NEDERLANDSE ONDERNEMERS OVER ONDERNEMEN IN ZWAAR WEER

NEDERLANDSE ONDERNEMERS OVER ONDERNEMEN IN ZWAAR WEER

INHOUDSOPGAVE + Management Summary p. 3 + Resultaten H1: Het gevoel te ondernemen in zwaar weer komt vaak voor, dit heeft vaak te maken met financiën p. 12 H2: Ondernemers reageren veelal op zwaar weer door aanpassingen in de bedrijfsvoering door te voeren p. 17 H3: De impact van zwaar weer is zowel zakelijk als persoonlijk groot p. 22 H4: Het taboe op tegenslag bij ondernemers is sterk p. 27 + Bijlagen 1. Methode van onderzoek p. 33 2. Overige onderzoeksresultaten p. 35

MANAGEMENT SUMMARY

LEESWIJZER RAPPORTAGE FOCUS LIGT OP TOTAAL, MET VERGELIJKINGEN TUSSEN ZZP MKB + In overleg met de KvK worden de resultaten in deze rapportage op totaalniveau getoond. Wanneer er opvallende verschillen zijn op basis van bedrijfsgrootte zal dit worden weergegeven.. + Binnen bedrijfsgrootte j worden er twee groepen onderscheiden: + ZZP: ondernemers met één werkzame persoon (wp) + MKB: bedrijven met 2 49 werkzame personen (micro + klein MKB). + Significante verschillen zijn in de rapportage te herkennen aan een! wit uitroepteken. RESULTATEN ZIJN RESPRESENTATIEF VOOR DE POPULATIE O.B.V. BEDRIJFSGROOTTE + Zie bijlage 1 voor meer informatie over de toegepaste weging. + In de figuur hiernaast is de (gewogen) verdeling naar bedrijfsgrootte in drie categorieën weergegeven. DEFINITIE VAN ZWAAR WEER + In afstemming met de KvK is zwaar weer als volgt gedefinieerd: een periode van forse zakelijke tegenslag. + Ondernemers steeds gevraagd naar hun meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer. VERDELING NAAR BEDRIJFSGROOTTE ZZP 71% MKB 28% ZZP'ers (1 wp) Micro MKB (2-9 wp) Klein MKB (10-49 wp) 1% 4

ONDERZOEKSVRAGEN CENTRALE VRAAG: In hoeverre hebben ondernemers te maken met zwaar weer en wat is hiervan de impact? Wat we moeten begrijpen om dit te beantwoorden: SUBVRAAG 1 Wat is zwaar weer en hoeveel ondernemers komen er in (financieel) zwaar weer? SUBVRAAG 2 Hoe gaan ondernemers om met (tekenen van) zwaar weer? SUBVRAAG 3 Welke impact heeft zwaar weer op ondernemers? SUBVRAAG 4 Wat is de houding van ondernemers t.a.v. zwaar weer? 5

BELANGRIJKSTE CONCLUSIE Ruim de helft van de ondernemers heeft te maken met (financieel) zwaar weer. De impact van zwaar weer is groot, zowel zakelijk als persoonlijk.

ONDERBOUWING BELANGRIJKSTE CONCLUSIE 1 Het gevoel te ondernemen in zwaar weer komt vaak voor, dit heeft vaak te maken met financiën. + De helft van de ondernemers heeft weleens het gevoel gehad in zwaar weer te verkeren. + De meeste ondernemers omschrijven het ervaren van zwaar weer als tijdelijk minder werk of minder inkomsten. + De eerste problemen bij zwaar weer zijn zeer divers. Er is niet één rode vlag waaraan het begin van zwaar weer te herkennen is. 2 Ondernemers reageren veelal op zwaar weer door aanpassingen in de bedrijfsvoering door te voeren. + Een meerderheid van de ondernemers weet uit zwaar weer te komen. De vaakst genoemde acties die zijn ondernomen zijn het verlagen van kosten en vergroten van inkomen. + De helft van de ondernemers die het ervaren van problemen met anderen deelt, geeft aan dit als nuttig te hebben ervaren. Daarentegen geeft een minderheid (11%) aan dat het zoeken van ondersteuning en de situatie bespreken hen ook daadwerkelijk geholpen heeft om het zware weer te boven te komen. + Terugkijkend had ruim één op de drie ondernemers de zaken anders kunnen/willen doen. + Een kwart geeft aan te lang gewacht te hebben om met anderen over hun problemen te praten. 7

