Patiënteninformatie Behandelwijzer Borstkanker Behandelwijzer met informatie over mogelijke behandelingen bij borstkanker 1234567890-terTER_
Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Borstkanker 4 Aanvullend onderzoek 5 Echogeleid dikke naald biopt 5 Stereotactisch dikke naald biopt 5 MRI 5 De behandeling van borstkanker 6 Chirurgie 7 Vervolgbehandeling 8 Bestraling (radiotherapie) 8 Chemotherapie 9 Immunotherapie 10 Hormoontherapie 10 Beschikbare supplementen 10 Erfelijkheid 10 Informatie en adressen 11 Borstkanker Vereniging Nederland (BVN) 11 Stichting Amazones 11 Pink Ribbon 11 Het Borstkankerboek 11 KWF Kankerbestrijding 11 Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties 11 Psychosociale begeleiding 11 Informatie over/voor kinderen 12 Tot slot 13 3
Behandelwijzer Borstkanker Behandelwijzer met informatie over mogelijke behandelingen bij borstkanker. U heeft een afspraak in Tergooi voor een behandeling. Onze artsen en medewerkers doen er alles aan om u met de beste zorg te omringen en uw bezoek aan het ziekenhuis zo aangenaam mogelijk te maken. Ter voorbereiding op uw behandeling, informeren we u met deze folder over de gang van zaken bij de behandeling van borstkanker. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie voor u op een rij. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Achterin vindt u de contactgegevens van de betreffende afdeling. De medewerkers van de afdeling of uw behandelaar beantwoorden uw vragen graag. Algemeen Deze informatie is bedoeld als aanvulling op het gesprek met uw behandelend arts en de mammacareverpleegkundige. U kunt deze thuis met uw naasten nog eens rustig nalezen. De behandelwijzer bestaat uit een algemeen deel, aangevuld met informatie die voor u en uw situatie van toepassing zijn, de zogenoemde supplementen. Voor algemene informatie over borstkanker verwijzen we u naar de folder Borstkanker van KWF Kankerbestrijding, verkrijgbaar bij de mammacare en/of oncologieverpleegkundigen. Borstkanker Bij borstkanker gaat het meestal om een zogenoemd ductaalcarcinoom. Een ductaalcarcinoom ontstaat in de melkgangen van de borst. Soms is er sprake van een lobulair carcinoom. Een lobulair carcinoom begint in de melkkliertjes en groeit meestal verspreid door de borst. 4
Borstkanker wordt soms vroegtijdig ontdekt (bijvoorbeeld bij het bevolkingsonderzoek) dat de tumor zich beperkt tot de melkgangen (Ductaal Carcinoma In Situ, afgekort DCIS). De borstkankercellen zijn dan nog niet ingegroeid in het omliggende borstweefsel, waarin zich bloed- en lymfevaatjes bevinden. In het geval van DCIS is meestal geen tumor voelbaar in de borst, maar zijn er op een röntgenfoto van de borsten zogenoemde kalkspatjes ofwel microcalcificaties zichtbaar. Aanvullend onderzoek Soms is het nodig om, nadat is vastgesteld dat u borstkanker heeft, nog aanvullend onderzoek te doen. Bijvoorbeeld om bepaalde kenmerken van de tumor te bepalen of om de precieze grootte van de tumor te bepalen. De volgende onderzoeken kunnen voorkomen: Echogeleid dikke naald biopt Bij een echogeleide dikke naald biopt lokaliseren we met behulp van echografie de afwijking en nemen we met een dikke naald een klein stukje weefsel af. Dit gebeurt onder plaatselijke verdoving. Het onderzoek kan ondanks de verdoving pijnlijk zijn. Stereotactisch dikke naald biopt Een stereotactisch dikke naald biopt is een soortgelijk onderzoek, waarbij we de afwijking met röntgenfoto s in beeld brengen, terwijl de patiënt op de buik op een speciale tafel ligt. Het afgenomen weefsel wordt in het pathologisch laboratorium onderzocht. MRI MRI (Magnetic Resonance Imaging) is een onderzoeksmethode waarbij afbeeldingen van organen en weefsels in het lichaam worden gemaakt. Dit gebeurt met een sterk magneetveld en radiogolven. Een MRI van de borsten duurt ongeveer een halfuur, waarbij de patiënt op de buik ligt. 5
