Patiënteninformatie en toestemmingsformulier 15-12-2015, versie 5 STAtins to Prevent Rheumatoid Arthritis (STAPRA) De preventie van reumatoïde artritis door atorvastatine in seropositieve artralgie patiënten: een multicenter, dubbelblinde, gerandomiseerde placebogecontroleerde klinische trial Onderzoekers: S.A. Turk, A.M. van Sijl, M.T. Nurmohamed, D. van Schaardenburg Geachte heer/ mevrouw, U wordt gevraagd deel te nemen aan een medisch-wetenschappelijk onderzoek, waarin een cholesterolverlager wordt gebruikt om chronisch gewrichtsreuma, ook wel genoemd reumatoïde artritis (RA) te voorkomen. In deze informatiebrief leest u meer over dit geneesmiddel en het onderzoek. In uw bloed zijn reuma-antistoffen gevonden en mogelijk heeft u ook gewrichtspijn (artralgie), maar er is bij u geen gewrichtsontsteking ( artritis ) vastgesteld. Patiënten met RA hebben gewrichtsontstekingen die kunnen leiden tot beschadiging van de gewrichten. Om dit te voorkomen is het van belang de ziekte in een vroeg stadium te behandelen, wellicht al voordat de artritis optreedt. Daarom vragen wij u nu deel te nemen aan een onderzoek waarin wordt onderzocht of het gebruik van een cholesterolverlager RA kan voorkomen. Voordat u besluit om deel te nemen aan dit onderzoek, is het belangrijk dat u begrijpt waarom dit onderzoek wordt gedaan en wat het voor u inhoudt. Wij vragen u deze informatie nauwkeurig te lezen. Als iets u niet geheel duidelijk is, aarzelt u dan niet om vragen te stellen. U hoeft op dit moment nog geen beslissing te nemen. U mag deze brief mee naar huis nemen om er rustig over na te denken. Eventueel kunt u ook overleggen met vrienden, familie, uw huisarts of eigen reumatoloog, voordat u een definitieve beslissing neemt. Achtergrond van de studie RA is een chronische ontstekingsziekte, die bij 1% van de bevolking voorkomt. Hoewel deze ziekte tegenwoordig in de meeste gevallen goed kan worden behandeld met (combinaties van) geneesmiddelen, moeten de meeste patiënten langdurig geneesmiddelen gebruiken, met ook een kans op bijwerkingen. Vroeg starten met de behandeling, zodra de diagnose is gesteld, geeft een beter resultaat. Nog eerder starten, namelijk bij mensen met een verhoogd risico op het ontwikkelen van RA, zou een verdere verbetering kunnen zijn. Het doel van de huidige studie is het bestuderen van het effect van atorvastatine (een cholesterolverlager met ook ontstekingsremmende eigenschappen) op het ontstaan van RA. Deze studie zal uitgevoerd worden bij mensen met een verhoogd risico op het ontstaan van RA. Dit wil zeggen dat zij wel antistoffen in het bloed en eventueel ook gewrichtspijn 1
hebben, maar (nog) geen ontstoken gewrichten hebben. Uit onderzoek is gebleken dat 5 tot 6 op de 10 patiënten die deze antistoffen in het bloed hebben binnen 2 jaar RA ontwikkelen. Tevens is bekend dat personen met RA twee maal zoveel kans hebben op hart- en vaatziekten als mensen die deze ziekte niet hebben. De oorzaak hiervan is onbekend, maar er zijn aanwijzingen dat de ontsteking van RA de aderverkalking bevordert. Ook is bekend dat patiënten met RA een afwijkend vetspectrum in het bloed hebben, wat ook een risicofactor is voor het ontstaan van hart- en vaatziekten. Dit afwijkende vetspectrum is vaak al een aantal jaar aanwezig voor de diagnose RA gesteld wordt. Omdat atorvastatine het vetspectrum verbetert, zullen wij ook onderzoeken of het aantal hart- en vaatziekten afneemt. De behandeling De studie is een multicenter, gerandomiseerd, dubbelblind en placebogecontroleerd onderzoek. Multicenter