VALUE PAPER Breedband in de zorg, iedereen wil het! Door Cor de Jong, Shared Values 1 Inleiding De afgelopen jaren is er door telecomoperators heel veel geïnvesteerd in de aanleg van glasvezelinfrastructuren. De capaciteit van dergelijke infrastructuren is heel erg hoog. Echter, het aantal klanten dat gebruik maakt van deze faciliteiten, is nog relatief beperkt. Natuurlijk zijn er grote bedrijven en overheidsinstanties die hier gebruik van maken, maar toch is hun aantal in omvang beperkt. Er is echter een sector die deze glasvezelinfrastructuur goed zou kunnen gebruiken: de zorgsector! De zorgsector is een sector waarin heel veel informatie rond gaat. Er is steeds meer behoefte om deze informatie met anderen in de keten te delen, niet in de laatste plaats de specialist die tijdens waakdiensten vanaf huis diagnoses wil kunnen stellen of de patiënt die zijn dossier wil kunnen inzien. Kortom, als er één sector is die gebruik zou kunnen maken van deze hoge snelheid infrastructuur dan is het wel de zorgsector. Voor een deel gebeurt dit ook al. Maar er is nog een lange weg te gaan om deze markten van vraag (zorgsector) en aanbod (telecomsector) bij elkaar te brengen. 2 Wat is breedband Over breedband zijn vele definities in omloop. Voor het gemak hanteren wij hier de volgende definitie: Breedbandige communicatievormen zijn gebaseerd op een snelheid van minimaal 10 Megabit/seconde (Mbps). Om informatie te transporteren kennen we diverse media. Hieronder geven we een overzicht inclusief het gangbare inzetgebied. Medium Gebruikelijk inzetgebied Geschikt voor Opmerkingen breedband Koperen telefoniekabel Telefonie, ISDN, xdsl Neen xdsl staat voor een populaire technologie, geschikt voor bedrijven en particulieren, werkend op basis van 2 Mbps. Coaxkabel TV- en radiodistributie Neen Maximale snelheid nu tot ca 0,512 Mbps, voor consumenten voldoende. Straal verbindingen Point to point verbindingen Ja Alleen voor de zakelijke markt, tot 2 Gbps. GSM LAN Telefonie Neen UMTS zal breedbandiger zijn (2 Mbps), echter nog steeds beperkt in snelheid (0,512 Mbps). Datacommunicatie Ja Maximaal nu zo n 10 Mbps, in zeer beperkte straal. Breedband in de zorgsector 1
Medium Gebruikelijk inzetgebied Geschikt voor breedband Internet (WIFI) Satelliet Opmerkingen Datacommunicatie Neen Maximaal nu zo n 6 Mbps, in zeer beperkte straal. Onherbergzame gebieden, TV- en telefonie overdracht tussen continenten Ja Vanwege kosten alleen voor de zakelijke markt interessant, van 2 tot 38 Mbps. Stopcontact Internet bij de consument Neen In proefstadium Glasvezel Bij telecomoperators tussen telefooncentrales en naar grote bedrijven of bedrijfsterreinen. Ja Capaciteit is bijna oneindig (Tera bits) groot.in sommige steden (Almere, Amsterdam, Den Haag, Eindhoven) vinden proeven plaats waarbij glasvezel ook naar de woningen van consumenten wordt aangelegd. 3 Waarom is breedband nodig in de zorgsector In de zorgsector gaat veel informatie rond. Tot nu toe blijft veel van deze informatie binnen een instelling (ziekenhuis, huisarts) zelf. De zorgsector kent een aantal problemen waar de inzet van ICT kan helpen deze problemen op te lossen. Overigens is het zeker niet altijd zo dat of de inzet van ICT of de inzet van breedband (alle) problemen oplost. Daarnaast is er een aantal ontwikkelingen gaande die de inzet van ICT versnellen. Hierna volgen enkele voorbeelden van trends en specifieke vraagstukken in de zorg. 3.1 Vervanging van Röntgenbeelden door digitale beelden Vele ziekenhuizen hebben al een systeem voor PACS (Picture Archiving and Communicating System) aangeschaft. Dit systeem vervangt de klassieke Röntgenbeelden en de bekende lichtbak in ziekenhuizen. In plaats daarvan zien specialisten (foto)opnamen op hun beeldscherm. Het voordeel hiervan is dat deze beelden