CDA Talent Academie 2014-2015 Een recreatiehaven in Heemstede Het stimuleren van de totstandkoming van een recreatiehaven in Heemstede past binnen het CDA gedachtengoed 1
Oscar Boeder 11 mei 2015 Inleiding De haven van Heemstede ligt centraal in de gemeente en staat direct in verbinding met het Spaarne. Het Spaarne is een kronkelig riviertje dat de ene kant op leidt naar de gezellige historische binnenstad van Haarlem én de andere kant op naar de Ringvaart van de Haarlemmermeer. Nu wordt de haven alleen gebruikt voor de jaarlijks feestelijke intocht van Sinterklaas. Op de kades genieten duizend ouders met kinderen van een mooie traditie. Andere evenementen of bestemmingen kent de haven niet. Dat is jammer. Daarom een recreatiehaven maken. Waarom een recreatiehaven? Over enige tijd is de haven bijna volledig omsloten door woningen waardoor de haven meer onderdeel uitmaakt van de openbare ruimte. Het creëren van een haven kan bijdragen aan een fraai zicht op en beleving van het water en voorziet in een behoefte aan vaste ligplaatsen voor boten en plekken voor boten van passanten. De openbare ruimte in de gemeente speelt voor mij een belangrijke rol in het leven van burgers. Voor een betrokken en initiatiefrijke samenleving wordt de lokale omgeving van een dorp vaak als model naar voren gebracht. In de Heemsteedse politiek speelt het behouden van het dorpse karakter een belangrijke rol. Ik ben van mening dat dit karakter niet alleen wordt bepaald door veel groen en ruime woningen in jaren dertig stijl, maar ook door de manier waarop inwoners elkaar kunnen ontmoeten en met elkaar samenleven. Ik wil de volgende stelling verdedigen: Het stimuleren van de totstandkoming van een recreatiehaven in Heemstede past binnen het CDA gedachtengoed. Het christendemocratisch gedachtengoed kent vier kernwaarden: solidariteit, gespreide verantwoordelijkheid, rentmeesterschap en publieke gerechtigheid. Mijn pleidooi voor deze stelling verloopt met drie standpunten die ik verbind met de kernwaarden van het CDA. De standpunten zal ik hierna eerst bespreken. Vervolgens sluit ik af met een conclusie. Plattegrond van de haven in Heemstede: 2
Standpunt 1 (voor): Een recreatiehaven draagt bij aan de sociale binding van de inwoners van Heemstede. Sociale binding De manier waarop bevolkingsgroepen zich sociaal gebonden voelen aan hun gemeente is wisselend. Voor de diverse groepen kan een recreatiehaven de sociale binding versterken. De bevolking van Heemstede vergrijst sneller dan in de rest van Nederland. Ongeveer 20% van de bevolking van Heemstede is ouder dan 65 jaar. Naar mate mensen ouder worden, raken ze meer aangewezen op en gehecht aan hun woonomgeving. Het is daarom belangrijk dat deze aan hun behoeften blijft voldoen. Ook voor andere bewonersgroepen met minder zelfredzaamheid door bijvoorbeeld financiële beperkingen moet de woonomgeving aan hun behoeften voldoen. 3
Tegengesteld aan de ouderen zijn de gezonde, mobiele, hoogopgeleide bewoners. Deze kans- en kapitaalkrachtige bewoners zijn uitermate mobiel en meer regionaal georiënteerd. Gelijktijdig hebben ze ook binding met de gemeente. Ze nemen volop deel aan evenementen, zeker wanneer ze kinderen hebben. Hogeropgeleiden zijn sterk gehecht aan de uitstraling van de openbare ruimte. De verschillen tussen bewoners laat een onderscheid zien tussen kansrijke, mobiele en gezonde bewoners die zich vaak buiten de gemeente bevinden, en minder kansrijke, mobiele en gezonde bewoners die vaker (uit noodzaak) in de gemeente verblijven. Ik ben de mening toegedaan dat bij de ontwikkeling van het havengebied expliciet dient te worden ingegaan op de mogelijkheden om de sociale binding