houdt in dat wij in meerdere ziekenhuizen patiënten vragen om aan deze studie mee te doen. Placebogecontroleerd wil zeggen dat de helft van de patiënten atorvastatine krijgt (het echte medicijn) en de andere helft een placebo (een nepmiddel). Er is dus een kans van 1 op 2 dat u in deze studie een placebo krijgt. Dubbelblind wil zeggen dat zowel u als de arts niet weet welk middel u heeft gekregen (atorvastatine of placebo). Gerandomiseerd wil zeggen dat het lot bepaalt of u atorvastatine krijgt of een placebo. Dit is van belang om de werkzaamheid van het studiemedicijn zo eerlijk mogelijk te kunnen bepalen. De duur van de studie is 3 jaar. Na deze periode wordt de behandeling gestopt. Tijdens de behandeling met het medicijn of placebo wordt 3-maandelijks in het 1 e jaar en 6- maandelijks nadien gecontroleerd of er bijwerkingen zijn, hoeveel tabletten er nog over zijn en worden er nieuwe tabletten uitgedeeld. Atorvastatine wordt voorgeschreven in de vorm van tabletten. De dosis is 1 maal per dag 40 mg, voor het slapen gaan innemen. Atorvastatine is een cholesterolverlager, waarbij het de lichaamseigen omzetting in het ongunstige cholesterol remt. Naast het verlagen van het cholesterol heeft het ook een sterk ontstekingsremmend effect. Bij dit onderzoek willen we kijken of dit ontstekingsremmende effect RA kan voorkomen. Atorvastatine is een al jaren geregistreerd geneesmiddel voor de behandeling van hart- en vaatziekten. Het is zeer effectief gebleken en de bijwerkingen zijn acceptabel. De onderzoeksvisites en procedures Patiënten die antistoffen in het bloed hebben [anti-gecitrullineerd-eiwit-antilichaam (anti- CCP) in hoge concentratie of anti-ccp met reumafactor] en eventueel ook gewrichtspijn hebben, komen in aanmerking voor dit onderzoek. In totaal zullen er 220 patiënten deelnemen. De onderzoeksperiode duurt drie jaar per persoon, met nog één extra controle na vier jaar (als u 1 jaar gestopt bent met het medicijn of placebo). Indien u deelneemt, zal u in totaal (in 4 jaar tijd) 11 keer gevraagd worden naar het ziekenhuis te komen. Daarnaast zullen wij 4 maal telefonisch contact opnemen. Een overzicht van wat er tijdens elk ziekenhuisbezoek zal gebeuren wordt op de volgende pagina s verder uitgelegd. Tevens kunt u een overzicht vinden in bijlage 1 (stroomschema). 2
Screening (bezoek duurt 1,5 uur) Dit eerste bezoek vindt plaats tussen de 0 en 4 weken voor de daadwerkelijke start van de studie. Tijdens dit bezoek zal u gevraagd worden het toestemmingsformulier te tekenen, nadat alle vragen die u heeft over de studie beantwoord zijn. De arts zal vervolgens nagaan hoe uw gezondheidstoestand is op dat moment en of u voldoet aan alle criteria om mee te doen aan de studie. De volgende procedures en testen zijn hier onderdeel van: -algemeen lichamelijk onderzoek en onderzoek van alle gewrichten -bloedafname voor algemeen bloedonderzoek en voor toekomstige studies -electrocardiogram (hartfilmpje) -röntgenfoto s van de handen en voeten (indien nog niet gedaan) Na dit bezoek zal telefonisch contact met u opgenomen worden, wanneer alle uitslagen van de verschillende testen bekend zijn. Dan zal ook verteld worden of u kunt deelnemen aan dit onderzoek en wanneer u kunt starten met de medicatie. Bezoek op maand 0 (bezoek duurt 1 uur) Tijdens dit bezoek zal de studiemedicatie (40 mg atorvastatine of placebo) meegegeven worden. Tevens zal dit bezoek bestaan uit de volgende procedures en testen: -gewrichtsonderzoek van alle gewrichten -het invullen van vragenlijsten -gewrichtsonderzoek