Woordenlijst ADHD (attention-deficit hyperactivity disorder) Ontwikkelingsstoornis waarbij hyperactiviteit, inpulsiviteit en concentratieproblemen bestaan. anamnese Specifieke ziekte- en levensgeschiedenis die in kaart wordt gebracht bij onderzoek naar een stoornis. AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) Iedere Nederlander is via de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten verzekerd voor zorg en begeleiding bij langdurige ziekte, handicap of ouderdom. centrale coherentie Het vermogen om details samen te voegen tot een betekenisvol geheel. cognitieve gedragstherapie Met behulp van gedachten je gedrag beïnvloeden, ombuigen en veranderen. derdelijnsinstelling Biedt intensieve (klinische) en in sommige gevallen specialistische zorg. differentiaaldiagnose Onderdeel van het diagnostisch onder zoek waarin wordt getoetst of de gesignaleerde symptomen en problemen misschien bij een andere psychiatrische diagnose horen. 171
DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Handboek waarin criteria voor psychische stoornissen worden beschreven. disharmonisch profiel Als er een groot verschil is tussen de performale en verbale intelligentie of als er grote verschillen zijn tussen de subtests van het intelligentieonderzoek. eerstelijnspsycholoog De geestelijke gezondheidszorg is ge or ganiseerd volgens de eerste, tweede en derde lijn; een eerstelijnspsycholoog geeft kortdurende behandeling en is breed georiënteerd. egocentrisch perspectief Zich onvoldoende kunnen verplaatsen in een ander en de wereld voornamelijk vanuit het eigen perspectief benaderen; zich niet voor kunnen stellen dat de ander een ander perspectief heeft. empathie Je kunnen inleven dat een ander eigen gevoelens en gedachten heeft, die niet hetzelfde zijn als de jouwe. ESB-theorie Theorie die onderscheid maakt in een empathische hersenstructuur (E-type), een systematiserende hersenstructuur (S-type) of hersenen die meer in balans zijn (B-type). executieve functies De functies die nodig zijn om een set van samenhangende probleemoplossende activiteiten voor een doel, vast te houden. 172
gezondheidszorgpsycholoog (gz-psycholoog) Een gz-psycholoog heeft een brede en diepgaande opleiding gehad en is deskundig op het gebied van diagnostiek en behandeling; hij kan bij een instelling werken of zelfstandig gevestigd zijn. heteroanamnese Ziekte- en levensgeschiedenis zoals die in kaart wordt gebracht door beschrijvingen van een persoon die de onderzochte persoon goed kent (bijvoorbeeld ouders of partner). HFA (high functioning autism) Autisme met een vertraagde taalontwikkeling in de jeugd en een normale tot zeer hoge intelligentie. ICD-10 (International Classification of Diseases) Handboek voor de beschrijving van ziekten, deel 10 bevat de criteria voor psychische stoornissen. ik-anderdifferentiatie Tijdens de ontwikkeling krijgt een mens steeds meer besef van het ik, losstaand van de ander en leert hij zichzelf en de ander te onderscheiden. Intelligentie Totale intelligentie: TIQ performale intelligentie Het deel van de intelligentie dat het manipuleren in en met de ruimte meet, zoals ruimtelijk inzicht, puzzelen en dergelijke (PIQ). verbale intelligentie Het deel van de intelligentie dat het manipuleren met taal meet, zoals taalgebruik, woord- en wereldkennis, het 173
talig redeneren, luistervaardigheid (VIQ). IRO (Individuele Re-integratie Overeenkomst) Overeenkomst die individueel afgesloten kan worden met een re-integratiebedrijf als het bedrijf dat aangewezen is door de UWV (Uitkeringsinstituut Werknemersverzekeringen), niet passend is. jobcoach Begeleider die iemand op de werkplek begeleidt en ondersteunt. ontwikkelingsanamnese Ontwikkelingsgeschiedenis van iemand die in kaart wordt gebracht bij onderzoek naar een stoornis. PDD-NOS (Pervasive Developmental Disorder Not Otherwise Specified) of PDD-NAO (Pervasieve Ontwikkelingsstoornis Niet Anderszins Omschreven) Restcategorie waarbij enkele kenmerken van autisme worden herkend. persoonlijkheidsonderzoek In dit onderdeel van het psychodiagnostische onderzoek wordt de aard van iemand en de manier waarop hij met problemen in het leven omgaat, in kaart gebracht. Pervasieve Ontwikkelingsstoornissen (Pervasive developmental Disorders) DSM-IV classificeert autisme hieronder; het zijn stoornissen die vanuit de vroege jeugd op alle gebieden van het functioneren inwerken en tot in de volwassenheid voortduren. PGB (Persoonsgebonden Budget) Dit budget kan aangevraagd worden bij de Centrale Indicatiestelling Zorg 174