gemakkelijk zijn op te zoeken en te transporteren. Bijvoorbeeld om een collega-specialist voor een second opinion te raadplegen. En die collegaspecialist bevind zich in een ander ziekenhuis of thuis! Om deze informatie uit het PACS-systeem te kunnen transporteren zal, voor een goede performance, een breedband verbinding gewenst zijn. 3.2 Digitalisering van bedrijfsprocessen Steeds meer processen in de zorgsector worden gedigitaliseerd. Hoewel de zorgsector hiermee nog maar aan het begin staat van wat er allemaal gedigitaliseerd gaat worden (of al zou moeten zijn), betekend dit dat steeds meer informatie in systemen is opgeslagen. De omvang van deze informatie, zeker indien daar ook beelden aan toegevoegd worden, is dermate groot dat voor het transporteren van deze informatie naar locaties buiten de instelling breedband nodig is. 3.3 Tekort aan specialisten of verpleegkundigen Nu al heeft niet iedere inwoner van Nederland een eigen huisarts. Deze ontwikkeling zal zich de komende jaren voortzetten. Ook kennen we wachtlijsten voor ziekenhuizen, thuishulp of opname in een verpleeghuis. Dit heeft te maken met beschikbare menscapaciteit, de populariteit om in de zorgsector te werken, een toenemende zorgvraag door de dubbele vergrijzing (Nederlanders worden gemiddeld steeds ouder en de komende jaren wordt een hoge uitstroom van zorgprofessionals verwacht) en beschikbare opleidingscapaciteit in Nederland. Er wordt onderzoek gedaan naar de mogelijke inzet van ICT om deze problematiek aan te pakken. Breedband in de zorgsector 2
3.4 Mondige burger Mede door de opkomst van Internet is de burger steeds beter geïnformeerd over de ziektebeelden die hem treffen. De burger verwacht transparantie van de zorginstelling of van de zorgprofessional. De kwaliteit van de dienstverlening door zorgprofessionals wordt door de burger steeds meer gewikt en gewogen. Het is aan de zorginstelling om hier goed op te anticiperen en te beseffen dat zij er uiteindelijk zijn voor de patiënt of cliënt die op basis van gelijkwaardigheid tegemoet getreden wil worden. Het beschikken over moderne ICT-middelen om tot dezelfde informatiebronnen te komen als de burger, is hierbij van belang. 3.5 Fusies en samenwerking om kosten te verlagen Hoewel het lijkt dat we in de ziekenhuiswereld de piek in fusies hebben gehad, wordt er door allerlei zorginstellingen nog steeds gewerkt aan fusies of verdergaande vormen van samenwerking. Bijvoorbeeld in de verpleeghuiszorg, de GGZ maar ook in de thuiszorg zullen nog vele vormen van samenwerking gaan ontstaan. Hoewel er dan een bestuurlijke fusie plaats vindt, blijven de afzonderlijke bedrijfsonderdelen veelal hun eigenlijke werk doen vanaf meerdere locaties. Zo ontstaan multi-locatie modellen waarbij de interne informatie- en communicatievoorzieningen op één en hetzelfde niveau gebracht moeten worden. Dit leidt tot investeringen in breedbandige infrastructuren voor deze instellingen. Daarnaast gaan steeds meer instellingen samenwerken omdat de investeringen in bepaalde medische apparatuur dermate hoog zijn, dat deze voor een afzonderlijke instelling niet op te brengen zijn. Hierbij wordt samenwerking met partners gezocht om de kosten te delen. Ook dit leidt tot aanleg van breedbandige infrastructuren in en tussen deze samenwerkende partners. 