BEMIDDELINGSREGELING VAN WOONRUIMTEN OP IJBURG VOOR MENSEN DIE CHRONISCH ZIJN AANGEWEZEN OP DIENSTVERLENING, ZORG, OF EEN ROLSTOELGESCHIKTE WONING 1. Inleiding Op IJburg worden geen intramurale zorgvoorzieningen gebouwd. Toch wordt het een wijk voor iedereen, ook voor gehandicapten en mensen die chronisch zijn aangewezen op dienstverlening 1 en/of zorg. Alle bewoners die dat nodig hebben, kunnen op maat diensten en zorg inkopen binnen hun directe woonomgeving en zodoende zelfstandig (blijven) wonen. In deze beleidsnotitie wordt een voorstel gedaan voor de manier waarop de bemiddeling naar een geschikte woonruimte op IJburg kan plaatsvinden van gehandicapten en mensen die zijn aangewezen op dienstverlening en/of zorg. Dit voorstel is tot stand gekomen na bespreking met vertegenwoordigers van de SWD, de DWA, het ASW, ZAO Zorgverzekeringen en Zorgkantoor Amsterdam, Tot en Met, de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties en de Burgerij, de bundeling van cliënten- en belangenorganisaties voor IJburg. Waar één van de bovengenoemde partijen kritiek heeft op het voorstel, wordt dat in deze notitie aangegeven. De bemiddelingsregeling zal worden opgenomen in het Convenant Woonruimtebemiddeling 2002. 2. Vooraf: Hoe wordt er straks op IJburg gewoond? Op IJburg wordt veel variatie aangebracht in het woningaanbod. Er komen verschillende woningtypen in verschillende prijsklassen in verschillende woonmilieus. Ook de woningen die specifiek geschikt zijn voor gehandicapten en voor mensen die zijn aangewezen op dienstverlening en zorg komen goed verspreid over de wijk en in verschillende woonmilieus te liggen. Wat voor soorten woningen worden er op IJburg gebouwd: 1. Woningen waaraan geen speciale bouwkundige eisen worden gesteld: in verschillende, prijsklassen en groottes, huur en koop. 2. Aanpasbaar gebouwde woningen: ook in verschillende prijsklassen en groottes, huur en koop. 3. Woningen in een beschermde woonomgeving (wibo's); de helft van de beschikbaar komende wibo's zijn bedoeld voor ouderen in het algemeen, de andere helft voor mensen die een speciale wibo-indicatie hebben (in de praktijk ook meestal ouderen). 4. Individuele rolstoelgeschikte woningen; voor een groot deel met een sociale huur. Op eigen initiatief bouwen sommige corporaties ook rolstoelgeschikte woningen in de dure sector. 5. Geclusterde woningen voor specifieke doelgroepen; dit zijn volwaardige woningen met een sociale huur die in clusters bij elkaar liggen. Sommige van deze clusters hebben een eigen gemeenschappelijke ruimte, sommige niet. Sommige zijn aangepast aan bewoning door mensen met een fysieke handicap, sommige niet. De woningen liggen in clusters van 4 tot 12 woningen bij elkaar. 6. Units in groepswoningen voor specifieke doelgroepen; dit zijn aparte eenheden in een woning waar de bewoners de keuken en/of woonkamer gemeenschappelijk hebben. 1 Dienstverlening: het verlenen van diensten/service, zoals maaltijdbezorging, boodschappendiensten, klussendiensten, informatie- en adviesdiensten. 7 februari 2002 1
Sommige units zijn aangepast aan bewoning door mensen met een fysieke handicap, sommige niet. Een groepswoning heeft tussen de 4 en 12 eenheden, afhankelijk van de doelgroep voor wie ze bedoeld is. (Deze groepswoningen moeten niet verward worden met woningen voor woongroepen). De geclusterde woningen en de units (5 en 6) zijn nieuwe woningcategorieën in de woningbouwprogrammering. Deze "nieuwe" woningtypes zijn bestemd voor mensen die veel zorg, begeleiding en/of ondersteuning nodig hebben. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om ouderen met ernstige somatische problemen, ouderen met psychogeriatrische problemen, mensen met een langdurige psychiatrische problematiek en verstandelijk en lichamelijk gehandicapten. Voor hen kan een geclusterde woning of unit aantrekkelijk zijn, omdat het zo makkelijker is om sociale contacten te onderhouden, om de zorg goed te organiseren of om het gevoel van veiligheid te vergroten. De geclusterde woningen en units liggen (vrijwel) allemaal binnen een straal van 200 meter tot een steunpunt van waaruit zorg en ondersteuning worden geleverd. Binnen deze afstand is intensieve zorg gegarandeerd en 24 uur per dag beschikbaar. De doelgroepen die in aanmerking komen voor de geclusterde woningen en units worden in het vervolg van deze tekst ook wel "specifieke doelgroepen" genoemd. Omdat de geclusterde woningen en units nieuwe woningcategorieën nieuw zijn, bestaan er nog geen afspraken over de toewijzing ervan. Dit voorstel voor een bemiddelingsregeling voorziet hierin. Voor wibo's en rolstoelgeschikte woningen, die ook heel duidelijk bedoeld zijn voor bepaalde doelgroepen, zijn wel al afspraken en regels over de toewijzing, vastgelegd in het Covenant Woonruimteverdeling 1999. Omdat de algemene wibo-bemiddelingsregeling past binnen de voor IJburg gehanteerde uitgangspunten en bovendien goed aansluit bij dit voorstel, blijft de bestaande wibo-regeling, op één onderdeel na (reactietermijn, zie paragraaf 4.3.2.), geheel van toepassing. Voor de individuele rolstoelgeschikte woningen op IJburg wordt in dit voorstel fundamenteler afgeweken van de algemene praktijk. Waar dit het geval is, wordt dit in de tekst aangegeven. Op IJburg worden ook zogenaamde ADL-clusterwoningen (in de volksmond Fokuswoningen genoemd) gebouwd. Deze woningen worden momenteel toegewezen aan de hand van een lijst van het College van Zorgverzekeringen (CVZ), die hiervoor een landelijke inschrijving heeft. Er wordt naar gestreefd ook de ADL-clusterwoningen via woningnet aan te bieden en op te nemen in deze bemiddelingsregeling. (Hierover wordt met CVZ overlegd.) Dit wordt in dit voorstel echter nog niet meegenomen. 3. Gehanteerde uitgangspunten en doel van de bemiddelingsregeling De bemiddelingsregeling moet in overeenstemming zijn met de algemene uitgangspunten die zijn geformuleerd in de nota "IJburg, wijk zonder scheidslijnen". Wat betreft de woonruimtebemiddeling voor gehandicapten en mensen uit specifieke doelgroepen, zijn hieruit vooral de volgende uitgangspunten relevant: 1. De keuzevrijheid van mensen met en mensen zonder handicap moet worden vergroot; 2. "Gewoon wat kan, bijzonder wat moet". Uiteraard gelden daarnaast ook de "klassieke" uitgangspunten van de woonruimteverdeling: 1. De bemiddeling moet rechtvaardig zijn; 2. De bemiddeling moet doelmatig zijn. 7 februari 2002 2
Voor de bemiddelingsregeling voor woningzoekenden die zijn aangewezen op dienstverlening, zorg, en/of een rolstoelgeschikte woning, zijn deze uitgangspunten als volgt vertaald: 1. Gehandicapten en mensen uit specifieke doelgroepen moeten zelf een keuze kunnen maken uit het gehele woningaanbod, zowel uit "gewone" woningen als uit "speciale" woningen. De toewijzing moet onafhankelijk van zorginstellingen plaatsvinden. 2. De woningen die bestemd zijn voor mensen die zijn aangewezen zijn op dienstverlening, zorg en/of een rolstoelgeschikte woning, worden alleen aan woningzoekenden uit deze doelgroepen verhuurd. 