van alle gewrichten -echo van de halsslagaders Bezoek op maand 3, 6, 9, 18 en 30 (bezoek duurt 30-45 minuten) Deze bezoeken bestaan uit de volgende procedures en testen: -het invullen van vragenlijsten -gedetailleerd navragen van mogelijke bijwerkingen en van het innemen van de medicatie (graag de atorvastatine/ placebo die u nog thuis heeft meenemen) (op maand 3 zal hiervoor ook bloed worden afgenomen) Bezoek op maand 12 en 24 (bezoek duurt 45-60 minuten) Deze bezoeken bestaan uit de volgende procedures en testen: -gedetailleerd navragen van uw medische geschiedenis en uw medicijngebruik -uitgifte van nieuwe studiemedicatie -gedetailleerd navragen van mogelijke bijwerkingen en het innemen van de medicatie (graag de atorvastatine/ placebo die u nog thuis heeft meenemen) -invullen van vragenlijsten -gewrichtsonderzoek van alle gewrichten -bloedafname voor algemeen bloedonderzoek en voor toekomstige studies Maand 15, 21, 27 en 33 Deze 4 momenten bestaan uit telefonisch contact. Dan zullen wij de mogelijke bijwerkingen bespreken. En indien u vragen heeft kunnen deze beantwoord worden. 3
Maand 36 en 48 (bezoek duurt 45-60 minuten) Na het bezoek op maand 36 wordt de studiemedicatie gestopt. Deze 2 bezoeken bestaan uit de volgende procedures en testen: -gedetailleerd navragen van uw medische geschiedenis en uw medicijngebruik -gedetailleerd navragen van mogelijke bijwerkingen en van het innemen van de medicatie (graag de atorvastatine/ placebo die u nog thuis heeft meenemen) -invullen van vragenlijsten -gewrichtsonderzoek van alle gewrichten -bloedafname voor algemeen bloedonderzoek en voor toekomstige studies -echo van de halsslagaders In totaal zal er op 6 momenten bloed afgenomen worden. De hoeveelheid bloed dat wordt afgenomen varieert per keer, maar over de hele studie genomen zal maximaal 6 maal 51 ml bloed worden afgenomen. Dit is in totaal minder dan tijdens één bloeddonatie wordt afgestaan (dan wordt er ongeveer 500 ml per keer afgenomen). De gegevens die van dit onderzoek over u verzameld worden, zullen vertrouwelijk worden behandeld. Uw gegevens worden op speciale formulieren ingevuld, waarop alleen uw onderzoeksnummer en voor het onderzoek belangrijke gegevens staan vermeld. Uw naam en andere persoonlijke gegevens zullen niet op het formulier vermeld worden. In publicaties zullen uw persoonlijke gegevens niet terug te vinden zijn. Vragenlijsten voor het meten van ziekteactiviteit en dagelijks functioneren Om een idee te krijgen over de algemene ziekteactiviteit, dagelijks functioneren en beperkingen die u ervaart in het dagelijks leven zullen een aantal vragenlijsten worden ingevuld. Het kost ongeveer 20 minuten om deze vragenlijsten in te vullen. Echo van de halsslagaders In de halsslagader kan een vernauwing optreden als gevolg van aderverkalking (ook wel atherosclerose genoemd). Atherosclerose is een verzamelnaam voor allerlei processen in de bloedvaten(arteriewand) waardoor deze eerst stijver worden en uiteindelijk verkalken. Met het echo-onderzoek kan nauwkeurig worden gemeten of en hoeveel aderverkalking in de halsslagader is opgetreden. Het onderzoek duurt 15-30 minuten, hierbij ligt u op een onderzoekstafel. De onderzoeker smeert eerst een gel op uw hals, dit is nodig om zo goed mogelijk contact te krijgen en de eventuele vernauwing in beeld te krijgen. Over het algemeen voelt u niets van een echografie. De zender/ontvanger geeft druk op het deel van uw lichaam dat onderzocht wordt. Het is onschadelijk voor uw lichaam. Electrocardiogram (ECG of hartfilmpje) Om te controleren of het geleidingssysteem van uw hart goed werkt zal een hartfilmpje gemaakt worden. Dit gebeurt met behulp van een aantal plakkers op armen, benen en borst. Dit onderzoek is pijnloos en duurt enkele minuten. 4
