Heritage development RMIT Verscheidenheid als eenheid Onderwerp: AR3AR071 Heritage development Docent : Prof. Dr. Ir. P. H. Meurs Student: B. Rougoor 4034406 Datum: 1 mei2012 Versie: 1.1 1
Colofon Verscheidenheid als eenheid Tu Del Architecture, Urbanism and Building Sciences Studio RMIT, KEMA, Arnhem 2012 Heritage Development, AR3AR071 Student: Bas Rougoor Stud. Nr.: 4034406 Contact: basroug15@hotmail.com Docent: Contact: Project: Docenten: Prof. Dr. Ir. P. H. Meurs P.H.Meurs@tudel.nl Voormalige KEMA terrein te Arnhem Utrechtseweg Arnhem Ir. W.L.E.C. Meijers Ir. F.W.A. Koopman Versie: 1.1 1 mei 2012 2
Voorwoord Herbestemming van industrieel erfgoed is vandaag de dag veel voorkomend. De waarde van sommige gebouwen liggen in verschillende factoren. De cultureel historische waarde is daarin belangrijk, maar vaak is er ook een grote stedenbouwkundige en zelfs architectonische waarde. Het Kema terrein wat in deze afstudeerperiode de projectloca e is, hee een sterke stedenbouwkundige en architectonische waarde doordat het oorspronkelijke ontwerp zich kenmerkt als een bedrijventerrein met een English garden ach ge inrich ng. De gebouwen op het terrein krijgen te maken met leegstand door de zakelijk economische verschuiving die plaatsvindt in de omgeving. Voor het park met de bijbehorende gebouwen zal dus een nieuwe func e voorgesteld moeten worden. De reden dat ik dit project heb gekozen is omdat ik me afvraag op welke wijze het voormalige Bedrijventerrein een nieuwe func e kan krijgen met het behoud van de eenheid van het oorspronkelijke Ensemble van Kema, en hoe dit kan bijdragen aan de omgeving. Een interessante quote komt van Oscar Niemeyer. Bij het ontwerp van het Planalto paleis ontwierp hij dunne gewelfde pilaren. Dit deed hij echter ook bij een ander gebouw, niet geheel hetzelde, de afme ngen verschilden, maar het concept bleef gelijk. Dit werd door kri sie niet begrepen, Niemeyer had het immers al jd over nieuwe gebouwen, waarom waren de pilaren dan toch hetzelfde? Zijn antwoord was: Als je begrijpt wat eenheid is, zou je dat niet vragen. Vroeger hadden steden ook die eenheid, in Parijs zie je dat bijvoorbeeld ook, dezelfde hoogten, ook bij de ramen. Eenheid in de architectuur is het moment dat samenhangende elementen ook plas sch met elkaar verbonden zijn. Bron: Avro s close up, documentaire, Het leven is een ademtocht 2009 Deze uitleg van Niemeyer is inspirerend, en kwam meteen in me op bij het zien van het KEMA ensemble. Het oude Kema Ensemble is gevormd als een eenheid, veel gebouwen waren onderling direct of indirect met elkaar verbonden. Eenheid is belangrijk in de Architectuur, maar ook in de stedenbouw. In deze essay wil ik dit item behandelen, een manier aangeven hoe een eenheid in dit geval kan blijven bestaan. 3
Essay Interven es in monumentale gebouwen zijn niet al jd even succesvol. Vaak ligt dit aan een gebrekkige keuze in de architectuur, of de func e is buitensporig voor het gebouw. De aanpassingen die gedaan moeten worden zijn dan overma g waardoor de verhouding tussen bestaand en nieuw onguns g is voor de originele authen citeit. Een gebouw dat her bestemt wordt hee daarvoor een reden. Het is meestal een gebouw met een geschiedenis, een gebouw met historische waarden, een gebouw dat herkent wordt door omwonenden. Die herkenbaarheid hee verschillende oorzaken, materiaalgebruik en karakteris eke vormen in de architectuur zijn daarin belangrijke factoren. Deze factoren worden vastgelegd met een waardestelling en als het goed is zal deze dan ook moeten uitwijzen dat het karakter behouden moet blijven. Maar in dit geval gaat het om