Dit lesmateriaal bestaat uit twee delen: DOCENTENHANDLEIDING Deze docentenhandleiding biedt handvatten om de documentaire te behandelen in de klas en geeft aanvullende achtergrondinformatie. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt en of u kiest voor een klassikale, individuele of groepsgewijze aanpak. OPDRACHTEN VOOR LEERLINGEN Deze opdrachten kunnen apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Ze komen ook terug in de docentenhandleiding. ADVIES: PO groep 6, 7 en speciaal onderwijs Dit materiaal sluit aan bij de volgende kerndoelen voor het primair onderwijs: Nederlands 1,2,5 en Kunstzinnige oriëntatie 54, 55, 56. Daarnaast sluit dit materiaal aan bij de volgende domeinen uit Onderwijs 2032: Mens & Maatschappij en Taal & Cultuur.
DOCENTEN Wat is een documentaire? Voordat u Het haar van Ahmad bekijkt met uw klas, is het handig als de leerlingen weten wat een documentaire is. Hieronder vindt u een aantal mogelijke werkvormen om de voorkennis te activeren en het begrip documentaire te verhelderen: Laat de leerlingen in tweetallen een woordweb maken, met in het midden het woord documentaire. Welke associaties hebben zij bij dit begrip? Bespreek de uitkomsten klassikaal. Laat de leerlingen in groepjes van vier een placemat maken, waarin ze om te beginnen individueel een aantal kenmerken en kernwoorden van het genre documentaire beschrijven. Elke leerling doet dit in een eigen vak van de placemat (zie voorbeelden hieronder). Overeenkomstige antwoorden van het groepje worden in het middelste vak genoteerd. Alle viertallen presenteren hun uitkomsten aan de rest van de klas. Inventariseer aan het eind wat de verschillende groepjes van elkaar hebben opgestoken. Onderzoek, klassikaal of in kleine groepjes, welke documentaires de leerlingen al gezien hebben (thuis, op IDFA, op school of ergens anders). Laat ze vervolgens nadenken over de volgende vragen: Welke overeenkomsten en verschillen zijn er tussen de verschillende documentaires die je gezien hebt? Welke onderwerpen komen er aan bod? Wat is het verschil tussen een documentaire en een film? Wat is het doel van een documentaire? Geeft een documentaire de werkelijkheid weer, zoals we die kennen? Waarom (niet)? Koppel de uitkomsten klassikaal terug, indien de leerlingen in kleine groepjes werken. Als voorbereiding kunt u ook met uw leerlingen een van de vele documentaires kijken via Docschool Online op www.idfa.nl Kijk onder: Meer IDFA > Onderwijs > Docschool Online. Bij de films is ook lesmateriaal beschikbaar. INDIVIDUEEL GEZAMENLIJK 1
DOCENTEN INHOUD Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Voor het bekijken van de documentaire Het haar van Ahmad is het raadzaam om met de leerlingen de korte inhoudsbeschrijving te lezen. Waar gaat Het haar van Ahmad over? Waarom meet Ahmad toch steeds zijn lange haar op? Wat is hij van plan? De verlegen Ahmad van 12 woont nog maar net in Nederland. Hij moest vluchten voor de oorlog in Syrië. Het meest opvallende aan Ahmad is zijn lange haar. Dat het zo lang is heeft een reden. Het is zijn manier om iets terug te doen voor alle hulp die hij en zijn familie van Nederland hebben gekregen. Daarnaast is Ahmad druk bezig met het leren van de Nederlandse taal en cultuur én het sluiten van nieuwe vriendschappen. Lukt het Ahmad om Nederlandse vrienden te maken? En wat is hij toch van plan met dat haar? Verwerkingsopdrachten Wanneer duidelijk is wat een documentaire in het algemeen inhoudt en waar Het haar van Ahmad globaal over gaat, kunnen de leerlingen aan de slag met de specifieke verwerkingsopdrachten. Deze opdrachten zijn onderverdeeld in opdrachten die voor de film en opdrachten die na de film worden gemaakt. 1 voor de film 2 Lees het stukje Waar gaat Het haar van Ahmad over? en beantwoord daarna deze vraag. Ahmad is al een hele tijd bezig om zijn haren te laten groeien. Wat denk jij dat hij van plan is met zijn lange haren? Wissel je antwoord uit met een klasgenoot. Beantwoord de onderstaande vragen eerst voor jezelf. Daarna wissel je je antwoorden uit met een klasgenoot. Ahmad woont nog maar net in Nederland. Welke dingen denk je dat hij mist uit zijn vaderland, het land waar hij geboren is? Probeer minstens drie dingen te bedenken. En welke dingen zou jij missen als je plotseling weg zou moeten uit Nederland? Bedenk er weer minstens drie. Ahmed wil iets goeds voor de wereld doen. Voor wie zou jij iets goeds willen doen en wat zou het kunnen zijn? Wissel je antwoorden uit met een paar klasgenoten. Hadden jullie dezelfde antwoorden of waren er ook verschillen? 2