ONDERBOUWING BELANGRIJKSTE CONCLUSIE 3 De impact van zwaar weer is zowel zakelijk als persoonlijk groot, tegelijkertijd kijken ondernemers veelal terug op een leerzame periode. + Vrijwel alle ondernemers die in zwaar weer verkeren ervaren hiervan negatieve persoonlijke gevolgen, zoals impact op financiële situatie (63%), stress (57%) en slapeloze nachten (36%). + Ongeveer de helft van de ondernemers heeft het gevoel gehad er alleen voor te staan. + Een kwart geeft aan negatieve vooroordelen te hebben ervaren, zoals het wantrouwen onder banken (39%) en argwaan over de (werkelijke) redenen van slecht weer (33%). + Desondanks geldt voor een ruime meerderheid dat het zware weer ook iets positiefs heeft gebracht. De helft stelt door de periode zelfs een betere ondernemer te zijn geworden. 4 Het taboe op tegenslag bij ondernemers is sterk + Een meerderheid van de ondernemers geeft aan dat er in Nederland een taboe heerst op faillissement. + Bijna de helft van alle ondernemers die geen zwaar weer hebben ervaren maken zich weleens zorgen over financiën. Toch denkt 2 op de 5 ondernemers niet (snel) in zwaar weer te zullen komen. + Volgens één op de vijf ondernemers schaadt het ervaren van tegenslag het imago van ondernemers. + Ondernemers die zwaar weer hebben meegemaakt zien vaker de voordelen van tegenslag tegenslag maakt ondernemers succesvoller en je moet tegenslag meegemaakt hebben om betere keuzes te maken. 8

ONDERZOEKSOPZET Methode Doelgroep & Steekproef Veldwerk CAWI-online onderzoek 20 vragen Ondernemers: ZZP ers, micro en klein MKB (1 t/m 50 werkzame personen) Netto n = 1.198 31 oktober tot en met 7 november 2017 33% respons Gemiddelde invulduur 5 minuten Werving via KvK Ondernemerspanel Weging op bedrijfsgrootte Alle beschreven resultaten zijn op basis van de gewogen steekproef. 9

RESULTATEN

1 Het gevoel te ondernemen in zwaar weer komt vaak voor, dit heeft vaak te maken met financiën. 11

Bij ondernemen in zwaar weer denk ik aan situaties als. + Veruit de meeste ondernemers denken bij ondernemen in zwaar weer aan financiële problemen. + Ook veel genoemd zijn onvoorziene zaken zoals: ziekte, privé problemen en natuur geweld. Woordwolk op basis van wat ondernemers verstaan onder Zwaar weer (open vraag) Veelgenoemde situaties bij ondernemen in zwaar weer: Bijna failliet / faillissement Betalingsproblemen Economische crisis Geen / (te) weinig omzet Het financieel zwaar of moeilijk hebben Geen opdrachten hebben Ongunstige markt We zijn benieuwd wat u verstaat onder ondernemen in zwaar weer. Aan wat voor een situaties denkt u dan? Basis: allen ongewogen (n=1.198) 12