Wanneer bij het stellen van de diagnose borstkanker de kans aanwezig is dat er uitzaaiingen zijn, is aanvullend onderzoek nodig. De onderstaande onderzoeken zijn hierbij gebruikelijk: röntgenfoto van de longen; echografie van de lever; botscan; PET-CT scan. Als er vervolgonderzoeken moeten plaatsvinden, dan krijgt u de betreffende folders aangeboden. De behandeling van borstkanker De behandeling van borstkanker zal in veel gevallen uit meerdere onderdelen bestaan, zoals een operatie (chirurgische behandeling), bestraling (radiotherapie), chemotherapie, immunotherapie en hormonale therapie. We stemmen de behandeling zoveel mogelijk af op uw persoonlijke situatie. Bij de beoordeling van de behandelkeuze spelen diverse factoren een rol: De leeftijd van de patiënt. Voor of na de overgang. De grootte van de tumor. De specifieke kenmerken van de tumor (zoals onder meer de hormoongevoeligheid). Of er uitzaaiingen in de lymfeklieren zijn. U krijgt daarbij te maken met meerdere specialisten: Een radioloog voor de diagnostiek. Een chirurg voor de chirurgische behandeling. Een radiotherapeut voor de bestraling. Een internist-oncoloog voor de chemo-, immuno- en/of hormoontherapie. Plastisch chirurg voor eventuele reconstructie. Een mammacareverpleegkundige en oncologieverpleegkundige voor de voorlichting en begeleiding. 6
De behandeling van borstkanker is meestal gericht op genezing. Als de borstkanker is uitgezaaid (bijvoorbeeld naar longen, lever, botten) is genezing niet meer mogelijk. De behandeling is er dan op gericht om zo lang mogelijk met de ziekte te kunnen leven. De behandeling van kanker is vaak intensief. Veel mensen kunnen dit met hulp van hun naasten goed doorstaan. Soms is steun bij de verwerking van lichamelijke en psychische klachten als gevolg van diagnose en behandeling gewenst. U kunt dit bespreken met uw behandelend arts, verpleegkundig specialist mammacare, mammacareverpleegkundige of oncologieverpleegkundige. Zij kunnen u informatie en advies geven en u zonodig doorverwijzen. Achterin deze behandelwijzer vindt u ook enkele (internet) adressen van hulpverlenende organisaties. Chirurgie Borstsparende operatie Een borstsparende behandeling bestaat uit een borstsparende operatie gevolgd door een aantal weken bestraling (radiotherapie). Om in aanmerking te komen voor een borstsparende behandeling spelen verschillende factoren een rol, bijvoorbeeld: de plaats van de tumor; de grootte van de tumor ten opzichte van de grootte van de borst; de algemene conditie van de patiënt. Borstamputatie Bij een borstamputatie neemt de chirurg de hele borst weg. Een amputatie is nodig als bijvoorbeeld de tumor te groot is voor een sparende behandeling of wanneer er meerdere tumoren in de borst zijn. Soms kan een borstamputatie gecombineerd worden met een directe reconstructie. De mogelijkheden worden besproken door de chirurg en plastisch chirurg. 7
Schildwachtklierprocedure Vaak combineert de chirurg de borstoperatie met de schildwachtklierprocedure. Daarbij zoekt de chirurg de eerste lymfeklier in de oksel op, verwijdert deze klier en laat deze onderzoeken op tumorcellen. Soms is het nodig om alle okselklieren te verwijderen (okselklierdissectie). In de verschillende supplementen bespreken we deze operaties verder. Vervolgbehandeling In het algemeen zal de verdere behandeling worden besproken in het zogenoemde oncologieoverleg. Dit is een wekelijks overleg waarbij chirurgen, internisten (oncologen), radiotherapeuten, radiologen en pathologen van Tergooi en de consulenten van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis (AvL) in Amsterdam aanwezig zijn. In dit overleg wordt het definitieve advies over de verdere behandeling gegeven. Het kan zijn dat uw chirurg eerst de uitkomst van het overleg afwacht, voordat een besluit over verdere behandeling wordt genomen. Bestraling (radiotherapie) Als u moet worden nabehandeld met radiotherapie, dan verwijst de chirurg u door naar de radiotherapeut. Bestraling of radiotherapie is een lokale behandeling, dat wil zeggen dat de bestraling specifiek gericht is op de borst, het operatiegebied en/of de lymfeklieren. Iedere bestraling duurt slechts enkele minuten. De bestraling start binnen ongeveer vier tot zes weken na de operatie en duurt enkele weken (iedere werkdag). De bestralingen vinden plaats in het AvL. De eerste afspraak bij de radiotherapeut vindt plaats in Tergooi, de vervolgafspraken en de bestraling zelf in het AvL. Voor vragen over vergoeding van reiskosten en taxivervoer, kunt u contact opnemen met uw ziektekostenverzekeraar. 8