DOCENTEN Context Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet in achtergrondkennis over de context. Van Syrië naar Nederland Ahmads familie behoort tot één van de vele gezinnen die gevlucht zijn voor de oorlog in Syrië. Het gezin leefde samen met andere familieleden in een riant huis met een grote tuin in Aleppo, vlakbij de Turkse grens. Er was veel onrust in Aleppo, maar de familie voelde zich lange tijd veilig genoeg om toch in hun vaderland te blijven. Ahmads jongste broertje Ciraj was net geboren, toen er een bom in hun tuin terecht kwam. Toen was de maat vol. Omdat Ahmads familie een goed leven leidde in Syrië en genoeg geld had, konden ze direct vluchten naar Turkije. Dat deden ze met z n zessen, in een volgepropte auto met koffers op het dak. Eenmaal in Turkije, hadden ze nog steeds niet het gevoel dat ze veilig waren. De macht van de Syrische president Assad was nog erg voelbaar. Ahmads moeder voelde zich onprettig en vader kreeg erg slecht betaald, vergeleken met Turkse mensen die hetzelfde werk verrichtten. Dat voelde oneerlijk. Het gezin besloot dat vader vooruit zou gaan naar Nederland, om asiel aan te vragen voor het hele gezin. Dit kostte hem een jaar. Na dat jaar kwam het hele gezin over naar Nederland. Ahmads gezin is op een relatief veilige manier gevlucht en heeft weinig gezien van de oorlog. Zijn jongste broertje heeft nauwelijks in Syrië gewoond en voelt zich meer Nederlander dan Syriër. Hij kletste al snel de oren van iedereens hoofd, in het Nederlands. Ahmads zus en hij, de oudste twee kinderen, hadden de meeste moeite om de Nederlandse taal te leren, omdat zij het langst Arabisch hebben gesproken. Stichting Haarwensen Veel kinderen die als gevolg van een medische behandeling of een andere oorzaak kaal zijn of worden, zouden er alles voor over hebben om weer met een volle haardos door het leven te kunnen. Stichting Haarwensen zorgt ervoor dat deze kinderen een pruik van echt haar kunnen dragen, zonder dat daar kosten aan verbonden zijn voor de ouders. Het mooie aan Stichting Haarwensen is dat je als kind kunt doneren aan een ander kind. De minimale lengte van je staart moet dan wel dertig(!) centimeter zijn. Meer weten? http://www.haarwensen.nl 3 Na de film opdracht Ahmads familie is halsoverkop (dat betekent razendsnel ) gevlucht van Syrië naar Turkije, en is uiteindelijk terecht gekomen in Nederland. Welke drie voorwerpen zou jij meenemen als je moest vluchten en maar heel even de tijd had om je tas in te pakken? Ahmad laat zijn haren groeien en doneert ze aan stichting Haarwensen, een stichting die pruiken maakt voor zieke, kale kinderen. Wat vind jij ervan dat hij dat doet? Zou jij dit ook durven doen, denk je, en waarom wel of niet? Deel jouw antwoorden met een klasgenoot. 3
DOCENTEN De maker Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van Het haar van Ahmad: Susan Koenen. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Wie is de maker van Het haar van Ahmad? Eigenlijk wil ik gewoon films maken, dacht Susan Koenen tijdens haar studie Film- en televisiewetenschap. Hier leerde ze alles over (de geschiedenis en achtergrond van) films en tv, maar niet hoe je ze maakt. Bij Salto, een tv-station in Amsterdam, leerde ze alsnog hoe dat moest. Het was een fijne plek, waar Susan fouten mocht maken en heel veel heeft geleerd. Inmiddels is ze een ervaren filmmaakster en heeft ze al heel wat jeugddocumentaires op haar naam staan. Als Susan documentaires bekijkt, vraagt ze zich soms af: Waarom stopt de film hier, en niet bijvoorbeeld als het verhaal drie maanden verder is? Voor haar is een documentaire pas geslaagd wanneer er een kop en een staart aan zit een duidelijk begin en een duidelijk eind zodat je nooit het gevoel krijgt dat je voor niets hebt gekeken. En zodat je misschien wel zin krijgt om ook ergens mee aan de slag te gaan, zoals de mensen in de film. 4 Na de film De maakster van Het haar van Ahmad, Susan Koenen, vindt het belangrijk dat haar films