tussen de diverse bevolkingsgroepen te vergroten. De haven moet niet het exclusieve domein worden van een beperkt aantal mensen dat daar een vaste ligplaats voor zijn sloep krijgt. Dit kan door ook speelterreintjes, een visgelegenheid en picknicktafels aan te leggen naast ligplaatsen voor boten. Dit bevordert de leefbaarheid, zoals door de gemeente is geformuleerd als een overwegend belangrijk thema in de gemeente. Een haven trekt van oudsher mensen aan die naar bootjes komen kijken, een hengeltje uitgooien en een kopje koffie willen drinken. Solidariteit Solidariteit is één van de vier kernwaarden van het CDA. Aan solidariteit wordt vaak ten onrechte een economische invulling gegeven. Met wie en in hoeverre moeten we solidair zijn? Alleen een economische invulling is te beperkt. Het is niet zo gemakkelijk om dit begrip meer inhoud te geven. Woldring schrijft in Politieke filosofie van de christen-democratie : In navolging van Augustinus en Thomas van Acquino wordt in de katholieke leer de mens beschouwd als van nature een sociaal wezen; hij is geschapen om in gemeenschap met anderen te leven. In de katholieke leer over de opbouw van de samenleving bestaat een logische en historische volgorde: eerst de mens, dan de samenlevingsverbanden die hij sticht en vervolgens de staat als juridische organisatie van de samenleving. Solidariteit is voor mij de tegenhanger van de individualisering en vervreemding van de maatschappij. Het is de tegenhanger voor de vervreemding die ontstaat met je eigen leefomgeving door de onstuitbare digitalisering. Digitalisering biedt de mens ongekende mogelijkheden. Dat is goed. In de christen-democratische visie komen mensen pas goed tot hun recht in relatie tot anderen. Die relatie kan niet alleen digitaal plaatsvinden maar is ook afhankelijk van de fysieke leefomgeving. Daarom is het belangrijk dat het CDA haar bijdrage levert in het debat om een recreatiehaven te realiseren. 4
Standpunt 2 (voor): Het gemeentebeleid moet ruimte bieden aan een recreatiehaven. Openbare ruimte Op welke manier zijn de bewoners van Heemstede verbonden met hun lokale omgeving? Wat maakt Heemstede tot een aantrekkelijke plaats om te wonen? Een gemiddelde inwoner in Heemstede antwoordt op deze vraag: vanwege het dorpse karakter van Heemstede. Het behoud van het dorpse karakter vind je ook in de verkiezingsprogramma s van het CDA, VVD en HBB (Heemsteeds Burger Belang). Het CDA heeft in haar verkiezingsprogramma voor de gemeenteraadsverkiezingen 2014 opgenomen: Het CDA ziet mogelijkheden dit gebied te ontwikkelen tot een aantrekkelijk en levendig stukje Heemstede. Met een sloepenhaven en 5
horecavoorzieningen. Dat trekt mensen aan en zorgt voor een meer recreatief gebruik van het havengebied. Gelet op de voorzieningen van Heemstede lijkt Heemstede meer een stad dan een dorp. Heemstede heeft een NS-intercitystation, een theater, een ziekenhuis, apothekers, tandartsen, boekhandels etc. Het voorzieningen niveau ligt hoog. De beleving van de inwoner gaat dus om meer dan alleen het hoge voorzieningen niveau. Als je aan dezelfde inwoner vraagt wat hij bedoelt met het dorpse karakter komt men niet verder dan veel groen en geen hoge bebouwing. Vrij vertaald betekent dit dat de invulling van de openbare ruimte bepaalt hoe de leefomgeving wordt gewaardeerd. Met een beleid dat alleen veel groen en geen hoge bebouwing mogelijk maakt houd je een samenleving niet vitaal. Daar is meer voor nodig. In het Visiedocument heeft de gemeente aangegeven dat de afname van het inwoneraantal en een afname van het aantal gezinnen de leefbaarheid van de gemeente vermindert. Daarnaast is er een behoefte aan groen / recreatievoorzieningen