I dit ummer oder meer: oord-ollds rcief Mode 200 Jr e kledig burgerlijke i rcieve std Tijdelijke Historisce sluitig spore studiezle beoude NHA ieuws ummer 16 december 2011 20
Ioudsopgve pgi Hrlem 766....................................................................................................................... 1 200 Jr burgerlijke std........................................................................................................... 2 s Werelds eerste keizersede.......................................................................................................... 4 Verliefd, verloofd, getrouwd... gesceide.............................................................................................. 8 Ee uwelijk uit 1811: de fmilie Prdekoper......................................................................................... 10 Activiteite i et Noord-Hollds Arcief............................................................................................ 12 De freule v et verdroke kerkof................................................................................................. 14 Historisce spore beoude......................................................................................................... 18 Nieuwe rcieve e collecties........................................................................................................ 23 Colofo NHA ieuws is et kwrtlbld v et Noord-Hollds Arcief. De uteurs v de rtikele i dit ummer zij lle medewerker v et Noord-Hollds Arcief, tezij ders is vermeld. Redctie: Hs v Felius, Abell Meddes - v Borsele e Ed Sewlt Eidredctie: Mrte Brock Vormgevig: Medibureu Hrlem Druk: Drukkerij Dme Grfi Oplge: 750 ISSN: 1871-6326 Prijs losse ummers 1,00 Vriede v et Noord-Hollds Arcief otvge NHA ieuws grtis. Noord-Hollds Arcief Postbus 3006 2001 DA Hrlem www.oord-olldsrcief.l ifo@oord-olldsrcief.l Loctie Jsstrt Loctie Kleie Houtweg Jsstrt 40 Kleie Houtweg 18 2011 RX Hrlem 2012 CH Hrlem T: (023) 517 27 00 T: (023) 517 27 00 F: (023) 517 27 20 F: (023) 517 27 20 Voorzijde omslg: Sttio Bloemedl i bouw, 1900.
Hrlem 766 Op woesdg 23 ovember 2011 ws et exct 766 jr gelede dt Hrlem stdsrecte kreeg. Burgemeester Bert Sceiders otulde drom op deze 'verjrdg' v de std et stdsrect, dt specil voor deze gelegeeid ws tetoogesteld i de Jskerk, et publiekscetrum v et Noord-Hollds Arcief. Oder et toezied oog v veel fotogrfe e ee verslggever v RTV Noord- Holld seed ij drst de verjrdgstrt. Zolg de voorrd strekte ws er voor de bezoekers grtis koffie met gebk (mede dkzij sposorig door Micel Ptisserie Cocolterie). Meer d 250 mese kwme op et stdsrect (e op de trt) f. Foto: Jos Fielmic. 1
door Mrcel Leecburc Auwers 200 Jr burgerlijke std Tweeoderd jr gelede werd de burgerlijke std igevoerd. Voor die tijd werde de gebeurteisse ls geboorte, trouwe e overlijde i summiere vorm llee bij de kerke vstgelegd, i doop-, trouw- e begrfregisters. 2 Met de ilijvig v et koikrijk Holld bij Frkrijk i 1810 werd de Frse wetgevig v krct. De burgerlijke std ls sttsistellig bij wet ws i Frkrijk op 20 september 1792 igevoerd. Bij os ws dt op 1 mrt 1811. De regio Mstrict ws Holld dri voorgeg. Dr werd de burgerlijke std l op 12 juli 1796 igevoerd. Bij de verdrijvig v de Frse i 1813 bleef de burgerlijke std ls istellig best. Registers De burgerlijke std ket vier registers: registers met geboorte, met uwelijke e ectsceidige, met overlijde e ls ltste met uwelijksgifte e -fkodigige. De registers worde door de gemeete bijgeoude. A et eid v et klederjr worde de registers fgeslote. De registrtie v geboorte, uwelijke e ectsceidige e over lijde mkt me i tweevoud. Het tweede exemplr v deze registers wordt de jrlijkse fsluitig overgebrct r de rrodissemetsrectbk, tezme met de registers met uwelijksgifte e toestemmige e de bijlge bij de diverse registers. De gemeetelijke registers v de burgerlijke std worde uiteidelijk over gebrct r et gemeete- of streek rcief. De registers v de rrodissemetsrectbke worde op termij overgedrge de rijksrcieve i de provicies. Het Noord-Hollds Arcief is gemeetercief voor Alsmeer, Beverwijk, Bloemedl, Hrlem, Hr - lemmerliede e Sprwoude, Hrlemmer - meer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Uitoor, Velse e Zdvoort. Teves is et Noord-Hollds Arcief rijksrcief voor de provicie Noord-Holld. Dit oudt i dt de geele Noord-Holldse burgerlijke std uiteidelijk overgedrge wordt et Noord-Hollds Arcief. De kte kue doorzoct worde i de studiezl de Jsstrt 40 te Hrlem, mr ook vi de websites www.gelis.l e www.rlem.digitlestmboom.l. Geelogisc oderzoek I et geboorteregister treffe we iet llee de geboorte, mr ook erkeige e kte v mswijzigig. Het overlijdesregister bevt iet llee overlijdeskte mr ook kte v lijkvidig e de gifte v leveloos gebore kidere. I de kte st verscillede persoe vermeld: de verscijede prtije (ofwel de direct betrokkee), de mbter v de burger - lijke std e getuige. Getuige verklre op zic iets, mr zij wezig bij et flegge v de verklrige door de verscijede prtije e et voorleze v de kte. I de kte st dus veel persoos - me geoemd. Dt verklrt wrom deze kte zo gewild zij bij et doe v gee - logisc oderzoek. Vste geslctsm De ivoerig v de burgerlijke std i 1811 d ls gevolg dt iederee ee vste geslctsm moest ebbe. Nu dde vele l ee dergelijke vste m. Het gebruik v vste me ws i de 17de e de 18de eeuw steeds meer i zwg gekome. Mr og iet iederee d ee vste geslctsm. Vele dde verderlijke bijme, otleed de wooplts, of toeme, fgeleid v beroepe of veldme. Adere dde me die v vders -
me fgeleid wre. Met de wet v 18 ugustus 1811 moest iederee bie ee jr ee vste m ebbe. Dt lukte overiges iet. De termij v ee jr is verscillede mle verlegd tot 1825 toe. De vste geslctsme werde geoteerd i msemigsregisters. Er zij mr weiig v dit soort registers bewrd gebleve. Het is overiges ee fbeltje dt me met de plict tot et voere v vste geslctsme lcwekkede me bedct ls Nktgebore e Poepjes. Deze fmilieme bestode immers l lger. Voor de totstdkomig v dit rtikel eb ik gebruik gemkt v de volgede broe: R.F. Vulsm, Burgerlijke std, bevolkigsregister e geelogie, Nrde: Boeke - cetrum, [1968]. R.F. Vulsm, Geboekt v wieg tot grf. Burgerlijke std, bevolkigsregister e dtb, 's- Grvege: Cetrl bureu voor Geelogie, 1983. De fmilie V Wijck-v de Berg uit Amsterdm, 1891. 3
