links laten liggen. Op die manier leveren we een grote toegevoegde waarde aan de provincie Limburg en heel Vlaanderen. Tot slot dank ik de medewerkers, de Raad van Bestuur en de aandeelhouder voor het vertrouwen dat zij me schenken bij de dagelijkse leiding van LRM. Het is een unieke uitdaging. 6 7
VISYS Onze activiteiten Onze activiteiten LRM ondersteunt de economische ontwikkeling van de provincie Limburg met haar expertise op het vlak van bedrijfsfinanciering, vastgoed en projectontwikkeling. Daarnaast houdt LRM zich ook bezig met de nazorg in het kader van het mijnverleden. In dit hoofdstuk worden de realisaties en de strategie van deze verschillende activiteiten afzonderlijk besproken. Bedrijfsfinanciering Bedrijfsfinanciering Evolutie van de LRM-portfolio in 2007 Aantal transacties en geïnvesteerde bedragen Kenmerkend voor 2007 was het hogere aantal door LRM Bedrijfsfinanciering gefinancierde transacties. Er werden 21 financieringscontracten gesloten tegenover 17 in 2006 voor een totaal investeringsbedrag van 10,2 miljoen euro 1 (16,4 miljoen euro in 2006). De 21 financieringscontracten hebben betrekking op: 12 risicokapitaaldossiers 7 achtergestelde leningen in het kader van de in 2007 gelanceerde Plus-leningformule die specifiek bestemd is voor kleine familiale KMO s 2 kapitaalinvesteringen in de sector projectontwikkeling LRM GAF ONS VLEUGELS Frank Zwerts Het gemiddelde bedrag per investering halveerde in 2007 in vergelijking met 2006. Een van de redenen was het aanzienlijk hogere aandeel van starters en KMO s in de nieuwe investeringen. 73% van het totale investeringsbedrag werd reeds in 2007 opgenomen. De saldi worden in een latere fase uitbetaald conform de contractueel vastgelegde faseringen. De verbintenissen die LRM in 2007 aanging, hadden betrekking op kapitaaldeelnemingen (57% van het totaal geïnvesteerde bedrag) enerzijds en op al dan niet converteerbare of aan warrants gekoppelde achtergestelde leningen (43% van het totaal geïnvesteerde bedrag) anderzijds. Op de Plus-leningdossiers na verstrekte LRM de meeste achtergestelde leningen als een aanvulling op kapitaalverbintenissen. Deze verhouding wijkt slechts weinig af van de huidige verdeling (54% / 46%) van de totale investeringsportefeuille bedrijfsfinanciering. Tenslotte realiseerde LRM in 2007 ook 5 succesvolle exits uit bedrijven, waarin zij investeerde. Twee bedrijven betaalden de toegekende leningen vervroegd terug en van drie andere bedrijven verkocht LRM haar aandelen. 1 Om de investeringsstatistieken van LRM niet te vertekenen werd de fund of fund investering in het Capricorn Cleantech Fund ten belope van 10 miljoen euro 8 niet in het investeringsvolume van 2007 meegerekend. 9
Aandeel van nieuwe investeringen en vervolginvesteringen De jongste jaren is het aandeel van de vervolginvesteringen in de bestaande portfoliobedrijven geleidelijk toegenomen. Deze trend zette zich niet door in het jaar 2007, dat gekenmerkt werd door procentueel hogere kapitaalverbintenissen van LRM in nieuwe ondernemingen. Zij beliepen 7,7 miljoen euro of 76% van het totale LRM- investeringsbedrag in 2007. In 2006 bedroeg dit percentage 47% van het totaal investeringsbedrag. LRM verwacht echter dat het aandeel van de vervolginvesteringen in de toekomst opnieuw zal stijgen. De starters en jonge ondernemingen die een steeds groter deel van de LRM-portfolio vertegenwoordigen, zullen in de komende jaren immers nood hebben aan bijkomende middelen om hun groeiambities te kunnen waarmaken. KMO LRM heeft in tegenstelling tot de meeste van haar collega-kapitaalverschaffers een duidelijke KMO-gerichtheid. Het aandeel van de KMO s in de portefeuille van LRM is bijzonder groot. De portfolio van LRM bevatte op 31 december 2007 investeringen in 60 ondernemingen waarvan 77 procent KMO s volgens de Europese definitie. Het totale investeringsbedrag per KMO-onderneming varieert tussen 0,1 en 0,75 miljoen euro. Om haar investeringsactiviteiten in de KMO-sector, zowel wat het aantal investeringen als de geïnvesteerde bedragen betreft, verder te verhogen lanceerde LRM begin 2007 de Pluslening. Sectorale focus LRM investeert risicokapitaal in erg uiteenlopende sectoren. Aangezien de projecten een duidelijke band met Limburg moeten hebben, hanteert LRM op andere vlakken een brede investeringsstrategie. Een te sterke gerichtheid op één enkel domein zou niet beantwoorden aan de opdracht van LRM om zich in te zetten voor Limburg. Dat zou bovendien het potentieel aanbod van nieuwe investeringen sterk beperken. De grafiek hiernaast geeft een overzicht van de portefeuille van LRM volgens sector en aanschafwaarde van de investering. Multiplicatoreffect van de LRM-investeringen Van 1999 tot en met 2007 investeerde LRM Bedrijfsfinanciering in totaal 116 miljoen euro in ondernemingen door middel van kapitaalinbreng of de verstrekking van achtergestelde leningen. Het totaal bedrag van al deze individuele investeringsprojecten was echter veel groter en bedroeg 548 miljoen euro. De ondernemingen financierden deze projecten, naast de inbreng van LRM, met bankkredieten en andere middelen. De LRM middelen zijn perfect complementair met andere financieringsinstrumenten en LRM zoekt steeds pro-actief naar de optimale financieringsmix. Deze aanpak levert een multiplicator-verhouding tussen totale financiering en LRM-financiering op van ongeveer 5. De grafiek hiernaast illustreert dit in detail. De risicodragende investeringen van LRM, die 21 procent van het totale investeringsbedrag uitmaken, worden in een verhouding van één tegen één aangevuld met risicokapitaal, dat door andere partners zoals andere investeringsmaatschappijen, business angels en operationele partners zoals management en eigenaars wordt verstrekt. De betrokken ondernemingen financierden verder de helft van hun investeringsprojecten met bankkredieten. Portefeuille LRM-Bedrijfsfinanciering volgens sector Overige producties 5% Logistiek, diensten, handel 23% Textiel, kleding 7% ICT, biotech, media 29% Bouw, materialen 17% Totale investeringsprojecten LRM-Bedrijfsfinanciering volgens financieringsbron banken 50% andere bronnen 7% operationele partners 11% investering LRM 21% Metaal, kunststof, chemie 7% autofinanciering 3% financiële VC s 8% Tewerkstelling De totale werkgelegenheid in de bedrijven die op 31 december 2007 deel uitmaakten van de LRM-portfolio bedroeg 5.520 arbeidsplaatsen. Eind 2006 beliep het aantal banen 4.670. Exits LRM realiseerde in 2007 vijf succesvolle exits. Zo werden de activiteiten van de projectvennootschap Manuservices, die diensten leverde aan het staalbedrijf ALZ, verkocht aan ALZ. In het KMO-segment stapte LRM uit het recyclagebedrijf van batterijen Accurec, het parketvloerenbedrijf Di Legno, metaalconstructiebedrijf Stokjes en dienstverlener voor de financiële sector De Welten. De structurering van elke exit verliep in nauw overleg met alle betrokken partijen met eerbied voor de belangen van zowel de aandeelhouders als de onderneming. LRM besliste vorig jaar om uit nog twee andere bedrijven te stappen: het internetsoftwarebedrijf Anaxis, waarvan