3. De bemiddeling moet zoveel mogelijk gebeuren op grond van objectieve criteria voor wat betreft de toelating tot de woningen, de volgordebepaling en de indicatiestelling; 4. Het voorstel voor de bemiddelingsregeling 4.1. Alle woningtypes worden aangeboden via WoningNet. De woningen die specifiek bedoeld zijn voor mensen die aangewezen zijn op zorg, dienstverlening en/of een rolstoelgeschikte woning worden gelabeld voor specifieke doelgroepen. In Amsterdam en de regio rond Amsterdam worden vrijwel alle corporatiewoningen, inclusief wibo's (maar exclusief rolstoelgeschikte woningen), voor verhuur aangeboden via WoningNet. Het vrijkomende aanbod verschijnt zowel in een papieren woningkrant als op teletekst en op internet. Voorgesteld wordt om ook de individuele rolstoelgeschikte en specifieke woningen op IJburg via WoningNet aan te bieden. Deze worden dan gelabeld voor de doelgroep voor wie ze bedoeld zijn en in aparte rubrieken geadverteerd. Daarnaast kunnen ook "gewone" aanpasbare woningen in de onmiddellijke nabijheid van een steunpunt op die manier worden gelabeld. Uitzonderingen op het aanbieden via WoningNet Het kan gebeuren dat Woningzoekenden uit een specifieke doelgroep niet goed uit de voeten kunnen met WoningNet en hier ook niet voldoende hulp en ondersteuning bij kunnen krijgen van familie, vrienden, en professionele begeleiders. Soms komt dit, omdat het zoeken met WoningNet voor iemand te complex is, soms omdat iemand een heel ingewikkelde woonbehoefte heeft. De SWD kan in zulke gevallen overgaan tot extra begeleiding en, indien nodig, directe bemiddeling. Bij directe bemiddeling wordt een woning direct toegewezen aan een woningzoekende. Deze woning wordt dan niet eerst geadverteerd in de woningkrant. 4.2. Woningzoekenden uit een specifieke doelgroep kunnen kiezen uit het hele woningaanbod Woningzoekenden die in aanmerking komen voor een specifieke woning kunnen, als zij dat willen, ook op "gewone", niet gelabelde woningen (al dan niet in de buurt van een steunpunt) reageren. Voor hen gelden dan de toelatingscriteria en volgordebepaling zoals die voor alle woningzoekenden gelden. Uiteraard zullen zij zelf (en/of hun zaakwaarnemers, partners en/of kinderen) moeten afwegen of een niet-gelabelde woning goed bij hun behoeften en wensen past. Hiervoor is het uiteraard nodig dat zij over voor hen relevante informatie over de voorzieningen en het zorgaanbod in de buurt kunnen beschikken. In overleg met de Federatie wordt bekeken welke informatie op WoningNet gegeven kan worden over de voorzieningen en het zorgaanbod in de buurt. (Voor de volgordebepaling bij gelabelde woningen wordt verwezen naar hoofdstuk 4.3.) 7 februari 2002 3
4.3. Voor de bemiddeling van woonruimten die gelabeld zijn voor rolstoelgebruikers en woningzoekenden uit specifieke doelgroepen gelden aparte afspraken 4.3.1. In de woningadvertentie voor gelabelde woonruimtes staat relevante informatie over de woonruimte zelf, de woonomgeving, de gevraagde indicatie(s) en eventuele aanvullende kenmerken van de doelgroep voor wie de woonruimte bedoeld is. 4.3.2. Een langere reactietermijn De reactietermijn die woningzoekenden normaal gesproken bij WoningNet krijgen om te reageren op een woning, varieert - afhankelijk van het medium (krant, teletekst, internet) - van 4 dagen tot een week. Het ligt voor de hand om de reactietermijn voor de gelabelde woningen voor mensen die aangewezen zijn op dienstverlening, zorg en/of een rolstoelgeschikte woning te verlengen. Daarom wordt een week extra voorgesteld. Het verlengen van de reactietermijn wordt ook voorgesteld voor wibo's op IJburg. Voor wibo's geldt namelijk de gewone reactietermijn. Omdat wibo's bedoeld zijn voor ouderen en mensen met een wibo-indicatie, ligt een week extra voor de hand. Vanuit de ouderenorganisaties wordt dit zeer regelmatig bepleit. Bij de eerste toewijzing is het mogelijk om de "speciale" woningen al geruime tijd voor het beschikbaar komen te adverteren in WoningNet. Dit heeft als voordeel dat de toekomstige bewoners zich zowel praktisch als mentaal goed kunnen voorbereiden op hun verhuizing. Voorgesteld wordt om de woningen tenminste een half jaar voor oplevering aan te bieden. 