Ontwikkelingsstoornissen en verslaving bij meisjes PJM van Wijngaarden-Cremers, hoofd verslavingspsychiatrie Dimence
inhoud Inleiding Casus 1 en 2 Gevolgen Comorbide aandoeningen Behandeling conclusies
ASS en ADHD - Zijn niet beperkt tot jongens, noch bij kinderen - Hoge persistentie van beperkingen - Diagnose op volwassen leeftijd - Verschuivingen in de prevalentie - Het meeste onderzoek & beleid gebaseerd op studies bij jongens. - Volwassenen en vrouwen onvoldoende herkend
Anja - 13 jaar - Opgepakt wegens openbare dronkenschap - Spijbelt al maanden - Alcohol afhankelijk - Na detox: ADHD ook in voorgeschiedenis - Naast ADHD ook Dysthyme stoornis
Anja Voorgeschiedenis - Jongste van twee kinderen / vader VSO veel wisselende banen moeders vader alcoholist - Verder goed sociaal geintegreerd gezin - Broertje gaf/geeft heel veel problemen (CD) - Leuke dromerige kleuter - Op de basisschool gezellige kwebbelende onderpresteerder
Anja Problemen - Vroeg rijp meisje dat op 9 jarige leeftijd misbruikt wordt door een groep hangpubers - Niet onderkende PTSS - Abrupt van school naar ZMOK school - Uitdagende hypersexueel gedrag - Hangt rond met jongens van 16-17 - Ouders raken greep kwijt, regelmatig dronken
Anja illustreert het zeer grote risico op traumatisatie en verglijden naar middelen misbruik bij NIET onderkende ADHD bij meisjes
praktijk Casus M - 20 jaar - verslaafd cocaine, blowen misbruik alle andere drugs behalve heroine - 6x behandeld in diverse klinieken - sexueel misbruik - borderline persoonlijkheid
praktijk Na detox: - Angstig - Chaotisch - Aandachtsproblemen - Dwangmatig - ADHD - Moeite met contact itt vroeger?! - na 2 jaar--- ASS
ADHD
Kernsymptomen Aandachtsstoornis Hyperactiviteit Impulsiviteit
ADHD symptomen in de tijd Aandachtsproblemen Impulsiviteit Hyperactiviteit Leeftijd
sekseverschillen ADD- subtype gedrag niet storend vaker ADD Jongens vaker doorverwezen ondanks correctie (CD,ODD,agressie) Hyperactiviteit anders ( kletsen)
sekseverschillen Meest gebruikte schalen(b.v. Conners) nadruk op externaliserend gedrag (23 van 59) 7 van 59 betrekking op internaliserende eigenschappen Verschil in opvoeding
Remissie ADHD symptomen in de tijd Biederman ea, 2000
Beloop symptomen Hyperactiviteit is aangepast, gecompenseerd of verinnerlijkt: Vermijden bijeenkomsten met stilzitten Excessief sporten Hectische baan vol afwisseling Blowen/alcohol/tranquillizers tegen onrust Druk praten, innerlijke onrust Afname uiterlijk opvallende hyperactiviteit wrs reden achterhaalde hypothese dat ADHD overging met leeftijd
Gevolgen niet gediagnosticeerde ADHD Aangeleerde hulpeloosheid - geven zichzelf vaker de schuld - verwachting in toekomst vergelijkbare neg. gebeurtenissen - weinig aan kunnen doen Externe locus of control
Gevolgen niet gediagnosticeerde ADHD Vaker depressie en angststoornissen Vaker emotiegerichte coping Minder taakgerichte coping
ADHD en comorbiditeit Stel elke stoornis afzonderlijk vast Behandel op volgorde van ernst VS: 77% tenminste een comorbide stoornis NL: 78% een comorbide stoornis, 33% heeft er twee Biederman 1993, Kooij 2001
Welke comorbiditeit? Depressie (waarvan 60% SAD) 20-55% Bipolaire stoornis (88% BP II) 10% Angststoornissen 20-30% Middelenmisbruik 25-45% Roken 40% Cluster B PS 6-25% Slaapproblemen (wrs DSPS) 70% Biederman 1991,1993, 2002; Weiss 1985; Wilens 1994; Kooij 2001, 2004, 2007 in voorbereiding; Amons 2006
Angst en depressie met ADHD - vaker internaliserende symptomen - na puberteit - 1/3 depr. sympt. versus 1/10 zonder - 2/3 in verl. depressief versus tot 1/3 zonder
met ADHD Angst en depressie - 2/3 last gehad van angst - Waarvan 1/3 verlammende angst in sociale situaties - 1/5 zonder
PTSS Prev. van ADHD bij getraumatiseerde kinderen 20-43 % Volw. ADHD kwetsbaarder ontwikkelen PTSS Kind. met PTSS hyperactief gedrag vertonen wat lijkt op ADHD Kind. met emot. probl./traumager. angst gedrag vertonen wat lijkt op aandachtsproblemen met ADHD en leerstn. op school trauma s oplopen PTSS leerprobl.