3.6 Tele-educatie Diverse specialisten hebben een opleidingstaak. Zij verzorgen colleges aan studenten. Omdat er maatschappelijke druk is (vanwege de wachtlijsten) om versneld specialisten op te leiden, is het van belang in één keer zoveel mogelijk studenten te bereiken. Bijvoorbeeld door deze studenten via een videoverbinding simultaan een operatie te laten bijwonen. Bovendien zijn de studenten dan minder reistijd kwijt wat de efficiëntie van het opleidingsproces ten goede komt. 3.7 Overname van avond- en nachtdiensten Sommige maatschappen in kleinere - ziekenhuizen zijn in omvang te klein om een volwaardige 24-uurs dienstverlening te kunnen bieden. Hierbij moeten we bijvoorbeeld denken aan kinderartsen, waarvoor al artsen uit het buitenland gehaald worden om de dienstverlening op peil te houden. Door nu in een regio maatschappen virtueel samen te voegen door breedbandverbindingen in te zetten, is er toch een 24-uurs dienstverlening mogelijk. Bijvoorbeeld omdat een kinderarts vanuit een ziekenhuis via breedband videoverbindingen ook diensten levert aan 2 andere ziekenhuizen in de regio. Deze kinderarts kan dit doen vanuit het eigen ziekenhuis, maar denkbaar is dat dit ook vanaf de woning van deze specialist moet kunnen. Ook voor dergelijke voorzieningen is breedband gewenst. Immers, alle informatie die deze arts gewend is op zijn bureau te hebben, moet ook op de werkplek in de avond- en nachtdienst beschikbaar zijn. 3.8 Bewaking van patiënten in de thuiszorg Om de wachtlijst problematiek op te lossen proberen zorgverzekeraars patiënten langer thuis te houden of eerder uit het ziekenhuis te laten ontslaan. Dit betekent een verzwaring voor de hulp van thuiszorgorganisaties. Eén van de oplossingsrichtingen waarnaar gekeken wordt is om via videoverbindingen cliënten van de thuiszorgorganisaties te bewaken en te ondersteunen. Hoewel het niet per definitie nodig is dat hiervoor breedbandverbindingen ingezet worden, zou dit de introductie van dergelijke diensten vergemakkelijken. Breedband in de zorgsector 3
3.9 Behoefte aan ketenintegratie Heel veel transport van informatie in de zorgsector vindt nog plaats op papier. Ondanks dat bijna iedereen over een PC beschikt. Om dergelijke processen efficiënter in te richten, minder fouten te maken en collega zorgverleners sneller van informatie te voorzien, is er in de sector een grote behoefte aan ketenintegratie. Hierbij gaat het vooral ook om de organisatie van de zorg over de keten heen. Als een patiënt zich met een bepaald ziektebeeld bij een huisarts meldt, is het in heel veel gevallen al mogelijk de vervolgstappen te voorzien. Deze protocollering valt ook samen met de inrichting van ketenzorg. Hierbij willen we ook werken aan een virtueel, regionaal Elektronisch Patiënten Dossier (EPD). Cruciaal hierbij is dat we de informatie bij de informatie-eigenaar laten (in feite de patiënt, maar die heeft het beheer - meestal bij de huisarts belegd). Wat we willen bereiken is dat iedere zorgprofessional, mits geautoriseerd, toegang krijgt tot de voor hem relevante informatie over een patiënt. Zo heeft de specialist in het ziekenhuis de sterke behoefte om te weten wat de medicatie is van zijn patiënten op het moment dat ze op het spreekuur van de specialist verschijnen. En zeker wanneer ze via de spoed eisende hulp bij het ziekenhuis binnengebracht worden want dan is de patiënt meestal minder in staat om aan te geven welke medicatie hij gebruikt. Andersom wil de huisarts of de apotheek van de patiënt graag weten wat er in het ziekenhuis aan de patiënt is voorgeschreven. Kortom, over en weer is er een sterke behoefte aan informatie. Op zich vindt die informatie-uitwisseling nu ook wel plaats maar deze is aanbod gestuurd. En we willen nu juist anytime, anyplace en anywhere bij de informatie over de patiënt kunnen. Vraaggericht dus. Omdat we in het virtuele EPD ook uitgaan van het uitwisselen van beelden, is ook hier een breedbandige verbinding op zijn plaats. 3.10 Samenvatting De hiervoor genoemde ontwikkelingen zijn bondig samengevat in onderstaand model. Telewerken Telemonitoring Koppeling zorginstellingen Telemedicine Combinatie van koppeling zorginstellingen en telewerken (kleinere maatschappen) Telechirurgie Virtuele EPD E-Learning 4 Mogelijkheden voor vraagbundeling Het is zeer waarschijnlijk dat er ook in uw directe omgeving mogelijkheden zijn voor een aanpak op basis van vraagbundeling. Probeer daarbij ook verder te kijken dan alleen naar de eigen sector. Ook in andere sectoren zoals scholen, bibliotheken en overheidsinstellingen is vaak behoefte aan breedbandige oplossingen. De tijd is rijp om ook andere markten te verkennen. Onze ervaring leert dat het zeer de moeite loont om hiervoor meerdere partijen te benaderen. Op die manier kunt u op een degelijke wijze uw strategie bepalen. Breedband in de zorgsector 4