alle aandelen werden verkocht aan Saga Consulting, en de spuitgieterij Grispa, waarvan alle aandelen werden verkocht aan Miko. Deze exits werden pas na het afsluiten van het boekjaar uitgevoerd zodat zij niet werden opgenomen in de resultaten van het boekjaar 2007. De risicokapitaalstrategie van LRM Op het vlak van risicokapitaalfinanciering treedt LRM op als een generalist. Dit wil zeggen dat LRM in het marktsegment risicokapitaal en semi-risicokapitaal een erg breed gamma van financiële producten aanbiedt. Dit aanbod werd in 2007 uitgebreid met de Plus-lening. LRM richt zich ook tot een brede doelgroep van bedrijven met oplossingen voor bedrijven in ieder stadium van hun levenscyclus, van de (pre)-starter tot de beursgenoteerde onderneming. Tenslotte komen ook alle sectoren in aanmerking 2. LRM wil zich onderscheiden als een betrouwbare, faire en professionele langetermijn partner voor de ondernemingen. Trouwe partnerschappen en de bereidheid om bijkomend te investeren in de duurzame ontwikkeling van de ondernemingen uit haar portfolio creëren immers waarde en dragen bij tot duurzame tewerkstelling. LRM stelt zich in het businessplan 2008-2010 tot doel om een substantiële stijging van zowel het aantal investeringen als het geïnvesteerde bedrag tot stand te brengen. Deze ambitie geldt voor elk van de beoogde investeringsdomeinen. Gezien de stijgende marktrend voor groene projecten en de plannen van LRM om het mijnverleden te valoriseren, legt LRM een bijkomende klemtoon op Cleantech. Binnen LRM Bedrijfsfinanciering kunnen we volgende investeringsdomeinen onderscheiden: 1. De KMO- sector met bijzondere aandacht voor de familiebedrijven 2. Risicokapitaal voor groeiondernemingen, buy-out financiering en projectfinanciering 3. De kennissectoren ICT, life sciences en cleantech Hierna wordt voor elk investeringsdomein de concrete uitvoering van de investeringsstrategie van LRM Bedrijfsfinanciering toegelicht, aangevuld met een overzicht van de belangrijkste transacties in 2007 en de opgebouwde portefeuille binnen elk domein. 10 2 Uitgesloten sectoren: kleinschalige detailhandel, horeca en aannemingsbedrijven 11
ASAP HR Group 1. De KMO- sector met bijzondere aandacht voor de familiebedrijven LRM blijft zich inspannen om haar investeringen in innovatieve en ambitieuze Limburgse KMO s uit zowat alle sectoren te verhogen. De samenstelling van de KMO-portfolio getuigt hiervan. Voorts heeft LRM financieringsoplossingen in huis voor investeringsprojecten in het kader van familiale opvolgingen en management buy-out s in de KMO-sector. De lancering van de Plus-lening begin 2007 draagt bij tot een verdere verhoging van de investeringsactiviteiten in de KMO-sector. De PLUS-lening De Plus-lening is een risicodragende standaardlening om het quasi eigen vermogen van kleinere familiebedrijven te versterken. LRM wil met deze lening de financiering van investeringsprojecten van kleinere KMO s, die niet helemaal met bancair krediet en/of met eigen vermogen kunnen gefinancierd worden, mogelijk maken. Bankiers beschouwen de Plus-lening van LRM immers als bijkomend eigen vermogen dat aldus een hefboom is voor bijkomende bankfinanciering. Ondernemingssectoren zoals de kleine ambachtelijke bedrijven en dienstenbedrijven, de creatieve sector en kleinschalige initiatieven uit de zorgsector, die traditioneel moeilijk toegang krijgen tot klassiek risicokapitaal, kunnen voortaan dankzij de Plus-lening van LRM makkelijker een beroep doen op risicokapitaal. Sinds de lancering van de Plus-lening in het eerste kwartaal van 2007 sloot LRM 7 Plus-leningovereenkomsten. Het is de bedoeling om het aantal transacties in 2008 te verdubbelen. KMOFIN, ARKIV binnen LRM KMOFIN is een dochtervennootschap van LRM, opgericht in het kader van de Arkimedesregeling van de Vlaamse Overheid. De Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) bezit een participatie van 49 procent in KMOFIN die haar portefeuille van 6 naar 12 participaties verhoogde. KMOFIN investeerde tijdens de eerste twee boekjaren 2006 en 2007 6 miljoen euro wat het gemiddeld investeringsbedrag op 0,5 miljoen euro per onderneming brengt. Het team investeringsmanagers van LRM verzekert de werking van KMOFIN op basis van de investeringscriteria van LRM. Enkele transacties van 2007 in de KMO-sector Qsports is een healthclub met een waaier van in- en ontspanningsmogelijkheden zoals fitness, cardio, powerplate, spinning, bodypump, bodycombat, bodybalance, bodystep, bodyattack, bodyjam, squash, tennis, wellness. Tevens beschikt elke vestiging over een lounge. Qsports heeft vestigingen te Genk (C-mine & Tennisdel) en in Maasmechelen. Qsports ambieert een verdere expansie in heel Vlaanderen. (www.qsports.be) KMO-portfolio van LRM per 31.12.2007 Bedrijf Website Activiteit JOHAN NICOLAI www.nicolaifruit.be Fruitveredeling RANE (NESA) www.nesa.be Hekpoorten en dierenboxen ROAM CHEMIE www.roamchemie.be Waterbehandeling DOXIS LIGHTING FACTORY www.doxis.be Design verlichtingsarmaturen J.M. CONSTRUCT www.jmconstruct.be Metaalbewerking GRISPA www.grispa.com Spuitgieten AEROSOLS & LIQUIDS JEUBIS www.jeubis.com Spuitbussen DELICATESSE CATERING - Catering van voeding ELAN LANGUAGES www.elanlanguages.com Taaldienstenw ATLANTIS RESOURCES www.atlantis-resources.be Onderhoud verzinkerijbaden BOSMANS GRAPHIC SOLUTIONS www.drukkerijbosmans.be Drukkerij NORDAL www.nordal.be Betontegels CLAVIS www.clavis.be Kinderboekenuitgeverij ES TOOLING www.estooling.be Fijn mechanische precisieonderdelen BECONA www.becona.be Bekistingsystemen QSPORTS www.qsports.be Healthclubketen 5 Plus-leningen die niet extern gecommuniceerd worden 2. Risicokapitaal voor groeiondernemingen, buy-out financiering en projectfinanciering Philippe Werck Managing Director 12 Clavis Media NV is een toonaangevende uitgeverij van kinder- en jeugdboeken die zich aanvankelijk vooral op de Vlaamse en Nederlandse markt richtte. Clavis Media stelt zelf 29 mensen te werk en doet voorts een beroep op 450 freelance auteurs, illustratoren en vertalers. LRM stapte in 2005 in het aandeelhouderschap van Clavis Media en deed in juli 2007 een bijkomende kapitaalinvestering om ondermeer de commerciële activiteiten in de Verenigde Staten uit te breiden. (www.clavis.be) De traditionele industriële sectoren en dienstensectoren vormen nog steeds een belangrijk deel van de Limburgse economie. Ondernemingen uit deze sectoren kunnen een beroep doen op LRM als financiële partner om nieuwe investeringsprojecten, een aandeelhouderswissel, de familiale opvolging, overnames of een management buy-out te financieren. Sinds 2007 bewerkt LRM ook intensief de markt van investeringsprojecten van grote en multinationale ondernemingen. Deze ondernemingen hebben dikwijls investeringsprojecten die, hoewel ze niet helemaal tot de kernactiviteit van het bedrijf behoren of een iets te lange terugbetalingsperiode hebben, toch noodzakelijk zijn voor de toekomst van de onderneming. LRM kan hier met projectfinanciering perfect haar rol van katalysator spelen en bijdragen tot de verankering van ondernemingen en tewerkstelling in Limburg. Op 31 december 2007 was LRM bezig met het onderzoek van enkele concrete projecten die in 2008 kunnen worden uitgevoerd. LRM investeerde in 2007 meer dan 3 miljoen euro in het segment klassiek risicokapitaal. Deze deals worden niet extern gecommuniceerd. DE INBRENG VAN LRM IS ONGETWIJFELD EEN MEERWAARDE Hugo en Ruben Peumans