de kijkers inspireren en een duidelijk begin- en eindpunt hebben. Ga in gedachten eens terug naar Het haar van Ahmad. De film begon in de kapsalon en eindigde bij het speelveldje. Als jij de maker van deze film was, op welk moment zou je dan beginnen met het filmen van Ahmads verhaal en op welk moment zou je eindigen? Welk stukje uit Het haar van Ahmad is jou het meest bijgebleven en waarom? Bespreek je antwoorden met één of meer klasgenoten: In hoeverre hebben jullie hetzelfde begin- en eindpunt in gedachten voor de film en welk moment hebben jullie allebei onthouden? De totstandkoming Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel geeft inzicht in hoe een idee ontstaat en zich ontwikkelt. Hoe is het idee ontstaan? Susan Koenen kwam per toeval bij Ahmad en zijn familie terecht toen zij bezig was met een piepklein filmpje waarin zij vluchtelingen in beeld bracht, met als doel om Nederlandse mensen te laten zien dat we niet bang hoeven te zijn voor mensen uit andere landen. Dat het mensen zijn zoals jij en ik, met dezelfde dromen. Eenmaal in contact met de familie, kwam Susan Ahmad tegen. Ze bemerkte dat zij medelijden had met Ahmad, terwijl hij op zijn beurt juist medelijden had met zieke kinderen, zonder haren. Dat bracht Susan op het idee voor deze documentaire. Want hoe anders je van de buitenkant ook lijkt, uiteindelijk wil iedereen hetzelfde, zoals plezier maken, erbij horen en zich 4
gelukkig voelen. Dat is de boodschap die Susan over wil brengen in Het haar van Ahmad. Daarnaast hoopt ze dat Nederlandse kinderen kinderen zoals Ahmad een beetje zullen helpen, door ze uit te nodigen om met hen te spelen. Ze willen vaak niets liever dan meespelen, maar zijn misschien wat verlegen, omdat ze bijvoorbeeld de Nederlandse taal nog maar een beetje spreken. 5 na de film De maakster van Het haar van Ahmad, Susan Koenen, hoopt dat haar documentaire Nederlandse kinderen aanmoedigt om buitenlandse kinderen uit te nodigen om met hen te spelen. De onderstaande vragen gaan allemaal over vriendschap: Wie was jouw allereerste vriend(in) en waar heb je diegene ontmoet? Hoe maak jij vrienden en waar ontmoet je ze? Wanneer weet je dat je vrienden bent? Waaraan merk je dat? Wat leer jij van je vrienden? Als jij met Ahmad zou spelen, wat zou je hem dan willen laten zien? Wat zou je met hem gaan doen? Deel je antwoorden met een klasgenoot. Het liefst met iemand van wie je nog maar weinig weet, zodat je elkaar wat beter leert kennen. DOCENTEN Het filmproces Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van tevoren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in wat er allemaal komt kijken bij het filmproces van een documentaire. Bevrijding Vijf dagen heeft Susan Koenen gefilmd om deze documentaire te kunnen maken, maar ze is veel vaker op bezoek geweest bij de familie van Ahmad, in Purmerend. Ahmad is een verlegen jongen en Susan wilde dat hij haar leerde kennen, zodat hij haar volledig kon vertrouwen en het filmen wat makkelijker voor hem zou gaan. Daarnaast wilde Susan Ahmads ouders leren kennen en ze een beetje helpen waar ze kon, bijvoorbeeld met het beantwoorden van ingewikkelde brieven, wat erg lastig is als je nog nauwelijks Nederlands begrijpt. Elke keer als Susan met haar filmploeg kwam, werd ze ontzettend verwend door de familie, met lekkere hapjes en drankjes. Ahmad vond het leuk en best stoer dat hij gefilmd werd, maar ook vermoeiend, omdat hij de hele dag Nederlands moest praten en dat kostte hem veel energie. Om die reden deden ze het steeds rustig aan tijdens de draaidagen. Wat wel eens lastig was, aldus de maakster, is dat Ahmads wereldje vrij klein was ten tijde van het filmen. Daardoor was hij vooral thuis of op school en gebeurde er verder weinig om hem heen. Om die reden heeft Susan af en toe een filmomgeving georganiseerd, door bijvoorbeeld met Ahmad naar buiten te gaan. Op de eerste filmdag, dat was op Bevrijdingsdag, nam ze hem mee naar de vrijmarkt. Daar liepen ze al vrij snel Hamza tegen het lijf. Hij begon spontaan met Ahmad te praten en hem vragen te stellen en zo ontstond een mooie eerste scène. Susan vroeg meteen het nummer van de moeder van Hamza, om te peilen of hij van zijn ouders gefilmd mocht worden. En zo ontstond er zelfs een mooie vriendschap tussen de twee jongens! Ook Dani s familie is dankzij de film bevriend geraakt met de familie van Ahmad. Dani is erg geïnteresseerd geraakt in Ahmads moedertaal 5