een geheel gebied waarin het landschap een hoge waarde hee, en een paar gebouwen op de lijst van cultureel erfgoed staan. Het KEMA terrein is ontworpen als een Business Park. Het park hee echter een opvallende inrich ng. Toen het park ontwikkeld werd was er een discussie of de Stad Arnhem als Pronkstad ontworpen werd of juist meer als Werkstad Het KEMA gebied wordt gekenmerkt als een voorbeeld van een combina e van beiden. Ma ging in de industriële planning en een roman sche Engelse landschapss jl. Om het glooiende landschap zoveel mogelijk intact te houden hebben de ontwerpers een akkoord gesloten. De gebouwen zijn op een dergelijke manier gebouwd dat het zicht op een ander gebouw uit blij. Dit akkoord hee tot ver in de jaren 70 gewerkt, construc es werden verscholen achter struiken of verzonken in het glooiende landschap. Men hee des jds een sterke eenheid van bebouwing ontworpen. Elk gebouw op het complex is gekenmerkt door een sterke Haagse School s jl. De gebouwen zijn allen uit metselwerk on rokken, met een horizontale accentuering van pla e daken en een van gevelopeningen die wat repe e en groo e betre sterk onderling overeenkomsten laten zien tussen de verschillende bouwwerken. Hedendaags staan enkele gebouwen leeg, en enkele zijn voorzien van een func e. Opmerkelijk is dat er veel verschillende bedrijven geves gd zijn in de gebouwen die nog wel gebruikt worden. Dit is tegenstrijdig, met het belang van een commercieel bedrijf. Alle gebouwen hebben een gerelateerde iden teit en vormen daarmee een eenheid, terwijl een gemiddeld commercieel bedrijf stree naar zijn eigen iden teit. In mijn op ek is het behoud van de eenheid over het gehele terrein belangrijk. Gebouwen die van oorsprong met elkaar te maken hadden laten dit sterk zien in hun architectuur. Verschillende niet gerelateerde func es stoppen in een dergelijk composi e van eenheid verrommelt de boel en verdoezelt de originele context. Wanneer er zorgvuldig gekozen wordt in de nieuwe func es die een composi e krijgen dan is gee dat een grote meerwaarde in een geplande transforma e of herontwikkeling. Op architectonische schaal is het behoud van authen citeit belangrijk. Dit wordt eveneens grotendeels bepaald door de func e. Bijvoorbeeld het gebouw waarmee ik in dit afstudeerproject aan de slag ga is een propaganda/ instruc e gebouw (fig. 1.). In grote lijnen is de Haagse bouws jl waarin alle gebouwen zijn gerealiseerd erg herkenbaar. Maar omdat het gebouw representa ef was voor het gehele terrein, er kwamen immers klanten, hee het een aantal unieke kenmerken. Eén kenmerk daarvan is het hoofdtrappenhuis, deze bestaat uit een ronde toren met een specifiek ontworpen rondgaande gewelfde trap. Deze trap moesten de klanten die via de hoofdingang kwamen betreden om op de 1e verdieping in de presenta ezaal te komen. De trap speelde een belangrijke architectonische rol omdat klanten er door onder de indruk raakten. Het gebouw was op de begane grond voorzien van leslokalen en op de 1e verdieping was een presenta ehal met een foyer. De begane grond is voorzien van normale ruimtes met normale afme ngen. Maar de presenta ehal is daarentegen een erg hoge ruimte met buiten propor onele afme ngen. Waarschijnlijk wederom om klanten te imponeren met sta ge architectuur. De huidige func e bestaat uit kantoren, en er zijn zelfs plannen om het gehele gebouw te voorzien van kantoren. Dit is dus een typisch voorbeeld van een slechte func e/ authen citeitsverhouding. Het plaatsen van kantoorruimte in een ruimte met een plafondhoogte van over de 6 meter betekent een groot verlies 4