PROMOBUTLER.BE Belangrijkste dossiers uit de portfolio klassiek risicokapitaal van LRM per 31.12.2007 Bedrijf Website Activiteit SPIN-GROEP www.spindor.be Spinnerij SCANA-NOLIKO HOLDING www.scana-noliko.be Voedingsproducent ASAP HR GROUP www.asap.be HR-diensten KOPAL GROEP (BRT) www.brt.be Metalen afsluitingen en poorten SPAAS KAARSEN www.spaas.be Kwaliteitskaarsen KAASBRIK www.kaasbrik.com Kaasbehandeling DIRESCO www.diresco.be Architecturale stenen platen BRUYNINX GROEP www.garagebruyninx.be Autodistributie DIFFERENT HOTELS GROUP www.differenthotels.be Hotels 3. Risicokapitaal voor de kennisintensieve sectoren De investeringsmogelijkheden in de domeinen vergrijzing en Cleantech nemen fors toe. Het businessplan 2008-2010 van LRM speelt hier op in. De grote aandacht voor investeringen in ICT-ondernemingen blijft onverminderd bestaan maar LRM gaat ook haar investeringsbeleid in de sector Life Sciences sterk intensifiëren en de nieuwe investeringsfocus van Cleantech duidelijk definiëren. LRM legt tenslotte ook bijkomende klemtonen op de valorisatie van het mijnverleden. Focus op spin-offs binnen de kenniseconomie LRM investeerde in 2007 aanzienlijk veel managementtijd om het aantal spin-offs dat voortkomt uit de Universiteit Hasselt (UHasselt), de Limburgse Hogescholen, andere onderzoekscentra in de Euregio en de Limburgse ziekenhuizen te verhogen. Deze aanpak leverde al een eerste universitair spin-offproject op, met name Comm Art. In dit kader past de ondertekening door LRM en de UHasselt van een charter over een gezamenlijke spin-offstrategie. Voorts kwam een nauwe samenwerking tot stand met de Interfacedienst van de UHasselt en de geassocieerde hogescholen (Provinciale Hogeschool Limburg (PHL) en Xios Hogeschool). In combinatie met de samenwerking tussen LRM en de Katholieke Hogeschool Limburg (KHLim), verwachten we dat deze dynamiek zal leiden tot een verdere stijging van het aantal spin-offs in 2008. LRM DENKT CREATIEF MEE Patrick Verboven en Rik Claesen NV Ondernemingstalent De NV Ondernemingstalent, een joint venture van Universiteit Hasselt, Dexia en LRM investeert in kleine start-ups van studenten tijdens hun opleiding. Het bedrijf kende een aanzienlijk succes in 2007. De portfolio omvatte eind 2007 4 studentenondernemingen met name: UH Consulting (www.uhconsulting.be), Regero (www.regero.eu), BK Racing (www.bkracing.be) en Connect International. De initiatiefnemers hebben de bedoeling om de activiteiten van NV Ondernemingstalent uit te breiden naar de andere Limburgse onderwijsinstellingen. Sectorale focus : ICT, Life Sciences en cleantech LRM wil haar investeringen in ondernemingen die kiezen voor innovatie en kennis uitbreiden. De investeringsfocus van LRM was al langer gericht op ICT en Life Sciences maar in het strategisch meerjarenplan van LRM wordt hij uitgebreid met de cleantechsector. ICT sector LRM breidde haar portefeuille ICT-ondernemingen in 2007 hoofdzakelijk uit met start-ups en beloftevolle KMO s. Dankzij de uitoefening van warrants van de groep IPTE, goed voor een investering van 6 miljoen euro, werd LRM een belangrijke minderheidsaandeelhouder van deze beursgenoteerde groep. IPTE betaalde in 2007 een achtergestelde lening van 6 miljoen euro volledig terug zodat de financiële inbreng van LRM in IPTE per saldo niet was gewijzigd op 31 december 2007. De investeringsstrategie van LRM in de ICT-sector volgt een dubbel spoor: 1. LRM investeert als een actieve financiële investeerder, die over gespecialiseerde ICT-kennis beschikt, in beloftevolle Limburgse ICT-KMO s. LRM komt niet tussen in het dagelijks beleid maar denkt strategisch mee. LRM beschikt hiertoe intern over de nodige ICT-expertise, die wordt aangevuld met de kennis van externe specialisten. Om nieuwe investeringsactiviteiten op te sporen, gaat LRM een actief prospectiebeleid voeren. 2. LRM richt alle aandacht op de interne ontwikkeling van de eigen ICT-portfolio. LRM onderscheidt zich als langetermijnpartner die bereid is om de verdere groei van de ICT-bedrijven in haar portfolio mee te financieren. LRM blijft vervolginvesteringen doen in zowel de kleinere als de grotere transacties. Enkele transacties van 2007 in de ICT-sector NetMedia Europe levert via haar website PromoButler reclame op maat. De surfer is hierdoor in staat om alleen die reclame te selecteren waarvoor hij interesse betoont. De producent heeft met dit medium toegang tot het interessante segment van effectief geïnteresseerde potentiële klanten. Netmedia werkt inmiddels samen met een groot aantal handelszaken en winkelketens waaronder Brico, Eurosys, Gamma, Gifi, IKEA, Kwantum & Makro. (www.promobutler.be) CommArt International brengt communicatieproducten op de markt die voortkomen uit het onderzoek van het Centrum Toegepaste Linguïstiek (CTL) van de Universiteit Hasselt. De voortrekkers van CommArt zijn de professoren W. Clijsters en M. Verjans. Zij deden ruime ervaring op met interculturele anderstalige ondernemingscommunicatie en taalkundig/didactisch onderzoek. De andere aandeelhouder van CommArt is de Universiteit Hasselt waarmee CommArt samenwerkt op het vlak van Onderzoek & Ontwikkeling (O&O). (www.commart.be) Excico is een spin-off van het beursgenoteerde onderzoekscentrum Sopra in Parijs en werd in april 2007 opgericht. Excico is gespecialiseerd in laserdiffusietechnologie die wordt gebruikt in het fabricageproces van halfgeleiders. LRM investeerde in Excico samen met Allegro Investment Fund, Vinnof en Capital- E, het spinoff fonds van IMEC. (www.excico.com) 14 15
SEBuCon levert internet- en netwerkbeveiligingsoplossingen en IT-diensten in de Benelux. SeBuCon wil de komende jaren sterk groeien door haar distributieactiviteit en bijhorende dienstverlening fors uit te breiden. (www.sebucon.com) Syntegro ontwikkelt systemen voor toegangscontrole, tijdregistratie, employee self service en e-hr. Naast software-applicaties biedt Syntegro voor al deze domeinen ook innovatieve en flexibele hardware aan op de Vlaamse en Nederlandse markt. (www.syntegro.be) Belangrijkste dossiers binnen de ICT-sector van LRM per 31.12.2007 Bedrijf Website Activiteit CEGEKA www.cegeka.be Software & ICT services ANAXIS www.anaxis.be Software & ICT services PRATO SERVICES www.prato.be Software personeelsbeheer SUMMIT ENGINEERING www.q4audio.com Audio apparatuur IPTE www.ipte.be Toelevering electronica-sector ASIC AHEAD www.asicahead.com Draadloze halfgeleiders ENTELEC www.entelec.be Software beheersystemen gebouwen VISYS www.visysglobal.com Visuele inspectie- & sorteersystemen IDEAXIS www.ideaxis.com Internetdiensten e-commerce RMONI WIRELESS www.rmoni.com Draadloze netwerksensoren ZAPPWARE www.zappware.com Digitale televisie CITY LIVE www.city-live.be Platform mobliele applicaties NETMEDIA