die de leefbaarheid verhogen. Dit rechtvaardigt dus de beleidsaandacht voor de leefbaarheid in Heemstede. Inwoners voelen zich op verschillende niveaus gebonden aan hun woonomgeving. De functionele binding heeft betrekking op, wonen, werken en uitgaan. Het grootste deel van de Heemstedenaren werkt buiten Heemstede en voelt zich dus door wonen en uitgaan gebonden aan de gemeente. Daarnaast kennen we de sociale binding door middel van vrienden, kennissen en sportverenigingen, de culturele binding en de landschappelijke binding. De conclusie is dat voor een dorps karakter de sociale binding en landschappelijke binding het belangrijkst zijn voor het woonplezier. De inrichting van een recreatiehaven draagt bij aan de binding van de Heemstedenaren met hun gemeente. Daarom moet het gemeentebeleid zijn gericht op de totstandkoming van een recreatiehaven. Publiek / private samenwerking Bij de beleidsvorming voor een recreatiehaven moeten de Heemstedenaren nauw worden betrokken. De overheid streeft naar een samenleving waarin burgers meer verantwoordelijkheid op zich nemen, onder andere door gezamenlijk maatschappelijke kwesties op te pakken in een zogenoemde doe-democratie. Veel van de nieuwe taken van burgers bevinden zich in hun lokale omgeving. Zo wordt een beroep gedaan op burgers bij het in stand houden van de leefbaarheid van buurten en dorpen, wanneer gemeenten bijvoorbeeld bezuinigen op sportaccommodaties of onderhoud van de openbare ruimte. Bovendien wordt de lokale samenleving gezien als een bron van zorgzaamheid voor mensen met een lichamelijke of psychische beperking. Deze groep bewoners neemt in aantal toe door vergrijzing en woont daarbij steeds vaker zelfstandig. Ook collectieve zaken zoals natuur en historisch erfgoed worden steeds meer afhankelijk van het zelforganiserende vermogen van burgers. 6
Een veronderstelling achter de hoge verwachtingen aan burgers is dat zij zich betrokken voelen bij de zaken die zich in hun geografische nabijheid bevinden. Door mobiliteit en een toenemend gebruik van ict vond in de twintigste eeuw echter een ingrijpende schaalvergroting van het leven plaats. De levens van mensen gingen zich steeds meer buiten de directe omgeving van hun woning afspelen en lokale sociale verbanden werden daarmee losser en vrijblijvender. Maar de woonomgeving boette niet alleen aan belang in: mensen gingen juist meer waarde hechten aan de kwaliteiten van de lokale omgeving die het wonen veraangenamen. Bovendien zouden bewoners, nu de lokale plek geen noodzakelijke functies meer vervult, hun behoefte aan binding invullen door aan deze plek betekenis te geven met mentale vormen van binding. Nu de overheid meer taken in de lokale omgeving aan bewoners overlaat, wordt de kwaliteit van deze omgeving ook meer van hun inzet afhankelijk. Gemeenten waar veel bewoners zich inzetten zullen zich naar mijn verwachting gunstiger ontwikkelen dan gemeenten waar bewoners weinig voor hun leefomgeving over hebben. Daarom moet er in het beleid op de eerste plaats ruimte worden geboden aan initiatieven vanuit de gemeente door inwoners, bedrijven en verenigingen om de havenbestemming invulling te geven. Daarbij zie ik voorlopig geen taak voor de gemeente bij de daadwerkelijke financiering en exploitatie van de recreatiehaven. Rentmeesterschap De term rentmeesterschap is misschien wel de meest bekende van de vier kernbegrippen van het CDA. De essentie is dat wij met mensen en dingen omgaan vanuit het besef dat we verantwoording hebben af te leggen over het beheer. Rentmeesterschap betekent: het goede behouden, maar tegelijk niet wegkijken en weglopen voor nieuwe uitdagingen met behoud van de christendemocratische