Behandelwijzer Borstkanker

Transcriptie

1 Behandelwijzer Borstkanker - Behandelteam - Algemene informatie borstkanker - Informatie over het behandeltraject

2 Inleiding U heeft zojuist gehoord dat u een afwijking aan de borst heeft en welke behandeling wordt geadviseerd. In deze informatiemap kunt u nalezen wat uw behandelaars u hebben uitgelegd en hoe uw behandeling zal verlopen. Daarnaast is deze informatie ook bedoeld om uw familie of naasten een beeld te geven van de gang van zaken tijdens uw behandelperiode. Borstkanker is goed te behandelen. De behandeling kan bestaan uit een operatie, chemotherapie, hormonale therapie en/of bestraling. De keuze voor deze behandeling is afhankelijk van de tumorkenmerken. Ook de volgorde van deze behandelingen kan verschillen. Het is belangrijk dat u zich realiseert dat de precieze invulling van een behandeling altijd van persoon tot persoon kan verschillen. Uw chirurg bespreekt met u uw persoonlijke situatie. Wilt u deze informatiemap bij uw eerste bezoek aan de mammacareverpleegkundige/consulente meenemen? 1. Onderzoek en behandeling in VUmc en ZHA VUmc en Ziekenhuis Amstelland hebben de krachten gebundeld op het gebied van borstkankerzorg. Dit betekent dat het beste van beide ziekenhuizen wordt gecombineerd met als doel de best mogelijke zorg te bieden aan u als patiënt. Voor sommige onderzoeken of behandelingen komt u naar Ziekenhuis Amstelland, voor sommige gaat u naar VUmc. Eén multidisciplinair team uit VUmc én Ziekenhuis Amstelland is betrokken bij uw behandeling. In hoofdstuk 2 van deze folder worden alle teamleden benoemd. Al deze zorgverleners hebben zich gespecialiseerd in de zorg voor borstkankerpatiënten en zij stemmen hun zorg zo goed mogelijk op elkaar af. Gedurende uw behandeling heeft u gesprekken met verschillende zorgverleners. Wanneer iets voor u niet duidelijk is of wat niet voldoet aan uw verwachtingen, meldt dit dan en vraag om opheldering. Uw suggesties en opmerkingen bieden ons de kans om onze zorg nog beter af te stemmen op de wensen en behoeften van u als patiënt. 2

3 2. Behandelteam Om u een op maat gemaakt behandelplan aan te bieden wordt uw situatie (soms meerdere keren) besproken in het multidisciplinaire team. Dit team bestaat uit chirurgen, internist-oncologen, physician assistant, radiologen, radiotherapeut-oncoloog, plastisch chirurgen, klinisch genetici, pathologen, mammacareverpleegkundigen/ consulente en de verpleegkundig specialisten oncologie. Aan de hand van de onderzoeksuitslagen en de bevindingen wordt gezamenlijk bepaald hoe u het best behandeld kunt worden. Dit advies wordt met u besproken om zo tot een behandelplan te komen. Hieronder worden kort enkele functies uitgelegd. Chirurg Naam chirurg: De chirurg is een medisch specialist die de operatie uitvoert en het behandelplan met u bespreekt. Physician Assistant (PA) Naam PA: De Physician Assistant (PA) is een medisch professional die het werk van de arts of medisch specialist ondersteunt door zelfstandig en structureel bepaalde medische taken te verrichten. Mammacareverpleegkundige/consulente (MCV) Naam MCV: De mammacareverpleegkundige/consulente (afgekort MCV) geeft voorlichting over de behandeling en begeleidt patiënten met borstkanker. Heeft u vragen over de chirurgische behandeling, dan is de MCV het eerste aanspreekpunt. Internist-oncoloog Naam internist-oncoloog: De internist-oncoloog/medisch oncoloog is een medisch specialist die patiënten met kanker behandelt met medicijnen, zoals chemotherapie, doelgerichte therapie, immunotherapie en hormoontherapie. Radioloog Een radioloog is een medisch specialist gespecialiseerd is in 3