De helft van de ondernemers heeft weleens het gevoel gehad in zwaar weer te verkeren. + 14% van de ondernemers die te maken heeft gehad met zwaar weer, geeft aan met zijn/haar onderneming te zijn gestopt of dit van plan te zijn. + Zoals in bijlage 2 is terug te vinden, hebben ZZP ers minder vaak het gevoel (gehad) in zwaar weer te verkeren dan het MKB (48% vs. 61%). Doordat ditzelfde verschil is terug te zien tussen jongere (0-4 jaar) en meer ervaren (5+ jaar) ondernemers (40% vs. 61%), kan dit het mogelijk het verschillen tussen ZZP en MKB verklaren. Gevoel gehad in zwaar weer te verkeren 42% Heeft zwaar weer ervaren 52% 14%.. is met onderneming gestopt, of is dit van plan 9% 48% Ja, huidige onderneming Ja, eerdere onderneming Nee, geen ervaring..beëindigd of verkocht 6%..faillissement..nieuw bedrijf gestart 3% 4% Zwaar weer Een periode van forse zakelijke tegenslag Heeft u als ondernemer weleens het gevoel gehad in zwaar weer te verkeren? Wij verstaan hieronder een periode van forse zakelijke tegenslag. Basis: allen (n=1.198) Welke stelling past het beste bij uw meest ingrijpenede situatie/periode van zwaar weer is afgelopen? Basis: allen die te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) 13

Het ervaren van zwaar weer wordt het vaakst omschreven als tijdelijk minder werk of minder inkomsten + Ook redenen die ondernemers onder overig scharen, hebben veelal te maken met financiële zaken. De best passende omschrijvingen bij het zware weer waarmee ondernemers te maken hebben gehad (gesloten vraag) Tijdelijk minder werk / minder inkomsten uit bedrijf Financiële zorgen, financieringsproblemen Overig 57% 23% 20% Er was sprake van een (dreigend) faillissement (9%) Ik kreeg geen financiering meer / kon rekeningen niet meer betalen (7%) De bank heeft mij onder bijzonder beheer gezet (4%) Boekhouder of familie heeft zorgen geuit over financiën (3%) Faillissement opdrachtgever Kon wegens ziekte niet werken Debiteuren die slecht betalen Ik kreeg mijn startup niet gefinancierd Te veel antwoorden zijn van toepassing om er één te kiezen. Welke van de onderstaande antwoorden past het beste bij het zware weer waar u mee te maken had? U kunt één antwoord kiezen. Basis: allen die te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) 14

De eerste problemen bij zwaar weer zijn zeer divers. Er is niet één rode vlag waaraan het begin van zwaar weer te herkennen is. + Het MKB en ZZP ers verschillen niet van elkaar. + De rode draad van de top-3 van eerste problemen zijn financiële tekorten en het mislopen van omzet. + Andere zaken die genoemd worden zijn: hogere kosten door verzuim of hogere inkoopprijzen / kostprijs en afnemende vraag naar producten/diensten. Vaakst genoemde problemen die zich als eerste voordeed bij periode van zwaar weer TOP-3 Eerste probleem dat zich voordeed bij zwaar weer: De overige items op lijst van problemen zijn terug te vinden in bijlage 2. 1 1 2..privémiddelen ingezet om een zakelijk te kort te compenseren..omzet mislopen door onvoldoende klanten..onvoldoende geld op de zakelijke bankrekening of in kas 18% 18% 15% Wat was destijds het eerste probleem dat zich voordeed bij uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer? U kunt één antwoord kiezen. Basis: allen die te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) 15

2 Ondernemers reageren veelal op zwaar weer door aanpassingen in de bedrijfsvoering door te voeren. 16

Een meerderheid van de ondernemers weet uit zwaar weer te komen. De vaakst genoemde acties die zijn ondernomen zijn het verlagen van kosten en vergroten van inkomen. + Opvallend is dat ruim 2 op de 5 ondernemers de verbetering van de situatie buiten zichzelf legt: de markt trok weer aan. Wijze waarop ondernemers die het zware weer bovenop zijn gekomen dit hebben aangepakt 64% Er weer bovenop gekomen Er bovenop gekomen door:..en het gaat nu goed met het bedrijf 42% 1..kosten te verlagen 43%..maar bedrijf heeft schade opgelopen 2..de markt trok weer aan 41% 19%..en heeft bedrijf later verkocht 4% 3..inkomsten vergroten 32% De overige items op lijst zijn terug te vinden in bijlage 2. Welke stelling past het beste bij hoe uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer is afgelopen? Basis: allen die te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) Hoe bent u er weer bovenop gekomen? Basis: allen die er bovenop zijn gekomen na ene periode van zwaar weer (n=423) 17