door Ester v Velde s Werelds eerste keizersede Olgs ws i et Noord-Hollds Arcief de tetoostellig 'V bkerprt tot bbysower. Gebruike rod zwgerscp e geboorte' te bezictige. Eé v de topstukke v deze tetoostellig ws ee 17de-eeuwse istoriepret, die ee wel eel bijzodere bevllig bescrijft. Het is et eid v de zomer v 1647. Boer Jcob Eg is stiereoeder i Zdm, 'tot ut der beeste e voordeel v eijge keuke'. I et weild cter zij uis stt zij rode stier ('die wel scoo, doc wt ors ws') vstgebode ee touw. Twee joges spele i de buurt v et beest met ee ppiere vlieger, totdt et eleml misgt. Het beest scrikt v de vlieger, rukt zic los e ret rictig de koeie. Jcob ziet et gebeure e olt met ee stok i zij d cter et beest. Mr d is et l te lt. De stier drit zic om e ret op zij oeder f. Deze weet et beest te otwijke, pkt ee bootsk e zet zic scrp. De stier eemt opieuw ee loop e stevet op Jcob f. Deze stt klr met zij k, steekt deze i de kop v et dier e slt ermee op zij eus. De stier begit te bloede, ret ogmls op Jcob f e 'stiet de persoo met zij oore ter eder'. De stier blijft met zij oors op Jcob irmme, wrdoor ij iet meer i stt is om op te st. Dt is et momet wrop Trij Js, 'op 't uyterste swger' et weild i komt om r m te elpe. Mr Jcob vrgt r: 'lieve Wijf wt wilje ier doe?' Hij zegt r r uis te g, mr Trij, 'i vuerige liefde tot em otstoke', wil r m oe d ook v de stier bevrijde. De stier dekt dr ecter ders over. Hij eemt ook r op zij oors e werpt r door de luct. 'De M eeft vertelt dt sij Vrouw soo oog ls ee Solder ws op-gelict'. Door de krct wrmee Trij door de luct wordt geworpe, sceurt r buik ope e vlt 'de vruct met l sij toebeoor uyt'er licm'. De vrouw e et kid kome ee uislegte v elkr i et weild terect. I medisce krige wordt dit lter wel 's werelds eerst bekede keizersede geoemd. Historiepret De istoriepret bescrijft et gevoel v de moeder op rijm: Buurie zijt te vreê, verwct gee Kider-ml, Mij Vroed-wijf eeft gee dk e Ik te groote qul, Mij Kid is uytgesceurt; kom elp mij drme gre, Mij buyk is opgeruckt, i form' ls lve m, V d'eee eup tot d êr. Ô God wilt gde sl Mij Kid're opdt 's i geloof e Deugd' bejre! Buurtgeote die et ogevl ebbe zie gebeure, ree op de gewode boer e zij ectgeote f e eme e mee r uis. Heelmeester J Pigge wordt gewrscuwd e ook zij verklrige zij opgeome bij de istoriepret: 'Op de 29. Augusti, 1647, be ick geroepe bij twee ptiete, M, e Wijf, e ik ebbe de M bevode ee gt bove sij licker oog, sij egesict gekeust, e sij eele borst opgeweke, welck eder settede, gevoelde ick dt sij rugge-bee, scouder-blde, e ls, iet llee stukke wre; mr 't geeele boveste lijf geplettert.' 4
Stiers Wreedeid, oiem scilderij, collectie Zs Museum. Verder vod eelmeester Pigge ee dwrs opegesceurd gt bij zij lies e otdekte dt et ele oderlicm v de m gevoelloos ws. Als ij Jcob wil g verbide, wordt ij geroepe door de vrouw 'die seer kermde over de pije ers buyks. Ick seijde dt dit der Vroet Vrouwe werk ws, doc de Vrouwe begeerde 't selver op mij dt ick er besoeke soude, e bevod dt r buyk v de recter tot de liker eup lve-mes wijse ws opgesceurt, e et gedrmte e er zijde op et bedde uyt-gede; de lijfmoeder ws opgesceurt, e et lijf oder gesloote, soo dt ick bevot dt et Kidt iet tuurlijk ws geboore. Ik eb et gedrmte gebet, weder i 't licm geleyt, e de op gesceurde uyt dr overdekt e verbode.' De vrouw leefde og 41 uur et ogevl, vijf uur lger d r m. 5
6 De istoriepret.
Bullekerk Tot ieders grote verbzig blijft et kid i leve. Zij bovelip, d, gemct (?) e voetje zij 'wt geswolle met bluwe plekies'. Zols i die tijd gebruikelijk is, wordt et jogetje de volgede zodg (op 1 september 1647) door de scout te doop geoude i de Nieuwe Kerk i West-Zdm e veroemd r zij vder. I deze kerk, tegewoordig de Westzijderkerk of Bullekerk (r de stier/bul) geoemd, gt og ltijd ee scilderij v et ogevl. Het scilderij is eige tijd met witklk overgescilderd geweest, omdt de kerkdieste door vele toeriste werde verstoord. Niettemi is et scilderij door ekele resturties beoude gebleve. Rects st de igg v de Bullekerk ligt ook de grfzerk v de fmilie Eg. De cotoure v de stier zij og vg op de stee te erkee. Volges de 17de-eeuwse istoriepret luidde et grfscrift ls volgt: Hier rust ee M e Vrouw Mlk'er ter dood getrouw, Deur Stier gebrct om 't leve: 't Heeft domme oor' gelukt, Dt 't Kid, uyt lijf gerukt, Noc is gesot gebleve. De stier wordt op 2 september, ee dg de doop, op lst v de mgistrte omgebrct. Ook de kleie Jcob is gee lg leve bescore. Hij overlijdt ege mde lter. Het Noord-Hollds Arcief eeft ee grote collectie istorieprete v de Provicile Atls Noord-Holld i beeer. Deze collectie omvt ee breed scl fbeeldige, v gedrukte grvures over opziebrede gebeurteisse, vk voorzie v morlistisce wrscuwige e verze, tot fbeeldige v zede e gewoote of klederdrcte. De collectie istorieprete is gedigitliseerd e op www.beeldbk.oord-olldsrcief.l te bekijke. Hoe word ik doteur v de Stictig Vriede v et Noord-Hollds Arcief? Op mdg 12 december orgiseerde de Stictig Vriede v et Noord-Hollds Arcief sme met et Noord-Hollds Arcief ee symposium i de Jskerk oder de titel 'Arciefbeelde/Bildrcive i Hrlem & Osbrück'. Ee v de sprekers ws Wim Cerutti, die igig op de gesciedeis e otwikkelig v ekele bijzodere beeldrcieve. Foto: Jos Fielmic. U kut doteur v de Stictig Vriede v et Noord- Hollds Arcief worde door ee bedrg v (miiml) 15,00 euro over te mke op Postbkrekeig 4549239 te me v de. Stictig Vriede v et Noord-Hollds Arcief e oder vermeldig v ieuwe doteur e uw dresgegeves. Vriede krijge grtis NHA ieuws toegestuurd, otvge kortig op diverse publicties e op de cursusse die et Noord- Hollds Arcief orgiseert e worde uitgeodigd voor bijzodere doteursbijeekomste. 7
door Abell Meddes-v Borsele Verliefd, verloofd, getrouwd... gesceide De oudste Hrlemse ectsceidig dteert v 1813. De Hrlemse A Spoelstr ws de eerste die de ivoerig v de burgerlijke std i Hrlem r de rectbk v eerste leg stpte om ee ectsceidig te vrge. 8 Wre drvoor d ooit eerder ectgeote uit elkr geg? J, tuurlijk wel. Er kwme l lg voor 1813 sceidige v tfel e bed voor, mr drbij bleef et uwelijk officieel i std. Ook kwm et regelmtig voor dt ee v de ecteliede zij of r gezi i de steek liet, om ooit meer terug te kere. A Spoelstr ws ecter de eerste i Hrlem die begi 1813 officieel ee eide wilde mke r uwelijk met Arie v Eede. Hoe ko je ee uwelijk lte otbide? Om ee officieel eide te mke ee uwelijk gig ee v de prters r de rectbk toe om ectsceidig te vrge. N de uitsprk v et vois wrbij et uwelijk otbode werd verklrd moest me bie zes mde r de mbter v de burgerlijke std om dr et vois i te lte scrijve. Ps deze iscrijvig werd (e wordt) de ectsceidig ee feit. Ectsceidigsgrode Tijdes de Frse bezettig (1810-1813) werd st de registers v de burgerlijke std oder dere de Code Npoleo, de Frse civiele wetgevig, igevoerd. Ectpre kode sceide met wederzijdse istemmig v de prters e bij overeigbreid v krkter. Het Frse wetboek bleef i Nederld tot 1838 v krct. Toe werd ee Nederlds Burgerlijk Wetboek igevoerd, wrbij et iet meer mogelijk ws om met wederzijdse istemmig uit elkr te g. Er kwme vijf ectsceidigsgrode. Me ko tot sceidig overg kwdwillige verltig, dt wil zegge dt ee v beide prters de der i de steek liet, e bij toobr overspel. Drst ko ee uwelijk otbode worde op grod v zwre misdelig of lgdurige gevgescp (ee veroordelig tot vier jr of meer celstrf) v ee v de prters. Ook ls ee ectpr vijf jre v tfel e bed gesceide leefde, ko ee ectsceidig uitgesproke worde. A Spoelstr werd i Amsterdm gebore op 16 ovember 1776. Hr vder Corelis Spoelstr e moeder Mri Cocrd wre doopsgezid. Arie v Eede ws op 5 mei De sceidigskte v A Spoelstr e Arie v Eede uit 1813.
