Vijfde Leerjaar 5
Grafieken lezen Doelstellingen gegevens uit grafieken begrijpen, interpreteren en vergelijken; numerieke gegevens kunnen verwerken in een grafiek; bij die grafiek de legende kunnen opstellen. 1. Wat kun je aflezen op deze grafiek?.... 2. In welke streek en wanneer had wit brood het grootste aandeel van het broodverbruik? Hoeveel?.... 3. Wat stel je vast bij het wit broodverbruik in België?.... 4. Bij welke soort brood stel je over de hele lijn een stijging van het verbruik vast? 5. Hoeveel bedraagt het verschil in procent van wit brood in 2006 tussen Wallonië en Vlaanderen?.... 6. Welk soort brood wordt per regio in 2006 het meest gegeten? België:. Brussel:. Vlaanderen:. Wallonië:.. 7. Als er in 2006 in Vlaanderen 5000 broden verkocht worden, hoeveel worden er dan van elke soort verkocht?.......... brood - vijfde leerjaar - pagina 78 5
Grafieken lezen Welke soorten brood zijn het meest geliefd? Bruinbrood wordt het meest gekocht, gevolgd door volkorenbrood en witbrood. Meergranenbrood wordt populairder en ook kleine (luxe) broodjes worden steeds vaker gekocht. Vul onderstaande grafieken juist in. Vergeet niet de passende legende erbij te plaatsen. Om je grafiek makkelijk te kunnen inkleuren rond je best de percentages af. Aandeel broodsoorten binnen thuisverbruik van brood in 2007 (in % van de besteding) België Vlaanderen Brussel Wallonie wit 31% 25% 33% 45% grijs 31% 37% 26% 20% integraal meergranen 19% 21% 17% 15% ander 19% 17% 24% 20% Bron: GfK Panelservices Benelux Aandeel binnen thuisverbruik van brood en banket in België in 2007 2007 brood 53% stokbrood 3% broodjes 14% koffiekoeken 12% gebak en taart 18% Bron: GfK Panelservices Benelux 1. Verschillende broodsoorten: 2. Brood en banket: Brood Stokbrood Broodjes Koffiekoeken Gebak en taart Wit Grijs Integraal meergranen Ander Wat stel je in deze grafiek vast?........ brood - vijfde leerjaar - pagina 79 5
Bakkerslatijn Doelstellingen de betekenis van typische woorden i.v.m. brood en brood bakken verklaren aan de hand van het woordenboek; delen van spreekwoorden samenvoegen tot een geheel en de betekenis verklaren; van een zelf klaargemaakt gerecht het recept opstellen met een aantrekkelijke vormgeving; Bakkerslatijn Elk beroep heeft zo zijn eigen woordenschat. Bij een bezoek aan de bakker hoorde ik onderstaande woorden. Zoek in je woordenboek de betekenis van die woorden op. Het moet wel te maken hebben met Brood. rijzen:. gist:. kneden:. bloem:. meel:. krent:. volkorenbrood:............ rogge:. tarwe:. rozijn:. Gemalen spreekwoorden Acht spreekwoorden zijn in de molen gevallen en in stukken gemalen. Kneed de stukken op volgende pagina weer tot goede spreekwoorden. Schrijf daarna de juiste betekenis bij elk spreekwoord. Tip 1 & 2: Hoofdletters en leestekens kunnen je vooruit helpen Kleur de broden die je gebruikt hebt om een spreekwoord te vormen in dezelfde kleur. Het woordenboek of het internet kunnen je helpen! Spreekwoord:............ Betekenis:............ Spreekwoord:............ Betekenis:............ Spreekwoord:............ Betekenis:............ Spreekwoord:............ Betekenis:............ Spreekwoord:............ Betekenis:............ Spreekwoord:............ Betekenis:............ brood - vijfde leerjaar - pagina 80 5
Bakkerslatijn Spreekwoord:............ Betekenis:............ Spreekwoord:............ Betekenis:............ Hoe bereid ik? Bereid samen met je leerkracht een (hopelijk lekker) gerecht. Weet je nog hoe het gerecht heet en hoe je het bereidt? Schrijf het hieronder, zodat je het later opnieuw kunt maken. Kijk eerst in een kookboek aan welke vormvoorwaarden een recept moet voldoen. Zorg dat jouw werkje lijkt op een blad uit een kookboek. Een foto of tekening van je gerecht fleurt je recept vast en zeker nog op.................... Nog een leuke afsluiter: jouw gerecht heeft in verschillende landen een andere naam. Noteer een passende naam bij elk land. Kleur ook de vlag van het land in de passende kolom. land vlag naam België Nederland Frankrijk Engeland brood - vijfde leerjaar - pagina 81 5