De helft van de ondernemers die het ervaren van problemen met anderen deelt geeft aan dit als nuttig te hebben ervaren. + Het vaakst worden problemen gedeeld met vrienden/familie of met boekhouder of andere ondernemers. + MKB ers geven vaker dan ZZP ers aan problemen te hebben gedeeld met boekhouder/accountants, bank of belastingdienst. + Ondernemers die problemen delen geven aan hier (zeer) veel aan te hebben gehad. Het delen van problemen met anderen (wie?) en wat het de ondernemers oplevert? PROBLEMEN GEDEELD MET ANDEREN 1 PROBLEMEN GEDEELD MET (Top-3) Familie of vrienden 63% (zeer) veel aan gehad 50% DELEN NUTTIG GEWEEST? neutraal 77% 2 3 Boekhouder/ accountant Andere ondernemer 50% 42% 35% (zeer) weinig aan gehad 15% Daarentegen geeft een minderheid (11%) aan dat het zoeken van ondersteuning en de situatie bespreken hen ook daadwerkelijk geholpen heeft om het zware weer te boven te komen.. Heeft u bij uw meest ingrijpende periode van zwaar weer uw problemen gedeeld met anderen? Basis: allen die te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) Met welke personen of instanties heeft u destijds uw problemen gedeeld? / In hoeverre heeft u daar iets aan gehad? Basis: allen die n.a.v. zwaar weer hun problemen met anderen hebben gedeeld (n=480) 18

Terugkijkend had ruim één op de drie ondernemers de zaken anders kunnen/willen doen. Voor een kwart gaat op dat zij te lang gewacht hebben om met anderen over hun problemen te praten. + Eén op de vijf ondernemers geeft aan dat ze eerder aan de bel had moeten trekken ; onder ZZP ers geeft zelfs bijna een kwart dit aan. TERUGKIJKEND, HAD 35% ZAKEN ANDERS WILLEN DOEN 33% 38% 20% HEEFT TE LANG GEWACHT OM MET ANDEREN TE PRATEN OVER PROBLEMEN! 23% 14% ZZP MKB Had u, terugkijkend, zaken anders willen of kunnen doen? Basis: alle ondernemers die zwaar weer hebben ervaren en aan hebben gegeven er bovenop te zijn gekomen (n=397) Heeft u voor uw gevoel te lang gewacht om hier met anderen over te praten? Basis: alle ondernemers die problemen met anderen besproken hebben (n=480). 19

Zaken die ondernemers, terugkijken anders hadden willen of kunnen doen RUIM 2 OP DE 5 ONDERNEMERS GEEFT AAN DAT ZIJ, TERUGKIJKEND, EERDER ACTIE HADDEN MOETEN ONDERNEMEN VERSCHILLENDE ONDERNEMERS GEVEN AAN ANDERE FINANCIËLE KEUZES TE MAKEN Eerder overleg moeten plegen met mensen om mij heen Eerder veranderen van werkzaamheden ( ) eerlijk en open durven zijn Nog meer naar de financiële indices van de onderneming kijken Minder snel medewerkers in dienst nemen Eerder andere diensten moeten aanbieden NEE Sneller iemand in vertrouwen moeten nemen JA ( ) 35% Eerder aan de bel trekken, maar ik wist niet waar ik terecht kon Financiering Eerder andere op andere diensten manier moeten proberen aanbieden te regelen Eerder betalingsverzoeken doen / Eerder facturen sturen Had u, terugkijkend, zaken anders willen of kunnen doen? Basis: alle ondernemers die zwaar weer hebben ervaren en aan hebben gegeven er bovenop te zijn gekomen (n=397) 20

3 De impact van zwaar weer is zowel zakelijk als persoonlijk groot, tegelijkertijd kijken ondernemers veelal terug op een leerzame periode. - Stress en slapeloze nachten en financiële consequenties + Door zwaar weer een betere ondernemer geworden. 21