4 het beoordelen van röntgenfoto s, MRI s, echografieën en andere medische beeldvorming. Met deze informatie kan de radioloog beoordelen of er sprake is van afwijkingen of ziekten. De radioloog verricht de puncties en biopten en is soms aanwezig tijdens de operatie, om voor de chirurg de tumor zichtbaar te maken. Hierdoor is gewaarborgd dat de tumor volledig wordt verwijderd, zonder teveel gezond weefsel mee te nemen. Radiotherapeut Naam radiotherapeut: Een radiotherapeut is een medisch specialist, gespecialiseerd in de behandeling van patiënten met kanker door middel van bestraling. Patholoog Een patholoog onderzoekt cellen en weefsel van patiënten. Dit cel- en weefselmateriaal ontvangt de patholoog van andere medische specialisten. De patholoog onderzoekt bijvoorbeeld of er sprake is van kanker, uitzaaiingen of dat de tumor volledig is verwijderd. Verpleegkundig specialist oncologie (VSO) Naam VSO: De VSO is betrokken bij de zorg van patiënten die door de oncoloog behandeld worden met chemotherapie en/of doelgerichte therapie. Heeft u vragen over de behandeling met medicijnen/chemotherapie, dan is de VSO het eerste aanspreekpunt. Plastisch chirurg Naam plastisch chirurg: Een plastisch chirurg is een medisch specialist die opereert wanneer een reconstructie van de borst wenselijk is, bijvoorbeeld na een amputatie of bij een borstsparende operatie. Het team streeft ernaar de plastisch chirurg zoveel mogelijk te betrekken bij alle borstoperaties. 4

5 3. Algemene informatie over borstkanker Borstkanker Borstkanker is de meest voorkomende kankersoort in Nederland bij vrouwen. Per jaar wordt bij ongeveer vrouwen borstkanker vastgesteld. Dit betekent dat één van de acht of negen vrouwen borstkanker krijgt. Bij mannen is borstkanker een zeldzame aandoening. Toch krijgen ongeveer 100 mannen per jaar borstkanker. De behandeling van borstkanker bij mannen en vrouwen komt overeen. Kanker is een verzamelnaam voor verschillende soorten kwaadaardige tumoren. Borstkanker is er één van. Kwaadaardig betekent: Dat de tumor blijft groeien, waardoor de tumor op de plaats waar deze zich bevindt, steeds meer schade aanricht. Dat de tumor kan uitzaaien: cellen laten los van de tumor en kunnen via de bloedbaan of via de lymfebanen andere plaatsen in het lichaam bereiken. Bij borstkanker kunnen dit bijvoorbeeld de longen, lever of botten zijn. Borstkanker ontstaat geleidelijk en vaak zonder klachten. Zo kan het jaren duren voordat het ontdekt wordt. Bij borstkanker gaat het meestal om een ductaal mammacarcinoom (ductaal= melkgang, mamma= borst, carcinoom= kanker). Deze tumor ontstaat dus in de melkgang (zie figuur 1). Soms is er sprake van een lobulair mammacarcinoom (lobus = kwab). Deze ontstaat in de melkkliertjes (zie figuur 1). Daarnaast bestaan er nog zeldzame typen borstkanker die hier niet nader besproken worden. Verdere algemene informatie vindt u in de folder Borstkanker van het KWF. Figuur 1 1. Spier 2. Vetweefsel 3. Melkklier 4. Melkgang 5. Tepel 6. Areola / Tepelhof 7. Rib DCIS, LCIS, Morbus Paget Er bestaan verschillende voorstadia van borstkanker, dit heet borstkanker in situ (carcinoma in situ). Er zijn dan kanker voorloper cellen ontstaan in de borst, maar deze cellen zijn (nog) niet het omliggende weefsel ingegroeid. De cellen zijn dus niet-invasief. 5

