Basiskwaliteit Voorschool VVE Zaanstad CRITERIA PROFESSIONELE COMPETENTIES VOOR MEDEWERKERS, TEAM EN ORGANISATIE Vastgesteld Stuurgroep VVE Zaanstad 13 september 2016 1
INLEIDING Aanleiding Voorschoolse voorzieningen, basisscholen, Peutersaen, GGD en de gemeente werken in Zaanstad samen aan het vormgeven van voor- en vroegschoolse educatie, zodat alle kinderen een zo goed mogelijke kans krijgen om hun talenten te ontwikkelen. In mei 2016 is de Zaanse visie op VVE vastgesteld. De Zaanse visie op VVE beschrijft hoe we op middellange termijn willen werken met jonge kinderen. De komende jaren werken alle betrokken partijen gezamenlijk aan het realiseren van deze visie. De eerste stap daarin bestaat uit het realiseren van voldoende basiskwaliteit in de voorschoolse voorzieningen die VVE uitvoeren. Deels gaat het om een inhaalslag, omdat organisaties en medewerkers nieuwe taken hebben gekregen door de harmonisatie van VVE. Deels gaat het ook om het beter organiseren van het voorschoolse VVE-aanbod en de samenwerking daarbij, zodat organisaties, kinderen en ouders optimaal kunnen profiteren van dit aanbod. Om de gewenste basiskwaliteit te kunnen realiseren moet eerst vastgesteld worden wat we onder basiskwaliteit in de voorschoolse periode verstaan. Deze (concept)notitie beschrijft de basiskwaliteit in termen van criteria voor professionele competenties voor medewerkers, team en organisatie. Hierbij wordt uitgegaan van het Toezichtskader VVE van de Inspectie van het Onderwijs en de (bestuurs)afspraken die op dit moment gelden in Zaanstad en zijn vastgelegd in het Handboek VVE van de gemeente Zaanstad. De notitie geeft daarmee richting aan de verdere ontwikkeling en verbetering van de opvang en begeleiding van peuters in Zaanstad. De betrokken partijen spreken gezamenlijk af dat zij hun aandacht in kwaliteitsverbetering de komende periode richten op de criteria die in de notitie basiskwaliteit Voorschool VVE Zaanstad zijn beschreven. De notitie kan later uitgebreid worden met punten en criteria die een hoger kwaliteitsniveau beschrijven, die specifiek gericht zijn op het basisonderwijs en die opgesteld worden in verband met de verdere uitvoering van de Zaanse visie op VVE. Deze notitie vormt zo een eerste stap in de richting van een integraal Zaans kwaliteitskader voor VVE. Aanpak Voor het opstellen van deze notitie is gebruik gemaakt van diverse bronnen, waaronder het Handboek VVE, een vragenlijst die de Zaanse Taalacademie eerder heeft opgesteld, conceptteksten voor het uitvoeringsplan bij de Zaanse visie op VVE, het toezichtkader VVE van de Onderwijsinspectie en beleidskaders VVE van diverse gemeenten. De notitie Basiskwaliteit voorschools VVE Zaanstad wordt afgestemd met voorschoolse organisaties, scholen, GGD, de Zaanse Taalacademie en gemeente in de VVE-beleidsgroep en zal worden vastgesteld in de VVE stuurgroep. 2
OPZET Groep en organisatie Het kwaliteitskader valt uiteen in twee delen: 1) Wat zou er in de groepen moeten gebeuren? 2) Wat zou er in de organisatie moeten gebeuren? Het eerste deel gaat over de kwaliteit van de pedagogische en educatieve processen in de groep, het tweede over de voorwaarden die het team en de organisatie moeten realiseren en borgen. Beide niveaus zijn sterk met elkaar verbonden. Hoge kwaliteit in de groep is niet mogelijk zonder een ondersteunend team en een ondersteunende organisatie. Tegelijkertijd is het team en de organisatie afhankelijk van de inzet en kwaliteit van de medewerkers op de groep. Om kwalitatief goede voorschoolse educatie vorm te geven is gezamenlijke professionalisering nodig: bij de pedagogisch medewerkers op individueel niveau, in de teams en in de hele organisatie. Beide delen bestaan uit een aantal kwaliteitskenmerken. Bij elk kenmerk staat een korte beschrijving, gevolgd door de criteria waaraan voorschoolse voorzieningen zouden moeten voldoen om de gewenste basiskwaliteit te bieden. Bij de criteria is een verwijzing opgenomen naar aanvullende informatie waar deze beschikbaar is. Waar van toepassing is bij de criteria ook een verwijzing opgenomen naar de bijhorende indicatoren uit het huidige VVE van de inspectie (2014). 1 1 Zie: http://www.onderwijsinspectie.nl/binaries/content/assets/documents+algemeen/2014/werkinstructie_toezichtkader_vvelocaties_140327.pdf 3