en heeft zelfs plannen om Arabisch te gaan leren. Een mooi moment in de film, aldus Susan, is het moment waarop Ahmads haar eraf gaat. Hij voelde zich trots en bevrijd. Het haar was een soort veilig muurtje voor hem geworden, maar hij had het niet meer nodig. Behalve dat hij blij was dat hij zijn mooie doel had behaald, voelde hij zich nu een stuk meer zoals zijn vrienden in Nederland. En dat was wat hij graag wilde. Hij lachte meer en keek meer om zich heen, met een open blik. Zijn goede daad was toch best wel zwaar geweest! 6 na de film 7 Ahmad voelde zich bevrijd en opgelucht toen zijn haren lang genoeg waren om te doneren aan Stichting Haarwensen. Hij had doorgezet en zijn goede doel bereikt. Dat gaf een heel lekker gevoel. Tegelijkertijd merkte hij dat hij het best zwaar had gevonden om zo lang te moeten wachten totdat hij naar de kapper kon. Op welk moment in je leven voelde jij je heel erg bevrijd en/of opgelucht? Beschrijf deze situatie op papier of aan een klasgenoot. Hoe denk jij dat het nu met Ahmad gaat? Wat zou je hem willen leren over Nederland? Waar zou je hem mee naartoe nemen als je een dagje met hem op stap ging? Wat moet hij volgens jou echt eens een keertje proeven? En wat wens je hem toe voor de toekomst? Schrijf Ahmad een persoonlijke brief of maak een mooie tekening voor hem, waarin je dat vertelt of uitbeeldt. Ahmad vindt het erg leuk om jouw brief of tekening écht te ontvangen. Als jij daar ook blij van wordt, kun je jouw bijdrage opsturen naar het IDFA per post (IDFA, t.a.v. Marije Veenstra, Frederiksplein 52, 1017 XN, Amsterdam) of per mail (marije@idfa.nl). Wij zorgen ervoor dat alle brieven en tekeningen bij Ahmad terecht komen. TOT SLOT IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld. Heeft u tips en/of aanvullingen voor ons of voor andere docenten? Dan kunt u mailen naar: educatie@idfa.nl Tip: Door middel van gratis lidmaatschap op Docschool Online op www.idfa.nl > Meer IDFA > Onderwijs > Docschool Online heeft u toegang tot vele documentaires en bijbehorend lesmateriaal. Het haar van Ahmad Susan Koenen, 2016, 16 min. Het haar van Ahmad kwam tot stand in samenwerking met KRO NCRV en Hollandse Helden IDFA 2017 020 6273329 Auteur: Lieke Beentjes Eindredactie: IDFA, Marije Veenstra Vormgeving: Madelinde Hageman www.idfa.nl 6
LEERLINGEN 1 1 (Voor de film) Lees het stukje Waar gaat Het haar van Ahmad over? en beantwoord daarna deze vraag. Ahmad is al een hele tijd bezig om zijn haren te laten groeien. Wat denk jij dat hij van plan is met zijn lange haren? Wissel je antwoord uit met een klasgenoot. 2 2 (Voor de film) Beantwoord de onderstaande vragen eerst voor jezelf. Daarna wissel je je antwoorden uit met een klasgenoot. Ahmad woont nog maar net in Nederland. Welke dingen denk je dat hij mist uit zijn vaderland, het land waar hij geboren is? Probeer minstens drie dingen te bedenken. En welke dingen zou jij missen als je plotseling weg zou moeten uit Nederland? Bedenk er weer minstens drie. Ahmed wil iets goeds voor de wereld doen. Voor wie zou jij iets goeds willen doen en wat zou het kunnen zijn? Wissel je antwoorden uit met een paar klasgenoten. Hadden jullie dezelfde antwoorden of waren er ook verschillen? Waar gaat Het haar van Ahmad over? Waarom meet Ahmad toch steeds zijn lange haar op? Wat is hij van plan? De verlegen Ahmad van 12 woont nog maar net in Nederland. Hij moest vluchten voor de oorlog in Syrië. Het meest opvallende aan Ahmad is zijn lange haar. Dat het zo lang is heeft een reden. Het is zijn manier om iets terug te doen voor alle hulp die hij en zijn familie van Nederland hebben gekregen. Daarnaast is Ahmad druk bezig met het leren van de Nederlandse taal en cultuur én het sluiten van nieuwe vriendschappen. Lukt het Ahmad om Nederlandse vrienden te maken? En wat is hij toch van plan met dat haar? 3 3 (Voor/NA de film) Ahmads familie is halsoverkop (dat betekent razendsnel ) gevlucht van Syrië naar Turkije, en is uiteindelijk terecht gekomen in Nederland. Welke drie voorwerpen zou jij meenemen als je moest vluchten en maar heel even de tijd had om je tas in te pakken?