levig met zij ectgeote omogelijk ws geworde e ectsceidig overmijdelijk ws. Hij beloofde u uis de Koudeor te verlte. De rectbk beplde dt de opvoedig v de zeve kidere de vrouw werd opgedrge. Bovedie moct zij lle meubilire goedere beoude om i et oderoud v de kidere te kue voorzie e moct zij blijve woe i et uis de Koudeor. Gezict op Hrlem, tekeig door Wybrd Hedriks, 1778. 1771 te Hrlem gebore. Zij ouders Pieter v Eede e Geertruij v Alst wre Nederlds gereformeerd. Het stel trouwde te Hrlem voor scout e scepee op 3 december 1797 e gig i Hrlem woe. A ws 21 jr e Arij ws 26 jr oud toe zij trouwde. Het ectpr kreeg zeve kidere, die lle gedoopt werde i de Nederlds gereformeerde gemeete: Pieter (september 1798), Coreli Mri (juri 1800), Alid Mri (juli 1801), Corelis Hedrik (oktober 1803), Arie (ovember 1805), Geertrui (ovember 1807) e de jogste Heriett (pril 1811). Gedrg Uit et vois v de rectbk v 19 juri 1813 blijkt wrom A vijftie jr ee eide wilde mke r uwelijk, terwijl zij zeve miderjrige kidere d. A d geoeg v et gedrg v r m Arie. Hij gig zic vk te buite sterke drk e verkwistte veel geld wrdoor et gezi i rmoede werd gedompeld. Ook bezoct ij 'verdcte uize'. Bovedie verweet ij zij vrouw otuctig gedrg wrmee ij r eer tste. Zelf verklrde Arie dt de sme- Vermoedelijk zij Arie e A llebei iet i Hrlem blijve woe. Wr zij de sceidig r toe zij geg, is og oduidelijk. Tot u toe eb ik llee v de twee oudste kidere iets terug gevode i de rcieve. Docter Coreli Mri overleed te Ameroge i 1869, ls ectgeote v Ae Diederik v Bure Scele. Zoo Pieter v Eede overleed i 1873 i et Brbtse Smbeek. Uit de geboortepltse v zij kidere bleek dt ij eige tijd i Brits Guy d gewood. Wr A Spoelstr e Arie v Eede e de dere kidere zij overlede is (og) iet beked. Moct iemd iets over e vide, d otvg ik grg berict: bell.meddes@oord-olldsrcief.l. 9
door Abell Meddes-v Borsele Ee uwelijk uit 1811: de fmilie Prdekoper Op de temdg 'Verliefd, verloofd, getrouwd... uwelijke i Noord-Holld 1811-2011' v zodg 16 oktober 2011 werd i et Noord-Hollds Arcief ee uwelijk gespeeld dt precies tweeoderd jr eerder te Hrlem werd geslote. Het ws et uwelijk tusse Petrus (Pieter) Prdekoper e Isbell Teresi v Hees. Met beulp v et uwelijksregister v Hrlem uit 1811 e de website Digitle Stmboom Keemerld is et mogelijk om gegeves v et bruidspr te cterle. De cterm v de bruidegom e zij zte werd zowel met éé o - Prdekoper - ls met twee o's - Prdekooper - gescreve. Pieter Prdekoper ws 26 jr toe ij op 16 oktober 1811 trouwde met zij twee jr jogere buurmeisje Isbell v Hees. Zij woode beide de Zomervrt te Hrlem. Pieter ws de zoo v Jeroe Prdekoper (1751-1831) e wijle Jsje v Tol. Isbell ws de docter v Joes v Hees e wijle Mri v der Pls. De vders v bruid e bruidegom wre llebei uism (ldbouwer). Uit de uwelijkskte blijkt dt de bruidegom e de beide vders iet kode scrijve e de uwelijkskte d ook iet kode odertekee. Nege kidere Het joge bruidspr gig eerst te Sprwoude woe, wr u eerste kid gebore werd. Hu zootje veroemde zij r zij grootvder v vderskt: Jeroe. N vijf weke overleed de bby. I 1813 werd u tweede zootje gebore, dt zij ook Jeroe oemde. Deze zoo zou iet ouder worde d 4½ jr. Hij overleed te Hrlem i 1818. Uiteidelijk kreeg et ectpr ege kidere: Jeroe (1812-1812), Jeroe (1813-1818), J (1816-1818), Willem (1817-1830), Jeroe (1820-1851), J (1821-1826), Mri (ook wel A geoemd, 1823-1833), Petroell (1825-1826), Joes Atois (1828-1828). V deze kidere werd er slects éé volwsse. I 1817 veruisde et pr r Hrlem wr et de Lge Heerevest (stdsvest) ee uis met tui e koestl koct e wr Pieter ee boerebedrijf uitoefede. Dr overleed Isbell, slects 42 jr oud, i oktober 1829. Pieter Prdekoper overleed og gee lf jr lter i mrt 1830. Hij ws toe 45 jr oud. Bij zij overlijde wre og twee miderjrige kidere i leve. Sids 1811 moest de voogdij voor weeskidere r Frs voorbeeld geregeld worde voor de vrederecter. De 78-jrige grootvder Jeroe Prdekoper m dit op zic e gig r de vrederecter v Hrlem. I de kte voor de vrederecter stt et doctertje overiges vermeld met de m A i plts v Mri. Zelf werd grootvder Prdekoper voogd over de kidere. I pril 1830 kreeg ij op zij verzoek toestemmig v de fmilierd, bijeegeroepe door de vrederecter om et oroered goed v zij zoo te verkope. Ee fmilierd bestt uit zes fmilielede, drie v moederskt e drie v vderskt. Lg eeft ij de voogdij over zij kleikidere iet kue uitoefee. Hij overleed ee jr lter te Hrlem. Meerderjrig Het eige kid uit et uwelijk tusse Pieter e Isbell dt meerderjrig werd ws u zoo Jeroe (1820-1851). Hij trouwde op 27-10
De Zomervrt, tekeig door Wybrd Hedriks, circ 1800. jrige leeftijd te Velse op 5 mei 1847 met A Immers. Zij krege voor zover beked twee kidere: Teresi Isbell Prdekooper (1847-1912) e Petrus Joes Prdekooper (1848-1896). Deze ltste telg trouwde te Velse met Atoet Hoevers e kreeg ct kidere, wrv er drie volwsse werde e te Velse trouwde. Uit et oderzoek r de fmilie Prdekoper blijkt og ees dt er i de 19de eeuw veel kidere op joge leeftijd overlede. Ook et bruidspr uit 1811 werd iet oud. Toc woe er i Hrlem e Velse wrscijlijk 200 jr lter og eige zte v dit ectpr. Broe: Noord-Hollds Arcief Hrlem: registers v de burgerlijke std v Hrlem e Velse; et rcief v et vredegerect Hrlem v et jr 1830 (iv.r. 106 kte 15 e 18); bevolkigsregister v Hrlem e Velse. 11