Groeit brood aan de bomen? Doelstellingen informatie verwerven over de geschiedenis van het brood via een informatieve tekst; gegevens uit de tekst kunnen ordenen bij de juiste afbeelding; de afbeelding relateren aan een historische periode. Groeit brood aan de bomen? Waarschijnlijk zit het grootste deel van de klas nu al te gniffelen bij deze vraag. En toch is ze niet zo gek! Heb je al eens het woord broodboom opgezocht in je woordenboek? Een broodboom bestaat dus echt! Alleen groeit er geen brood aan, maar dat wist je waarschijnlijk al. Heb je, je al eens afgevraagd wie het brood heeft uitgevonden? Uitgevonden is hier niet het juiste woord. Brood is door de eeuwen heen geleidelijk geëvolueerd tot het brood dat we nu kennen. Klaar voor een rondje broodgeschiedenis? In de les Wero heb je waarschijnlijk al geleerd dat de eerste mensen zwervers en jagers waren. Ze leefden van wat ze vonden in de natuur. De mannen gingen op jacht en visvangst; de vrouwen verzamelden knollen, wortels, vruchten en zaden. Zaden zoals de korrels van wilde granen. Om hun honger te stillen, kauwden ze erop. Het speeksel in de mond zorgde ervoor dat de korrels zacht werden. Toen al wisten ze dat graan naast peulvruchten en vlees de meest complete voedselleverancier is. Later kneusden ze de graankorrels met een steen en ze mengden dat met water. Op die manier kregen ze een soort broodpap. Waarschijnlijk hebben ze per toeval ontdekt dat men van die pap ook een soort koeken kon bakken. Die waren ongeveer 10 cm groot en 2 cm dik. In het midden zat een gat. Zo kon men de koeken omhoog hangen om ze te beschermen tegen allerlei knaagdieren. De koeken werden gebakken in de zon, op gloeiende stenen of in de gloeiende as. De warme koeken waren zacht, maar eens afgekoeld werden ze keihard. Je moest er dan eerst een stuk afbreken en weken in water vooraleer je ze kon eten. Het eerste gerezen brood hebben we te danken aan de Egyptenaren. Waarschijnlijk was het een Egyptische slaaf die ontdekte dat brood kon rijzen. Die slaaf had als taak iedere dag vers brood te bakken. Brood dat ouder was dan een dag was niet meer te eten. Op zekere dag merkte hij dat hij een restje broodpap van de vorige dag had laten staan. Dit restje was zuur geworden. Omdat hij bang was dat iemand zijn vergetelheid zou ontdekken kieperde hij het restje bij de verse broodpap. De broden die hij met die deeg bakte waren luchtiger en smaakten veel lekkerder dan de andere broden. Omdat de mensen vol lof waren over het nieuwe brood bewaarde hij elke dag een beetje broodpap dat hij de volgende dag in het verse deeg verwerkte. Weet je dat de Egyptenaren ook luxebrood bakten waarin honing, vijgen, amandelen en dadels werden verwerkt? Wellicht is ook de voorloper van onze huidige bakkersoven uit Egypte afkomstig. Het was een gesloten oven, gebouwd met tegels. Binnenin werd de oven door een grote stenen plaat in twee delen gedeeld. In het onderste deel werd het houtvuur gestookt. Op de stenen plaat, die door het houtvuur heet werd, legden ze de broden. Onze huidige bakkersovens werken nog volgens hetzelfde principe. Alleen wordt tegenwoordig meestal gestookt op aardgas, stookolie of elektriciteit. Romeinse bakkers zetten hun initialen in hun brood. Zo kon iedereen zien wie het gebakken had. Het Romeinse brood leek op de huidige pizza s. De rijke Romeinen gebruikten het brood als bord. Wat er op lag aten ze op. Het brood zelf gooiden ze weg. De arme Romeinen aten het brood wel op. In ons land bakten de mensen lange tijd hun eigen brood. Veel boerderijen en woningen hadden daarom een apart bakhuis. In zeer oude boerderijen tref je die kleine bijgebouwen nog aan. Toch verschenen de eerste bakkers reeds in de middeleeuwen. In die tijd aten de meeste mensen roggebrood. Rogge was immers goedkoop. Enkel de rijke stand, de adel en de geestelijken aten brood van