Het moeilijkste aan een periode van zwaar weer voor mij De invloed van zwaar weer op ondernemers is erg divers: + Persoonlijk en zakelijk + Gevoelsmatig maar ook meer concreet Woordwolk op basis van wat ondernemers het moeilijkste vinden aan de periode van zwaar weer (open vraag). Veelgenoemde situaties bij ondernemen in zwaar weer: Het ervaren van zorgen Onzekerheid Financiële druk Onmachtig voelen Zware (personele) druk Het privé problemen ervaren Impact op fysieke gezondheid Gevoel van onrecht Afhankelijk zijn van anderen Wat is of was voor u het moeilijkste aan uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer? Basis: alle ondernemers die bij de huidige of eerdere onderneming te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) 22

Negatieve persoonlijke gevolgen van zwaar weer uiten zich vooral financieel, maar ook vaak in stress en slapeloze nachten. Daarnaast heeft het impact op relatie en gezin én bedrijfsvoering. + Slechts 7% van de ondernemers geeft aan dat het ervaren van zwaar geen enkele persoonlijke impact heeft gehad. + Opvallend is dat ruim een kwart van de ondernemers aangeeft dat het ook impact heeft op de ambities met het bedrijf en hun bedrijfsvoering. + Voor de jongere ondernemers geldt dat zij sterker dan meer ervaren ondernemers een deuk in het zelfvertrouwen ervaren of het gevoel te hebben te bezwijken onder de druk of verantwoordelijkheid. De ervaren persoonlijke gevolgen van zwaar weer Impact op financiële situatie 63% 93% Ervaart persoonlijke gevolgen Stress 57% Slapeloze nachten 36% Impact op relatie en gezin 34% Impact op mentale gesteldheid 30% Deuk in het zelfvertrouwen Gevoel van bezwijken onder de druk of verantwoordelijkheid 13% 25% Sterker voor jongere!ondernemingen Impact op ambities met het bedrijf Impact op bedrijfsvoering 29% 27% Geen van deze gevolgen 7% 7% Geen persoonlijke gevolgen Wat waren voor u de persoonlijke gevolg van uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer? Basis: alle ondernemers die bij de huidige of eerdere onderneming te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) 23

Ongeveer de helft van de ondernemers geeft aan het gevoel te hebben er alleen voor te staan, en een kwart geeft aan negatieve vooroordelen te hebben ervaren. + Het meest hebben ondernemers te maken gehad met negatieve vooroordelen als wantrouwen en argwaan...gevoel er alleen voor te staan (%mee eens + helemaal mee eens) 51% 42% negatieve voordoordelen ervaren (% ja) Ervaren vooroordelen: Banken zijn wantrouwig Argwaan over de (werkelijke) redenen van slecht weer Klanten zijn wantrouwig 29% 32% 35% 21% 21% 60%!! 27% 25% Sociale uitsluiting Medelijden Anders, namelijk 23% 13% 11% 6% 39% 29% ZZP MKB Andere ervaren vooroordelen: Leeftijdsdiscriminatie Wantrouwen / argwaan onder andere partijen Gebrek aan vertrouwen onder o.a. werknemers In hoeverre bent u het eens met de stelling: In mijn periode van zwaar weer had ik het gevoel dat ik er alleen voor stand. Basis: alle ondernemers die zwaar weer hebben ervaren (n=620) Heeft u door uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer te maken gehad met negatieve vooroordelen? En zo ja, met welke negatieve vooroordelen heeft u te maken gehad? 24