Activiteite i et Noord-Hollds Arcief Iformtie duurzm digitl toegkelijk Op mdg 10 oktober werd i et Noord-Hollds Arcief ee bijeekomst geoude oder de titel 'Iformtie duurzm digitl toegkelijk'. Deze bijeekomst ws bestemd voor degee die vertwoordelijk zij voor de iformtievoorzieig v de bij et Noord-Hollds Arcief geslote gemeete e orgisties. Mrti Beredse, lgemee rijksrcivris e directeur v et Ntiol Arcief (zie de foto), gf ee presettie over et belg v et e-depot v et Ntiol Arcief. Boudie Glsouwer, oofd Ficieel-Ecoomisce Zke & Belstige bij et Hoogeemrdscp Hollds Noorderkwrtier, gig i op et beeer, de bewrig e de beveiligig v digitle procesgebode iformtie bij rciefvormede orgisties. Ee uitgebreid verslg v deze bijeekomst is te vide op www.oord-olldsrcief.l. Historisc Cfé Moord e doodslg I smewerkig met de Historisce Vereigig Herlem, de Stictig Historisc Scote, et Historisc Museum Hrlem e de Stictig Vriede v et Noord-Hollds Arcief orgiseert et Noord-Hollds Arcief om de twee mde ee Historisc Cfé: ee vod rod ee wisseled tem bestemd voor iederee met belgstellig voor de gesciedeis v Hrlem. Op 24 oktober ws et oderwerp 'Moord e doodslg'. Ruim 120 belgstellede oorde Hrlems Dgbld-jourlist Cees v Hoore vertelle over ee tl oude moorde, wr psycoloog Bert Bltus tijdes zij lezig igig op 'de psycologie v de moord'. Vst oderdeel v et Historisc Cfé is ee optrede v et muzikle trio Lolit Hooglugt, Micël Bijlsm e Teke Bijlsm (zie de foto). Op 24 oktober brcte zij ee tl bekede e mider bekede 'moordblldes' te geore, wroder 'De dubbele moord te Hrlem' uit 1892. Foto: Pul Messe. Foto: Ester v Velde. 12
Abiedig rciefivetris gemeete Heemskerk Op woesdg 14 september ws ee delegtie v de gemeete Heemskerk op bezoek bij et Noord-Hollds Arcief i Hrlem om ee deel v et gemeetelijk rcief over te brege. Met de odertekeig v et proces-verbl door wetouder Odd Wger (rects op de foto) e directeur v et Noord-Hollds Arcief Lieuwe Zoodsm werd de 88,5 meter rcief over de periode 1929 tot e met 1985 officieel overgebrct. Uit de v rciefmedewerkster Tj Holt v de gemeete Heemskerk otvige beide ere ee exemplr v de ivetris. I et rcief is oder meer de weerslg te vide v de Tweede Wereldoorlog e de Duitse bezettig. Zo is er ee dossier uit 1943 met ls omscrijvig 'Lijst v verklrige v overlijde oder buitegewoe omstdigede v iwoers e i cocetrtiekmpe'. Tusse 1945 e eid jre zevetig groeide et iwoertl v Heemskerk v ruim 5.000 r bij 32.000. Deze groei is oder meer terug te vide i et dossier over bsisscool de Zilvermeeuw, die vlk de bouw i 1954 l te klei bleek. Ee ctueel oderwerp bleek l i 1940 te spele: de smevoegig v de gemeete Velse, Beverwijk e Heemskerk. De ivetris is te vide i et rcieveoverzict op www.oord-olldsrcief.l. Kustlijweeked i de Jskerk Kustliefebbers kode i et weeked v 5 e 6 ovember u rt ople i Hrlem. I et kder v de Kustlij dde veel kusters u telier opegesteld e wre er overl i de std exposities. Zo ook i de Jskerk, et publiekscetrum v et Noord-Hollds Arcief. Oder de titel 'De ieuwe fot0grfisce werkelijkeid' wre ier werke te zie v Rob v Brugge, Kyug Dropsie, Mrj Jspers, KEEES, Cor v Wees e Stef Witte. De expositie trok 871 bezoekers. Voor et Noord-Hollds Arcief ws deze editie v de Kustlij bijzoder omdt kuster Cor v Wees voor zij project 'Obeplde tijd' foto's mipuleerde uit de collectie v et Noord-Hollds Arcief. Foto: Jos Fielmic. Foto: Cor v Wees. 13
door Robert v Vuure De freule v et verdroke kerkof HET ws op ee vod i 1884. De trei uit Amsterdm kwm krsed e pieped tot stilstd op et sttioetje. Ee joge vrouw wierp gest de deur v ee der wgos ope e stpte op et lge perro toe zij de coducteur oorde roepe "Hllef-weg, Hllef-weg!" Eige miute lter d de locomotief sissed e blzed de wges weer verder gesleept e rommeled verdwee de trei over de glimmede rils r Hrlem. Er wre mr ekele pssgiers. De joge vrouw, meisje og bij, d r krtje fgegeve e liep rzeled i de rictig v et dorp. Bij de overweg d de vrouw die de spoorbome bediede juist r oge oed e r scoudermtel weer opgege e wilde begie met et klrmke v et vodete toe er op de deur werd geklopt. Het ws de joge vrouw. Ze zg er slect uit. Hr bluwe oge wre doker omrd, r gezict ws bleek, erveus. Kom ik zo, over de spoorlij, bij de Zwetbrug? Nee, mevrouw, d gt u verkeerd. U moet ier terug e d rects f, i de rictig Hrlem. Het is iet zo ver r de brug. U vidt et vzelf. Zoder verder ee woord te spreke dride de bezoekster zic om e verdwee i de scemerig. De overwegwctster keek r og eve oofdscudded e sloot de deur v r uisje. Zij vroeg zic ee ogeblik f wt zo' joge vrouw, zo etjes gekleed, zo bescfd, op dit uur moest zoeke bij de eezme Zwetbrug wr et wter v de Rigvrt v de Hrlemmermeerpolder i verbidig stt met de Amsterdmse Vrt. Zij d iet veel tijd om er over te deke, dride de petroleumlmp oger, lde et brood uit de kst e bego botermme te sijde voor r m die strks ogerig tuis zou kome. Aderlf uur lter zg ee voerm bij de Zwetbrug ee zwrte vlek i et wter. Er dreef iets. Hij mede zij prd e wge stpvoets lgs de kt e sprog v de bok. Bij et scijsel v zij ltr zg ij et u duidelijker. Het ws ee meselicm. Met ee lge stok wist ij et r de oever te trekke e keek i de leveloze oge v de joge vrouw. Zij ws door verdrikig om et leve gekome. De dokter ko iets meer doe, stelde llee vst dt et meisje i verwctig ws geweest. Drie dge die vervoerde ee obbelede gemeetewge, getrokke door ee sjokked prd, de kist over de Amsterdmse Vrt r et Liewegje. Dit komt uit op de dijk lgs de Rigvrt. Hier, de "Hrlemse kt" v et wter vod zij ee ltste rustplts. Met r ogebore kid tusse moorders, drekelige, colerlijders... 14 Zo begit Hubert v Hue i mrt 1962 ee rtikel i Spreekuur tuis, wri ij op zoek gt r wt er toe og te vide ws v de lgemee begrfplts et Liewegje i de gemeete Hrlemmerliede e Sprwoude. I Hlfweg oemde me et et 'Drekeligekerkof'; de volksmod v Hrlem sprk v 'verdroke kerkof'. Het werd zo geoemd omdt er i de 72 jr dt et i gebruik geweest is met me mese begrve werde die ee otuurlijke dood wre gestorve, voorl drekelige.