idealen. Sybrand Buma verwoordt rentmeesterschap in één van zijn zeven principes als volgt: En waar wij keuzes maken voor de toekomst van onze kinderen. De haven in Heemstede ligt er na de laatste bedrijfsmatige bestemming van circa 20 jaar geleden troosteloos en verlaten bij. Door deze te ontwikkelen tot een aantrekkelijk en levendig stukje van Heemstede met een recreatieve bestemming wordt invulling gegeven aan het begrip rentmeesterschap. Het rentmeesterschap ziet niet alleen op bouwen en bewaren maar ook op een verantwoorde financiële onderbouwing. Door in het beleid te sturen naar een invulling door bewoners, bedrijven, een vereniging of coöperatie waarborgt de gemeente dat zij geen grote financiële risico s loopt. Het project voor een recreatiehaven biedt het perspectief waarbij gespreide verantwoordelijkheid en rentmeesterschap elkaar kunnen versterken. De gemeente kan met haar beleid hier invulling aan geven, zodanig dat precies wordt aangesloten bij het CDA gedachtengoed. Gespreide verantwoordelijkheid Het CDA biedt met het kernbegrip gespreide verantwoordelijkheid aan iedereen de mogelijkheid om zijn of haar talenten optimaal te kunnen benutten. Ruimte geven aan mensen, groepen en 7
organisaties om zelf met bezieling je doel te kunnen bereiken zonder de bal bij de overheid te leggen. Het is een uitdaging voor de overheid om creativiteit, vernieuwing en idealen niet in de kiem te smoren maar juist die te stimuleren. Gespreide verantwoordelijkheid is heel actueel. Het kabinet heeft participatiesamenleving geleend van het CDA (beter goed gejat dan slecht verzonnen zullen ze hebben gedacht). Deze regering misbruikt de participatiesamenleving om een enorm pakket aan bezuinigingsmaatregelen door te voeren en verantwoordelijkheden af te schuiven. Mensen krijgen het gevoel dat ze het zelf maar moeten uitzoeken. Een christendemocraat zou de verantwoordelijkheden niet afschuiven maar onderzoeken op welke manieren van onderaf de mensen zelf geholpen zouden willen worden. Een essentieel verschil. Terug naar het havenproject. De gemeente kan in haar beleid exact aansluiten bij de ideeën vanuit de inwoners en bedrijven door een kader te scheppen waarbinnen de haven door hen worden ontwikkeld. Dat is gespreide verantwoordelijkheid. Standpunt (3) tegen: Een recreatiehaven vermindert het directe woongenot en leidt tot overlast. Overlast In het gebied dat direct aansluit op de haven zijn sinds 2012 ongeveer 125 woningen gebouwd. Tot 2017 komen daar nog 125 woningen bij. De bewoners kijken nu uit op een verstild stuk water waar 8
zo nu en dan een familie eenden voorbij zwemt. Een aantal van deze bewoners geeft aan dat zij voor hun rust daar zijn gaan wonen en totaal geen behoefte hebben aan een gezellige haven als plaats om elkaar te ontmoeten. Doordat de gemeente actief beleid maakt en mogelijkheden gaat geven om de haven een recreatieve bestemming te geven is de gemeente volgens deze bewoners niet betrouwbaar. Hun belang bij een rustige woonomgeving wordt ondergeschikt gemaakt aan een recreatie voorziening. Bovendien bestaan er binnen de gemeenteraad verschillende meningen over de vraag of er geïnvesteerd moet worden in meer recreatie (sport, cultuur, etc.). Voor de recreatieve invulling van de haven is nog geen meerderheid. Raadsleden geven ook aan dat zij geen behoefte hebben om de recreatie mogelijkheden te stimuleren. Publieke rechtvaardigheid Een christendemocraat verwacht van de overheid dat zij de publieke voorwaarden schept die mensen in staat stellen om zich te ontplooien en hun verantwoordelijkheid te nemen. Het beginsel kent drie aspecten. De overheid: 1. respecteert niet-statelijke verbanden; 