Voor een ruime meerderheid geldt dat het zware weer ook iets positiefs heeft gebracht. Ruim de helft van de ondernemers stelt door de periode zelfs een betere ondernemer te zijn geworden. + Ondernemers die aangeven nog in zwaar weer te verkeren zijn minder positief dan gemiddeld, al geeft van hen alsnog 59% aan dat het iets positiefs heeft gebracht. Overig Betere ondernemer geworden door ervaren van zwaar weer (% mee eens + helemaal mee eens) Zwaar weer heeft iets positiefs gebracht (%ja) 54% 73% Je leert van je fouten Andere kijk op bedrijfsvoering Ben er sterker uitgekomen Betere inzichten Doorzettingsvermogen Ervaring rijker / Extreem veel geleerd Ik ben aan het innoveren Je komt je ware vrienden tegen, mensen die jou willen helpen Je leert van je fouten Zelfkennis In hoeverre bent u het eens met de stelling: Ik heb het gevoel dat mijn meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer mij een betere ondernemer heeft gemaakt. Basis: alle ondernemers die zwaar weer hebben ervaren n=620. Heeft u terugkijkend op uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer, het gevoel dat het u ook iets positiefs heeft gebracht? Basis: alle ondernemers die zwaar weer hebben ervaren n=620. 25

4 Het taboe op tegenslag bij ondernemers is sterk. 26

Een meerderheid van de ondernemers geeft aan dat er in Nederland een taboe heerst op faillissement. + Ondernemers die te maken hebben (gehad) met zwaar weer, zijn sterker uitgesproken over het heersen van een taboe. + Onder ondernemers die aan hebben gegeven faillissement aangevraagd te hebben, of dit (waarschijnlijk) te zullen doen, geeft zelfs 87% dit aan. Mate waarin ondernemers instemmen met de stelling In Nederland heerst een taboe op faillissement Zwaar weer ervaren, bij eerdere onderneming Zwaar weer ervaren, bij huidige onderneming Geen zwaar weer ervaren 66% 60% 55% % helemaal mee eens + mee eens % helemaal mee oneens + mee oneens 10% 8% 16% In hoeverre bent u het eens met de volgende stelling: Er heerst in Nederland een taboe op faillissement Basis: alle respondenten (n=1.198) 27

Bijna de helft van alle ondernemers die geen zwaar weer hebben ervaren, maken zich weleens zorgen over financiën. Toch denkt 2 op de 5 ondernemers niet (snel) in zwaar weer te zullen komen. Ik maak me weleens zorgen over de financiële toekomst van mijn bedrijf Het zal mij niet zo snel overkomen dat mijn bedrijf in zwaar weer terecht komt 26% 41% 46% 16% % helemaal mee eens + mee eens % helemaal mee oneens + mee oneens In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Basis: allen die niet te maken hebben gehad met zwaar weer (n=578) 28

Het ervaren van tegenslag schaadt het imago van ondernemers volgens één op de vijf ondernemers. + Een meerderheid (54%) van de ondernemers die te maken hebben gehad met faillissement geeft aan dat tegenslag het imago van de ondernemer schaadt. + Dit is slechts 15% onder ondernemers die het zware weer te boven zijn gekomen, en met wie het nu goed gaat Een zware tegenslag schaadt je imago (% mee eens + helemaal mee eens) Totale ondernemersgroep Faillissement aangevraagd (n=21) Zware weer te boven gekomen en gaat nu goed Geen zwaar weer ervaren 22% 54% 15% 21% In hoeverre bent u het eens met de volgende stelling: Er heerst in Nederland een taboe op faillissement Basis: alle respondenten (n=1.198) 29

Ondernemers die zwaar weer hebben meegemaakt zien vaker de voordelen van tegenslag in. + Een meerderheid van de ondernemers die zwaar weer hebben meegemaakt, zijn het ermee eens dat tegenslag ondernemers succesvoller maakt. En daarnaast dat tegenslag nodig is om betere keuzes te maken. 44% Tegenslag maakt ondernemers succesvoller Uitgesplist naar ervaring met zwaar weer % helemaal mee eens + %mee eens (totaal) 46% Tegenslag nodig voor betere keuzes Uitgesplist naar ervaring met zwaar weer Ja, bij eerdere onderneming Ja, bij eerdere onderneming 63% Ja, bij huidige onderneming 65% Ja, bij huidige onderneming 49% Nee 50% Nee 37% 39% 31% 5% 13% 19% % helemaal mee eens + mee eens % helemaal mee oneens + mee oneens 13% 17% In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen: (1) Een zware tegenslag maakt ondernemers vaak uiteindelijk succesvoller / (2) je moet tegenslag meegemaakt hebben om uiteindelijk betere keuzes te maken. Basis: alle respondenten (n=1.198) 30

