Kansen voor de afzet van slib in de landbouw? Platform Afvalwater Energie en Grondstoffen (11 okt. 16) Inge Regelink Wageningen Environmental Research (Alterra) Sludge2Soil (2016) TKI Deltatechnologie, Stowa, Rijn en IJssel, Aa en Maas, GMB BioEnergie
Aanleiding Slib als grondstof voor nutrienten en org. stof Aan ambities geen gebrek! Routekaart afvalwater 2030, Nederland Circulair 2050 Pakket Circulaire Economie EC (fertilizer regulation) Nutrient platform: Ambitie Nutrienten 2018 Knelpunten; Mismatch tussen vraag en aanbod concurrentie mest Wetgeving, (onbekende) contaminanten, acceptatie,... 2
P (mln kg) P agrarische sector Fosfaat overschot agrarische sector 100 Slibproductie: 11 kton bovenop huidige P overschot van 15 kton 80 60 11 15 P-slib P-overschot mest 40 P-plaatsingsruimte 60 20 0 Hoge P/N en P/OS verhouding ongunstig voor Nederlandse akkerbouwers 3
Slib scheiden in P- en organische meststof P-overschot verlagen én gunstigere P/OS en P/N ratio s Mineraal P P slib P,N,OS P-verarmde meststof 4
Vergaande P extractie Doel: Verlagen P gehalte van ontwaterd slib met minimaal 50% Labtesten met zwavelzuur en citroenzuur Zuurdosering, kosten, effect slib samenstelling Voor varkensmest pilot-schaal testen en plannen voor full scale installaties (Groot Zevert) 5
% P-totaal Fosfaat extractie uit slib 100% %P in waterfase na aanzuren 80% 60% Fe gehalte BioP+Fe (Etten) BioP + Fe (Nieuwgraaf) Fe-slib (Olburgen) 40% 20% 0% 2 3 4 5 6 7 8 ph (-) Tot 80% van P-totaal uit slibkoek oplosbaar Zuurverbruik: 36 L zwavelzuur per ton slibkoek 2,90/ton slibkoek 6
Perspectieven P extractie P-extractie perspectiefvol voor vergist BioP slib: kosten chemicalieen (zuur+base) 8,00 per ton slib Opbrengst P grondstof 2,00 per ton slib Zware metalen in P-product geen knelpunt Bij Fe-houdend slib vormt co-extractie van Fe een knelpunt Verlagen van P-gehalte van slibkoek met 50% of meer is mogelijk lagere afzetkosten landbouw 7
ton /ha Fosfaat gehalte versus dosering slib 3 Dosering verus P gehalte slib Bij een lager P gehalte neemt maximale dosering binnen P- gebruiksnorm toe,.. 2 1...en verlaagt daarmee de afzetkosten, 0 Slib 100% P Slib 50% P Slib 25%P Maar, verhoogt ook de dosering aan zware metalen Wat is een acceptable dosering m.b.t. zware metalen? 8
(mg/kg) (mg/kg) (mg/kg) Risico-beoordeling gebruik slib als meststof 1600 Zink 250.0 250.0 Zeer grote variatie tussen RWZI s. 1200 800 Koper 200.0 150.0 Gemiddele voor andere ZM onder norm 100 100.0 Zn en Cu 75 grootste knelpunt risico? 400 300 75 50.0 30 15 0 Zink Norm UBM Koper 0.0 Chroom Lood Nikkel Arseen 9
Normen Nederland UBM (slib) Cd 1,25 Cr 75 Cu 75 Hg 0,75 BOOM 95/UBM Voorzorgsprinicipe: Gehalte*dosering = opname plant Ni 30 Pb 100 Zn 300 As 15 Doserings limiet 2 ton/ha 10
