Energieveiligheid van olie en gas: beleid en internationale organisaties Kees Homan en Coby van der Linde Atlantische Onderwijscommissie Utrecht, 8 februari 2007 Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Onderwerpen Geopolitieke veranderingen Factoren van invloed Energievraag Energieaanbod Importafhankelijkheid Knelpunten energievoorziening NAVO Transatlantische band Slotopmerkingen
Verandering van de geopolitieke context van internationale olie- en gasmarkten Veranderende mores van het internationale politieke systeem en in de internationale economische machtsverhoudingen door de integratie van landen als India en China; Globalisering viz. bilateralisme Belang OESO-landen in energiemarkten wordt relatief kleiner Belang ontwikkelingslanden neemt toe Aziatische markten dynamische groei OESO energiemarkten volwassen Energienationalisme neemt toe in producerende landen In beleid: voorzieningszekerheid viz. zekerheid vraag Rent-seeking gedrag producerende e consumerende landen Voorwaartse en achterwaartse integratie bedrijven Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Nieuwe uitdagingen EU in nieuwe geopolitieke context EU heeft in de toekomst een afnemend internationaal politiek en economisch gewicht in de internationale fossiele energiemarkten; Door volwassenheid markt en keuze voor diversificatie weg van fossiele brandstoffen naar meer duurzame bronnen Door toename consumptie in ontwikkelingslanden (groeimarkten) Denken in EU over voorzieningszekerheid tot nu toe gebaseerd op olieveiligheid. Op oliegebied is/was EU onderdeel van strategische transatlantische coalitie om olievoorziening zeker te stellen: IEA: strategische voorraden en crisismechanisme) Discussie in de Verenigde Staten over voorzieningszekerheid gaat nog steeds over olie (en afhankelijkheid transport sector) maar in de EU is deze discussie momenteel alleen maar toegespitst op gas: Er bestaat geen coalitie (zoals bij olie met het IEA) op het gebied van gas Er bestaat ook geen EU noch internationaal gascrisisbeleid Er bestaan nauwelijks/geen strategische gasvoorraden; Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Energy Use - 2030 0.6% 0.8% 1.3% 3.2% 68 North America 1.6% per year 2.2% Europe 47 19 Middle East 2.0% 27 Russia/Caspian 1.9% 113 Asia Pacific 0.9% 23 Asia Pacific Non -OECD 18 Latin America 19 Africa 2000 2030 OECD 205 334 MBDOE ExxonMobil World 2005 Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Regionale aandelen in de wereld primaire energievraag 2002 2030 38% 43% 52% 48% 10% 9% 10 200 Mtoe 16 325 Mtoe OECD Transition economies Developing countries Tweederde van de groei in de wereldvraag tussen 2002 and 2030 komt voor rekening van de ontwikkelingslanden, vooral in Azië (IEA, 2004)
Energievraag Energievraag
Wat beïnvloedt vraag naar energie? Bevolkingsgroei Economische groei Veranderend levenspatroon (grootte van huishoudens/ apparatuur, transport etc.) Technologische veranderingen (energie efficiëntie) Prijzen
Bevolkingsgroei http://www.overpopulation.net/popmap.gif 1804 1 miljard 1959 3 miljard 1999 6 miljard 2005 6.3 miljard 2020 8 miljard?
Wereldvraag naar energie 18 000 Source: IEA World Energy Outlook, 2005 16 000 Mtoe 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 Oil Gas Coal 2 000 0 Other renewables Nuclear Hydro 1970 1971 1980 1990 2000 2010 2020 2030 Fossiele brandstoffen zorgen voor 90% van de groeivraag tussen nu en 2030!
Ontwikkelingen in mondiale olieconsumptie Mb/d 30 25 285m 1980 1990 2000 2010 2020 285m population in million (2001) 20 15 10 5 127m 1271m 1032m 0 USA Western Europe USSR/CIS Japan China India Sources: BGR-database, EIA 2004 (Reference Oil Price)
Groei olieconsumptie China China consumeert meer olie dan verwacht; 40 % stijging 2003-2004 China zal ongeveer 10 mbpd in 2030 importeren (2 mbpd in 2004) Source: IEA, 2002 2005?