4 LEERLINGEN 5 6 7 Ahmad laat zijn haren groeien en doneert ze aan stichting Haarwensen, een stichting die pruiken maakt voor zieke, kale kinderen. Wat vind jij ervan dat hij dat doet? Zou jij dit ook durven doen, denk je, en waarom wel of niet? Deel jouw antwoorden met een klasgenoot. 4 (Na de film) De maakster van Het haar van Ahmad, Susan Koenen, vindt het belangrijk dat haar films de kijkers inspireren en een duidelijk begin- en eindpunt hebben. Ga in gedachten eens terug naar Het haar van Ahmad. De film begon in de kapsalon en eindigde bij het speelveldje. Als jij de maker van deze film was, op welk moment zou je dan beginnen met het filmen van Ahmads verhaal en op welk moment zou je eindigen? Welk stukje uit Het haar van Ahmad is jou het meest bijgebleven en waarom? Bespreek je antwoorden met één of meer klasgenoten: In hoeverre hebben jullie hetzelfde begin- en eindpunt in gedachten voor de film en welk moment hebben jullie allebei onthouden? 5 (Na de film) De maakster van Het haar van Ahmad, Susan Koenen, hoopt dat haar documentaire Nederlandse kinderen aanmoedigt om buitenlandse kinderen uit te nodigen om met hen te spelen. De onderstaande vragen gaan allemaal over vriendschap: Wie was jouw allereerste vriend(in) en waar heb je diegene ontmoet? Hoe maak jij vrienden en waar ontmoet je ze? Wanneer weet je dat je vrienden bent? Waaraan merk je dat? Wat leer jij van je vrienden? Als jij met Ahmad zou spelen, wat zou je hem dan willen laten zien? Wat zou je met hem gaan doen? Deel je antwoorden met een klasgenoot. Het liefst met iemand van wie je nog maar weinig weet, zodat je elkaar wat beter leert kennen. 6 (Na de film) Ahmad voelde zich bevrijd en opgelucht toen zijn haren lang genoeg waren om te doneren aan Stichting Haarwensen. Hij had doorgezet en zijn goede doel bereikt. Dat gaf een heel lekker gevoel. Tegelijkertijd merkte hij dat hij het best zwaar had gevonden om zo lang te moeten wachten totdat hij naar de kapper kon. Op welk moment in je leven voelde jij je heel erg bevrijd en/of opgelucht? Beschrijf deze situatie op papier of aan een klasgenoot. 7 (Na de film) Hoe denk jij dat het nu met Ahmad gaat? Wat zou je hem willen leren over Nederland? Waar zou je hem mee naartoe nemen als je een dagje met hem op stap ging? Wat moet hij volgens jou echt eens een keertje proeven? En wat wens je hem toe voor de toekomst? Schrijf Ahmad een persoonlijke brief of maak een mooie tekening voor hem, waarin je dat vertelt of uitbeeldt. Ahmad vindt het erg leuk om jouw brief of tekening écht te ontvangen. Als jij daar ook blij van wordt, kun je jouw bijdrage opsturen naar het IDFA per post (IDFA, t.a.v. Marije Veenstra, Frederiksplein 52, 1017 XN, Amsterdam) of per mail (marije@idfa.nl). Wij zorgen ervoor dat alle brieven en tekeningen bij Ahmad terecht komen.