tarwe. Nogal logisch dat wit brood daarom de naam herenbrood kreeg. Om het brood te laten rijzen, maakte men vooral gebruik van bierresten (waar gist in zit) en van starters. Zo n starter maakten de mensen zelf door water met meel te mengen en het dan een paar dagen te laten staan. Wilde gisten mengden zich dan in dit papje waardoor men het deeg kon doen rijzen. Die starters werden zeer goed verzorgd want ze bepaalden mee de smaak van het brood. Tot in de 19de eeuw was het heel gewoon dat de mensen met hun eigen deeg naar de bakker gingen... en daar werd het gebakken. In diezelfde eeuw ontdekten de mensen het geheim van het rijzen met gist. Toen ontstonden de eerste fabrieken waar bakkersgist werd gemaakt. brood - vijfde leerjaar - pagina 82 5
Groeit brood aan de bomen? Wat een verschil met nu. Kun je, je nog een leven zonder bakker voorstellen? Slechts een kleine minderheid bakt nog zelf zijn brood. De meesten kopen hun brood bij de bakker of in het warenhuis. Warenhuizen kopen hun brood vaak bij industriële bakkerijen, zeg maar fabrieken waar men brood bakt. En dan hebben we het nog niet eens over de grote verscheidenheid aan brood zoals we die nu kennen. Som zelf maar eens op welke soorten brood jij zoal lust. Maar aan bomen groeit nog steeds geen brood! Wat? Wanneer? Noteer de onderstaande woorden uit de broodgeschiedenis bij de juiste tekening. Schrijf eerst de juiste naam van de periode bij elke tekening! Herenbrood broodpap initialen in het brood industriële bakkerijen eerste gerezen brood bakken in de zon starters kauwen op wilde granen brood gebruiken als bord luxebrood met honing, vijgen, amandelen en dadels vele soorten brood eerste bakkers in de steden bakken in de gloeiende as eerste bakkersoven gistfabrieken...................................................... brood - vijfde leerjaar - pagina 83 5
Brood en de actieve voedingsdriehoek Doelen gegevens uit de voedingsdriehoek bij elkaar brengen voor een evenwichtige voeding; vaststellen dat verschillende voedingsproducten geëigende vitamines bevatten; een rebus oplossen die refereert aan goede eetgewoonten. Bekijk de verschillende groepen van de actieve voedingsdriehoek aandachtig. Gegeven 1: Vezels houden onze darmen gezond en zorgen ervoor dat al het overbodige gemakkelijk het lichaam kan verlaten als we naar het toilet gaan. a In welke groep van de actieve voedingsdriehoek vinden we deze vezels terug?... Gegeven 2: Elk voedingsmiddel levert maar een aantal voedingsstoffen bv. brood levert onder meer vitamine B1 maar geen vitamine C. a Hoe zorg je voor vitamine C bij een broodmaaltijd?... Gegeven 3: Eet enkele sneetjes brood (liefst bruin of volkoren) of volkoren- en multigranenpistolets met een mespuntje smeervet. a Waarom wordt wit brood niet aangeraden? Gegeven 4: Een evenwichtig lunchpakket bestaat uit bruin brood met wat beleg, groenten, fruit en een melkproduct. a Uit welke groepen komt een evenwichtig lunchpakket?.............. Gegeven 5: Ontcijfer volgende rebus en je verkrijgt een belangrijke tip in verband met gezonde voeding. Naargelang en lichamelijke activiteit schommelt de aanbevolen hoeveelheid en sneden per dag. tussen brood - vijfde leerjaar - pagina 84 5
Brood en de actieve voedingsdriehoek Mijn brooddagboek Houd 3 dagen bij hoeveel sneden brood je eet per dag. Voor elke snee mag je een hokje kleuren. Van zodra je een grijs hokje inkleurt kom je in de goede zone terecht > goed zo, je at voldoende brood vandaag. Kleurde je geen grijs hokje? Oeps wat meer brood zou veel gezonder zijn! dag 1 dag 2 dag 3 brood - vijfde leerjaar - pagina 85 5