Normen Nederland versus Europa UBM (slib) EU - Organische meststof 1 Cd 1,25 1.5 E.C. hanteert ruime normen voor Cu en Zn in organische meststoffen (compost ed.) Cr 75 100 Cu 75 600 Hg 0,75 1 Ni 30 50 Pb 100 120 Zn 300 1500 As 15 40 Doserings limiet 2 ton/ha geen Vanuit het oogpunt van bodemen voedselkwaliteit acceptabel,......maar in NL vormt uitspoeling naar grondwater een knelpunt; 1 Toekomstige normen EU Fertilizer Regulations (2017) voor organische meststoffen (slib is uitgesloten als meststof) 11
ton /ha Bemestingsscenario s, zware metalen Realistische bemestingsscenario s Dosering verus P gehalte slib P gehalte bepaald dosering Gemiddelde gehalten ZM 3 2 1 Uitgangspunt: Na 50 jaar geen substantiele verhoging in uitspoeling tov mest 0 Slib 100% P Slib 50% P Slib 25%P 12
Cu poriewater (mg/l) Slibbemesting en Cu uitspoeling Uitspoeling Cu (jaar 50) 8 6 700 kg/ha -15% 1500 kg/ha +6% 2200 kg/ha +30% 4 2 0 Na 50 jaar : Nul Mest Slib 100% P Slib 50% P Bij slib (100%P) neemt uitspoeling af t.o.v. mest Slib 25%P Bij P-veramd slib (50%P) toename van 6% en 10% voor Cu en Zn 13
Conclusies risico-beoordeling Belasting van de bodem met zware metalen is acceptabel bij toepassing van: Huidig slib als P meststof (700 kg d.s/ha) P-verarmd slib (1500 kg ds./ha) Risico s van organische micro s en pathogenen hierin niet meegenomen 14
Regionale verschillen en kansen Gebieden met een regionaal P-tekort (alternatief voor mest-transporten) Eilanden (P-tekort, en hoge transportkosten) Relatief schonere slibstromen (Flevoland, Friesland) 15
Conclusies en perspectieven Vergaande P-verwijdering biedt perspectief Belasting ZM bij gebruik van (P-verarmd) slib is acceptabel Afzetmogelijkheden afhankelijk van regionale vraag naar fosfaat Lange-termijn perspectief afhankelijk van ontwikkelingen mestmarkt (daling afzetkosten?) verdere inzichten in risico s medicijnresten Beleidsmatige ontwikkelingen (contaminanten, mengen) 16
Tijd voor vragen... 17
Trends in ZM sinds jaren 80 Richtlijn zuiveirngslib UVW (1980,86) en invoering BOOM besluit ( 95) 18
Gehalte bodem (mg/kg) Effect op Cu gehalte bodem Verlagen P-gehalte hogere dosering hogere belasting Bemesting met slib (huidige samenstelling) geeft een lagere belasting met Cu en Zn i.v.m. dierlijke mest 19
Zuurdosering vergelijking as-route6 Zuurdosering per kilogram P is 33% hoger dan bij Ecophos proces Lager Fe lagere zuurdosering Ref Ecophos data: Jossa, P., Remy, C., 2015. Life cycle assessment of selected processes for P recovery from sewage sludge, sludge liquor or ash. 20
OS/P 2 O 5 ratio Positionering van slib als meststof 100 Organische stof aanvoer per kg P 2 O 5 80 60 40 20 0 Varkensm. Runderm. compost Slib 100% P Slib 50%P Slib 25%P Ook na P extractie is slib een organische MESTSTOF (geen compost/bodemverbeteraar) 21
(mmol/l) Zuurextractie P Etten (BioP + Fe ) Extractie op slibkoek (25% d.s) 100 80 60 40 P Fe Ca 20 0 2 3 4 5 6 7 8 ph 22
Fosfaat speciatie in slib P-speciatie slib Calciumfosfaat OrthoP (aq) BioP+Fe (Nieuwgraaf) BioP+Fe (Etten) Fe-slib (Olburgen) Org.P Fe-P CaP struviet 0% 50% 100% PolyP BioP slib voornamelijk CaP Extractie op Fe-houdend slib geeft co-extractie van Fe 23