6 Ductaal carcinoma in situ (DCIS) is een afwijking die ontstaat in een melkgang van de borst (zie figuur 1). Wanneer de cellen zijn ontstaan een melkklier, spreek je van Lobulair Carcinoma In Situ (LCIS). DCIS komt vaker voor dan LCIS en geeft een vergrote kans op het ontstaan van bortskanker. Dit is niet het geval bij LCIS. Daarom wordt LCIS meestal niet behandeld en DCIS meestal wel. Helaas kan men nog niet voorspellen bij wie het voorstadium uitgroeit tot borstkanker en bij wie niet. De standaardbehandeling van DCIS bestaat veelal uit een operatie, waarbij het gebied van de DCIS weggehaald wordt. Of u een borstsparende operatie kunt krijgen of het advies voor een amputatie krijgt, hangt onder andere af van de grootte van het gebied met DCIS en de grootte van de borst. Bij een borstsparende operatie wordt na de operatie de rest van de borst bestraald. Het weefsel wordt na de operatie door de patholoog nagekeken. Na zeven tot tien werkdagen is er een definitieve weefseluitslag bekend die de chirurg met u bespreekt. Dan pas is duidelijk of het alleen om DCIS gaat of dat er toch kwaadaardige cellen zijn gevonden. Strikt genomen kan DCIS, in tegenstelling tot borstkanker, niet uitzaaien. Een tweede variant is Morbus Paget. Daarbij bevindt de afwijking zich in de tepel. Dit uit zich door een soort eczeem (jeuk, schilfering en roodheid, soms bloedverlies uit de tepel). In 40 tot 50 procent van de gevallen gaat het om een vorm die beperkt is tot de tepel. In de overige gevallen is er een kwaadaardige tumor rond de tepel. Bij operaties voor Morbus Paget wordt vaak het gehele tepelcomplex verwijderd en soms is zelfs een borstamputatie noodzakelijk 4. Vooronderzoek Schildwachtklieronderzoek De chirurg of PA bespreekt met u of een schildwachtklieronderzoek moet worden uitgevoerd. Dit is weefselonderzoek van de schildwachtklier (lymfeklier in de oksel), waarbij wordt gekeken of de borsttumor is uitgezaaid naar de oksel. De lokalisatie van de schildwachtklier vindt meestal plaats op de dag voor de operatie. De verwijdering van de schildwachtklier vindt plaats tijdens de operatie zelf. Meer informatie vindt u in de folder Schildwachtklieronderzoek van de borst. 6

7 Röntgen- of echolokalisatie Soms is de tumor wel zichtbaar op een röntgenfoto, maar moeilijk te voelen door de chirurg. Dan is röntgen- of echolokalisatie nodig. Vlak vóór de borstsparende operatie wordt aan de hand van röntgenfoto s of een echo een draad in de borst waarmee de plaats van de tumor wordt bepaald. Ook kan met behulp van een radioloog met echografie geopereerd worden. Indien de tumor voelbaar is, begeleid de chirurg zichzelf, tijdens de borstsparende operatie, met de echografie om er zo zeker mogelijk van te zijn dat de hele tumor wordt weggehaald. Uw behandelend arts bepaalt wat nodig is om de operatie goed uit te kunnen voeren. Meer informatie vindt u in de folder Röntgen- of echogeleide lokalisatie borsttumor. Genexpressie test Een genexpressietest is een test die ons extra informatie kan geven over de tumor, naast de standaard kenmerken van de tumor zoals grootte, aantal aangedane lymfeklieren en eigenschappen gevonden tijdens het weefselonderzoek zoals beschreven door de patholoog. Een genexpressie test (bijvoorbeeld de MammaPrint) is echter niet voor iedereen zinvol. Juist in grensgevallen, zoals bij kleine tumoren, net boven of onder de grens voor chemotherapie, of bij patiënten op hogere leeftijd kan een genexpressie test uitkomst bieden om een juiste beslissing te nemen met betrekking tot aanvullende chemotherapie. Uw behandelend specialist zal met u bespreken of een genexpressie test kan helpen bij het maken van een betere behandelkeuze. 5. Operatie Vaak is een operatie de eerste stap in de behandeling bij borstkanker. Er zijn twee mogelijkheden: een borstsparende operatie (mammasparende operatie). In dit geval volgt er altijd bestraling na de operatie; een verwijdering van de borst (borstamputatie of ablatio). Een operatie vindt in bijna alle gevallen plaats in Ziekenhuis Amstelland. Er wordt eerst gekeken of een borstsparende operatie mogelijk is. Dit is niet altijd mogelijk als: 7