EUROPE www.promobutler.be Reclame op maat en op aanvraag SYNTEGRO www.syntegro.be Toegangscontrole & tijdsregistratie EXCICO www.excico.com High-power laserapparatuur COMM-ART INTERNATIONAL www.commart.be Software taalcommunicaties SEBUCON www.sebucon.com Software en ICT-services Silicos houdt zich bezig met de virtuele ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Zo heeft Silicos met succes haar moleculaire fingerprint technologie (Spectrophores TM) ontwikkeld en gevalideerd. Kort na de oprichting van Silicos in juni 2006 volgde een eerste venturecapitalronde waaraan LRM deelnam. In maart 2007 voltooide Silicos een tweede kapitaalronde van 2 miljoen euro waarop naast LRM ook Allegro Investment Fund en Software Holding & Finance, Gemma Frisius (het spin-off fonds van KULeuven) en Vinnof intekenden. (www.silicos.com) Portfolio Life Sciences-sector van LRM per 31.12.2007 Bedrijf Website Activiteit 3DDD PHARMA www.3ddd.be Geneesmiddelen SILICOS www.silicos.com virtueel drug discovery platform MUBIO www.mubio.com biotechnologie Cleantech LRM koos in 2007 de cleantechsector uit als strategische groeisector en investeerde 10 miljoen euro in het Capricorn Cleantech Fund (www.capricorn.be). Deze investering moest een snelle intrede in de cleantechsector mogelijk maken. LRM krijgt dankzij deze investering als strategisch partner van het Capricorn Cleantech Fund toegang tot gespecialiseerd advies en inzage in de dealflow en verwerft tevens co-investeringsrechten. LRM Bedrijfsfinanciering spitst haar aandacht wat betreft cleantech toe op bedrijven die cleantechoplossingen ontwikkelen en/of commercialiseren enerzijds en op bedrijven die zelf grotere cleantechprojecten wensen te realiseren anderzijds. Naast de reeds vermelde investering in het Capricorn Cleantech Fund, investeerde LRM ook in IPEC en Genano Benelux, haar eerste twee cleantechparticipaties. Enkele transacties van 2007 in de Cleantech-sector Genano Benelux NV ontwikkelt en verkoopt producten voor de geavanceerde luchtzuivering van (technische) binnenruimtes op basis van in Finland ontwikkelde technologie. De luchtzui-veringssystemen van Genano zijn uniek door hun efficiëntie, hun laag energieverbruik en hun gebruiksgemak en worden gebruikt in ziekenhuizen, labo s en commerciële ruimtes. (www.genano.be) Life Sciences De investeringsfocus van LRM richt zich ook op de sector Life Sciences. Dat past perfect bij de investeringsopportuniteiten die voortspruiten uit de vergrijzing van de bevolking. LRM speelt in op de inspanningen die ondermeer de Universiteit Hasselt (UHasselt) en de Provincie Limburg leveren in het brede domein van de Life Sciences. UHasselt speelt een voortrekkersrol met haar actieplan Life Sciences voor Limburg. Zij werkt hiervoor nauw samen met de Limburgse hogescholen, andere kenniscentra uit de Euregio en de belangrijkste Limburgse ziekenhuizen. Het platform LifeTechLimburg.be (www.lifetechlimburg.be), waaraan LRM meewerkt, is bedoeld om nieuwe bedrijven te creëren en het aantrekken van externe bedrijven naar de sector Life Sciences te intensifiëren. LRM gaat haar investeringsactiviteiten voor Life Sciences in de loop van 2008 nog aanzienlijk uitbreiden. Het blijft echter niet bij deze extra inspanningen. De afdeling Vastgoed en projectontwikkeling van LRM start met de bouw van een incubator en de nodige bedrijfsinfrastructuur voor doorgroeiende Life Sciences-ondernemingen. Dit project wordt gefinancierd door een speciaal daartoe opgerichte projectvennootschap waarin LRM en de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) Limburg en UHasselt participeren. Enkele transacties van 2007 in de Life Sciences-sector MUbio produceert en verkoopt antigenen en antilichamen voor wetenschappelijk onderzoek en ontwikkelt diagnostica en vaccins voor longkanker en cytomegalovirus (CMV). MUbio heeft vestigingen in het Biopartner Center Maastricht en in het Wetenschapspark in de nabijheid van het Biomed Instituut, de divisie van UHasselt waarmee MUbio een O&O-samenwerking heeft. Investeerders van MUbio zijn LRM, de Nederlands Limburgse ontwikkelingsmaatschappij LIOF, het Mincklersfonds (het universitaire spinoff-fonds van de Universiteit Maastricht) en het MUbio management. (www.mubio.com) IPEC NV is een specialist in luchtzuivering en geurbestrijding bij afvalwaterzuivering. In 2007 ontwikkelde IPEC de nieuwe en groene technologie Green Scrubbers die niet langer gebruik maakt van chemicaliën. Naast de positieve effecten voor het milieu bespaart de Green Scrubbers -technologie ook op de bedrijfskosten. IPEC mikt vooral op het Midden-Oosten als afzetmarkt en verwacht voor de volgende jaren een minimale groei van 15 tot 25 procent per jaar. LRM ondersteunt het onderzoek, de ontwikkeling en marketing van deze nieuwe technologie. (www.ipec-enviro.be) Portfolio Cleantech-sector van LRM per 31.12.2007 Bedrijf Website Activiteit GENANO BENELUX www.genano.be Luchtzuivering IPEC www.ipec-enviro.be Luchtzuivering 16 17
Vastgoed en Projectontwikkeling Vastgoed en Projectontwikkeling De afdeling Vastgoed en Projectontwikkeling van LRM ontwikkelt bedrijfsinfrastructuur zoals KMO-, industrie-, business- en wetenschapsparken evenals projecten ter ondersteuning van de economische speerpuntsectoren. Strategie Vastgoed en Projectontwikkeling LRM beheert enerzijds het resterende mijnpatrimonium met oog op valorisatie. Anderzijds ontwikkelt LRM industriezones voor de versnelde creatie van ruimte om te ondernemen. De NV Mijnen, een dochterbedrijf van de NV LRM, is ook eigenaar van de voormalige steenkoolconcessie van Kempische Steenkoolmijnen. LRM kan dankzij strategische partnerships met de hogere overheden en de lokale stads- en gemeentebesturen de ontwikkelingsprocessen stroomlijnen. Voor de ontwikkeling van nieuwe strategische bedrijventerreinen die noodzakelijk zijn voor de ondersteuning van de economie, werkt LRM nauw samen met de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Limburg (POM) en de NV De Scheepvaart. LRM streeft voorts naar strategische partnerships met private partijen om een maximale efficiëntie, synergie en kennisbundeling tot stand te brengen in de projectontwikkeling en de verkoop van vastgoed. Het ondernemingsplan van LRM voor de komende jaren 2008-2010 voorziet in een ambitieuze inzet van eigen vermogen voor projecten van Vastgoed en Projectontwikkeling. In dit businessplan wordt rekening gehouden met eventuele nieuwe opportuniteiten op het vlak van cleantech en de veroudering van de bevolking ( aging population ). Projecten in deze domeinen kunnen de valorisatie van het mijnpatrimonium helpen versnellen. De afdeling Vastgoed en Projectontwikkeling bestrijkt vier domeinen: Bedrijventerreinen Projecten Cleantech Aging Elk van deze domeinen wordt hierna afzonderlijk besproken. Vastgoed en Projectontwikkeling 18 19