4.3.3. Voorwaarden om te mogen verhuizen naar een gelabelde woonruimte Om in aanmerking te komen voor een gelabelde zelfstandige woning op IJburg moet men aan de volgende voorwaarden voldoen: 1. Men moet voldoen aan de eisen voor toelating tot de vergunningplichtige woningvoorraad uit de Huisvestingsverordening 1999. 2. De woning moet passend zijn volgens de bezettingsnormen uit de Huisvestingsverordening 1999. 3. Inkomensnormen worden niet toegepast bij de vergunningverlening voor rolstoelgeschikte en clusterwoningen, tenzij deze woningen met verlaagde aanvangshuur zijn gebouwd. Dit is mogelijk op grond van lid 3 van artikel 2.3.1 van de Huisvestingsverordening, waarin staat dat op grond van bepalingen in het Convenant Woonruimteverdeling voor sommige groepen kan worden afgeweken van de inkomensnormen. 4. Men moet behoren tot de doelgroep waarvoor de woning bedoeld is. Hierop wordt nader ingegaan in paragraaf 4.3.4.. Units in groepswoningen zijn geen zelfstandige woningen en vallen daarom niet onder de Huisvestingsverordening. Om in aanmerking te komen voor een gelabelde unit hoeft men daarom niet te voldoen aan de bovengenoemde voorwaarden 1, 2 en 3. Aan de vierde voorwaarde moet men wel voldoen. Ad 1: Met de corporaties wordt afgesproken dat zij níet hoeven te toetsen op de eisen van economische en maatschappelijke binding aan de regio of aan Almere. De reden hiervoor is, dat in de praktijk het overgrote deel van de gegadigden ofwel een binding hééft, ofwel tot de zogenaamde "gelijkgestelden" behoort volgens de Huisvestingswet, waardoor zij per definitie toegelaten worden tot de Amsterdamse woningvoorraad. 7 februari 2002 4
(Overigens: voor mensen die een indicatie hebben voor een wibo of een miva-woning wordt al niet getoetst op binding aan Amsterdam en de regio/almere). Ad 3: De reden om geen inkomensnormen te stellen is dat het voor woningzoekenden uit de specifieke doelgroepen moeilijk, zoniet onmogelijk is om in andere prijsklassen een vergelijkbare woonruimte te vinden, omdat er niet of nauwelijks duurdere specifieke woningen beschikbaar zijn. Bovendien zijn de bijzondere doelgroepen relatief vaak aangewezen op lagere inkomens en wordt voor mensen met een indicatie voor een wibo of een rolstoelgeschikte woning sowieso al niet getoetst op inkomen. 4.3.4. Men moet aantonen tot de doelgroep te behoren waarvoor de woonruimte gelabeld is. Of men tot de doelgroep behoort voor wie de woning is gelabeld, moet blijken uit: 1. het feit dat men beschikt over de in de woningadvertentie voor die woning gevraagde indicatie(s); 2. het feit dat men verblijft in een (semi-)intramurale voorziening die bedoeld is voor dezelfde doelgroep als die waarvoor de woning gelabeld is; 3. het feit dat men woont in een woonruimte die speciaal bedoeld is voor dezelfde doelgroep als die waarvoor de woning gelabeld is. In de tabel op bladzijde 6 staat een overzicht van de verschillende woningtypes en de daarbij geldende specifieke toelatingseisen. Wat betreft de indicaties zijn dat de indicaties zoals die op dit moment nog worden afgegeven. Begin 2003 gaan de indicerende instellingen over op functionele indicatiestelling. Dat wil zeggen dat de klant dan geen indicatie voor