Mogelijke voordelen van deelname aan het onderzoek Met dit onderzoek hopen wij te weten te komen of een behandeling met atorvastatine de kans verkleint om RA te krijgen, en zo de ziekte te voorkomen. Voor u persoonlijk zou een behandeling met atorvastatine mogelijk ervoor kunnen zorgen dat u geen RA krijgt en dat u minder kans heeft op hart- en vaatziekten. Risico s en ongemakken Atorvastatine is een cholesterolverlager die ook ontstekingen remt. Zoals bij elk geneesmiddel, kunt u mogelijke bijwerkingen ervaren. Er zijn verschillende bijwerkingen die kunnen optreden. De belangrijkste bijwerkingen staan hieronder weergegeven. Bij 1-10% van de patiënten: hoofdpijn, maagdarmklachten, bovenste luchtwegklachten, spier- en gewrichtsklachten en suikerziekte (hierop heeft u een groter risico als u hoge suiker- en vetwaarden in uw bloed heeft, als u overgewicht heeft en als u een verhoogde bloeddruk heeft.) Er zijn twee soorten statines. De groep waartoe atorvastatine behoort, geeft minder van de bovengenoemde bijwerkingen. Als deze bijwerkingen al optreden, zijn ze meestal van milde aard en zelden reden om de behandeling te staken. Mocht dat toch nodig blijken, dan verdwijnen de bijwerkingen in enkele weken. Indien u last heeft van bijwerkingen wordt u geadviseerd om contact op te nemen met de studieverpleegkundige en/of studiearts. Er zijn op dit moment onvoldoende gegevens bekend over de effecten van atorvastatine op het ongeboren kind. Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, mogen daarom niet meedoen aan deze studie. Als u vermoedt dat u zwanger geworden bent tijdens de studie, of als u zwanger wordt in de periode kort na de studie moet u dit aan de onderzoeksarts melden. Vrijheid van deelname Uw beslissing om aan deze studie deel te nemen is geheel vrijwillig. Als u besluit om niet deel te nemen, zal dit geen nadelige gevolgen hebben voor uw verdere behandeling en geen invloed hebben op de zorg en aandacht waarop u recht heeft. Wanneer u toestemt, behoudt u het recht om op ieder gewenst moment en eventueel zonder opgave van reden uw deelname aan het onderzoek te beëindigen. Ook dit zal geen enkel gevolg hebben voor uw verdere behandeling. Het kan ook zijn dat uw arts op basis van de verzamelde gegevens het onderzoek bij u moet staken. Redenen daarvoor kunnen zijn: -u ervaart bijwerkingen, gerelateerd aan atorvastatine of door andere oorzaken, en het is medisch niet in uw belang de studie voort te zetten -u krijgt een hart- en vaatziekte, waarvoor u behandeld moet worden met een cholesterolverlager 5
Bij deelname dient u in het belang van het onderzoek alle instructies van uw arts nauwkeurig op te volgen. U dient voordat u een wijziging aanbrengt in de tijdens de studie gebruikte geneesmiddelen goedkeuring te vragen van de onderzoeksarts. Vanzelfsprekend dient u zich ook te houden aan het nakomen van de vervolgbezoeken. Compensatie U zult geen vergoeding ontvangen voor uw deelname aan deze studie. Een deel van alle onderzoeken vallen onder uw normale ziektekostenverzekering, aangezien deze deel uitmaken van de standaardbehandeling bij patiënten met gewrichtspijnen. Dat geldt in ieder geval voor het eerste deel van de studie. Alle overige kosten worden gefinancierd door Reade, er worden geen kosten aan u verrekend. Het medicijn