Wat zou er in de groepen moeten gebeuren? 4
1. Goede relaties Zorg voor een prettig en veilig pedagogisch klimaat Een prettig pedagogisch klimaat is essentieel. Alleen als de pedagogisch medewerkers goede relaties hebben met de kinderen en beschikbaar zijn, voelen kinderen zich veilig en kunnen ze zich verder ontwikkelen. Heb oog voor het kind, let op signalen en reageer daar goed/passend op C3.6 Handel met respect voor de autonomie en eigenheid van de kinderen C2.1 Stel duidelijke en realistische grenzen aan ongewenst gedrag C2.2 2. Rijke speelleeromgeving Zorg voor een rijke en uitdagende speelleeromgeving De inrichting van de speelleeromgeving levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van kinderen. Een rijk en uitdagend ingerichte speelleeromgeving biedt mogelijkheden voor betekenisvol spel en voor het maken van eigen keuzes. Kinderen worden dan uitgedaagd om hun grenzen te verleggen en zich verder te ontwikkelen. Maak gebruik van verschillende echte materialen die kinderen uitnodigen tot ontdekken en C2.5 onderzoeken Richt verschillende hoeken in en heb aandacht voor ontluikende geletterdheid en gecijferdheid C2.5 3. Planning en organisatie Zorg voor structuur in de groep en voor een heldere planning Goed groepsmanagement en een goede dagplanning bieden kinderen duidelijkheid en structuur en voorkomt dat kinderen lang moeten wachten. Een goede planning van het activiteitenaanbod is nodig om een breed aanbod met een duidelijke opbouw te verzorgen. Werk met een jaarplanning, themaplanningen en een dagplanning C1.2 Hanteer een voor de kinderen inzichtelijk en voorspelbaar dagschema Zorg dat de speel-/leertijd zo groot mogelijk is Beperk wachten en lange overgangen tussen activiteiten 4. Betrokkenheid Stimuleer betrokkenheid en spelverrijking Kinderen die betrokken zijn bij de dingen die ze doen, doen intensieve leerervaringen op in (spel)situaties. Betrokkenheid van kinderen neemt toe als ze de kans krijgen om zelf te ontdekken, keuzes te maken en inbreng te leveren. Het ingaan op initiatieven van het kind, het toevoegen van aanvullende materialen aan het spel van kinderen én het meespelen dragen bij aan de rijkdom van het spel. Stimuleer de actieve betrokkenheid van de kinderen bij hun spel en bij voor hen betekenisvolle C3.4 activiteiten Ga in op initiatieven van kinderen, stel open vragen, geef kinderen de ruimte om te praten en C3.4 laat hen keuzes maken Verrijk het spel van kinderen door bijvoorbeeld mee te spelen, iets toe te voegen of te C3.4 veranderen Zorg voor voldoende tijd voor spelverrijking in de dagplanning en in de praktijk C3.4 5
5. Volg en stimuleer ontwikkeling Benut kansen tot het stimuleren van de ontwikkeling De aanpak van de kinderen en het activiteitenaanbod moeten aansluiten bij de ontwikkelbehoeften en het niveau van de kinderen. Observatie- en toetsgegevens zijn nodig om niveau en behoeften van kinderen te bepalen. Gedurende de hele dag zien de pedagogisch medewerkers kansen voor spelbegeleiding, gesprekjes en interactie met kinderen en benut deze ook. Door zo aan te sluiten bij het spel en de bezigheden van de kinderen vindt ontwikkelingsstimulering plaats in betekenisvolle situaties. Observeer de kinderen en heb gedurende de hele dag (niet alleen tijdens de geplande VVEactiviteiten ) oog voor kansen tot het stimuleren van de ontwikkeling en benut deze kansen Hanteer observatielijsten en peutertoetsen conform de afspraken die zijn vastgesteld in het Handboek VVE Registreer de toets- en observatiegegevens en gebruik ze bij de planning van het VVE-aanbod en de aanpak van de kinderen D1.1 D1.1 D1.1 6. Interactie Bevorder interactie met en tussen kinderen Jonge kinderen leren veel in interactie met andere kinderen en met de pedagogisch medewerkers. Interactie vindt plaats gedurende de hele dag en zoveel mogelijk op initiatief van het kind. Stimuleer kinderen tot samen spelen en werken, tot het (leren) oplossen van