In het AvL krijgt u verdere mondelinge en schriftelijke informatie over de radiotherapie. Chemotherapie Chemotherapie is een behandeling met medicijnen (cytostatica). Chemotherapie wordt meestal per infuus toegediend en gegeven op de afdeling Dagbehandeling van Tergooi. Er zijn verschillende momenten en manieren om chemotherapie te geven: adjuvante chemotherapie wordt na een operatie en/of bestraling gegeven, om de kans op terugkeer van de ziekte te verkleinen; neo-adjuvante chemotherapie wordt voorafgaand aan de operatie gegeven om de tumor te verkleinen; palliatieve chemotherapie wordt gegeven als er uitzaaiingen zijn, bijvoorbeeld in de lever, longen of botten. Het doel is het verkleinen van de tumor of uitzaaiing, het vertragen of stoppen van de groei en het verminderen van eventuele klachten. Omdat chemotherapie door het hele lichaam gaat, tast het behalve kankercellen ook de gezonde cellen aan. Chemotherapie gaat daardoor altijd gepaard met bijwerkingen. Als u wordt behandeld met chemotherapie, dan verwijst de chirurg u door naar de internist-oncoloog. Vóór de start van de chemotherapie krijgt u voorlichting van de oncologieverpleegkundige. U krijgt dan ook schriftelijke informatie over de chemokuur. De MammaPrint is een test die kan worden gedaan bij vrouwen met borstkanker. Deze test analyseert nauwkeurig de kenmerken van uw borsttumor en bepaalt hoe agressief de tumor is. Samen met een reeks andere gegevens van de tumor én de uitslag van MammaPrint kan uw arts preciezer bepalen welke aanvullende behandeling het beste bij uw ziekte past in aanvulling op de operatieve verwijdering van de tumor. Zo kan worden bepaald of chemotherapie voor u toegevoegde waarde heeft. Indien u in aanmerking komt voor de MammaPrint, dan bespreekt uw arts dit met u. 9
Immunotherapie Bij immunotherapie herkent het medicijn een bepaald type kankercel, bindt zich hieraan en schakelt deze uit. Deze therapie wordt ook wel doelgerichte ofwel targeted therapie genoemd. Immunotherapie wordt meestal per infuus gegeven en gecombineerd met chemotherapie. Trastuzumab (Herceptin ) is een medicijn dat veel gebruikt wordt bij borstkanker. Hormoontherapie Hormoontherapie kan aanvullend of palliatief worden gegeven. Hormoontherapie is alleen effectief bij een hormoongevoelige tumor, dat wil zeggen een tumor die groeit onder invloed van hormonen. Door weefselonderzoek van de tumor (of een biopt) kunnen we bepalen of een tumor hormoongevoelig is. Hormoontherapie duurt enkele jaren (minimaal vijf jaar) en wordt gegeven in tabletvorm, soms aangevuld met injecties. Erfelijkheid Wanneer u borstkanker heeft, dit in uw familie vaker voorkomt of het voor uw vijftigste vastgesteld, wilt u mogelijk weten of erfelijkheid daarbij een rol speelt. Overleg met uw behandelend arts of u in aanmerking komt voor erfelijkheidsonderzoek. Desgewenst krijgt u een afspraak aangeboden bij een polikliniek erfelijke/familiaire tumoren. Beschikbare supplementen Afhankelijk van uw behandeling krijgt u van de chirurg, de mammacareverpleegkundige of oncologieverpleegkundige aanvullende informatie die voor u van toepassing is. 10
Informatie en adressen Borstkanker Vereniging Nederland (BVN) Patiëntenvereniging borstkanker Postbus 8065 3503 RB Utrecht T 030 291 72 22, ma t/m vr 09:00 13:00 en 14:00 15:30 uur E-mail: info@borstkankervereniging.nl www.borstkanker.nl Lotgenotencontact-telefoon, T 030 291 72 20, ma t/m vr 10:00 13:00 uur Stichting Amazones Een stichting van en voor jonge vrouwen met borstkanker E-mail: deamazones@atlas-i-media.nl. www.de-amazones.nl Pink Ribbon www.pinkribbon.nl Het Borstkankerboek Geschreven door dr. Oldenburg, dr. Vrancken-Peeters en mw. Van Bohemen. ISBN 978 90 72219 16 9 KWF Kankerbestrijding Informatie, T (0800) 022 66 22 www.kwfkankerbestrijding.nl www.kanker.nl Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties www.nfk.nl Psychosociale begeleiding Helen Dowling Instituut, Utrecht www.hdi.nl Ingeborg Douwes Centrum, Amsterdam www.ingeborgdouwescentrum.nl 11
Viore (centrum voor mensen die leven met kanker) T 035 685 35 32 www.viore.org Informatie over/voor kinderen Folder KWF Kanker... en hoe moet het nu met mijn kinderen? www.kankerspoken.nl Voor overige en/of specifieke adressen kunt u contact opnemen met de mammacare verpleegkundige. 12
Tot slot U kunt het Mammacentrum en de mammacareverpleegkundige bereiken tijdens kantooruren. Het adres is: Tergooi locatie Hilversum, routenummer 51 T 088 753 16 40 Bij acute problemen buiten kantoortijden kunt u contact opnemen met de afdeling Spoedeisende Hulp locatie Hilversum, T 088 753 15 60. 13
Ruimte voor aantekeningen Tergooi 000226547 23062015 TER-8938-nl--0816-2 14
15
T 088 753 1 753 www.tergooi.nl Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum Locatie Weesp C.J. van Houtenlaan 1b 1381 CN Weesp