atorvastatine wordt u kosteloos ter beschikking gesteld voor de studieperiode van 3 jaar. Indien u een duidelijke achteruitgang van uw gezondheid voelt of ernstige schade lijdt die direct en alleen te wijten is aan het studiemedicijn of het onderzoek, dan zullen de kosten van de directe medische behandeling worden vergoed, in overeenstemming met de nationale wetgeving en de verzekeringsinformatie. Uw deelname kan mogelijk bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe diagnostische testen of andere commerciële producten. U heeft geen recht op enig patent, ontwikkelingen of producten voorkomend uit dit onderzoek en u zult hiervan geen economisch voordeel hebben. Verzekeringsinformatie Voor eventuele schade die het gevolg is van het onderzoek, is in overeenstemming met de wettelijke vereisten een verzekering afgesloten. Het contactadres van de verzekeringsmaatschappij is VVAA, Postbus 8153, 3053 RD Utrecht. Voor verdere informatie over de verzekering kunt u het certificaat van verzekering bij de onderzoeksarts opvragen. Klachten Indien u klachten heeft over het beloop van de studie, kunt u zich wenden tot de onafhankelijke klachtencommissie van Reade, telefoon 020 683 79 97, via email klachten@reade.nl, schriftelijk via Antwoordnummer 45252, 1040 WD Amsterdam. Vertrouwelijkheid en bescherming gegevens Alle onderzoeksgegevens zullen worden opgeslagen in een computer bestand, met beperkte toegang zoals bepaald in de wet. Ter bescherming van uw privacy zullen de onderzoeksgegevens en het opgeslagen lichaamsmateriaal (zoals bloed en urine) onder een code worden geregistreerd. Deze code is uniek en alleen door de onderzoeksarts en verpleegkundige terug te voeren tot uw persoon. De gegevens van de studie zullen gedurende de studie door uw onderzoeksarts of verpleegkundige worden genoteerd op speciale formulieren. Deze persoonlijke gegevens bevatten informatie over uw gezondheid en uw demografische gegevens (bijvoorbeeld geboortedatum en geslacht). 6
Het is mogelijk dat afgevaardigden van overheidsinstanties of de Medisch Ethische Commissie onderzoeksgegevens en de gegevens in uw patiëntenstatus willen inkijken. Uiteraard zullen hierbij uw persoonlijke gegevens vertrouwelijk worden behandeld. Door het tekenen van het bijbehorende toestemmingsformulier geeft u toestemming voor inzage in uw medische gegevens om deze controles mogelijk te maken. Uw huisarts zal op de hoogte gesteld worden van uw deelname aan het onderzoek. Eventueel wordt informatie opgevraagd bij uw huisarts betreffende uw medische voorgeschiedenis. Dit om zeker te weten dat de studie correct uitgevoerd kan worden. De resultaten van de studie zullen gepresenteerd worden op bijeenkomsten of in wetenschappelijke publicaties, maar uw identiteit zal in geen geval openbaar worden gemaakt. De onderzoeksgegevens en het biologisch materiaal (bloed en urine) zullen minimaal 20 jaar worden bewaard voor verder onderzoek (nieuwe onderzoeksvragen, eventueel met technieken die momenteel nog in ontwikkeling zijn). Mocht u spijt krijgen van deze toestemming dan zullen de monsters alsnog vernietigd worden. Hiervoor kunt u zich wenden tot de onderzoeksarts. Nadat u deze informatie hebt gelezen krijgt u de gelegenheid om uw eventuele verdere vragen te stellen aan uw onderzoeksarts (drs. S.A. Turk, tel. 020-5896222) of aan een speciaal voor dit onderzoek aangestelde onafhankelijke arts (niet verbonden aan het onderzoek): dr. A.E. Voskuyl, reumatoloog VU medisch centrum (Tel. 020-4445069). Wanneer u vervolgens voldoende bedenktijd