Scde De joge dme die i 1884 oodlottig r eide kwm, ws Elisbet Nudi te Cte. Zij werd gebore op 18 februri 1854 i Amsterdm ls docter v Albert Willem te Cte (vf 1870 moct ij zic Nudi te Cte g oeme) e Elisbet Klei. Hr broer Willem zou lter og kort miister v mrie zij i et eerste kbiet-ruijs de Beerebrouck (1918). Op 19 februri 1884, dus ee dg r dertigste verjrdg, vod zij ee trgisc eide i Hrlemmerliede. Ze werd op 21 februri 1884 begrve op de lgemee begrfplts et Liewegje. Bepld gee begrfplts voor mese v r std. Misscie ws de scde v et ogeuwd zwger zij toc te groot voor de fmilie? Oud gemeete-opzicter H. de Grf eriert zic i et rtikel v V Hue: 'Dt v die freule ws wel et meest opziebrede gevl. Ze kwm te slotte uit ee der beste fmilies v et ld. Ze zegge dt r ouders lter wel erg spijt erv ged ebbe mr j, ze moest bevlle e ze ws iet getrouwd e tjoge, dt ws me wt i die tijd. Nou zoude ze er iet meer zo' drukte v mke, dek ik'. Algemee begrfplts De lgemee begrfplts et Liewegje werd op 1 juri 1875 i gebruik geome. Op 24 oktober 1872 besloot de gemeeterd v Hrlemmerliede e Sprwoude ee stuk grod te kope i de Zuiderpolder, om Plttegrod v de Algemee Begrfplts et Liewegje, gemkt rod 1875 e bijgeoude tot ogeveer 1904. I de vkke die de grve voorstelle st de ummers vermeld v de overledee i et begrfregister (Arcief gemeetebestuur Hrlemmerliede e Sprwoude 1857-1933, iv.r. 216). 15
werd de opeig uitgesteld tot 1 juri 1875. Op 2 juri 1875 werd de eerste dode begrve: Joes v Wettere, overlede op 28 december 1874, 16 jr oud. Boer Gerrit Rutte bij de plek wr de begrfplts eeft gelege, te tijde v de opme i gebruik ls grsld (foto uit 'Spreekuur tuis', mrt 1962). drop ee lgemee begrfplts te sticte. Elke gemeete diede zo' begrfplts te ebbe. I de gemeete Hrlemmerliede e Sprwoude werde de dode voormelijk begrve op de begrfpltse bij de kerke; ee gedeelte v de begrfplts bij de ervormde kerk i Sprdm ws i gebruik ls lgemee begrfplts. De gemeete uurde dit voor 50 gulde per jr. Dit vod me ecter ee ogeweste situtie, gezie de gemeete slects uurder ws e gee zeggescp d over de begrfplts. Zij stelde drom de ervormde gemeete voor ee stukje kerkof te kope, mr de ervormde gemeete stuurde (ook erld drige) drop gee ekele rectie. Er werd toe beslote ee stukje grod i de Zuiderpolder te kope e dit i te ricte ls begrfplts. I 1873 werd ee oute lijkeuisje gebouwd, wr og ee extr stukje grod gekoct moest worde omdt er ders te weiig ruimte ws om et kerkof i klsses te verdele. Omdt et uurcotrct met de ervormde gemeete tot 31 december 1874 liep, I de jre dr werd et kerkof iet veel gebruikt: er werde slects ekele dode per jr begrve, e sommige jre werd er eleml iet begrve. Het werd ee kerkof wr llee de mese die iet i gewijde grod begrve mocte worde terect kwme, zols zelfmoorders, of mese die 'vwege de gemeete' begrve werde, bijvoorbeeld omdt er gee geld ws voor ee begrfeis. I et grfregister oteerde me derd vk de doodsoorzk: veel gevlle v verdrikig, opgig, i 1894 ekele coler-lijders. Het ws ee geeimziig stukje ld, wr ook spookverle de rode over dede. Ee oude boer vertelde V Hue dt zij vder toe ij ees op de lte vod met zij kr over de Vijfuizerdijk reed de overkt v et wter geroep oorde 'lsof iemd i ood verkeerde'. Het kwm uit de rictig v et drekeligekerkof. Met ee bootje v ee v de bewoers v de dijk wre zij r de overkt geroeid e dde met u flkkerede krsltrs lles grodig fgezoct. Er ws iets e iemd. Het kerkof e de omgevig wre stil e verlte. I de loop der jre werd et kerkof steeds mider oderoude. Het grf v 16
Elisbet Nudi te Cte, ee v de weiige eige grve op et kerkof, werd ecter wel oderoude. I 1900 e 1925 stelde de broers v Elisbet de gemeete scriftelijk op de oogte prijs te stelle op beoud v et grf. Boer Gerrit Rutte: 'Allee et grf v de freule, dt werd vroeger wel goed verzorgd. Er ws ee met gls fgedekte oute rd omee. Ee keer per jr werd lles etjes opgekpt wt d kwm de fmilie v de freule uit Duitsld of uit de Acteroek. Veldwcter Kroo ws er ltijd bij. Ze stode ier e zeide iets. E d gige ze weer weg. Met de veldwcter. Ik weet et iet lleml precies wt ik ws toe ook og mr erg jog moet je deke. Mr lter kwm er ook iemd meer voor de freule. Nst r lge ee pr zwervers e dr, kijk, scui cter de plek wr et uisje gest eeft, dt moet ee moorder geweest zij.' De plts wr de begrfplts eeft gelege o 2011. I et ldscp is iks meer terug te vide v de begrfplts, die lg wr u de wterprtij is. Foto: Robert v Vuure. De ltste begrfeis De ltste begrfeis op et verdroke kerkof vod plts op 6 mei 1938, toe Cristi Mrius v Dure e Teodorus Frciscus Blok (beide overrede door ee trm, volges et grfregister) werde begrve. Tijdes de Tweede Wereldoorlog werd l et outgews v de begrfplts geroofd e stod er ee vrctuto i et lijkeuisje verstopt. N de oorlog kwme burgemeester e wetouders tot de coclusie dt erstel te veel zou g koste. Zij dede ee verzoek de begrfplts geslote te verklre, etgee bij Koiklijk Besluit v 3 mrt 1947 toegest werd. De begrfplts i Zweburg zou ls lgemee begrfplts voor Hrlemmerliede e Spr - woude g diee. Het kerkof werd mild voor boer Gerrit Rutte. Volges de wet moct er temiste dertig jr sluitig gee dere bestemmig worde gegeve et kerkof. Tegewoordig is er iks meer terug te vide v et verdroke kerkof. Op de plts wr et kerkof gelege eeft, is u ee wterprtij de rd v de ieuwbouwwijk Zuider polder. Ee roemloos, mr gezie de m misscie wel pssed eide voor et verdroke kerkof. Ee volledige lijst v begrvee op et verdroke kerkof et Liewegje is te vide op de website v et Noord- Hollds Arcief (>extr's >bijzodere stukke). 17