Brood op het wereldwijde web Doelen via het internet wetenswaardigheden vernemen over brood, broodsoorten en brood als gezonde voeding; de naam van enkele buitenlandse broodsoorten associëren met het land van herkomst en er enkele eigenschappen van noteren. Surf naar www.wakkerebakker.be en los onderstaande opdrachten op. Je vindt het antwoord ergens op de website. Veel surfplezier! Zoek een verklaring voor volgende woorden: Herenbrood:.......... Verrassingsbrood:..... Maaidorser:..... Tompoes:..... Bloem:.......... Kramiek:.......... Kletskop:.......... Worstenbroodje:...... Ook het antwoord op deze vragen kun je op de site vinden. Hoeveel graankorrels zitten ongeveer in één aar? Hoeveel gistdeeltjes bevat 1 gram gist? In welk deel van de actieve voedingsdriehoek hoort brood thuis? Wat is de functie van eiwitten in onze voeding? Waarom is een stevig ontbijt onontbeerlijk? Veronderstel: je wil zelf bakker worden. Waar vind je de dichtstbijzijnde school voor je opleiding? Hoeveel wakkere bakkers wonen in jouw dorp of gemeente? Waarom hadden de koeken die men in de oertijd bakte een gat in het midden? brood - vijfde leerjaar - pagina 86 5
Brood op het wereldwijde web Broodje buitenland? In de bakkerswinkel treffen we steeds meer broodsoorten aan. Sommige zijn van buitenlandse oorsprong en reeds zo ingeburgerd dat je bijna zou vergeten dat ze oorspronkelijk uit het buitenland komen. Zoek maar eens uit van waar onderstaande broodjes afkomstig zijn. Noteer ook enkele kenmerken bij elk broodje. Naam Land van herkomst Kenmerken stokbrood ciabatta croissant pittabroodje Turks brood hamburgerbroodje pizza brood - vijfde leerjaar - pagina 87 5
Knutselen met brooddeeg Doelstellingen brooddeeg maken aan de hand van een recept; techniek verwerven om met brooddeeg figuurtjes te boetseren (en te bakken); de techniek op een persoonlijke en creatieve wijze aanwenden. Knutselen met brooddeeg Met brooddeeg kun je net zo goed boetseren als met klei! Brooddeeg werkt zelfs veel makkelijker dan klei. Bovendien kun je brooddeeg op elk moment zelf maken. Je hebt er niet veel voor nodig en meestal heeft mama alle benodigdheden in haar keukenkast staan. 1. 2. Brooddeegrecept: Benodigdheden: Werkwijze: 3 kopjes witte bloem 1 kopje zout 1 kopje koud water Neem een ruime deegkom. Meng de bloem goed met het zout (liefst met een mixer). Hoe fijner het gebruikte zout is, hoe fijner het deeg wordt. Voeg er het water beetje bij beetje aan toe en maak er een mooie, gladde massa van. Als één kopje te weinig blijkt, kun je er gerust wat extra water bijvoegen. Maar voorzichtig: het deeg mag zeker niet té zacht zijn. Benodigde materialen: bakpapier of aluminiumfolie. Dat gebruik je als basis voor je werkstuk en het kan met het bakken mee in de oven. Deeg die je als ondersteuning gebruikt kun je ook in bakpapier wikkelen en na het bakken verwijderen. 3. 4. deegrol: gebruik je om lapjes te rollen. aardappelmesje of boetseerspatel: om het deeg te snijden en als spatel te gebruiken. kwastje: om de verschillende onderdelen met water aan elkaar te plakken. Best de verschillende delen ook goed aan elkaar vast boetseren. knoflookpersje: hiermee kun je mooie sliertjes maken (bv. haar). paperclip: kun je gebruiken als haakje om het figuurtje aan op te hangen. tandenstoker: een handig hulpje voor de kleine hoekjes en gaatjes. Ook erg handig voor het aanbrengen van details in je figuurtje (bv. nerven in een blad) of om kleine deeltjes vast te prikken aan je werkstuk. Het bakken: Plaats je werkstuk samen met het bakpapier in het midden van de oven. Zet de oven op 150 C. Niet voorverwarmen! Houd een gemiddelde baktijd van anderhalf uur aan. Afhankelijk van de hoeveelheid gebruikt water en de dikte van het werkstuk kan de baktijd korter of langer zijn. Laat je werkje afkoelen in de gesloten oven. Na het afkoelen moet het keihard zijn. De afwerking: Om je werkstuk af te werken, kun je het schilderen met waterverf of plakkaatverf. Of je kiest ervoor om het zijn natuurlijke bakkleur te behouden, dan moet je natuurlijk niet schilderen. Om te voorkomen dat je werkje na verloop van tijd opnieuw zacht wordt, breng je best lak of vernis aan: minimaal twee lagen en zorg dat je goed in alle hoeken en gaatjes komt, want zodra er vocht in je boetseerwerk komt, lost het vlug op. Enkele tips: Brooddeeg blijft 1 dag goed. Om te voorkomen dat het uitdroogt, stop je het best in plastic zak. In een heteluchtoven mag je een kortere baktijd en een iets lagere temperatuur kiezen. Begin eerst de grote vlakken te schilderen. Als die droog zijn, kun je het fijnere werk aanvatten. Als je plakkaatverf of vingerverf door het deeg kneedt, krijg je leuke gekleurde deeg. Na het bakken moet je dan alleen nog maar een laagje lak of vernis aanbrengen. brood - vijfde leerjaar - pagina 88 5