Belangrijke projectontwikkelingen in 2007 Bedrijventerreinen Projectontwikkeling vereist een langetermijnvisie. De afhandeling van de administratieve procedures voor het bekomen van ruimtelijke uitvoeringsplannen, milieueffectenrapporten, vergunningen en subsidies en de organisatie van aanbestedingen nemen soms meerdere jaren in beslag. De afdeling Vastgoed en Projectontwikkeling zette in 2007 de ontwikkeling en de verkoop van de lopende projecten voort. Ontwikkelde bedrijventerreinen Hermes, het logistieke bedrijventerrein van Genk-Noord De voormalige mijnsite van Winterslag is omgevormd tot een modern logistiek bedrijvenpark van 61 ha. Het laatste perceel in deze logistieke zone werd in 2007 verkocht. Nieuwkomer Warehouses De Pauw (WDP) vatte in 2007 de bouw aan van de eerste fase van haar logistieke vestiging die in totaal 33.000m² beslaat. Het huidige aanbod omvat nog uitsluitend een terrein van 4,5 ha, bestemd voor logistiek ondersteunende activiteiten zoals bijvoorbeeld diensten en administratie. KMO-zone As De KMO-zone in As werd in de loop van 2007 helemaal afgewerkt. Tien van de elf beschikbare percelen zijn in het najaar toegewezen aan enerzijds de Gemeente As voor de vestiging van de gemeentelijke technische diensten en het gemeentelijk containerpark en anderzijds aan 8 plaatselijke KMO s. LRM trof de nodige voorbereidingen voor de oprichting van een bedrijfsverzamelgebouw dat kan tegemoetkomen aan de vraag van een vijftal kleine ondernemingen. BIP: Brustem Industriepark - Sint-Truiden De NV BIP, waarin LRM en POM Limburg elk voor 50 procent participeren zorgt voor de verkoop van de gronden in de zone voor regionale bedrijvigheid in het Brustem Industriepark. NV BIP verkocht in 2007 meer dan 7 ha gronden en reserveerde in samenwerking met de stad Sint-Truiden ook een aantal gronden met het oog op de vestiging van een cluster van vleesverwerkende bedrijven. Tenslotte is ook een concreet actieplan opgesteld voor de vestiging van een cluster voor luchtvaartgebonden bedrijven. KMO-zone Zonhoven Begin 2007 startten de werken voor de omvorming van het 7 ha grote oude militair domein tot een ambachtelijke KMO-zone. De bestaande gebouwen zijn afgebroken, de bestaande wegenis is hersteld en er zijn nutsvoorzieningen aangelegd. De oplevering van deze werken is gepland voor april 2008. De verkoop van de terreinen startte eind 2007. Bedrijventerreinen in ontwikkeling Balim-terreinen Lommel - Kristalpark fase III De Balim-gronden in Lommel bezorgen LRM een voorraad van 240 ha bedrijventerreinen, die bovendien deel uitmaken van een aaneengesloten industriezone van liefst 900 ha. Dit is uniek voor Europa, waar grote industriegebieden bijzonder schaars zijn. Het terrein is dan ook van strategisch belang voor de Limburgse én de Vlaamse economie. Eenmaal de gronden ontwikkeld en ontsloten zullen zijn, verbinden ze de Haven van Antwerpen met het buitenland langs zowel de Ijzeren Rijn-spoorlijn als het Kanaal van Beverlo. Het industrieterrein wordt in vier zones verdeeld: een trimodale zone (auto-, spoor- en waterwegen) voor logistiek, transport en distributie inclusief overslagterminals; een zone voor megaprojecten en ondersteunende bedrijvigheid; een zone voor grootschalige regionale bedrijven en een groen bedrijvenpark voor kennisintensieve bedrijvigheid. De LRM en de Stad Lommel sloten in 2007 een intentieverklaring om hun samenwerking te bekrachtigen. Deze verklaring moet leiden tot een samenwerkingsovereenkomst. De eerste fase van de infrastructuurwerken, die ondermeer de bouw van een brug over de Ijzeren Rijn omvat, is gepland voor mei 2008. Deze eerste fase van de werken moet begin 2009 klaar zijn. KMO-zone Dilsen-Stokkem Hoogwaardig bedrijvenpark Waterschei-Genk Voor het hoogwaardig bedrijvenpark Waterschei, dat bijna 100 ha groot is, zijn de gewenste ruimtelijke inrichting en de criteria en randvoorwaarden voor een kwalitatieve ontwikkeling vastgelegd. LRM verkocht in 2007 de terreinen aan de Stad Genk en sloot tegelijk een samenwerkingsovereenkomst met de stad voor een gezamenlijke ontwikkeling van deze terreinen. De ruimtelijke uitvoeringsplannen kregen vaste vorm en men doorliep ook de plan MER procedure. Een publiek privaat samenwerkingsverband (PPS) zal zorgen voor de ontwikkeling van een eerste cluster kantoorachtige bedrijfsgebouwen met een totale oppervlakte van 22.000 m². In maart 2008 werd een team van PPS-deskundigen samengesteld om de stad Genk en LRM voor dit project te begeleiden. In 2007 werd het beheerscomité opgericht dat zal waken over de ontwikkeling van het wetenschapspark van Waterschei, dat een zone van 25 ha zal beslaan op dit bedrijventerrein. De stad, de Katholieke Universiteit Leuven, de POM Limburg, de UHasselt met haar associaties en LRM, schreven via een Open Oproep van de Vlaamse bouwmeester een wedstrijd uit voor de selectie van het ontwerpteam dat het masterplan van het park zal opstellen. Het stadsbestuur van Dilsen-Stokkem stelde een bijzonder plan van aanleg (BPA) op om het industriegebied in Dilsen-Lanklaar te herwaarderen. De NV Mijnen beschikt in dit gebied over een industriezone van ongeveer 6 ha. LRM sloot met de initiatiefnemers van het naastgelegen IQ-park een intentieovereenkomst om de ca. 17 ha industriegronden, die in het industriegebied liggen en aan de Zuid-Willemsvaart grenzen, met een gezamenlijke visie te ontwikkelen tot een Businesspark voor de Maaskant. Logistieke Poort Limburg De Provincie Limburg koos, voortgaand op de conclusies van de begin 2007 afgewerkte studie Logistieke Poort Limburg voor het zogenoemde Doorbraakscenario. Volgens dat scenario gaat de provincie haar logistieke clusters voort ontwikkelen en een bijkomende 250 ha gronden bestemmen voor logistieke activiteiten. Om deze ambitie waar te maken richtte de provincie het Logistiek Platform Limburg op en stelde ze een logistiek manager aan. De betrokken instanties, overheden, bedrijven en LRM stellen in ad hoc-werkgroepen actieplannen op voor de realisatie van het Doorbraakscenario. Economisch Netwerk Albertkanaal De ontwikkeling van nieuwe projecten die deel uitmaken van het Economisch Netwerk Albertkanaal (ENA) situeren zich in West-Limburg: Ham-Zwartenhoek, Genebos en Beringen Ravenshout. Deze projecten worden ontwikkeld in nauwe samenwerking met de POM Limburg die over de onteigeningsbevoegdheid beschikt. LRM levert het nodige kapitaal en de noodzakelijke expertise op het vlak van projectontwikkeling. Voor de ontwikkeling van Ham-Zwartenhoek is een specifieke samenwerking opgezet met NV De Scheepvaart omdat een belangrijk gedeelte van het project bestemd is voor watergebonden activiteiten. KMO-ZONE ZONHOVEN 20 21