door J v der Mle Historisce spore beoude Het beoud v idustrieel erfgoed is ee ctueel tem. Wt moet worde beoude e wt iet? E belgrijker og, oe kue we deze objecte beoude? 18 Gelukkig kue we os vk og wel ee beeld vorme v de ctiviteite die rodom idustrieel erfgoed pltsvode. Drvoor kue we gebruik mke v bewrd gebleve rciefmteril e documettie. Ee belgrijk oderdeel v erfgoed is de spoorweg e lles wt drmee te mke eeft. I oze omgevig zie we dgelijks restte v et rijke idustriële verlede v Nederld. Ee overwoekerde spoorlij, ee verlte fbriekspd, de fuderig v ee oude brug of ee verwrloosde wtertore. Vroeger ws et ier vk ee druk bedrijf, tegewoordig iet meer De spoorwege ebbe zowel i Egeld - de bkermt v de idustriële revolutie - ls i Nederld ee belgrijke rol gespeeld i de otwikkelig v de idustrilistie. Het zuide v de regio Keemerld eeft dri ee specile plts: ier werd i 1839 de eerste spoorlij gelegd. Drst zij i dit gebied mr liefst vijf spoorlije v sterk uiteelopede rd geweest, werd i 1927 op koste v de overeid de eerste spoorlij v Nederld geëlektrificeerd e werd i 1957 de eerste spoortuel v Nederld (bij Velse) geoped. Kortom, redee te over voor et Noord-Hollds Arcief om rcief- e documettiemteril over dit spoorwegerfgoed te beoude e bescikbr te stelle voor oderzoek. Aleg v de spoorlij Amsterdm-Hrlem Ndt ee eide ws gekome et Frse bewid e i 1815 et Koikrijk der Nederlde ee feit werd, probeerde koig Willem I de Nederldse ecoomie ee ieuwe impuls te geve. Het duurde ecter tot et midde v de 19de eeuw voor de idustriële revolutie i Nederld ect i gg werd gezet. I volgig v buurlde ls Egeld, België e Duitsld, werde ook i Nederld ple geopperd om spoorlije te legge. Vwege de gerige ellige i et Nederldse ldscp zou os ld bij uitstek gescikt zij voor de leg v ee spoorlij. Kpitei-igeieur W.C. Brde mkte zic sterk voor de leg v ee spoorverbidig tusse Amsterdm, Hrlem, Leide, De Hg, Delft e Rotterdm, oofdzkelijk bedoeld voor reizigersvervoer. Op 1 december 1835 diede Brde ee verzoek i bij Koig Willem I voor ee proefspoorlij tusse Amsterdm e Hrlem. Bij Koiklijk Besluit v 1 jui 1836 o. 76 werd deze cocessie verleed e bij Sttsbld d.d. 4 september 1837 werd de oprictig v de Holldsce IJzere Spoorweg Mtscppij (HIJSM, ook wel HSM geoemd) goedgekeurd. Het eerste sttio v Hrlem lg buite de stdsmure de oostkt v de Oostersigelgrct, ogeveer op de plts wr u de toeggpoort tot de spoorwerkplts v Nedtri zic bevidt. Op 20 september 1839 werd de spoorlij tusse Amsterdm e Hrlem feestelijk geoped. Uitbreidig v de et spoorweget Het bleef iet bij de lij Amsterdm- Hrlem. Op 22 jui 1840 kreeg de HSM toestemmig de lij te verlege tot Leide e i 1847 werd Rotterdm bereikt. De spoorlij, die tegewoordig de bijm 'De Oude Lij' drgt, ws voltooid. I Zuid- Keemerld verreze gelijktijdig of i
Het sttiosplei te Hrlem met liks et voormlige sttiosgebouw e uiterst rects de fbriek v Beijes, 1903. lter jre sttios e ltes te Heemstede e tusse Vogelezg e Beebroek. I Hrlem werd i 1842 ee ieuw sttio bie de bolwerke i gebruik geome. Ter verduidelijkig: et verscil tusse ee lte e ee sttio bestt dri dt bij eerstgeoemde gee wissels i de spoorlij wezig zij. I 1867 werd de Noord-Holldse Lij geoped, wrdoor ee verbidig werd gereliseerd tusse sttio Hrlem e Uitgeest. Drvd ko me per trei verder rictig De Helder. Voor overbruggig v et Noordzeekl, dt i 1876 ws geoped, werd tusse Velse e IJmuide ee spoorbrug over et kl gelegd. Tusse sttio Velse e de Velserspoorbrug werd i 1883 ee ekelsporige ftkkig v de spoorlij Hrlem-Uitgeest rictig IJmuide geoped. De lij liep oorsprokelijk tot de sluize i et Noordzeekl, wr sluitig zou kue worde gegeve op de pssgiersbote v e r Egeld. Mr omdt deze vrijwel lleml doorvoere r Amsterdm, werd et spoor i 1899 verlegd r de vissersve, wr toe et eidsttio werd gebouwd. Ee volgede spoorlij werd gelegd vuit Hrlem r Zdvoort, dt deze kustplts i trek rkte bij bdliefebbers. 19
De trei Hrlem-Zdvoort psseert de brug over de Zderijvrt te Overvee op 5 mei 2010. Foto: J v der Mle. 20 Het spoor door et duigebied werd - gelegd ls loklspoorlij, geëxploiteerd door de Hrlem-Zdvoort-Spoorweg- Mt scppij (HZSM) e geoped i 1881. I 1898 werd tusse Overvee e Zdvoort ee zijspoor gelegd r et Wter - leidigbedrijf Hrlem. Ee dergelijk zijspoor r ee idustrieterrei wordt ook wel ee 'rccordemet' geoemd. I 1902 ws de loklspoorlij door de HSM omgebouwd tot oofdlij, i eerste isttie ekelsporig. I 1925 werd de Hrlem-Zdvoort- Spoorweg-Mtscppij opgeeve e werd de HSM officieel eiger v de spoorlij. A et eide v de 19de eeuw werde diverse ltes e sttios gebouwd, zols de Zdvoortscel i Heemstede, de Mpdsl i Heemstede e de Zijlweg e Leidsestrt i Hrlem. I Beebroek verrees ee ieuw sttio, otworpe door Dirk Mrgdt, die ook oder meer et sttio v Bloemedl eeft otworpe. Mrgdt ws ls rcitect i diest v de HSM. Hij otwierp rod 1904 ee ieuw sttio voor Hrlem, wrbij de geele spoorb op ee veroogd trcé door de std werd gelegd. A de zuidwestzijde v de std verrees ee groot goedereemplcemet. I 1906 werd et ieuwe sttio v Hrlem i gebruik geome. Ook i et zuidoostelijk deel v Zuid- Keemerld werd ee spoorlij gelegd, zodr et Hrlemermeer dt ier lg, ws drooggemle. Het betrof ee loklspoorlij v Hrlem r Hoofddorp, deel uitmked v diverse loklspoorwege door de Hrlemmermeer, zols rictig Uitoor, Amsterdm e Leide. Eid 19de