een bepaald product (verpleeghuis, verzorgingshuis etc.) meer krijgt, maar voor een (combinatie van) functies: verpleging, verzorging, begeleiding, verblijf, etc. Tegen de tijd dat de functionele indicatiestelling van kracht wordt, moet vastgesteld worden welke combinatie van geïndiceerde functies toegang tot de woningen geeft. Aan een indicatie (zeker een functionele) is niet altijd te zien of iemand bijvoorbeeld een dementerende bejaarde is of een verstandelijk gehandicapte. Toch bestaat soms de behoefte aan clusters of groepswoningen voor alleen dementerenden, verstandelijk gehandicapten, mensen met psychiatrische problematiek etc. Daarom kunnen bij de gelabelde woningen ook nog nadere eisen worden aangegeven met betrekking tot de doelgroep. Op deze eisen wordt echter niet getoetst: de woningzoekenden bepalen zelf of zij tot een bepaalde, niet tot een indicatie te herleiden, doelgroep behoren. 7 februari 2002 5
Overzicht van de verschillende woningtypes voor mensen die zorg, dienstverlening en/of een rolstoelgeschikte woning nodig hebben en de daarbij geldende specifieke toelatingseisen. Doelgroep Mogelijke gevraagde indicaties (Semi)intramurale voorziening waarin men kan verblijven Woning die mag worden achtergelaten Individuele rolstoelgeschikte woningen Geclusterde woningen, units en individuele gelabelde woningen nabij een steunpunt Rolstoelgeschikte geclusterde woningen, units en individuele gelabelde woningen nabij een steunpunt mensen met ernstige fysieke beperkingen en afhankelijk van een rolstoel mensen die voor langere tijd één of meer vormen van zorg hebben, waarbij ook bijvoorbeeld woonondersteuning en dienstverlening als zorg worden beschouwd. Het moet gaan om min of meer intensieve zorg, met andere woorden, er wordt een ondergrens gesteld aan het zorgvolume. mensen die voor langere tijd één of meer vormen van intensieve zorg of dienstverleningnodig hebben en die bovendien ernstige fysieke beperkingen hebben en afhankelijk zijn van een rolstoel tegemoetkoming in verhuis-en inrichtingskosten op voorwaarde dat men verhuist naar een rolstoelgeschikte woning (Tot en Met). (bij de SWD bekend als miva-woningzoekend) Verpleeghuiszorg psychogeriatrie (Tot en Met) verpleeghuiszorg somatiek (Tot en Met) verzorgingshuiszorg (Tot en Met) langdurige thuiszorg, minimaal 9 uur per week en minimaal 2 zorgvormen (Tot en Met) extramurale verzorgingshuiszorg, minimaal 9 uur per week en minimaal 2 zorgvormen (Tot en Met) zorg en/of begeleiding voor lichamelijk gehandicapten (LCIG (Landelijk Centrum Indicatiestelling Gehandicapten)) zorg en/of begeleiding voor verstandelijk gehandicapten (LCIG) langdurige AWBZ-gefinancierde GGZ-zorg en/of begeleiding (onafhankelijke Amsterdamse indicatiecommissie voor psychiatrie) net als boven, in combinatie met een indicatie voor een miva-woning (Tot en Met) ADL-clusterwoning (College voor Zorgverzekeringen) Intramurale voorziening voor mensen met lichamelijke handicap verzorgingshuis verpleeghuis een psychiatrische instelling een gezinsvervangend tehuis een RIBW (beschermd wonen psychiatrie) een begeleid wonen project, zowel voor verstandelijk gehandicapten als voor mensen met een psychiatrische problematiek. een project voor kleinschalig groepswonen Net als boven, maar wel in combinatie met een indicatie voor een mivawoning intramurale voorziening voor mensen met een lichamelijke of meervoudige handicap rolstoelwoning (al dan niet in cluster) ADL-clusterwoning (fokuswoning) clusterwoning of unit voor dezelfde doelgroep een RIBW (beschermd wonen psychiatrie) een begeleid zelfstandig wonen project, zowel voor verstandelijk gehandicapten als voor mensen met een psychiatrische problematiek. een clusterwoning of unit voor dezelfde doelgroep.een ADL-miva-plus-woning een ADL-clusterwoning (fokuswoning) 7 februari 2002 6