BIJLAGEN

1 METHODE VAN ONDERZOEK 32

Representativiteit binnen de steekproef In overleg met de KvK is besloten dat: + De verdeling bedrijfsgrootte in de steekproef week af van de werkelijke ondernemerspopulatie. De resultaten zijn daarom gewogen op bedrijfsgrootte zodat deze verhouding overeenkomt met de werkelijke populatie. De resultaten zijn representatief voor de populatie op basis van bedrijfsgrootte. + De spreiding in sectoren is voldoende om hierop niet te wegen (in overleg met KvK). + Alle beschreven resultaten zijn op basis van de gewogen steekproef. BEDRIJFSGROOTTE Naar werkzame personen (wp) Populatie (in %) Steekproef (in %) SECTOR Gerangschikt van groot klein Populatie (in %) Steekproef (in %) ZZP er (1 wp) Micro MKB (2 t/m 9 wp) Klein MKB (10 t/m 49 wp) 71% 52% (-19%) 28% 38% (+10%) 1% 10% (+12%) Zakelijke dienstverlening 25% 38% Detailhandel 12% 0,8% Bouw 11% 7% Gezondheid 9% 5% Cultuur, sport en recreatie 6% 5% Persoonlijke dienstverlening 5% 0,4% ICT en media 5% 5% Land- en tuinbouw 5% 4% Horeca 5% 3% Groothandel 4% 15% Industrie 4% 4% Logistiek 3% 3% Financiële instellingen 1% 1% Energie, water & milieu 0% 0,3% Overig 5% 8% 33

2 OVERIGE ONDERZOEKSRESULTATEN 34

Stelling die het beste past bij hoe de meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer is afgelopen. 64% Er weer bovenop gekomen 22%.. Zit nog in zwaar weer 14%.. is met onderneming gestopt, of is dit van plan..en het gaat nu goed met het bedrijf 42%..maar bedrijf heeft schade opgelopen 19%..en heeft bedrijf later verkocht 4%..zit nog in zwaar weer 22%..beëindigd of verkocht 6%..faillissement 3%..nieuw bedrijf gestart 4% Welke stelling past het beste bij hoe uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer is afgelopen? Basis: alle ondernemers die te maken hebben (gehad) met zwaar weer (n=620). 3% 35

Het aantal jaren dat men ondernemer is, ligt binnen de groep MKB ers hoger. Bedrijfsgrootte afgezet tegen jaren dat de ondernemer aangeeft ondernemer te zijn. 73% Ja, bij huidige onderneming Ja, bij eerdere onderneming 53% 47% Ondernemersleeftijd 0 t/m 4 jaar 39% 52% 35% 48% 27% 5 jaar of langer 10% 9% 5% 13% ZZP MKB ZZP MKB 0-4 jr 5+ jr Bedrijfsgrootte Bedrijfsgrootte Ondernemersleeftijd 36

De eerste problemen die zich bij zwaar weer voordoen zijn zeer divers. Eerste probleem dat zich voordeed bij meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer Privémiddelen ingezet om een zakelijk tekort te compenseren Omzet mislopen door onvoldoende klanten 18% 18% Onvoldoende op de zakelijke bankrekening of in kas 15% Minder vraag naar mijn producten/diensten 13% Betaalachterstanden 10% Omzet mislopen of hogere kosten door verzuim/arbeidsongeschiktheid 5% Afwijzing van een financieringsaanvraag 2% Te weinig middelen om een investering te bekostigen 2% Te laat mee gegaan met een veranderende markt Hogere kosten door een hogere inkoopprijs of kostprijs Anders namelijk... 1% 2% 12% Onder andere genoemd zijn: recessie (economische) crisis structureel minder omzet wegvallen subsidies andere financiering alle genoemde antwoorden Wat was destijds het eerste probleem dat zich voordeed bij uw meest ingrijpende situatie/periode van zwaar weer? U kunt één antwoord kiezen. Basis: allen die te maken hebben gehad met zwaar weer (n=620) 37