hebt gehad, wordt u gevraagd te beslissen over deelname aan dit onderzoek. Als u inderdaad uw toestemming geeft, dient u dit op de eerste afspraak schriftelijk te bevestigen. Ter inzage is het toestemmingsformulier bijgevoegd op pagina 9. Het toestemmingsformulier wordt door de arts-onderzoeker bewaard. U krijgt daarvan een kopie of een tweede exemplaar. Wij willen u hartelijk danken voor het lezen van deze informatie en het overwegen om aan dit onderzoek mee te doen. Met vriendelijke groet, Drs. S.A. Turk, arts-onderzoeker reumatologie mede namens dr. M.T. Nurmohamed & dr. D. van Schaardenburg, reumatologen 7
8
STAtins to Prevent Rheumatoid Arthritis (STAPRA) 15-12-2015, versie 5 De preventie van reumatoïde artritis door atorvastatine in seropositieve artralgie patiënten: een multicenter, dubbelblinde, gerandomiseerde placebogecontroleerde klinische trial. -Ik bevestig dat ik de patiënteninformatie voor het onderzoek heb gelezen. Ik begrijp de informatie en heb de gelegenheid gehad om aanvullende vragen te stellen. Deze vragen zijn naar tevredenheid beantwoord. Ik heb voldoende tijd gehad om over deelname na te denken. -Ik weet dat mijn deelname geheel vrijwillig is en dat ik mijn toestemming op ieder moment kan intrekken zonder dat ik daarvoor een reden hoef te geven. -Ik geef toestemming dat medewerkers van de Inspectie van de Gezondheidszorg of leden van de medisch-ethische toetsingcommissie direct inzage kunnen krijgen in mijn medische gegevens en onderzoeksgegevens, waarbij mijn persoonlijke gegevens vertrouwelijk worden behandeld. -Ik geef toestemming om de gegevens te verwerken voor de doeleinden zoals beschreven in de informatiebrief. -Ik geef toestemming om de monsters gedurende minimaal 20 jaar te bewaren en te gebruiken zoals omschreven in deze informatiebrief. -Ik geef toestemming voor deelname aan dit onderzoek. Ik ga ermee akkoord dat mijn huisarts wordt geïnformeerd over mijn deelname aan dit onderzoek. -Ik ontvang een kopie van dit informatieformulier voor de patiënt en deze verklaring van mijn toestemming. Naam patiënt: (door patiënt in te vullen) Plaats: (door patiënt in te vullen) Handtekening: Datum: / / (door patiënt in te vullen) (door patiënt in te vullen) -Ik heb patiënt betrouwbare mondelinge en schriftelijke informatie gegeven over dit onderzoek. Ik zal mij aan de gemaakte afspraken houden. Als er iets aan de studie wordt veranderd, zal ik dit eerst met de heer/ mevrouw bespreken en opnieuw toestemming vragen. Mocht de instemming worden ingetrokken, dan zal deze beslissing geen invloed hebben op de arts-patiënt relatie en de zorg en aandacht die de heer/ mevrouw in dit ziekenhuis mag verwachten. Naam onderzoeker: (door onderzoeker in te vullen) Plaats: (door onderzoeker in te vullen) Handtekening: Datum: / / (door onderzoeker in te vullen) (door onderzoeker in te vullen) 9
10
Bijlage 1: Stroomschema Visite Maand 1 screening 2 0 3 3 4 6 5 9 6 12 7* 15 8 18 9* 21 10 24 11* 27 12 30 13* 33 14 36 15 48 Introductie en X toestemmingsverklaring Medische geschiedenis en X X X X X medicatie gebruik Algemeen lichamelijk X X X X X X X X X X X onderzoek en gewrichtsonderzoek Uitgifte studiemedicatie X X X X X X X X Controle bijwerkingen en X X X X X X X X X X X X medicatie inname (medicatie graag meenemen) Röntgenfoto van de handen en X voeten ECG (hartfilmpje) X Echo van de halsslagaderen X X X Bloedafname ** X X X X X X Vragenlijsten X X X X X X X X X X * Telefonisch contact ** Inclusief extra bloedafname dat wordt opgeslagen voor toekomstig onderzoek 11