Aandeel in de vraag naar olie van Azië en andere ontwikkelingslanden neemt substantieel toe, evenals het aandeel van OPEC in de wereldproductie 140 120 World Oil Consumption and Production, 2001, 2010, and 2025 (millio n b arrels p er d ay) Consum ption 120.9 Production 120.6 100 91.4 Other 91.1 80 77.1 Developing Asia 77.0 60 Other 40 20 0 EE/FSU In d u strialized OPEC 2001 2010 2025 2001 2010 2025 International Energy Outlook 2004 Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Oil Import Dependence for Selected OECD Countries, 2003 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 99% 95% 91% 89% 56% 56% 77% South Korea Japan Germany France Italy United States OECD Europe OECD Total United States: Petroleum Supply Annual 2003 Others: International Energy Agency, Monthly Data Service, February 10, 2005 Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Energie-aanbod Energieaanbod
Strategische importafhankelijkheid van olie en gas neemt toe voordat duurzamere bronnen een aanzienlijk aandeel in de energiemix kunnen verwerven Olie: 47% van de bewezen conventionele oliereserves zitten in de landen om de Perzische/ Arabische Golf Aandeel OPEC in wereld productie stijgt weer Gas: Rusland, Iran en Katar vertegenwoordigen 57% van de wereld bewezen gasreserves Aanvoer van gas uit Rusland, Noorwegen en Algerije naar EU zal groot blijven ondanks groei LNG (vloeibar gas) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Bewezen wereldoliereserves eind 2004 Source: BP Statistical review of world energy 2005 Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Ook Genoeg Gas Reserves... 40% Middle East 8% Europe & Eurasia 4% 4% 36% Asia Pacific North America S. & Central America Africa Europe & Eurasia Middle East 8% Bewezen gasreserves 1984: 96 Tcm 1994: 143 Tcm 2004: 180 Tcm Wereld reserves-totproductie ratio: 66.7 jaren 70% is binnen economisch bereik van Europa Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Wereld olie aanbod: meer OPEC olie is nodig om aan de vraag te voldoen 70 MBD Liquids Supply Ex OPEC Crude MBD 120 Oil Demand/Supply 60 100 50 40 30 NGL / Other Non-OPEC Crude Undeveloped / Undiscovered 80 60 OPEC Crude ~28 ~30-34 NGL/ Condensate 20 10 Non-OPEC Crude Developed 40 20 Non-OPEC Crude 0 1980 1990 2000 2010 2020 0 1980 1990 2000 2010 2020 Source: DGTREN Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Midden-Oosten cruciaal voor de toekomst van energie-aanbod Vijf landen uit het Midden- Oosten beschikken over 65% van de bewezen oliereserves in de wereld (Saoedi Arabië, Irak, Koeweit, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten) Aandeel in de wereldproductie van deze landen was 30% in 2004, maar zal in de toekomst gaan stijgen
Wereld olie produktie per regio 52 48 44 40 36 mb/d 32 28 24 20 2002 2010 2020 2030 16 12 8 4 0 U.S. and Canada Mexico Europe FSU China Latin America Africa OPEC M.East other OPEC Source: IEA
Sinds 2003 Verkopersmarkt Weinig overcapaciteit in de markt Grote invloed van ongerelateerde aanbodonderbrekingen door politieke, economische en technische redenen Geeft marktmacht aan kleinste producenten Economische rente voor producenten/upstreamers Beperkte toegang tot reserves voor buitenlandse investeerders 2/3 van olie- en gasreserves voorbehouden voor NOC s, alleen of in meerderheids joint-venture Beperkte mogelijkheden achterwaartse integratie voor IOC s Producerende landen willen zekerheid van de vraag en willen waarde grondstof realiseren in de markt voorwaartse integratie van nationale bedrijven zoals Gazprom, Rosneft, Statoil, Qatargas, etc. Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Ruwe olieprijzen sinds 1861
Energieveiligheid Vijf dimensies: - De beschikbaarheid van energie - De voorzieningszekerheid van energie - De bescherming van de infrastructuur en transportroutes - De kosten van energie - De gevolgen voor het milieu