Beringen-Ravenshout Voor dit belangrijk regionaal bedrijventerrein, dat past in het Economisch Netwerk Albertkanaal (ENA) werd in 2007 een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) opgemaakt. De goedkeuring van dit GRUP wordt begin 2008 verwacht. De nodige voorbereidingen werden getroffen voor een uitbreiding van de samenwerking met de stad Beringen en de POM Limburg en de onteigening van deze zone. Ham-Zwartenhoek LRM startte in 2007 onderhandelingen om dit gebied als industrieterrein te ontwikkelen in samenwerking met de NV De Scheepvaart en de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Limburg (POM). Deze zone is zowat 100 ha groot en is gelegen in het gebied Zwartenhoek te Ham. Verwacht wordt dat ongeveer 65 ha als industriegronden kan worden ontwikkeld waarbij, gezien de ligging langs het Albertkanaal, onderscheid wordt gemaakt tussen watergebonden en niet-watergebonden percelen. Na de ontwikkeling zullen LRM en NV De Scheepvaart zelfstandig instaan voor het beheer van respectievelijk de niet-watergebonden en watergebonden percelen. Life Sciences Development Campus De geplande Life Sciences Development Campus (LSDC) bestaat uit een gebouw op risico voor spin-offs en vroege starters in de life sciences- en de medische technologiesector. De LSDC is een initiatief van LRM in samenwerking met de UHasselt en de POM Limburg. In 2007 werd het schets- en uitvoeringsontwerp van het incubatorgebouw op de campus in Diepenbeek uitgewerkt. Vervolgens werden de bouw- en milieuvergunning aangevraagd. De werken zijn inmiddels aanbesteed. De realisatie zal voor de zomer van 2008 aanvangen, zodat de eerste huurders in 2009 hun intrek kunnen nemen. Life Sciences Development Campus De opmaak van een gewestelijk RUP en de daarmee verbonden ontwikkelingsmogelijkheden zijn een fundamentele voorwaarde voor de projectpartners om aan de slag te gaan. Het is de bedoeling dat de POM Limburg en de NV Scheepvaart hierna overgaan tot de onteigening van de gronden. Projecten Strategische speerpuntsectoren De afdeling Vastgoed en Projectontwikkeling zal ook in de komende jaren de strategische speerpuntsectoren in Limburg verder ondersteunen: ICT (Research Campus Hasselt), Logistiek (Mobility Center Genk), Life Sciences (Life Sciences Development Campus), Innovatie (Wetenschapsparken te Hasselt en Waterschei). RCH - Research Campus Hasselt De Research Campus Hasselt (RCH) is gelegen op de oude Philips-site te Hasselt en omvat een hoogwaardig kantorencomplex en een KMO-zone. De totale vloeroppervlakte van het kantorencomplex bedraagt 21.600 m², verdeeld over twee gebouwen, met name RCH 1 en RCH 2. Het Autonoom Gemeentebedrijf Hasselt (meerderheidsaandeelhouder), POM Limburg en LRM zijn de aandeelhouders van RCH. RCH1 is volledig verhuurd. Voor RCH2 lopen nog onderhandelingen voor het verhuren van de laatste leegstaande kantoorruimtes op de derde verdieping (968 m²). Afronden van de reconversieopdracht PPS Eisden Na afloop van een Europese oproepprocedure komen op heden nog twee investeerders-ontwikkelaars in aanmerking voor de invulling van het 30 ha groot stedelijk gebied dat aansluit op het merkendorp Value Retail in Maasmechelen. Deze unieke terreinen bevinden zich aan de rand van het Nationaal Park Hoge Kempen dat ongeveer 6.000 ha beslaat. In 2007 werd de aanzet gegeven voor de opstelling van een provinciaal ruimtelijk uitvoeringsplan (PRUP) en een milieueffectenrapport (MER). De plannen van de kandidaatinvesteerders zullen hierop afgestemd worden. PPS Beringen De voormalige mijnsite van Beringen heeft een grondoppervlakte van 31,5 ha waarop zich meer dan 140.000 m² geklasseerde mijngebouwen bevinden. Na een Europese oproepprocedure is de groep rond Democo-Van Roey geselecteerd om de herbestemming van dit waardevolle mijnpatrimonium vorm te geven. De private investeerders hebben hiertoe een ontwikkelinsplan met bijhorend businessplan ingediend. Dit plan moet de haalbaarheid van de voorgestelde ontwikkelingen aantonen. Zodra dit gebeurd is, kan gebruik gemaakt worden van bijkomende impulsfinancieringen, goed voor 11,7 miljoen euro LRM-middelen, en restauratiepremies. Mobility Center Genk-Zuid Aminolabs vestigde zich in 2006 op de KMO-zone. In 2007 liepen onderhandelingen met de NV Corsan voor de toekenning van een opstalrecht voor de vestiging van filmstudio s. Met het oog op de verdere ontwikkeling van de site, onderzoekt RCH de mogelijkheid om ca. 31.500m² kantoorachtige bedrijfgebouwen van Philips aan te kopen. Mobility Center Genk-Zuid omvat de ontwikkeling van een terrein van 25 ha gelegen op het grondgebied van Bilzen, tussen het Albertkanaal en de Taunusweg. Initiatiefnemer Groep Ewals en de projectpartners NV De Scheepvaart en LRM participeren in de projectvennootschap Mobility Center Genk-Zuid International met het oog op de realisatie van een cluster van bedrijven die rechtstreeks of ondersteunend actief zijn in transport en logistiek. De ontwikkeling van het Mobility Center Genk-Zuid, afgekort MCGZ, berust op een multimodaal concept. Het concept omvat vier centra: een opleidingscentrum (VDAB), een technisch dienstencentrum, een logistiek centrum en een facilitair centrum. De projectvennootschap vatte in 2007 de commercialisering van het concept aan en werkte het ontwikkelingsprogramma verder uit. Het is de bedoeling om de bouw van het technische dienstencentrum, Technostreet genoemd, midden 2008 aan te vatten. Cleantech Cleantech is een veelgebruikte afkorting voor Clean Technology, wat staat voor schone, zuivere technologie. Cleantech bestaat ruwweg genomen uit 4 subcategorieën, met name energie, transport en mobiliteit, materialen en gebouwen en water. LRM wil binnen de krijtlijnen van haar Businessplan 2008-2010 onderzoeken of Cleantech een belangrijke rol kan spelen in Limburg en welke stappen moeten worden gedaan om de uitbouw van Cleantech in Limburg te stimuleren. Hiertoe zal een actieplan ontwikkeld worden, dat op verschillende domeinen uitwerking krijgt. LRM kan in dit verband een uniek geheel van vastgoed en risicokapitaal aanbieden aan Cleantech bedrijven. Hierbij is een optimale samenwerking met de verschillende kennispartners, steden en gemeenten en relevante bedrijven onontbeerlijk. Naast het bovenvermelde unieke combinatie-aanbod van vastgoed en risicokapitaal, beschikt LRM met de steenkoolconcesies over nog meer belangrijke troeven om haar ambities in dit investeringsdomein waar te maken. Cleantech zal dus een belangrijke rol spelen in de valorisatie van het mijnverleden. Hierna volgt een overzicht van de projecten die in dit kader werden opgestart. 22 23
Methaangas Opslag Methaangas Extractie Aging Fluxys, de beheerder van de aardgasopslaginfrastructuur in België, slaat in de zomer aardgas op zodat de aardgasleveranciers over een buffer beschikken om de piekvraag in de winter te voldoen. De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) brengt de diepere ondergrond van Noord-Limburg in kaart om een geschikte ondergrondse gasopslagformatie te vinden. De centrale drijfveer voor het onderzoek in de Limburgse Kempen is de vraag naar bijkomende opslagcapaciteit ten behoeve van de huishoudelijke verwarmingsmarkt. In 2007 werd de seismische campagne aangevat. LRM participeert in dit project omdat zij het onderzoek van de Limburgse ondergrond wil ondersteunen en de ontwikkeling van ondergrondse opslagcapaciteit stimuleren. Bemalingswater De NV Mijnen draagt nog steeds de bemalingsverplichting die samenhangt met de voormalige mijnactiviteiten. Haar dochtervennootschap NV MBLM (Mijnschade en Bemaling Limburgs Mijngebied) pompt voortdurend water weg uit de mijnverzakkingsgebieden. In 2007 werd een onderzoek uitgevoerd om te bepalen binnen welk technisch en juridisch kader de NV Mijnen dit