conflicten, tot luisteren en vragen stellen C3.3, C3.5 7. Zelfstandigheid Bevorder zelfstandigheid en zelfredzaamheid Zelfstandigheid en autonomie liggen pedagogisch gezien in elkaars verlengde: het bevorderen van de zelfstandigheid versterkt de autonomie. Bij peuters gaat het vooral om het stimuleren en aanmoedigen van de kinderen om zelf handelingen te verrichten en zo hun competentiegevoel te versterken. Laat het kind veel zelf doen en ervaren C2.4 Stimuleer kinderen om zelf naar oplossingen te zoeken C2.4 Stimuleer kinderen om diverse strategieën te ontwikkelen om problemen op te lossen C2.4 8. Differentieer Houd rekening met verschillen tussen kinderen De verschillen tussen kinderen in peutergroepen zijn vaak groot. Pedagogisch medewerkers moeten op een basale manier rekening houden met die verschillen in hun manier van werken. Wees je bewust van niveauverschillen tussen kinderen (in leeftijd en ontwikkelingsniveau) en houd in je pedagogisch handelen en het activiteitenaanbod rekening met deze verschillen C3.7 9. Afstemming Stem taken af binnen het team van pedagogische medewerkers Goede afspraken tussen teamleden over de voorbereiding en uitvoering van activiteiten en over de aanpak van de kinderen zijn noodzakelijk voor kwalitatief goede VVE. Maak een duidelijke taakverdeling tussen alle pedagogisch medewerkers die op een groep werken, zowel in de praktijk als in de planningsformulieren C3.1 6
Wat zou er in het team en de instelling moeten gebeuren? 7
1. Intensief aanbod Zorg voor een snelle plaatsing en voldoende deelname VVE is alleen effectief als kinderen gedurende langere tijd deelnemen aan een intensief aanbod van goede kwaliteit. Stimuleer dat peuters met een VVE-indicatie vanaf 2½ jaar 12 uur per week verdeeld over minstens drie dagdelen deelnemen aan VVE-aanbod Zorg dat kinderen van 2½ jaar snel worden geplaatst in een groep en niet lang op een wachtlijst staan Maak sluitende afspraken over de toeleiding van kinderen met een VVE-indicatie naar voorschoolse VVE-locaties A4.1 A4.1 2. Bekwame en lerende organisatie Zorg dat alle medewerkers bekwaam zijn en stimuleer en geef ruimte voor verdere ontwikkeling De kwaliteiten van de medewerkers en de kwaliteit van de teams bepalen in sterke mate de effectiviteit van VVE. Zorg voor voldoende continuïteit in de samenstelling van het team, zodat de kinderen begeleid C2.1 worden door een klein aantal vaste pedagogisch medewerkers Alle pedagogisch medewerkers hebben tenminste MBO-3 A5.2 Alle pedagogisch medewerkers voldoen aan de eisen die het rijk stelt aan hun Nederlandse A5.3 taalvaardigheid (niveau 2F (schriftelijk) / 3F (mondeling en leesvaardigheden)) Alle vaste pedagogisch medewerkers zijn geschoold en gecertificeerd voor het werken met het A5.4 VVE-programma 3. Breed en erkend aanbod Werk met een erkend programma aan de brede ontwikkeling van kinderen Werken met een goed VVE-programma biedt structuur in het activiteitenaanbod en vormt de basis voor betekenisvol spel en een uitdagend aanbod. Werk systematisch aan de vier ontwikkelingsgebieden taal, rekenen, sociaal emotionele ontwikkeling en motoriek Werk met een erkend VVE-programma. Het VVE-programma is leidend binnen het activiteitenaanbod; eventuele andere methoden hebben een ondersteunende functie Werk op een spelmatige manier met het VVE-programma en sluit aan bij de ontwikkelbehoeften van de kinderen C1.1 C1.1 C3.4 4. Doorgaande lijn Zorg voor een doorgaande lijn in de aanpak van voor- naar vroegschoolse periode Een doorgaande lijn in het pedagogisch en educatief handelen is van belang voor een ononderbroken ontwikkeling van de kinderen. Dat vraagt om een goede afstemming tussen voor- en vroegschool. Creëer een doorgaande lijn in de aanpak van de voor- naar de vroegschoolse periode. Daarbij is afstemming van de pedagogische en didactische aanpak in de voor- en vroegschoolse periode essentieel Werk met een overdrachtsformulier als een kind van een peuterspeelgroep naar het basisonderwijs gaat; dat formulier wordt ingevuld en doorgegeven aan de basisschool. Werk zowel met warme overdracht als met koude overdracht F5 F3 8