5 Beschikbaarheid van breedband Breedband zal niet op iedere plek in Nederland direct voorhanden zijn. Glasvezelverbindingen zijn in eerste instantie voor intern gebruik door telecomoperators ingezet om telefooncentrales met elkaar te verbinden. De laatste jaren wordt ook naar grotere bedrijfsterreinen glasvezel aangelegd (of alleen de buis waar later de kabel ingeblazen wordt). In die zin kunnen deze kabels zich ook al bij een zorginstelling in de buurt bevinden. Vaak echter moet het laatste gedeelte, naar de instelling, nog apart aangebracht worden. Op zich is dit dan al goedkoper dan wanneer een geheel nieuw tracé zou moeten worden aangelegd. In essentie zijn dergelijke verbindingen dus maatwerkverbindingen. Hiervoor moet u apart offertes bij telecomoperators (er zijn er meer dan u denkt!) opvragen. Ook de beschikbaarheid van xdsl (zoals het bekende ADSL) is niet overal gegarandeerd. Waarschijnlijk zal zelfs 15% van de huishoudens de eerstkomende jaren niet over deze aansluiting (gebaseerd op 2 Mbps) kunnen beschikken. En als daar nu net die specialist woont die zo graag vanaf huis zijn diagnoses wil kunnen stellen, dan zullen alternatieven moeten worden onderzocht. Bij de opzet van ketenintegratie projecten zal men heel goed moeten kijken naar de beschikbaarheid (en kosten) van breedbandverbindingen. Vaak zal het neerkomen op een mix van infrastructurele voorzieningen, variërend van analoge telefoonlijnen (om naar de instelling te kunnen inbellen, waarbij echter wel rekening gehouden moet worden met een zeer matige performance) en ISDN tot ADSL en mogelijk glasvezelverbindingen. Ook de opkomst van draadloos Internet in bepaalde dunbevolkte gebieden van Nederland kan een interessante optie zijn om in het plan te betrekken. En als er helemaal geen fatsoenlijke infrastructuur te vinden is, kan men altijd nog aan een satelliet verbinding denken! 6 Conclusie: breedband wel gewenst maar niet altijd nodig of mogelijk In deze Value Paper hebben we getracht aan te geven welke relatie er bestaat tussen diverse ontwikkelingen en vraagstukken in de zorgsector en de mogelijke inzet van breedband om deze vraagstukken voor een deel op te lossen. Echter, zeker niet alles zal met ICT op te lossen zijn. Allereerst moeten we naar het feitelijke organisatievraagstuk kijken, een businesscase maken (wat zijn de kosten en wat zijn de baten) en dan een besluit nemen hoe het vraagstuk is op te lossen. En hoe graag we wellicht ook zouden willen, breedband hoeft niet altijd de oplossing te zijn. Dit kan zijn omdat een ICT-oplossing die werkt met lagere transportsnelheden ook prima zou kunnen voldoen of omdat domweg breedband te duur is of niet beschikbaar in uw omgeving. 7 Rol van Shared Values Als management- en adviesbureau adviseert en begeleidt Shared Values organisaties bij het oplossen van vraagstukken in de driehoek Strategie, Organisatie en ICT. Onze managementconsultants en project- en programmamanagers helpen opdrachtgevers hun doelstellingen te behalen. Deze opdrachtgevers bevinden zich niet alleen in de zorg, maar ook in de overheid, de telecom- en internetsector en in de zakelijke- en financiële dienstverlening. Voor meer informatie: www.sharedvalues.nl Breedband in de zorgsector 5