8 de tumor een groot gebied omvat; de tumor groot is in vergelijking met de borst; u meerdere tumoren in de borst heeft; de tumor zich verspreid heeft in de borst; het niet mogelijk is om de borst te bestralen. Als dit het geval is, vindt een borstamputatie plaats. Als er wordt gekozen voor een borstamputatie, dan heeft u meestal vooraf een gesprek met de plastisch chirurg om de mogelijkheden voor een borstreconstructie te bespreken. Een operatie aan de borst is voor velen een ingrijpende ervaring. Het kan zijn dat u bedenktijd nodig heeft om de juiste beslissing te kunnen nemen. In overleg met uw behandelend specialist of physician assistant (PA) kunnen hierover afspraken worden gemaakt. Als u er niet goed uitkomt of nog vragen heeft, neem dan gerust contact op met de specialist/physician assistant of mammacareverpleegkundige/consulente. Meer informatie folder Borstsparende operatie. folder Borstamputatie. folder Borstreconstructie van het KWF. Aanvullende operatie In enkele gevallen vindt na de borstsparende operatie of borstamputatie een vervolgoperatie plaats: Okselklieroperatie: in geval van uitzaaiingen naar de oksel (lymfeklieren), afhankelijk van de uitgebreidheid. Bestralen van de oksel kan in sommige gevallen een alternatief zijn voor een operatie. Dit wordt bepaald in het behandelteam en door de specialist aan u voorgelegd. Meer informatie vindt u in de folder Okselklieroperatie. Re-operatie na een borstsparende operatie, omdat achteraf toch blijkt dat er tumorcellen zijn achtergebleven in het operatiegebied. 6. Erfelijkheid Als hier aanleiding toe is, wordt u verwezen naar de klinisch geneticus in het VUmc. U krijgt eerst een gesprek, waarin het doen van erfelijkheidsonderzoek wordt uitgelegd en wat de 8

9 eventuele consequenties zijn. Onderzoek naar erfelijke borstkanker wordt verricht door middel van DNA-analyse. Meer informatie vindt u in de folder Erfelijkheidsadvisering op de polikliniek klinische genetica van het VUmc. U kunt voor meer informatie kijken op : Nabehandeling Na de operatie kunt u in aanmerking komen voor verschillende nabehandelingen; te weten bestraling, chemotherapie, immunotherapie en/of hormoonbehandelingen. Bestraling Een borstsparende behandeling wordt in de meeste gevallen nabehandeld door middel van bestraling. Ook na een borstamputatie kan er een reden zijn om te bestralen. Dit is afhankelijk van diverse factoren zoals: aantal aangedane lymfeklieren in uw oksel; de kenmerken van de tumor in de verwijderde borst. Wij streven ernaar binnen vijf weken na de operatie te starten met de bestraling. Een bestralingsbehandeling is aanvullend op de operatie en gericht op genezing (adjuvante en in opzet curatieve behandeling Bestraling vindt altijd plaats in het VUmc. U wordt hiervoor aangemeld door uw arts. Meer informatie vindt u in de folder Informatie over uw bestralingsbehandeling van het VUmc. Deze folder krijgt u te zijner tijd opgestuurd. Chemotherapie Chemotherapie (cytostatica) is de behandeling van kanker met medicijnen die de groei en verspreiding van kankercellen tegengaat door deze cellen te beschadigen, te doden of de celdeling te verstoren. Chemotherapie werkt door het hele lichaam en is daarom niet alleen effectief tegen de oorspronkelijke tumor, maar ook tegen eventuele kankercellen elders in het lichaam. Als u in aanmerking komt voor chemotherapie, kan dit als nabehandeling gegeven worden 9

10 (adjuvant). Soms is er een reden om de chemotherapie voorafgaand aan de operatie te geven (neo-adjuvant). Dit verschilt per patiënt. Voor de behandeling met chemotherapie komt u onder behandeling van de internist-oncoloog. Meer informatie: folder Chemotherapie van het KWF. folder Informatie voor thuis na chemotherapie in ZHA van Ziekenhuis Amstelland. (als u in Ziekenhuis Amstelland chemotherapie krijgt). folder Informatie voor thuis na chemotherapie in VUmc van VUmc. (als u in VUmc chemotherapie krijgt). Hormonale therapie Hormonale therapie, hormonale behandeling of hormoonbehandeling. Hormonale therapie is eigenlijk juist een antihormoon-therapie. Wanneer de verwijderde tumor gevoelig blijkt te zijn voor hormonen krijgt u medicijnen voorgeschreven die de groeistimulerende werking van hormonen tegen gaan. Voor de hormoonbehandeling komt u onder behandeling van de internist-oncoloog. Meer informatie vindt u in de folder Hormonale therapie bij kanker van het KWF. Oncologische revalidatie Het groepsbehandelprogramma oncologische revalidatie richt zich op volwassenen die behandeld zijn voor de genezing van kanker. De revalidatiebehandelingen vinden plaats op de Polikliniek Revalidatie, locatie Ziekenhuis Amstelland. De polikliniek is onderdeel van Reade, centrum voor reumatologie en revalidatie. Meer informatie vindt u in de folder Oncologische revalidatie. 8. Nacontrole De nacontrole is afhankelijk van uw hoofdbehandelaar. De controle bestaat over het algemeen uit een kort gesprek, lichamelijk onderzoek en jaarlijks een mammogram. Soms wordt een aanvullende echo van de borst gemaakt. Tijdens het eerste jaar na de operatie speelt de mammacareverpleegkundige een grote rol in de nacontroles. Heeft u vragen over uw herstel of heeft u psychische 10