door onder meer mensen die een handicap of beperking hebben om zorg te regelen die het beste aansluit. psychodiagnostische onderzoek Onderzoek naar het psychische aspect bij mensen door middel van testen. psycho-educatie Het geven van informatie over een bepaalde psychische stoornis aan de persoon en zijn omgeving, waarbij aandacht voor de gevolgen van de stoornis voor de persoon zelf centraal staat. re-integratiebedrijf Bedrijf gespecialiseerd om mensen met een beperking te ondersteunen in het zoeken naar en het behouden van werk. repetitief gedrag Gelijkende patronen of opeenvolgend gedrag dat herhaaldelijk uitgevoerd wordt en geen duidelijke inhoudelijke functie lijkt te hebben. RIBW (Regionale Instelling voor Beschermd Wonen) Beschermde woonvoorziening waar iemand begeleiding op allerlei gebied kan krijgen. rugzakje Leerlinggebonden financiering voor extra begeleiding en ondersteuning voor het volgen van onderwijs. sociale-vaardigheidstraining In sociale-vaardigheidstrainingen wordt geoefend op het gebied van sociale interactie met als doel beter om te gaan met sociale situaties. socioschema Het ik geplaatst in de wereld; het schema omvat de bewuste en onbewuste kennis van zichzelf en de manier waar- 175
op men in de wereld en in relatie tot anderen staat. syndroom van Asperger of Een van de twee hoofdtypen van autisstoornis van Asperger me, waarbij geen duidelijke taalontwikkelingsproblematiek bestaat en waarbij sprake is van een normale of bovengemiddelde intelligentie. theory-of-mind (TOM) De theorie die ieder mens maakt over zijn eigen gedachten en gevoelens en die van anderen. tweedelijnsinstelling voor behandeling De geestelijke gezondheidszorg is georganiseerd volgens de eerste, tweede en derde lijn; een tweedelijnsinstelling is vaak een grote instelling waar mensen met psychische problemen geholpen kunnen worden; een verwijzing van een (huis-)arts of psycholoog is noodzakelijk. Wajong (Wet Arbeidsongeschiktheidsvoorziening Jonggehandicapten) Regeling waardoor recht ontstaat op een uitkering en begeleiding bij werk voor mensen die van jongs af aan door een beperking arbeidsongeschikt zijn. WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) De WMO is ingegaan op 1 januari 2007 en is bedoeld om mensen zo lang mogelijk zelfstandig in de maatschappij te laten functioneren. 176
Over de auteurs Dr. Martine F. Delfos, gz-psycholoog, therapeut, onderzoeker, docent, publicist, ontwikkelde het model van het socioschema en schreef het boek over autisme: Een vreemde wereld. Over autisme, het syndroom van Asperger en PDD-NOS. Voor ouders, partners, hulpverleners en de mensen zelf. Ze richtte het wetenschappelijk onderzoeksinstituut PICOWO op en is lector aan de Hogeschool Edith Stein met als leeropdracht: Virtuele ontwikkeling van jeugd. Als therapeut werkt ze onder meer met kinderen, jongeren en volwassenen met autisme. Informatie over haar werk is te vinden op haar website: www.mdelfos.nl. Drs. Marijke Gottmer is werkzaam als psycholoog, zowel in de diagnostiek als de behandeling van volwassenen met autisme bij het autismeteam voor volwassenen, Altrecht (GGZ), Utrecht. Tevens is zij inhoudelijk coördinator van dit team. 177