bemalingswater op een duurzame manier kan (her)gebruiken. Dit eerste fase-onderzoek werd eind 2007 afgesloten. In 2008 worden één of enkele van de in de studie voorgestelde optimalisatiemogelijkheden verder onderzocht. De stijgende prijzen voor olie en gas vergroten de economische haalbaarheid van de ontginning van verschillende soorten onconventionele energiebronnen. Dit zorgt voor een toenemende interesse van zowel traditionele als nieuwe energiebedrijven om de mogelijkheden van alternatieve olie- en gasvoorkomens te onderzoeken en zonodig strategische posities in te nemen. Twee vormen van onconventionele gasvoorkomens krijgen steeds meer aandacht. Dat zijn het gas dat opgeslagen zit in niet gemijnde steenkoollagen (Coalbed Methane of CBM) en het gas dat afkomstig is uit verlaten mijnen (Abandoned Mine Methane of AMM). De NV Mijnen, een dochterbedrijf van LRM, is de eigenaar van een groot deel van de vroegere steenkoolconcessies in Limburg. De NV Mijnen liet de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) in 2007 onderzoeken of er potentieel winbaar methaangas aanwezig is in de concessie. VITO identificeerde vier zones met verhoogde gasconcentratie. LRM doet nu verder onderzoek om te zien of de winning van dit gas haalbaar is. LRM wenst ook de mogelijkheid van CO2 opslag in de steenkoollagen te onderzoeken, evenals de mogelijkheden van geothermie. Het op te pompen water uit de diep gelegen mijnondergrond heeft immers een constante temperatuur van 38 C. LRM wil met dit project mee inspanningen leveren om een neutrale energiebalans voor de provincie Limburg tot stand te brengen. Het is ook een stimulans voor de verdere ontplooiing van Cleantechinitiatieven in de provincie. zonnepanelenpark Het Limburgplan voorziet ondermeer in de realisatie van 1.900 bijkomende rusthuiswoongelegenheden tegen 2010. De LRM wil met haar actieplan Aging een forse bijdrage leveren tot het halen van die doelstelling. Het actieplan Aging voorziet in een portefeuille van 20 miljoen euro voor investeringen in publieke en/of private initiatieven die zich richten op de voorziening van rusthuizen, serviceflats, kortverblijf en lokale dienstenprogramma s. LRM kan haar financiële middelen ter beschikking stellen in de vorm van risicokapitaal dat als hefboom werkt voor klassieke bankfinanciering, subsidies (VIPA) en de eigen inbreng van de initiatiefnemer. Als vergoeding voor haar finaciering stelt LRM een marktconform rendement voorop. De duurtijd, het bedrag en de modaliteiten van de financiering kunnen flexibel bepaald worden naargelang de behoeften van het project. Herbestemming slibbekken De NV Mijnen is eigenaar van het in Heusden-Zolder gelegen slibbekken, waarin ten tijde van de steenkolenontginning het steenpuin en het vliegas werden gestort. Het slibbekken, dat een oppervlakte heeft van ca. 17 ha werd eind de jaren 90 gesaneerd. Medio 2007 startte de NV Mijnen een onderzoek naar de herwaardering van dit slibbekken. Met het oog op de omvorming tot een zonnepanelenpark, werd aan verschillende mogelijke projectpartners gevraagd om een projectvoorstel in te dienen, dat rekening houdt met het specifieke karakter van het slibbekken. Een van de selectiecriteria bepaalt dat de kandidaatpartners de garantie moeten geven dat de sanering in stand wordt gehouden. De NV Mijnen maakte begin mei 2008 bekend dat Groep Machiels als projectpartner werd weerhouden. De procedures met betrekking tot het bekomen van de nodige vergunningen werden opgestart. Zodra deze vergunningen worden afgeleverd, kan de bouw van het zonnepanelenpark starten. Het park wordt vandaag tot de top 50 van de grootste zonnepanelenparken ter wereld gerekend. LRM draagt met dit actieplan bij tot een oplossing van de specifieke demografische problemen van Limburg als gevolg van de mijnactiviteit. Aging 24 25
Nazorg en beheerstaken Nazorg en beheerstaken Nazorg Onderhoud Om de instandhouding van de geklasseerde monumenten te verzekeren, volgt LRM de staat van deze gebouwen proactief op. In de loop van 2007 werden onderhouds- en instandhoudingswerken uitgevoerd aan het dak van het voormalig sociaal gebouw in Beringen. De werken aan dit geklasseerd monument waren nodig in afwachting van een definitieve beslissing met betrekking tot de ontwikkeling van de mijnsite. Veiligheid Om het waardevol historisch mijnpatrimonium te beschermen, werd de voormalige mijnsite in Beringen beter beveiligd tegen vandalisme en diefstal van koper. Hiervoor werden de volgende maatregelen getroffen : Bosbeheer Afsluiten van de kolenwasserij en schachtbok met nadarhekken Sociale bewaking door middel van bewoning. Hiervoor werd een contract afgesloten met Lancelot Vastgoedbescherming. Dit bedrijf plaatste in overleg met de NV Mijnen drie containers aan de achterkant en zijkant van de site De NV Mijnen beheert een bos van ca. 151 ha dat zich uitstrekt over de voormalige mijnterreinen van Eisden, Waterschei, Winterslag en Zolder. Hiervoor beschikt de NV Mijnen over een uitgebreid bosbeheerplan, dat voorziet in een 20-jarig onderhoudsplan voor het bos. Daarnaast adviseert en begeleidt een deskundige de NV Mijnen bij het beheer van deze bos- en groengebieden. Milieu - Grondwaterbewaking op de voormalige mijnterreinen De NV Mijnen kreeg van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (Ovam) de opdracht om in het kader van de sanering van alle voormalige mijnterreinen de impact van de uitgevoerde sanering op te volgen gedurende een periode van 10 jaar, dus tot en met het jaar 2009. Deze opvolging bestaat uit de monitoring van de grondwaterkwaliteit en van de afwatering van de terrils. De resultaten worden jaarlijks aan Ovam overgemaakt. Bouwtechnische schadebeheer In 2007 ontving de NV Mijnen 86 nieuwe klachten wegens bouwtechnische schade. Het aantal definitief gesloten dossiers tijdens dat boekjaar bedroeg 104, waarvan 48 met positief gevolg werden afgesloten en 36 werden geweigerd. De totaal uitbetaalde schade in 2007 bedroeg 531.000 euro. Bemalingsactiviteiten De NV Mijnen draagt nog steeds de bemalingsverplichting die voortspruit uit de voormalige mijnactiviteiten. Haar dochtervennootschap, de NV Mijnschade en Bemaling Limburgs Mijngebied (MBLM) pompt continu water weg uit de mijnverzakkingsgebieden. De debieten stegen fors in 2007 tot ca. 25 miljoen m3 tegen ca. 18 miljoen m3 in het voorgaande boekjaar. 