Genetisch verband Verslaving ADHD slechter zelfbeeld Verbetert door drugsbebruik Toename stress(adolescentie) behoefte aan zelfmedicatie
vroege life events Genetische factoren Gevoeligheid Dopamine systeem Ontregeling stress systemen Huidige Stress belasting neuropsychiatrische aandoeningen Verslaving PTSS ADHD ASS? Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel (uit wat heet verslaving A.Schellekens en J.verkes 2004 )
Verslaving onbewust pijn en verveling behandelen met zelfmedicatie ( eten, chocola, alcohol, drugs) Gewoonte verslaving ADHD koolhydraatrijk voedsel kalmeren/ stimuleren ADHD grotere kans alc./drugs problemen ADHD vroeger opsporen noodzakelijk om SUD te voorkomen
vroege life events Verwaarlozing Mishandeling -Sexueelmisbruik Genetische Factoren Kwetsbaarheid voor verslaving-adhd-ass-odd/cd Impulsiviteit/compulsiviteit Gevoeligheid Dopamine systeem Ontregeling stress systemen Huidige Stress Belasting Leerproblemen- Uitval school/werk/peergroup Sexueel misbruik Ontwikkelingsstoornissen Verslaving ODD/CD ADHD ASS PTSS Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel uit Kind en Adolescent 2010 Verslaving als ontwikkelingsstoornis: Een andere kijk op neurobiologie en comorbiditeit Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers & Rutger Jan van der Gaag
ASS
Autisme een mannen kwaal? Autisme gekenmerkt : Stoornissen ontwikkeling van wederkerige sociale contacten Stoornissen verbale en non-verbale communicatie starre patronen van gedrag en beperkte interesses Een stoornis of gewoon het overdreven beeld van een man????
Evolutie In primitieve samenlevingen : : functioneren van de groep aantrekkelijk: verbinden sterke sociale en communicatieve vaardigheden : voedsel aantrekkelijk: detailgerichte jager niet bemoeit sociale gebeuren
Evolutie Vrouwen steeds meer gekenmerkt : Sociale kwaliteiten Taalvaardigheid Analoog denken
Evolutie Mannen werden steeds meer gekenmerkt door Sterke detail gerichtheid Logisch denken (wiskunde knobbel) Eenzijdig doorzetten op een bepaald thema (wetenschappers: denk aan de computer technologie) Meer digitaal (zwart-wit) denken
Evolutie niet volkomen onderscheiden verdeling volgens de Gauss curve extreem mannelijk denkenden vrouwen die mannelijker denken dan vele mannen
Evolutie mannelijke en vrouwelijke eigenschappen onder invloed van chromosomen en hormonen Testosteron ook bij vrouwen transseksuelen : patroon van denken verandert onder invloed toedienen hormonen
Wat vertelt de genetica ons? In 10-15% ASS bekende oorzaak In 85% erfelijke aanleg ook omgevingsinvloeden: Middelen/geneesmiddelen? infecties? Hormoonspiegels???
Wat vertelt de genetica ons? Verdeeld over 17 chromosomen Veel aandacht voor chromosoom 7 en 15 MAAR ook het X-chromosoom
Wat vertelt de genetica ons? David Skuse (Londen ) Turner (X-O) autisme vaak voor alleen meisjes X-chromosoom van moeder hebben!!!
literatuur T.Attwood: meisjes en vrouwen met asperger : vaker verwezen ( extern./agressief gedrag) : - passieve persoonlijkheid - vaker bemoederd door - gemotiveerder om te leren - vaker toneel/dramalessen - vaker ingebeelde vrienden - vaker interesse voor dieren en klassieke literatuur - meer problemen puberteit
Vrouwen met ASS: symptomen en bijkomende problemen Meisje met zeer uitgesproken Kannerautisme en laag IQ worden niet gemist Meisjes met hoger IQ en wat ASS symptomen van ASS schuil gaan achter Angst Leerproblemen Stemmingswisselingen
Vrouwen met ASS: symptomen en bijkomende problemen taalvaardigheid en bepaalde mate van sociale empathie kunnen tobberig zijn (tot depressie aan toe) mannelijke ASS eigenlijk nooit ongemakkelijk of schuldig voelen. compensatieve obsessieve gedragingen (eetstoornissen en verslaving)
relaties en seksualiteit Seksualiteit is bij ASS vaak nog een taboe onderwerp ASS is een cognitieve stoornis zonder biologische afwijkingen Vrouwen met ASS tobben vaak met vragen rondom seksualiteit Maar bovenal zijn zij gemakkelijke potentiële slachtoffers van seksueel misbuik (willen graag contact met alle gevolgen van dien)
conclusies ADHD bij ADHD komt bij even vaak voor Vaker het ADD-subtype Comorbiditeit groter en vaker reden van consult
Conclusies ASS bij Diagnostiek bij meisjes het ASS is moeilijk bij de mildere vormen Co-morbiditeit speelt een hele sterke rol Wees heel alert op tekenen van mishandeling en misbruik ( ASS lijden vaak zonder dat zij dat kunnen / durven te uiten)