11 ondersteuning nodig neemt u dan met haar contact op. Na 5-10 jaar wordt met u overlegd om via het bevolkingsonderzoek borstkanker verder gecontroleerd te worden in de reguliere controle. Dit is dan elke 2 jaar middels een mammografie. De vervolgafspraken worden u bij het vervolgconsult gegeven. Zelf kunt u tussendoor ook het litteken en de borst controleren. Belangrijk is om uw eigen borsten goed te leren kennen zodat u eventuele veranderingen kunt opmerken. 9. Persoonlijke vragen Heeft u vragen, blijf daar dan niet te lang mee doorlopen. Persoonlijke vragen kunt u het beste bespreken met uw mammacareverpleegkundige/consulente of Verpleegkundig Specialist. Heeft u vragen of ongerustheden op medisch gebied maak dan een afspraak bij uw behandeld arts of PA. 10. Monitor Borstkankerzorg Onderzoek, behandeling en zorg rondom borstkanker zijn niet in elk ziekenhuis hetzelfde. Welke zorg een ziekenhuis biedt, staat op de Monitor Borstkankerzorg. Daarnaast laat de Monitor zien hoe de mensen de zorg in de verschillende ziekenhuizen ervaren hebben. U heeft het ziekenhuis bezocht vanwege een afwijking in uw borst. Deel uw ervaringen met de Monitor Borstkankerzorg. Daarmee helpt u anderen die straks voor de keuze van een ziekenhuis staan. Meer informatie vindt u in de folder 'Monitor Borstkankerzorg'. 11. Psychosociale zorg De mammacareverpleegkundige/consulente bespreekt met u de mogelijkheden van psychosociale begeleiding na de behandeling. In de fase na de operatie begeleidt zij u hierin als dat nodig is. Dit doet zij onder andere met behulp van de Lastmeter. Een lastmeter is een vragenlijst die inzicht geeft in uw situatie op dit moment. Het kan u helpen in gesprek te gaan met uw zorgverlener over problemen die u door uw ziekte ervaart, bijvoorbeeld bij 11

12 psychosociale en/of praktische problemen. Zie voor meer informatie de folder Lastmeter. 12. Wetenschappelijk onderzoek Vooruitgang in onderzoek naar borstkanker is belangrijk en wordt mogelijk gemaakt door wetenschappelijk onderzoek. Het kan voorkomen dat uw behandelend specialist u tijdens de behandeling vraagt deel te nemen aan een wetenschappelijk onderzoek. In dat geval worden doel en gevolgen van dat onderzoek uitvoerig met u besproken. U heeft zelf de keuze wel/niet mee te werken aan dit onderzoek. Het spreekt vanzelf dat de kwaliteit van uw behandeling voorop blijft staan, ongeacht uw keuze. 13. Vragen De mammacareverpleegkundige/consulente is bereikbaar voor algemene vragen over uw behandeling. Neemt u contact op met de mammacareverpleegkundige/consulente van de locatie waar u onder behandeling bent. Ziekenhuis Amstelland: telefoonnummer of mammapoli@zha.nl. VUmc: telefoonnummer of mammacare.info@vumc.nl. 14. Bereikbaarheid Voor informatie over bereikbaarheid (met auto/openbaar vervoer) van beide locaties verwijzen wij u naar de websites van Ziekenhuis Amstelland en VUmc. Opmerkingen over deze folder Ontbreekt er informatie in deze folder of is iets onduidelijk beschreven, dan horen wij dat graag. U kunt uw opmerkingen doorgeven via voorlichting@borstkanker-zorg.nl 12 Bestelnummer 3733 Versie: januari 2016