in de herkenbaarheid van de iden teit van de originele func e en betekent bovendien ook gewoon veel ruimteverlies. Een dergelijk interieur vraagt dan ook naar een func e die gebruik kan maken van dit soort eigenschappen. Een passende func e kan zelfs de kwaliteiten binnen een bestaand ontwerp doen benadrukken of versterken. Fig 1. Een goed voorbeeldproject waarbij veel rekening is gehouden met de historische waarden binnen het interieur is de DRU-cultuurfabriek te Ul (fig. 2.). Het bestaande por ercomplex omva e oorspronkelijk zes afzonderlijke gebouwen, gebouwd volgens de func es van het gebruik. De gebouwen verschillen allen wat betre architectuur- en bouwtechnische opva ngen, gerelateerd aan de jd waarin ze gebouwd zijn. De gebouwdelen zijn in de loop van de jd met elkaar verbonden, waardoor de afzonderlijke herkenbaarheid van de delen ontbrak. Een historisch en bouwtechnisch onderzoek hee als basis gediend voor het ontwerp. Uit het onderzoek is gebleken dat elk gebouw over specifieke ruimtelijke en bouwtechnische kwaliteiten beschikt. Dit thema hee de basis gevormd voor het ontwerp. Alle gebouwdelen zijn ontdaan van goed bedoelde toevoegingen. De puurheid van de afzonderlijke ruimten is nu duidelijk zichtbaar geworden. Middels transparante elementen zijn de historische en nieuwe gebouwdelen nu met elkaar verbonden en duidelijk herkenbaar. De historische afwerkingen en bouwsporen zijn zoveel mogelijk gehandhaafd. De nieuwe toevoegingen en materialen zijn afwijkend in samenstelling en kleur. Het por erscomplex moet de industriële soberheid, ook voor de toekomst, blijven uitstralen. Bron: Kennis- en projectbank Herbestemming, DRU cultuurfabriek te Ul 2011 Fig 2. We hebben geprobeerd de grote verscheidenheid tot een eenheid te laten versmelten aldus Clevis-Kleinjans Architecten. Het behoudt van eenheid en herkenbare historische waarden gerelateerd aan de oorspronkelijke func e zal voor mij een belangrijke rol gaan spelen in het afstudeerproject. De orginele basis krijgt wederom een op de interieurruimte afgestemde func e. Ook komt er een extensie aan het gebouw, maar deze blij ondergeschikt aan de huidige basisvorm en zal duidelijk verschillen in bijvoorbeeld de materialisa e dan de orginele basisvorm. De uitbreiding wordt als het ware ondergeschikt en constrasteert met de bestaande bouw zodat de verschillen tussen nieuw en oud duidelijk blijven. Echter is het wel van belang om het gehele bestaande plus nieuwe complex tot een eenheid te behouden. Daarmee kan dit project feitelijk overeengestemd worden met de taak waar de architecten van de DRU voor stonden, namelijk het proberen te versmelten van grote verscheidenheid. Het verschil is alleen dat de huidige situa e binnen het KEMA terrein juist al een hele sterke vorm van eenheid in de architectuur hee. Deze hoe dus niet opnieuw gemaakt te worden maar dient juist zoveel mogelijk in stand te blijven. 5
Concluderend, het gaat om het behoud van de historische eenheid binnen het ensemble vanwege de historische waarde die hieraan vastzit. Om dit goed te doen moet er goed gekeken worden welke elementen behouden moeten blijven voor het behoud van authen citeit of wat er vernieuwd kan worden. Het verschil tussen bestaand en nieuw moet duidelijk zichtbaar zijn maar moet wel een eenheid vormen. De Authen citeit is in dit geval belangrijker dan de reconstruc e. Voor eventuele transforma es en nieuwbouw zijn er belangrijke randvoorwaarden nodig om de vrijheid van het ontwerpen enigzins aan banden te leggen, en een goede aanslui ng te verkrijgen tussen bestaande bebouwing en nieuwbouw. Bas Rougoor 4034406 0624794572 basroug15@hotmail.com 6