FINANCIËLE TOESTAND VAN DE BRUSSELSE GEMEENTEN 2012-2016 www.local.brussels www.local.brussels www.sprb.irisnet.be/pouvoirs-locaux www.gob.brussels/plaatselijke-besturen 1
Inleiding Economische context : uitdagingen en kansen Toestand van de gemeentelijke financiën Conclusies 2
Bronnen BISA Gemeenten, OCMW s, politiezones Demografische en sociaaleconomische context Rekeningen (2012-2015), Gewijzigde begrotingen (2016) Personeel 3
Methodologie: hergroepering per cluster (Belfius) Hergroepering per cluster op basis van objektieve criteria: sociaaleconomische positie woonkarakter, dichtheid, bouwperiode van de woningen, toegevoegde waarde, gemiddelde gezinsgrootte, industriële activiteit Residentiële gemeenten in het zuidoosten Residentiële gemeenten in het noordwesten Gemeenten eerste kroon Grote «kanaal-geme enten» Centrum voor werkgelegenheid Oudergem, Ukkel, Watermaal- Bosvoorde, Sint- Lambrechts- Woluwe, Sint- Pieters-Woluwe Sint-Agatha- Berchem, Evere, Ganshoren, Jette, Koekelberg Etterbeek, Sint- Gillis, Sint-Joostten-Noode Anderlecht, Vorst, Sint-Jans-Molen beek, Schaarbeek Brussel-stad 4
Inleiding Economische context : uitdagingen en kansen Toestand van de gemeentelijke financiën Conclusies 5
De Brusselse bevolking groeit veel sneller dan in de andere Gewesten Groei van de bevolking (%) 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 BHG Vlaams Gewest Waals Gewest Belgique Bronnen : BISA, FOD Economie - Statistics Belgium 6
Het Brussels Hoodstedelijk Gewest is ook het jongste van de drie gewesten Mannen 100 & + 95-99 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Vrouwen 600 400 200 0 200 400 600 Gemiddelde leeftjid in Brussel: 37,4 jaar (Vlaanderen: 42,4 jaar Wallonië: 41 jaar) Toestand op 1 januari 2016 voor 10 000 inwoners Bronnen : BISA, FOD Economie - Statistics Belgium 7
De economische activiteit groeit, maar blijft de gevolgen van de economische en financiële crisis dragen 2015 (p) In 2016 telde het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gemiddeld 97.820 nietwerkende werkzoekenden, een sterke daling in vergelijking met de piek van 110.000 werklozen die in 2014 werd bereikt.* 2016 (p) 2017 (p) Gemiddeld 2018-2021 (p) Bbp in volume (groei in %) 0,9 0,8 1,4 1,4 Interne werkgelegenheid Totaal (in duizenden) (1) 698,1 703,2 708,8 728,7 Verschil (in duizenden) 7,5 5,1 5,5 5,0 Groei (in %) 1,1 0,7 0,8 0,7 Bronnen : FBP, BISA, IWEPS, SVR HERMREG (1) De waarde op het einde van de periode (2021) wordt voorgesteld in de kolom 2018-2021. (p) Projecties * De daling blijkt in 2017 bevestigd te zijn (94 406 per 31/08/2017 volgens cijfers die onlangs door Actiris gepubliceerd zijn). 8
Deel van de bevolking in % Niettemin worden de Brusselaars steeds armer Aandeel leefloners in de bevolking van 18 tot 64 jaar (2005-2015) 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Source : IBSA, SPP Intégration sociale 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Brussels Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest België 9
Inkomens in euro het verschil in inkomens in vergelijking met de twee andere gewesten is flagrant Evolutie van het gemiddeld belastbaar inkomen per inwoner (2006-2015) 20.000 19.000 18.000 17.000 16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Fiscaal jaar Brussels Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest België Sinds 2008 is het gemiddeld belastbaar inkomen per inwoner in Brussel steeds minder gunstig geëvolueerd dan in de andere gewesten. 10