Knutselen met brooddeeg En nu aan de slag. Wat je moet boetseren? Een fleurige kerststal, de versiering voor de kerstboom, een paashaas, je kunt het zo gek niet bedenken... of je kunt het boetseren met brooddeeg! Creatief met brood Binnenkort een feestje met vrienden? Of aan het einde van het schooljaar een avond voor de ouders? Je wil hen een hapje presenteren, maar niet het klassieke belegde broodje? Met een beetje creativiteit kun je met brood en beleg, met groenten en fruit heel leuke figuurtjes tevoorschijn toveren: een lachend gezichtje, een huis Wedden dat je gasten je broodjes met nog meer smaak naar binnen zullen werken? Of wat dacht je om je feestje als volgt op te fleuren: een wedstrijdje om de mooiste figuur te knabbelen uit een sneetje brood. Er is wel één heel belangrijke regel die moet nageleefd worden: wat je uit je boterham hapt, moet je opeten. Zo gaat niets van ons brood verloren Hoe maak ik mijn broodmaaltijd aantrekkelijker? Broodmaaltijden hoeven er niet altijd hetzelfde uit te zien. Anders worden ze vlug saai. Staat je computer aan? Surf dan naar www.wakkerebakker.be. Klik bovenaan op Haal meer uit je brood en kies voor Lekker met brood. Als je nu door de verschillende recepten bladert, sta je waarschijnlijk versteld van wat met brood allemaal kan. En dan is het nu aan jou. Je kunt alleen werken of samen met enkele vrienden. Probeer een leuke en originele broodmaaltijd voor je lunchbox samen te stellen. Die moet je straks voorstellen aan de andere kinderen van de klas. Je kunt op verschillende manieren te werk gaan: 1. 2. 3. 4. Je maakt een tekening van je recept. Vergeet niet te vermelden welke ingrediënten je nodig hebt. Zorg er ook voor dat je aan de anderen kunt uitleggen hoe je te werk gaat. Maak een collage zodat de andere leerlingen goed kunnen zien hoe jouw lunchbox er zal uit zien. Je schrijft je recept uit zoals de recepten op www.wakkerebakker.be. Breng alle ingrediënten die je nodig hebt mee naar de klas en je maakt daar jouw originele broodmaaltijd klaar. En dan maar proeven van elkaars lunchbox en proberen uit te zoeken welke de lekkerste en de origineelste is... dit kan ook een leuk idee zijn om jouw verjaardagsfeestje op te smukken! Alvast veel plezier en smakelijk! brood - vijfde leerjaar - pagina 89 5
Chez le boulanger Doelstellingen woordenschat i.v.m. de bakker verwerven op opzoeken in het woordenboek; bij de woorden het passende lidwoord plaatsen; een microconversatie voeren met een klasgenoot. Chez le boulanger Schrijf onder elke tekening het juiste Franse woord. Vergeet niet het passende lidwoord (un/une/le/ la/l ) erbij te plaatsen. Schrijf daaronder de Nederlandse vertaling..... brood - vijfde leerjaar - pagina 90 5....
Chez le boulanger Du pain, du vin... met het woordenboek in de hand! Onderstaande woorden hebben allemaal iets te maken met brood of met de bakker. Vertaal ze naar het Frans en je krijgt in het kader de naam van een broodje waarmee je zowel in Vlaanderen als in Frankrijk terecht kunt. Korst Oven Ei Meel Krent Banketbakker Stokbrood Bakker Boterham Vous voulez...? Met of zonder klaswinkel voorzie je enkele voorwerpen i.v.m. brood en/of broodsoorten in kunststof (vaak in de kleuterklassen aanwezig). Speel nu een rollenspel van winkelier en koper. Wie reeds een mondje Frans kan, is de koper... de verkoper hoeft immers niet zoveel te zeggen. Eventueel is de leerkracht (in de beginfase) de koper zodat die het gesprek kan leiden. brood - vijfde leerjaar - pagina 91 5