De vaakst genoemde aanpassingen van ondernemers die uit zwaar weer zijn gekomen zijn het verlagen van kosten en vergroten van inkomen Wijze waarop ondernemers zwaar weer hebben aangepakt en er bovenop zijn gekomen Kosten verlagen De markt trok weer aan 41% 43% ZZP: 38% MKB: 52% Inkomsten vergroten 32% Meer sales / acquisitie gedaan Nieuwe producten/diensten op de markt gebracht Nieuwe markten betreden Reorganisatie / personeel ontslaan Financiële situatie in kaart gebracht 15% 14% 18% 21% 25% ZZP: 22% MKB: 13% ZZP: 9% MKB: 24% Ondersteuning gezocht en de situatie besproken 11% Financiering geregeld Schuldenregeling getroffen Een nieuw bedrijf gestart Anders, namelijk... 4% 11% 10% 20% Onder andere genoemd zijn: Geld lenen van kennissen Privé geld / eigen vermogen inbrengen Werkbeleid gewijzigd (kortere betalingstermijnen) Bijbaan genomen / tijdelijk in loondienst Hoe bent u er weer bovenop gekomen? Basis: allen die er bovenop zijn gekomen na ene periode van zwaar weer (n=423) 38

Redenen om problemen niet te delen of dit te laat te hebben gedaan komen grotendeels overeen. Redenen problemen niet te delen met anderen Redenen waarom men te laat problemen heeft gedeeld Hier had ik geen behoefte aan 39% Ik dacht dat ik het zelf op kon lossen 59% Ik dacht dat ik het zelf op kon lossen 25% Ik dacht het komt wel goed 45% Ik dacht het komt wel goed 23% Ik vond het moeilijk om er over te praten 31% Ik vond het moeilijk om er over te praten 16% Ik schaamde me voor de situatie 30% Ik wilde mn omgeving en/of personeel er niet mee belasten 15% Ik wilde mn omgeving en/of personeel er niet mee belasten 28% Ik wist niet goed waar ik terecht kon 14% Ik wilde geen onrust creëren (bij leveranciers of klanten) 21% Ik wilde geen onrust creëren (bij leveranciers of klanten) 13% Ik wist niet goed waar ik terecht kon 20% Ik schaamde me voor de situatie 12% Ik dacht dat anderen me toch niet konden helpen 10% Ik dacht dat anderen me toch niet konden helpen 11% Hier had ik geen behoefte aan 4% Anders, namelijk... 7% Anders, namelijk... 6% Wat was voor u de reden om dit (problemen delen met anderen) niet te doen? Basis: ondernemers die zwaar weer hebben ervaren maar problemen niet gedeeld hebben met anderen (n=140) Waarom heeft u daar te lang mee gewacht? Basis: ondernemers die aangeven voor hun gevoel te lang gewacht te hebben met anderen over hun problemen te praten (n=94) 39

Problemen gedeeld met Lijst van personen en instanties met wie ondernemers hun problemen hebben gedeeld Familie of vrienden 63% Boekhouder/accountant 50% Een andere ondernemer 42% Zakenrelatie 30% Bank 15% Een coach Gespecialiseerd adviseur Belastingdienst 7% 10% 10% Algemeen Bedrijfsadviseur UWV Kamer van Koophandel MKB Doorstart 3% 3% 1% 1% Met welke personen of instanties heeft u destijds uw problemen gedeeld? Basis: alle ondernemers die in zwaar weer hun problemen hebben gedeeld (n=511). 40

RIJNSBURGSTRAAT 9 1059 AT AMSTERDAM 020-4122405 www.mwm2.nl In opdracht van: Auteur(s): Datum: Kamer van Koophandel Dian Smetsers MWM2 - Reneé van der Zanden & Rachel van Rootselaar 20 november 2017