Inleiding Economische context: uitdagingen en kansen Toestand van de gemeentelijke financiën Conclusies 11
Terugkeer naar een evenwicht in 2015, voortzetting van de verbetering in 2016 Resultaat eigen dienstjaar 2012-2016 (na neutralisatie ziekenhuizen) 33.530.575 1.747.350 2012 2013 2014 2015 2016-16.855.648-15.582.919-26.526.483 Bron : Gemeentelijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 12
hoewel de verschillen zorgwekkend blijven 100 Evolutie van het resultaat eigen dienstjaar per inwoner (Stad Brussel niet meegerekend) 50 0 2012 2013 2014 2015 2016-50 -100 Gemiddelde cluster: Residentieel Zuid-Oost Gemiddelde cluster: Residentieel Noord-West Gemiddelde cluster: Eerste Kroon Gemiddelde cluster: Grote kanaalgemeenten 13
Opsplitsing van de ontvangsten De ontvangsten uit de onroerende voorheffing vertegenwoordigen de eerste inkomstenbron van de gemeenten. De gewestelijke dotaties zijn ook een belangrijke bron van ontvangsten, belangrijker nog dan de opcentiemen uit de personenbelasting. Andere overdrachten: 19,4% Gewestelijke dotaties: 18,2% Fiscaliteit: 11,2% Dividenden en intresten: 3,3% Personenbelasting: 11,3% Prestaties: 7,5% Onroerende voorheffing: 29,0% Bron : Gemeentelijke begrotingen 2016 14
De typologie van een gemeente beïnvloedt de ontvangsten uit de fiscaliteit 1.200 Evolutie van de ontvangsten uit de OV per inwoner 1.000 800 600 400 Gemiddelde cluster: Residentieel Zuid-Oost Gemiddelde cluster: Residentieel Noord-West Gemiddelde cluster: Eerste Kroon Gemiddelde cluster: Grote kanaalgemeenten Gemiddelde cluster: Brussel-Stad 200 0 2012 2013 2014 2015 2016 15
De typologie van een gemeente beïnvloedt de ontvangsten uit de fiscaliteit Evolutie van de ontvangsten uit de PB per inwoner 350 300 250 200 150 100 50 0 2012 2013 2014 2015 2016 Gemiddelde cluster: Residentieel Zuid-Oost Gemiddelde cluster: Residentieel Noord-West Gemiddelde cluster: Eerste Kroon Gemiddelde cluster: Grote kanaalgemeenten Gemiddelde cluster: Brussel-Stad 16
De Algemene Dotatie aan de Gemeenten verschilt in functie van de eigen uitdagingen van elke gemeente Gemiddelde cluster: Residentieel Zuid-Oost Gemiddelde cluster: Residentieel Noord-West Gemiddelde cluster: Eerste Kroon Gemiddelde cluster: Grote kanaalgemeenten Gemiddelde cluster: Brussel-Stad 400 350 300 250 200 150 100 50 Bron: gemeentlijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 0 2012 2013 2014 2015 2016 De ADG zal nog worden versterkt vanaf 2017, en de criteria voor de verdeling werden herzien om nog beter met de demografische en economische uitdagingen rekening te houden. 17
De «andere overdrachten» laten de gemeenten eveneens toe specifiek plaatselijk beleid te financieren Toegekende bedragen Subsidies 2012 2013 2014 2015 2016 2012-2016 Preventie en veiligheid EUR 18.140.118,24 EUR 27.448.076,37 EUR 27.847.037,89 EUR 27.847.037,89 EUR 30.482.981,00 EUR 131.765.251,40 Programma preventie schoolverzuim EUR 1.759.964,00 EUR 2.006.086,00 EUR 2.011.840,00 EUR 1.863.950,00 EUR 1.873.883,00 EUR 9.515.723,00 Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden EUR 455.279,20 EUR 200.000,00 EUR 525.000,00 EUR 460.000,00 EUR - EUR 1.640.279,20 Loonsverhogingen EUR 30.176.000,00 EUR 31.365.000,00 EUR 32.447.000,00 EUR 32.188.000,00 EUR 32.795.000,00 EUR 158.971.000,00 Premie voor