Raad van advies Dr. Martin Appelo Gezondheidszorgpsycholoog, hoofd wetenschappelijk onderzoek GGz Groningen. Drs. Ron van Deth Psycholoog en publicist, onder andere verbonden aan het Europees Instituut voor Educatie in Staverden. Drs. Annette Heffels Psycholoog en psychotherapeut, columnist en auteur van vele boeken op het gebied van de psychologie. Drs. Joke Kragten Gezondheidszorgpsycholoog, als therapeut werkzaam bij Altrecht, divisie stad Utrecht. Prof.dr. Walter Vandereycken Hoogleraar psychiatrie aan de Katholieke Universiteit Leuven en hoofd van de afdeling directieve therapie in de Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen te Tienen, België. 179
Drs. Jean-Pierre van de Ven Psycholoog en psychotherapeut, zelfstandig gevestigd in de Psychologische Praktijk Amsterdam. Tevens werkzaam als systeemtherapeut bij Mentrum GGZ te Amsterdam, afdeling Klinische psychiatrie. 180
Reeds verschenen titels 1. Joke Kragten, Leven met een manisch-depressieve stoornis, ISBN 978 90 313 3432 2 2. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een paniekstoornis, ISBN 978 90 313 3561 9 3. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een dwangstoornis, ISBN 978 90 313 3562 6 4. Ed Berretty, Leven met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, ISBN 978 90 313 3877 1 5. Joke Kragten, Leven met een sociale fobie, ISBN 978 90 313 3878 8 6. J. Hoevenaars, Leven met een fobie, ISBN 978 90 313 3911 2 7. Y. Meesters, Leven met een winterdepressie, ISBN 978 90 313 3912 9 8. Ed Berretty en Kees Korrelboom, Leven met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis, ISBN 978 90 313 4091 0 9. Sjef Peeters en Karel Klumpers, Leven met assertiviteitsproblemen, ISBN 978 90 313 4193 1 10. Jenny Palm, Leven na een beroerte, ISBN 978 90 313 4200 6 11. Joke Kragten, Leven met een depressieve stoornis, ISBN 978 90 313 3981 5 181
12. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een piekerstoornis, ISBN 978 90 313 4320 1 13. Alexandra de Bruijn-Kofman, Leven met chronische pijn, ISBN 978 90 313 4273 0 14. Ard Nieuwenbroek en Piet Gieles, Omgaan met rijexamenangst, ISBN 978 90 313 4345 4 15. Martin Appelo, Leven met een psychotische stoornis, ISBN 978 90 313 3979 2 16. Pieternel Dijkstra, Omgaan met ziekelijke jaloezie, ISBN 978 90 313 4384 3 17. Tom Mutsaerts, Gezond omgaan met gewoontes, ISBN 978 90 313 4451 2 18. Ed Berretty, Leven met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis, ISBN 978 90 313 4581 6 19. Josephine Giesen-Bloo, Leven met een borderline persoonlijk - heidsstoornis, ISBN 978 90 313 3563 3 20. Peter Daansen, Leven met obesitas, ISBN 978 90 313 4392 8 21. Pieternel Dijkstra, Omgaan met hechtingsproblemen, ISBN 978 90 313 4622 6 22. Jan van den Berg, Cindy Boon en Laura van Bergen, Omgaan met rijangst, ISBN 978 90 313 4474 1 23. Jean-Pierre van de Ven, Omgaan met relatieproblemen, ISBN 978 90 313 4475 8 24. Agnes Scholing en Pascal Wolters, Leven met een antisociale persoonlijkheid, ISBN 978 90 313 4476 5 25. Jolien Fox en Mieke Zinn, Leven met een alcoholprobleem, ISBN 978 90 313 4393 5 182
26. Martin Appelo en Kees Korrelboom, Leven met identiteits - problemen, ISBN 978 90 313 4808 4 27. Jan van den Berg, Marieke Krämer en Laura Grootaarts, Omgaan met hoogtevrees, ISBN 978 90 313 4629 5 28. Martine Delfos en Marijke Gottmer, Leven met autisme, ISBN 978 90 313 4821 3 29. Sandra van Gameren, Leven met een psychisch zieke ouder, ISBN 978 90 313 4831 2 30. Alexandra de Bruijn-Kofman, Leven met chronische hoofdpijn, ISBN 978 90 313 4846 6 31. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Omgaan met studiefaalangst, ISBN 978 90 313 4914 2 32. Arnold van Emmerik en Ed Berretty, Leven met een trauma, ISBN 978 90 313 4955 5 33. Jaques van Lankveld, Omgaan met een seksueel probleem, ISBN 978 90 313 5067 4 34. Anita Jansen en Hermien Elgersma, Leven met een eetstoornis, ISBN 978 90 313 5018 6 35. Sjef Peeters, Leven met angst voor ernstige ziektes, ISBN 978 90 313 4627 1 36. Bart Verkuil en Arnold van Emmerik, Omgaan met stress en burnout, ISBN 978 90 313 4391 1 37. Jaap Spaans, Omgaan met chronische vermoeidheid,, ISBN 978 90 313 52243 4 1 183