eeuw werd de Holldsce Elektrisce Spoorweg Mtscppij (HESM) opgerict om de Hrlemmermeerlije te relisere, mr omdt de HSM et belg v deze spoorlije izg, wist zij voor ee gerig bedrg de HESM-dele i 1901 over te eme. I 1906 werd gestrt met de leg v de Hrlemmermeerspoorlije e i 1912 werde de trjecte Hrlem- Hoofddorp-Alsmeer e Hoofddorp-Leide i gebruik geome. I tegestellig tot de eerdere ple, werd de lij volledig met stoomtreie gerede. Al i et jr v igebruikme werd de exploittie overgeome door de HSM, oewel de HESM formeel wel eiger bleef. De elf kilometer lge Hrlemmermeerlij eeft ooit wist opgeleverd, mede door cocurretie v bus e vrctwge. Tijdes de crisisjre werd d ook i 1936 et persoevervoer op de lij Hrlem-Hoofddorp stopgezet. Verderig i de 20ste eeuw Het opeffe v de Hrlemmermeerlij luidde et begi i v et ikrimpe v et spoorwegvervoer i Zuid-Keemerld. Wt ook l werd i 1957 ls eerste spoortuel i Nederld de Velsertuel i gebruik geome e verreze ieuwe sttios te Stpoort-Noord e Drieuis, toc moest eid jre tctig v de vorige eeuw et persoevervoer op de IJmodlij worde stopgezet. Het ws iet lger redbel om reizigerstreie v e r IJmuide te lte rijde. Ee deel v de spoorlij werd opgebroke e et resterede deel werd uitsluited voor visvervoer gebruikt. I 1994 werd l et vervoer stopgezet. Ee oplevig v et reizigersvervoer vf 1996 ws v korte duur: i 1999 werd de lij defiitief buite gebruik gesteld. Het sluitwissel op de Noord-Holldse Lij bij Stpoort- Noord werd opgebroke e odks diverse studies r mogelijke exploittie werd i de zomer v 2010 beked dt de spoorlij werd verkoct de gemeete Velse. Die zou de lij opbreke e over ee deel v et trcé ee ieuwe vrije busb lte legge. De ltste decei werde veel sttios i Zuid-Keemerld geslote voor et goedere- e reizigersverkeer, zols Vogele - zg-beebroek, Stpoort-Zuid, St - poort-noord, Drieuis-Westerveld e de sttios e ltes i Velse e IJmuide. Ee tl drv kreeg ee ieuwe fuctie i de vorm v wikel, ktoor of tdrtseprktijk, mr ook zij diverse sttios gesloopt. Oderzoek i overeidsrcieve Het is duidelijk dt er op et gebied v de spoorwege rodom Hrlem i de loop v ruim 170 jr veel is gebeurd. Gelukkig is drv og ee e der te vide i de rcieve. Voor et doe v oderzoek r de spoorweggesciedeis, zij diverse broe te gebruike. Als eerste vlt te deke de rcieve v spoorwegmtscppije. Deze zij lleml odergebrct bij Het Utrects Arcief. Te tweede is met betrekkig tot de politieke besluitvormig rodom de leg v spoorlije veel i de rcieve v de diverse miisteries wezig. Deze rcieve zij rdpleegbr bij et Ntiol Arcief i De Hg. Drst bevidt zic i de rcieve v et Provicil Bestuur (over de periode 1814-1850, 1850-1943 e vf 1943 tot 1989 Provicil Bestuur fdelig 'Wege, Verkeer e Wterstt e bijbeorede commissies') iformtie over spoorwegleg e -oderoud. Ook diverse gemeete wre betrokke bij de leg v de spoorlije door Zuid- Keemerld. Bie de rcieve v deze gemeete kue i de rdsverslge, miute v i- e uitgde stukke e i de bouwverguige gegeves over spoorwegerfgoed te vide zij. De rcieve v de gemeetebesture v oder meer Bloemedl, Hrlem, Hrlemmer - meer, Hrlemmerliede e Sprwoude, Heemstede, Velse e Zdvoort bevide zic bij et Noord-Hollds Arcief. Prticuliere rcieve Als vijfde moete de prticuliere rcieve worde geoemd. Hierbij vlt te deke rciefmteril v bedrijve e istellige die zelf ee sluitig ebbe ged op et spoorweget. Dit zij de Koiklijke 21
22 Fbriek v Rijtuige e Spoorwges J.J. Beijes N.V. te Hrlem, de Diest Gemeetereiigig, Hve- e Mrktweze te Hrlem, de Diest Publieke Werke te Bloemedl, et Gemeetelijk Eergie - bedrijf (GEB) te Hrlem, et Gemeetelijk Wterbedrijf te Hrlem, et Provicil Ziekeuis Meer e Berg te Spoort e et Sttsvissersvebedrijf i IJmuide. Ook i de rcieve v de voormlige Afvl - verwerkig Zuid-Keemerld (AZK), Sprelde N.V. te Hrlem, Nedtri te Hrlem, Begrfplts & Cremtorium Westerveld e de Coservefbriek N.V. Bld & V de Vijver te Hoofddorp zl iformtie zij te vide over spoorwegsluitige, mr deze rcieve zij iet bij et Noord- Hollds Arcief of ee dere rciefistellig wezig mr bij de bedrijve e istellige zelf. Dt geldt overiges iet voor et rcief v et ltstgeoemde bedrijf: vermoedelijk is dit iet bewrd gebleve. Uit l de bewrd gebleve rcieve k d ee idruk worde verkrege v de soorte goedere die werde vervoerd, i welke periode ezovoort. Arcieve v muse, stictige e vereigige Nst bovestde rcieve zij er og diverse broe, zols et rcief v et Nederlds Arcitectuur Istituut, de grote verzmelig rcief- e documettiemteril v de Nederldse Vereigig v Belgstellede i et Spoor- e Voormlig trmsttio Hoofddorp, verbouwd tot woouize, voorjr 2011. Foto: J v der Mle. Trmwegweze e rciefmteril v diverse stictige e vereigige die tot doel ebbe om idustrieel (spoorweg)erfgoed te beoude zols et Spoorweg - museum e de Ntiole Mtscppij tot Beoud, Otwikkelig e Exploittie v Idustrieel Erfgoed (BOEI). Tot slot Odks dt er veel op et gebied v de spoorwege i Zuid-Keemerld i de loop v de jre is gewijzigd of verdwee, is er met beulp v rcieve gelukkig og veel te recostruere. Ntuurlijk is er ook l et odige over dit oderwerp gescreve, zodt et verstdig is om llereerst vi de webctlogus v et Noord-Hollds Arcief te bekijke welke publicties op et gebied v spoorwegerfgoed i Zuid- Keemerld bij et Noord-Hollds Arcief wezig zij. Op korte termij zl door et Noord- Hollds Arcief ee oderzoeksgids worde uitgebrct met dri overzictelijk weergegeve welke rcieve e documete ee goede bro vorme voor oderzoek r et spoorwegverlede v Zuid-Keemerld.