4.3.5. De volgordebepaling gebeurt op grond van objectieve criteria 2 De belangstellenden voor een woning worden op volgorde gezet op grond van objectieve gegevens. Achtereenvolgens komen aan de beurt: 1. Geïndiceerden die tevens een voorrangsverklaring hebben van de SWD voor verhuizing naar een andere woning. 2. Eén van de volgende twee subcategorieën: Geïndiceerden die thuis wonen; de volgorde wordt bepaald op grond van de indicatiedatum. Geïndiceerden die verblijven in een (semi-)intramurale voorziening; de volgorde wordt bepaald op grond van de verblijfsduur in de voorziening. 3 3. Mensen zonder indicatie die al wonen in een zelfstandige woning die bedoeld is voor de doelgroep; de volgorde wordt bepaald op grond van woonduur cq. inschrijfduur. Wanneer voor een woonruimte naast een zorg-indicatie ook een miva-indicatie wordt gevraagd, wordt de volgorde bepaald op grond van de datum van de aanvraag van de zorgindicatie of de verblijfsduur in de instelling. Mensen die thuis minimaal 9 uur per week minimaal twee zorgvormen krijgen, hebben nog steeds een geldige indicatie en kunnen dus in aanmerking komen voor een woning voor een bijzondere doelgroep. Hetzelfde geldt voor mensen met een verleden van psychiatrische of verstandelijke problematiek die begeleid zelfstandig wonen. 5. Informatie en communicatie over de bemiddelingsregeling Belangstellendenregistratie Veel mensen die behoren tot de doelgroepen waarvoor de bijzondere woningtypes op IJburg bedoeld zijn, zijn nog niet gewend om zelf te zoeken naar een woning met behulp van een aanbodsysteem. Zij moeten dus goed geïnformeerd worden en wegwijs gemaakt in het systeem. Er wordt daarom zeer binnenkort door het Projectbureau IJburg een informatiecampagne en belangstellendenregistratie gestart. Iedereen die zich voor de belangstellendenregistratie aanmeldt, krijgt alle informatie over het wonen en de zorgvoorziening op IJburg thuisgestuurd. Bijkomend doel van de campagne is het concept van IJburg, wijk zonder scheidslijnen meer bekendheid te geven. Afstemming tussen corporaties, SWD, Indicerende instellingen, ZAO en informatieloketten. Wanneer indicaties voor zorg ook toegang gaan geven tot woningen, zullen mensen met vragen over wonen bij de zorgsector aankloppen en mensen met vragen over zorg bij de woonsector. Het is dus belangrijk dat deze een goed onderling contact hebben en een goede uitwisseling van kennis. De SWD zal hiertoe het initiatief nemen. 2 Bij de Burgerij (bundeling van cliënten- en belangenorganisaties voor IJburg) bestaat verdeeldheid over de wenselijkheid van een vorm van coöptatie bij de bemiddeling van geclusterde woningen en units in groepswoningen. Het uiteindelijke standpunt van de Burgerij is, dat bij de bemiddeling van units in groepswoningen met gemeenschappelijke voorzieningen er ruimte en tijd moet zijn voor kennismaking tussen nieuwe en zittende bewoners, en dat er enige invloed moet worden gecreëerd voor zittende bewoners op de uiteindelijke toewijzing. 3 Het ZAO- Zorgkantoor pleit ervoor om 50% van woonruimten aan te bieden aan mensen die thuis wonen en 50% aan mensen die in een instelling verblijven omdat dit de doorstroming uit de instellingen ten goede komt. Dit is niet overgenomen, omdat het zeker stellen van de doorstroming geen doel is van de bemiddelingsregeling en omdat het de regeling ingewikkelder maakt dan nodig. 7 februari 2002 7