2. zorgt voor elementaire voorwaarden waaronder een samenleving functioneert; 3. handhaaft de rechtsorde; Meer praktisch betekent dit dat de overheid niet probeert te alles te controleren en zich niet bemoeit met zaken waar zij niets mee te maken heeft zoals :opvoeden, cultuur, kennisoverdracht, belangenbehartiging etc. Omdat de overheid rechtvaardigheid nastreeft, moet zij er voor zorgen dat ook in het maatschappelijk verkeer rechtvaardigheid wordt nageleefd. De overheid kan eisen stellen aan kwaliteit, betaalbaarheid en toegankelijkheid. Ook moet zij zorgen dat verschillende en mogelijk botsende belangen met elkaar in evenwicht worden gebracht, en kwetsbare groepen worden beschermd. Elke verandering in de leefomgeving stuit op weerstand. De gemeente moet bij de eerste plannen direct bij de bewoners nagaan hoe zij die plannen ervaren. Overlast kent vele vormen. Zo ervaart de een hangouderen als vervelend terwijl een ander zich stoort aan hangjongeren. Het belang van de bewoners kan in evenwicht worden gebracht met het belang bij een recreatieve haven. Aan het gebruik van de haven kunnen voorwaarden worden gesteld. Die voorwaarden kunnen in samenspraak met de inwoners worden geformuleerd. Het is dan aan de gemeente plus inwoners om te controleren of aan de voorwaarden wordt voldaan. De bewoners moeten de gelegenheid hebben om makkelijk melding te maken van overlast situaties. Ook met toepassing van het kernbegrip publieke rechtvaardigheid past het stimuleren van de totstandkoming van een recreatiehaven in Heemstede binnen het CDA gedachtengoed. Conclusie Van gedachtengoed naar beleid. Dit is voor mij de juiste volgorde bij de beantwoording van elke politieke vraag. Met behulp van voor het CDA sterke kernwaarden kan je elk vraagstuk vanuit de 9
juiste invalshoeken benaderen. Daarbij merk je continu de spanning tussen principes en pragmatisme. Ook bij de stelling Het stimuleren van de totstandkoming van een recreatiehaven in Heemstede past binnen het CDA gedachtengoed. Ik kom tot de conclusie dat deze stelling stand houdt. Samen leven. Dat zijn de twee woorden die inhoud geven aan het kernbegrip solidariteit. Een recreatiehaven biedt als plek midden in de gemeente veel mogelijkheden om dat samen leven verder invulling te geven. De kernbegrippen rentmeesterschap en gespreide verantwoordelijkheid onderbouwen de stelling aan de hand van de invulling van de openbare ruimte en leefomgeving in Heemstede. De haven ligt er nu troosteloos bij. Door het wegtrekken van bedrijven komt de bedrijfsmatige bestemming niet meer terug. Met een recreatieve invulling geef je een toekomstbestendige invulling aan deze plaats. Gespreide verantwoordelijkheid krijgt inhoud door nabijheid voor de inwoners te organiseren en ruimte en invloed te geven bij het tot stand brengen van de recreatiehaven. De gemeente kan op deze manier aansluiten bij het nieuwe midden, en bij initiatieven en pop ups vanuit de samenleving. De publieke rechtvaardigheid dwingt je als politieke partij om alleen daar waar het nodig is actie te ondernemen. In het Heemsteeds havenproject betekent dit dat wel voorwaarden moeten worden gesteld aan het gebruik om het woongenot voor omwonenden te garanderen en overlast te voorkomen. Literatuur Sociaal en Cultureel Planbureau januari 2015: Dichtbij huis, lokale binding en inzet van dorpsbewoners Centraal Bureau voor Statistiek: Gemeente Op Maat Wetenschappelijk Instituut CDA : Waardevast 2011 Deloitte: Input voor de visie Heemstede 2025 (concept) 10
H.E.S. Woldring: politieke filosofie van de christen-democratie CDA bestuurdersvereniging: Het CDA gedachtengoed 2009 Interuptie ledenblad van het CDJA nummer 3:2014 11