2007 was immers een merkelijk natter jaar dan 2006. De weggepompte debieten zijn rechtstreeks gecorreleerd aan de neerslag. Tijdens het boekjaar zijn ook verschillende verbeteringswerken aan de verschillende pompstations uitgevoerd. Beheerstaken Discretionair vermogensbeheer Het vermogensbeheer leverde tijdens het kalenderjaar 2007 geen al te positief resultaat op. De financiële markten hadden na een uitstekend 2005 en 2006 in het tweede halfjaar van 2007 te lijden van de gevolgen van de subprime crisis. Ondanks deze crisis behaalden de vermogensbeheerders nog positieve rendementen voor het hele kalenderjaar. Het rendement voor het jaar 2007 bedroeg 2,63 % tegen 7,41 % in 2006. Bijzondere opdrachten LRM voerde tijdens het boekjaar 2007 nog enkele beleidsondersteunende taken uit voor het Vlaamse Gewest. Het betreft de volgende, hoofdzakelijk bancaire taken: De ontvangst van de overheidsdotatie en de doorstorting aan de erkende kredietmaatschappijen als tussenkomst in de rentelasten van mijnwerkersleningen voor het verbouwen en moderniseren van hun woningen De ontvangst van de overheidsdotatie bestemd voor de Vlaamse cofinanciering van projecten met EFRO-steun evenals de uitbetaling (na nazicht) ervan aan de promotoren. Deze taak is zo goed als helemaal beëindigd De ontvangst van de schuldaflossing ingevolge de lening, opgenomen door de Vlaamse Huisvestingsmaatschappij, in het kader van de overeenkomst van 1 juli 1997 en de hiermee overeenkomende schuldaflossing ten overstaan van het consortiumkrediet De ontvangst van de schuldaflossingen ingevolge de leningen opgenomen door de GOM Limburg in het kader van de overeenkomsten van 1 juli 1997 en 3 december 1996 (met addendum van 8 juli 1997) en de hiermee overeenkomende schuldaflossingen ten overstaan van het consortiumkrediet Aangezien de destijds aangegane lening helemaal is terugbetaald, liepen zowel de schuldaflossingen binnen de LRM Groep als de bovengenoemde ontvangsten en doorstortingen in 2007 ten einde 26 27
Financiële resultaten Financiële resultaten* *In hetgeen volgt worden de geconsolideerde jaarrekening van de LRM-groep (volgens Belgian GAAP) besproken. De consolidatiekring behelst de vennootschappen: LRM nv, Mijnen nv, Lisom nv, MBLM nv, Immocom nv, HWP nv, KMOFIN nv en Charbonter nv. De andere participaties werden geconsolideerd via de vermogensmutatiemethode. Financiële 28 29
Balans in 1000 in 1000 Geconsolideerde balans in duizenden euro P A S S I V A 2007 2006 EIGEN VERMOGEN 381.030 354.045 A C T I V A in 1000 2007 in 1000 2006 VASTE ACTIVA 118.575 111.154 II. IMMATERIELE VASTE ACTIVA 24 102 III. CONSOLIDATIEVERSCHILLEN 2.722 3.940 IV. MATERIELE VASTE ACTIVA 14.783 18.539 A. Terreinen en gebouwen 11.188 14.769 B. Installaties, machines en uitrusting 3.401 3.464 C. Meubilair en rollend materieel 74 172 D. Leasing en soortgelijke rechten - 14 E. Overige materiële vaste activa 120 120 F. Activa in aanbouw en vooruitbetalingen - - V. FINANCIELE VASTE ACTIVA 101.046 88.573 A. Ondernemingen waarop vermogensmutatie is toegepast 57.381 42.188 1. Deelnemingen 42.676 27.660 2. Vorderingen 14.705 14.528 B. Andere ondernemingen 43.665 46.385 1. Deelnemingen 41 92 2. Vorderingen 43.624 46.293 I. KAPITAAL 208.047 208.047 A. Geplaatst kapitaal 208.047 208.047 III. HERWAARDERINGSMEERWAARDEN 2.951 4.887 IV. GECONSOLIDEERDE RESERVES 167.116 138.486 V. CONSOLIDATIEVERSCHILLEN 2.916 2.625 VII. KAPITAALSUBSIDIES - - BELANGEN VAN DERDEN 2.672 2.909 VIII. BELANGEN VAN DERDEN 2.672 2.909 VOORZIENINGEN EN UITGESTELDE BELASTING 34.153 38.219 IX. A. VOORZIENINGEN VOOR RISICO S EN KOSTEN 34.153 38.219 1. Pensioenen en soortgelijke verplichtingen 545 591 3. Grote herstellings- en onderhoudswerken 8.102 9.926 4. Overige risico s en kosten 25.506 27.702 B. UITGESTELDE BELASTINGEN EN BELASTINGLATENTIES - - SCHULDEN 62.302 127.288 VLOTTENDE ACTIVA 361.582 411.307 VI. VORDERINGEN OP MEER DAN EEN JAAR - - A. Handelsvorderingen - - B. Overige vorderingen - - VII. VOORRADEN EN BESTELLINGEN IN UITVOERING 23.673 22.835 A. Voorraden 23.673 22.835 5. Onroerende goederen bestemd voor verkoop 23.673 22.835 VIII. VORDERINGEN OP TEN HOOGSTE EEN JAAR 2.822 3.563 A. Handelsvorderingen 236 326 B. Overige vorderingen 2.586 3.237 IX. GELDBELEGGINGEN 319.911 365.497 B. Overige beleggingen 319.911 365.497 X. LIQUIDE MIDDELEN 9.963 13.049 X. SCHULDEN OP MEER DAN EEN JAAR - - A. Financiële schulden - - 1. Achtergestelde leningen - - 2. Niet-achtergestelde obligatieleningen - - 3. Leasingschulden en soortgelijke schulden - - 4. Kredietinstellingen - - 5. Overige leningen - - XI. SCHULDEN OP TEN HOOGSTE EEN JAAR 61.549 118.997 A. Schulden > 1 jr die binnen het jr vervallen 723 55.864 B. Financiële schulden - - 1. Kredietinstellingen - - C. Handelsschulden 1.378 949 1. Leveranciers 1.378 949 D. Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen 121 163 E. Schulden m.b.t. belast., bezold. en soc. la. 747 1.014 1. Belastingen 208 546 2. Bezoldigingen en sociale lasten 539 468 F. Overige schulden 58.580 61.007 XI. OVERLOPENDE REKENINGEN 5.213 6.363 XII. OVERLOPENDE REKENINGEN 753 8.291 TOTAAL DER ACTIVA 480.157 522.461 TOTAAL DER PASSIVA 480.157 522.461 30 31
Resultatenrekening Geconsolideerde resultatenrekening in duizenden euro in 1000 in 1000 in 1000 in 1000 R E S U L T A T E N R E K E N I N G 2007 2006 2007 2006 I. BEDRIJFSOPBRENGSTEN 1.454 1.983 A. Omzet 1.608 944 B. Wijziging in voorraad g.i.b. en gereed prod. (toename +, afname -) -1.115-141 C. Geproduceerde vaste activa - - D. Andere bedrijfsopbrengsten 961 1.180 X. OVERBOEKING NAAR DE UITGESTELDE BELASTING - - XI. BELASTINGEN OP HET RESULTAAT -76-9 A. Belastingen -76-13 B. Regularisering van belastingen - 4 II. BEDRIJFSKOSTEN (-) -7.770-6.195 A. Handelsgoederen, grond en hulstoffen 1.602 1.573 1. Inkopen 3.595 21.918 2. Wijziging in voorraad -1.993-20.345 B. Diensten en diverse goederen 2.499 2.345 C. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 4.079 3.250 D. Afschrijvingen en waardeverminderingen 412 488 E. Waardeverminderingen op voorr, vorderingen - - F. Voorzieningen voor risico s en kosten -1.109-1.721 G. Andere bedrijfskosten 287 260 XII. WINST/VERLIES (-) VAN HET BOEKJAAR 23.925 31.070 XIII. AANDEEL IN RESULTAAT ONDERN. MET VERMOGMUT 3.080 806 A. Winstresultaten 4.883 2.512 B. Verliesresultaten -1.803-1.706 XIV. GECONSOLIDEERDE WINST/VERLIES (-) 27.005 31.876 A. AANDEEL VAN DERDEN -237-154 B. AANDEEL VAN DE GROEP 27.242 32.030 III. BEDRIJFSVERLIES (-) -6.316-4.212 IV. FINANCIELE OPBRENGSTEN 38.565 52.580 A. Opbrengsten uit financiele vaste activa 5.637 6.612 B. Opbrengsten uit vlottende activa 12.821 13.712 C. Andere financiele opbrengsten 20.107 32.256 V. FINANCIELE KOSTEN (-) -19.079-15.093 A. Kosten van schulden 3.264 6.519 B. Afschrijvingen op positieve consolidatieverschillen 1.255 1.448 C. Waardeverminderingen op vlottende activa (toevoeging +, terugneming -) 7.293 1.000 D. Andere financiele kosten 7.267 6.126 VI. WINST UIT DE GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING VOOR BELASTINGEN 13.170 33.275 VII. UITZONDERLIJKE OPBRENGSTEN 12.719 1.230 A. Terugneming van afschrijving en van waardeverm. op immat. en MVA - - C. Terugn. van waardeverm. op fin. vaste activa 1.183 516 D. Terugn. van voorzien. vr. uitz. risico s 20 - E. Meerwaarden bij realisatie van vaste activa 11.129 607 F. Andere uitzonderlijke opbrengsten 387 107 VIII. UITZONDERLIJKE KOSTEN (-) -1.888-3.426 A. Uitz. afs en waardevermind. oprichtingskosten, im- en materiële vaste activa 6 - B. Uitzonderlijke afschr. op consol.verschil. - - C. Waardeverm. op financiele vaste activa 322 2.489 D. Voorz. voor uitzonderlijke risico s en kosten 20 - E. Minderwaarden bij realisatie van vaste activa 1.209 442 F. Andere uitzonderlijke kosten 331 495 IX. WINST/VERLIES (-) VAN HET BOEKJAAR VOOR BEASTINGEN 24.001 31.079 32 33