Relaties in beweging op Euro- Aziatisch continent Europa heeft verschillende modellen van economische samenwerking toegepast om economische welvaart te bevorderen en conflicten te voorkomen of invloedssferen te benadrukken: Douane Unie (EEG) Vrijhandelsgebied (EFTA) Samenwerking tussen centraalgeleide economieën (Comecon) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Nieuwe structuren Deze samenwerkingsverbanden zijn nu ontwikkeld in: Economische and Monetaire Unie (Europese Unie) Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS; voormalige Sovjet Unie) Gemeenschappelijke markt/ interne markt (Europese Economische Ruimte; EER: Noorwegen) Vrijhandelsovereenkomsten (EFTA/; Zwitserland) Bilaterale (regionale) handelsovereenkomsten Sectorale overeenkomsten (Europese Energiehandvest) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Continent in transitie In de afgelopen 2 decennia zijn de samenwerkingsverbanden op het Europees/ Aziatisch continent drastisch veranderd: EU lidmaatschap is gegroeid van 12 in de late jaren tachtig tot 27 nu De Comecon verdween Het GOS kwam in het begin van de jaren negentig in de plaats van de Sovjet Unie Rusland herstelt na periode van politieke en economische zwakte (mede door energie-inkomsten) Uitbreiding Navo Enorme groei van handel en vrij verkeer van kapitaal en arbeid Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Hervonden nationaal bewustzijn? Rusland keert na 2000 terug naar meer centralistische aansturing van politiek en economie (inclusief meer staats bemoeienis in energiesector) als reactie op: Monetaire crises ( 93 en 98) Geen belastingopbrengsten Privatisering van staatsbezittingen ver beneden marktwaarde Overheid geen greep op politiek, economie en law and order kan weinig doen aan sociaaleconomische crisis Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
. Gevolg: Toenemende overlap van EU s buurlandenbeleid en Rusland s nabije buitenland Uitbreidingen EU tot aan de grens met Rusland; Onduidelijk waar EU zal ophouden positie Cislanden Via energiehandvest en andere reciprociteitseisen (toegang upstream en transport) poging tot export van reguleringsmodel EU naar Rusland Initiatieven EU in Kaukasus en Kaspische Zee; pogingen om buiten Rusland om olie en gas naar EU en rest wereld te vervoeren Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Dilemma s Hoe past voorzieningzekerheid en zekerheid van de vraag bij elkaar in een situatie waar: Upstream en downstream onder een verschillende regulerings/ management regime vallen Zowel consumerende en producerende landen de economische rentes wil incasseren Delen van risico s en opbrengsten niet gemakkelijk verof gedeeld worden in de waardeketen Spelregels staan ter discussie Concurrentiepositie economie EU Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Knelpunten voorzieningszekerheid Knelpunten voorzieningszekerheid
Afhankelijkheid van olie-import IEA, WEO, 2002
Toenemend belang van geimporteerd Vloeibaar Gas (LNG) maar voor Europa blijft aanvoer per pijpleiding uit o.a. Eurazië van groot belang BCFD 100 80 LNG 60 Long Pipelines 40 Local Production 20 2000 2030 0 North America Europe Asia Pacific Source: ExxonMobil Outlook 2005 Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Gaspijpleidingen van Rusland naar Europa Nord Stream naar Duitsland/NL/UK; Eon, Wintershall, Gasunie Blue Stream II naar Italie/ENI Nabucco: Turkmenistan en Iran?? Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Gas-exportopties van Rusland Source: United Financial Group Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Typical Security of Supply Policies External: Diversification to geographic source (more suppliers but f.i. Gazprom large buyer of Caspian Gas) Diversification to other energy sources (but these could be in conflict with the environmental policies or constitute its own risks (oil)) Geopolitical spheres of influence Internal: Energy saving Switch to sustainbale energies which can either be produced at home or imported from different countries than fossil fuels; but long term solution Strategic reserves (but very costly in the case of gas compared to oil) Demand switching (f.i. interruptable users) Increase domestic production (coal in China and US but conflicts with climate change policy) Clingendael International Energy Programme and Clingendael Security and Conflict Programme
Onzekerheden t.a.v. voorzieningszekerheid Meer import uit politiek en economisch instabiele producerende landen Concurrentie met andere consumerende landen Beperkingen aan energiebeleidsinstrumenten
NAVO
Nederland en de bescherming van energie 1981: Rapport NIVV bescherming van de toevoer van grondstoffen die voor een geïndustrialiseerd land noodzakelijk moeten worden geacht is het derde vitale veiligheidsbelang van Nederland 2005: Rapport AIV en Energie Raad Nederland moet zo nodig bereid zijn een bijdrage te leveren aan de militaire bescherming van internationale transportroutes. Ter voorbereiding daarop zou het vraagstuk ook nadrukkelijker de aandacht van de NAVO moeten krijgen
NAVO (1) NATO Forum on Energy & Technology; Praag februari 2007 Rapport NAVO Parlementaire Assemblee
NAVO (2) Senator Lugar, US: - Energieveiligheid vereist ruimere interpretatie van artikel 5 - Primair logistiek antwoord - Reforger oefeningen - IEA: strategische olievoorraden
NAVO (3) Jamie Shea, directeur beleidsplanning NATO: - Instellen van permanent volg- en analyse-mechanisme - Veiligheidshulp aan bondgenoten - Surveillance ter zee - Interdictie-operaties - Mission creep? - Rol PMC s
Belangrijke olieroutes en knelpunten Middle East North America Latin America Africa Western Europe Former Soviet Union Pacific Asia Panama Bosphorus Hormuz Suez Bab el-mandab Source: GEOG 80, Transport geography Malacca Million barrels per day 15 10 3 1
Dardanellen en Bosporus, Turkije Greece Turkey Istanbul Black Sea Bosporus Marmara Denizi Mediterranean Ocean Dardanelles Turkey 40 20 0 40 Miles 50,000 schepen/jaar, incl. 5,500 tankers; Olie: 3 Mb/d
De Straat van Malakka: China s hoofdpijn Gulf of Thailand Pacific Ocean Indian Ocean Thailand Strait of Malacca Malaysia South China Sea Singapore Malaysia Indonesia Strait of Sunda Indonesia Indian Ocean 0 100 200 400 600 800 Miles
Strait of Hormuz 16 mbpd exported; number of LNG tankers grows quickly out of Qatar, Iran,. (NASA)
Voorbeelden militaire bescherming van transportroutes Operatie Earnest Will (1987-1988) Oorlog Iran-Irak Bescherming Koeweiti tankers Omvlaggen Eerste Golfoorlog (1990-1991) Oefening Steadfast Jaguar (NRF: 2006)
Maritiem terrorisme Aanslag op Franse olietanker Limburg met explosieven geladen boot in oktober 2002 Vrees voor terroristische zelfmoordteams Bedreiging voor vitale scheeproutes en havens
Europese Unie Nieuwe energieplannen januari 2007: - 20% energiebesparing - 20% minder CO2 uitstoot - 20% duurzame energie - in 2020 - Gebrek aan gemeenschappelijk buitenlands energiebeleid
Transatlantische band VS-EU top 21 juni 2006: - Dialoog vergroten - Diversificatie bevorderen - Verschillende importafhankelijkheden - EU: economische en politieke invalshoek - VS: veiligheids invalshoek - Taakverdeling (complementariteit) EU-NAVO?
Slotopmerkingen Kwetsbaarheid voor aanvoerproblemen en olieschokken Krappe markten (geringe overcapaciteit) Verschuiving van markt naar nationaal-politieke interessen Importafhankelijkheid hoog op de politieke agenda Diversificatie naar herkomst moeilijk vanwege concentratie olie en gasreserves Diversificatie naar bron moeilijk vanwege milieudoelstellingen
Vragen?