statutarisering EUR 1.000.000,00 EUR 1.000.000,00 EUR 1.000.000,00 EUR 1.000.000,00 EUR 5.000.000,00 EUR 9.000.000,00 Levensduurtepremie EUR 4.260.780,00 EUR 8.355.362,00 EUR 8.355.362,00 EUR 7.500.000,00 - EUR 28.471.504,00 Gelijke kansen EUR 113.798,00 EUR 117.989,88 EUR 117.975,00 EUR 118.000,00 EUR 118.000,00 EUR 585.762,88 Diversiteit EUR 1.000.000,00 EUR 1.000.000,00 EUR 1.000.000,00 EUR 1.000.000,00 EUR 1.000.000,00 EUR 5.000.000,00 Centra voor alternerend onderwijs en vorming EUR 573.000,00 EUR 570.000,00 EUR 570.000,00 EUR 570.000,00 EUR 830.000,00 EUR 3.113.000,00 Offerfeest EUR 100.000,00 EUR 100.000,00 EUR 75.000,00 EUR 124.000,00 - EUR 399.000,00 Verplaatsingskosten EUR - EUR - EUR - EUR - EUR 3.500.000,00 EUR 3.500.000,00 Bijzondere toelage voor hulp aan migranten, EUR - EUR - EUR - EUR 850.000,00 EUR 912.015,00 EUR 1.762.015,00 thuislozen, rondtrekkende mensen en Roma Bijzondere toelage, projectoproep m.b.t. EUR - EUR - EUR - EUR - EUR 437.985,00 EUR 437.985,00 thuislozen en zogenaamde Roma Bijzondere toelage, organisatie van een EUR - EUR - EUR - EUR - EUR 121.000,00 EUR 121.000,00 gepersonaliseerde pedagogische workshop Bijzondere toelagen voor de gemeenten met EUR 10.000.000,00 EUR 10.000.000,00 EUR 10.000.000,00 EUR 10.000.000,00 EUR 10.000.000,00 EUR 50.000.000,00 een ziekenhuis Totalen EUR 67.578.939,44 EUR 82.162.514,25 EUR 83.949.214,89 EUR 83.520.987,89 EUR 87.070.864,00 EUR 404.282.520,48 18
De groei van de uitgaven blijft onder controle Uitgaven van het eigen dienstjaar 2.212.529.523 1.979.438.123 2.053.800.317 2.092.856.265 2.123.558.291 2012 2013 2014 2015 2016 Bron: gemeentelijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 19
De verdeling van de uitgaven per functie illustreert de belangrijkste prioriteiten van de gemeenten Hygiene en gezondheid 5,71% Sociale hulp en gezinshulp 4,55% Sociale zekerheid en sociale bijstand 12,77% Erediensten 0,18% Huisvesting - Urbanisme. 2,36% Niet geaffecteerde uitgaven 5,48% Algemene administratie en diensten 16,53% Openbare Orde 16,00% Kunst en volksonderwijs 7,02% Onderwijs 25,19% Bron: gemeentelijke rekeningen 2015 Communicatie - Wegen Handel-Industrie 3,59% 0,63% 20
De personeelsuitgaven vertegenwoordigen veruit de belangrijkste post Opsplitsing van de gewone uitgaven Schuld: 9,7% Andere overdrachten: 8,4% Actief personeel: 34,8% Politiezones: 16,4% OCMW:14,2% Pensioenen: 6,0% Werking: 10,4% Bron: gemeentelijke rekeningen 2015 21
De werkgelegenheid blijft stabiel Evolutie van het aantal voltijdse equivalenten Statutairen Contractuelen Totaal Bron: Bijlagen bij de begrotingen met betrekking tot het personeel, toegezonden door de gemeenten 22
De gemeenten zijn verplicht het tekort van de politiezones te dragen 400.000.000 350.000.000 316.032.962 Dotaties aan de politiezones, per zone 329.233.280 338.850.844 347.372.368 353.931.496 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 50.000.000 0 2012 2013 2014 2015 2016 5344 Polbruno 5343 Montgomery 5342 Ukkel - Watermaal- Bosvoorde Oudergem 5341 Zuid 5340 Brussel West 5339 Brussel Hoofdstad Elsene Totaal Bron: gemeentelijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 23
Het aandeel van de uitgaven blijft relatief stabiel 20,0% 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% Aandeel van de dotatie aan de politiezones in de totale uitgaven 2012 2013 2014 2015 2016 Cluster 1 : Residentieel Zuid-Oost Cluster 2: Residentieel Noord-West Cluster 3: Eerste Kroon Cluster 4: Grote kanaalgemeenten Cluster 5: Brussel-Stad Bron: gemeentelijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 24