door Hele v der Eem Nieuwe rcieve e collecties Bij et Noord-Hollds Arcief zij de fgelope mde diverse ieuwe rcieve biegekome. I deze rubriek dct voor ekele v die rcieve, die imiddels te rdplege zij i de studiezl. Recretiescp Het Twiske, 1966-1998 (2000), omvg 6,85 m Het recretiegebied Het Twiske, gelege tusse Amsterdm, Zdm e Purmered, eeft ee oppervlkte v 650 ectre e bestt voor ee derde deel uit wter. Omstreeks 1962 werd de gedcte otwikkeld om de Twiskepolder ee recretieve bestemmig te geve. I de Tweede Not over de Ruimtelijke Ordeig (1967) is veel dct besteed de leefbreid v voorl dictbevolkte gebiede. De Twiskepolder wordt i die ot geweze ls groeelemet vwege de gustige liggig te opzicte v Amsterdm, de Zstreek e Purmered. De Stictig Recretiegebied Het Twiske is i 1971 opgerict met ls doelstellig et voorbereide v ee vorm v smewerkig op bsis v de Wet Gemeescppelijke Regelige tusse lle drvoor i merkig komede belgebbede ter zke v de recretieve otwikkelig v Het Twiske. Voorzitter v et stictigsbestuur ws ee gedeputeerde v de provicie Noord-Holld. Verder bestod et bestuur uit vertegewoordigers v et Otwikkeligsscp Zstreek (lter de gemeete Zstd) e v de gemeete Amsterdm, Purmered, Oostz, Ldsmeer e Ilpedm. De gemeescppelijke regelig Recretiegebied Het Twiske is i werkig getrede op 1 juri 1984. Het Recretiescp Het Twiske is de rectsopvolger v Stictig Recretiegebied Het Twiske, die op 15 februri 1984 formeel is otbode. De doelstellig v et recretiescp is drieledig:. et bevordere v ee evewictige otwikkelig v de opeluctrecretie; b. et tot std brege e bewre v ee evewictig tuurlijk milieu; c. et tot std brege e oderoude v ee ldscp, dt is fgestemd op et oder e b geformuleerde. Gebruiksifo: de ivetris is te rdplege op www.oord-olldsrcief.l e i de studiezl. Loctie voor rdplege rcief: Kleie Houtweg. Vrede- e politiegerect v et kto Loosdrect, (1810) 1811-1824, omvg 1,00 m Kto Loosdrect omvtte: Oud- e Nieuw- Loosdrect, Hilversum e 's-grveld. I 1824 werd et vrede- e politiegerect kto Hilversum opgerict ter vervgig v Loosdrect. Gebruiksifo: de ivetris is te rdplege i de studiezl. Loctie voor rdplege rcief: Kleie Houtweg. Iljo Advies- e Vstgoedburo te Hrlem, (1949) 1991-2010, omvg 1,25 m Frs A. Herbe (1953-2010) bego i 1987 zij zelfstdig Iljo Advies- e Vstgoedburo dt optrd ls projectorgistie i publiek-, privt- e fiscl rect lsmede mtscppelijke specte. Het bedrijf ws betrokke bij et opstelle, cotrolere e begeleide v overeekomste e teves bij et bemiddele bij e et begeleide v - e verkoop v vstgoed. Herbe d de bescikkig over ee ogelooflijk etwerk. Hij lobbyde bij vstgoedprojecte, mr ook bij mtscppelijke projecte. Zo speelde ij cter de scerme ee grote rol bij de reovtie v de Torbeckebuurt, tegewoordig Sport - eldebuurt. Tot twee keer toe redde ij Dreefzict v ee rmoedig best ls ktoorpd. Ee soortgelijke rol speelde Herbe i tl v situties, zowel voor slctoffers v de plepest, ls voor projectotwikkelrs die verdwlde i de Hrlemse bureucrtie. Herbe werkte vk pro Deo voor mese die et slect dde. Frs Herbe ws dviseur v de Werkgroep vereigde eigere Bieduird/Vereigde eigere Westelijk Tuibouwgebied e Stictig de Hoekstee, rede wrom dele v deze rcieve i et rcief v Iljo Advies- e Vstgoedburo zij terectgekome. Gebruiksifo: de pltsigslijst is te rdplege op www.oord-olldsrcief.l e i de studiezl. Loctie voor rdplege rcief: Kleie Houtweg. Collectie v C.M. Lips te Hrlem, c. 1900-2007, omvg 0,70 m C.M. Lips (1926-2010) eeft v circ 1950-2007 lbums oudede krtekipsels (rtikele e/of foto's), pretbriefkrte e foto's betref- 23
24 fede Hrlem over de periode circ 1900-2007 smegesteld. Gebruiksifo: de pltsigslijst is te rdplege op www.oord-olldsrcief.l e i de studiezl. Loctie voor rdplege collectie: Kleie Houtweg. Adri v der Willige te Hrlem, 1800-1840 (1939), omvg 1,00 m Adri v der Willige, gebore op 6 of 12 mei 1766 te Rotterdm (gedoopt op 15 mei 1766 i de Nederduits-Gereformeerde Kerk te Rotterdm) e overlede op 17 juri 1841 te Hrlem, ws soldt, politicus, tetercriticus e kustmir. V der Willige liet vijf dgboeke wri ij opertig vertelt over zij bewoge leve. Hij mkte vele reize i bie- e buiteld (België, Duitsld, Frkrijk, Itlië e Zwitserld) e screef over de meest uiteelopede oderwerpe, v spookgesciedeisse e bijgeloof tot kiblisme. Zic fzetted tege et ouderlijk milieu i Rotterdm sloot ij zic bij et Sttse leger. N pluderig v De Bosc i 1787 omrmde ij de ideeë v de Verlictig. I 1789 werd em toestemmig verleed om et leger eervol te verlte. I de periode 1794-1801 bekleedde ij ekele politieke fucties i Tilburg. Vervolges keerde ij zic f v de politiek e gig zic ricte op cultuur. Voorl i teter e scilderkust ws ij geïteresseerd. N ee tl jre i Prijs te ebbe gewood, vestigde ij zic i 1805 i Hrlem wr ij fije erierige bewrde. Hij d er zij jeugd doorgebrct bij zij om of bij zij oom (e teves toezied voogd) A.J. v Eijberge e dies vrouw. V der Willige werd ee trouw ger v et Nederldse koigsuis e ws ls gewoo lid e bestuurslid ctief i tl v Hrlemse vereigige. Drst vervulde ij ook tlrijke fucties v tijdelijke rd. Vf 1817 screef ij voor de Rederijkerskmer Trou Moet Blijcke telkes et begi v et ieuwe jr de jrverze of jrzge. Voor et Geootscp Oefeig i Wetescppe ield ij vele lezige. Zie ook de publictie C.J. v der Heijde e J.G.M. Sders, 'De levesloop v Adri v der Willige (1766-1841): ee utobiogrfie uit ee tijdperk v ee overgg', Hilversum 2010, i de biblioteek v et Noord-Hollds Arcief. Gebruiksifo: de ivetris is te rdplege op www.oord-olldsrcief.l e i de studiezl. Loctie voor rdplege rcief: Kleie Houtweg. Stictig Oudere 82, 1982-2007 (2011), omvg 4,75 m De Stictig Oudere 82 te Hrlem werd opgerict te Heemstede op 28 oktober 1982 door Hs Brokorst e Crolie Kooistr. Direct de oprictig kreeg de stictig ee postdres te Hrlem. De stictig werd opgerict om te kijke r dere e vullede mogelijkede i de uisvestig v e zorg voor oudere, lts ders d et toe llee bestde bejrdeuis met te kleie kmers e beperkte leefruimte. Drst mkte de stictig zic sterk voor verderige v et verpleeguis. Volges de sttute d de stictig ls doel: de oprictig e istdoudig v ee leefgemeescp v oudere die i verscillede omstdigede i de gemeescp woe e leve e ls de bewoer dt wil e k, werkzm is bie de gemeescp i ee mte die bij de mogelijkeid v de bewoer pst. I et leve v oudere zg de stictig drie belgrijke peilers, te wete: woe, zorg e otmoete. I Hrlem bedct e reliseerde de stictig de woogemeescp v oudere De Rietkrg e i Almere de leefgemeescp v oudere De Tooldder. I Amsterdm stelde de stictig zic bescikbr om mee te werke i de otwikkelig e de reliserig v woige met bijzodere otmoetigsruimte voor oudere uit verscillede culture, De Hudsoof bij et Merctorplei. Drtoe werd Stictig Hofje v de 21e eeuw opgerict. De Stictig Oudere '82 werd opgeeve op 28 oktober 2007, precies 25 jr de oprictigsdtum, omdt et doel ws bereikt. Gebruiksifo: de ivetris is te rdplege i de studiezl. Loctie voor rdplege rcief: Kleie Houtweg. Woigkrte (uizekrte) v Sprdm, 1925-1950, omvg 0,25 m Er is ee idex op de woigkrte gemkt door de Historisce Werkgroep Sprdm. De woigkrte zij i begisel gelegd voor de extie v Sprdm i 1927 door de gemeete Hrlem. Het is gebleke dt de woigkrte v Sprdm gedeeltelijk dubbel zij met de woigkrte v de gemeete Hrlem, 1901-1950. De iformtie op de Sprdmse woigkrte is overiges iet eleml gelijk de Hrlemse krte. Gebruiksifo: de pltsigslijst is te rdplege op www.oord-olldsrcief.l e i de studiezl. Loctie voor rdplege rcief: Jsstrt. Gemeetebestuur v Hrlem, (1883) 1957-1990 (2000), omvg 449,60 m Gebruiksifo: de ivetris is te rdplege op www.oord-olldsrcief.l e i de studiezl. Loctie voor rdplege rcief: Kleie Houtweg. Gemeetebestuur v Heemskerk, (1909) 1929-1985 (1996), omvg 77,25 m Gebruiksifo: de ivetris is te rdplege op www.oord-olldsrcief.l. Loctie voor rdplege rcief: Kleie Houtweg.