Nog een grote uitdaging: de steun aan de OCMW s Dotaties aan de OCMW s 301.575.087 303.768.126 295.435.036 283.832.125 265.793.188 2012 2013 2014 2015 2016 Bron: gemeentelijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 25
Hier ook zijn er grote intraregionale verschillen 400 350 300 250 200 150 100 Evolutie van de gemeentedotaties aan de OCMW s per inwoner en per cluster 2012 2013 2014 2015 2016 Gemiddelde cluster: Residentieel Zuid-Oost Gemiddelde cluster: Residentieel Noord-West Gemiddelde cluster: Eerste Kroon Gemiddelde cluster: Grote kanaalgemeenten Gemiddelde cluster: Brussel-Stad Bron: gemeentelijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 26
maar het aandeel van de uitgaven blijft ook relatief stabiel 20,0% 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Aandeel van de gemeentedotaties aan de OCMW s in de totale uitgaven 2012 2013 2014 2015 2016 Cluster 1 : Residentieel Zuid-Oost Cluster 2: Residentieel Noord-West Cluster 3: Eerste Kroon Cluster 4: Grote kanaalgemeenten Cluster 5: Brussel-Stad Bron: gemeentelijke rekeningen 2012-2015, gewijzigde begrotingen 2016 27
De gemeenten investeren gemiddeld ongeveer 300 miljoen euro per jaar 400.000.000 350.000.000 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 50.000.000 0 Investeringsuitgaven 375.092.177 319.217.472 273.143.681 275.732.146 2012 2013 2014 2015 Bron: gemeentelijke rekeningen 28
prioritair voor onderwijs, huisvesting en urbanisme Bestemming van de investeringen (2012-2015) Andere 9% Algemene administratie en diensten 14% Huisvesting- Urbanisme 21% Communicatie- Wegen 14% Jeugdzorg, Volksopleiding 13% Onderwijs 29% Bron : gemeentelijke rekeningen 29
Voornaamste financieringsbronnen: leningen Financieringsbronnen 2012-2015 Heffingen 13% Overdrachten (subsidies) 24% Schuld (leningen) 60% Investeringen (verkoop activa) 3% Bron: gemeentelijke rekeningen 30
Investeringen en financiering De schuldlast blijft echter onder controle De schuldlast vertegenwoordigt 8% van de gemeentelijke ontvansten, maar wordt steeds groter Het Gewest komt door middel van subsidies ook tussen in de gemeentelijke investeringen of investeringsleningen die het Brussels Gewestelijk Herfinancieringsfonds van de Gemeentelijke Thesaurieën (BGHGT) toekent 31
Inleiding Economische context: uitdagingen en kansen Toestand van de gemeentelijke financiën Conclusies 32
Conclusion De gemeenten zijn belangrijke spelers van de Brusselse economie, zowel als wergevers of als investeerders Ze staan op de eerste lijn om het hoofd te bieden aan de uitdagingen die eigen zijn aan het Gewest : Bevolkingsgroei en de verjonging van de bevolking; Verarming en onzekerheid ondanks de verbetering van de economische context Niet elke gemeente heeft dezelfde uitgangspositie om de moeilijkheden te overwinnen : de verschillen tussen de gemeenten zijn belangrijk. Stap voor stap herstellen ze hun financiële evenwicht. Hiertoe draagt het Gewest eveneens bij door middel van verschillende dotaties en subsidies. Een bijkomende dotatie van 30 miljoen euro is nog voorzien voor 2017. Ondanks dit alles blijft het evenwicht kwetsbaar ten aanzien van de verschillende uitdagingen waarmee ze geconfronteerd worden. 33