Actieplan 2013 Servicenet Nationale Landschappen Een nieuwe aanpak voor de organisatie en financiering van onze mooiste cultuurlandschappen
29 maart 2013 Opgesteld door: Servicenet Nationale Landschappen Postbus 3341 3003 AH Rotterdam Contactpersoon: Lennart Graaff T +31 (0)6 5230 1664 E info@nationalelandschappen.nl
Actieplan 2013 Servicenet Nationale Landschappen Een nieuwe aanpak voor de organisatie en financiering van onze mooiste cultuurlandschappen
De 20 Nationale Landschappen Zuidwest Fryslân Noardlike Fryske Wâlden Middag-Humsterland Drentsche Aa Laag Holland Veluwe Stelling van Amsterdam IJsseldelta Noordoost-Twente Arkemheen-Eemland Nieuwe Hollandse Waterlinie Groene Hart Graafschap Winterswijk Gelderse Poort Zuidwest Zeeland Rivierengebied Hoeksche Waard Het Groene Woud Zuid Limburg
Samen sterk Nederland telt twintig Nationale Landschappen: onze mooiste cultuurlandschappen. Samen bestrijken ze ongeveer 20% van de totale oppervlakte van ons land. De gebieden hebben een groot economisch belang door hun bijdrage aan de volksgezondheid, het toerisme en het vestigingsklimaat voor internationale bedrijven. Sinds jaar en dag werken overheden, terreinbeheerders en maatschappelijke organisaties samen om deze visitekaartjes van Nederland stevig in de markt te zetten. En met succes: de naamsbekendheid en de bezoekersaantallen zijn de afgelopen jaren flink toegenomen en er is fors geïnvesteerd in natuurontwikkeling en landschapsherstel. Maar de continuïteit van het beleid staat onder druk. Servicenet Nationale Landschappen zet zich daarom in om deze gebieden voor de toekomst veilig te stellen. We werken daarbij nauw samen met het Samenwerkingsverband Nationale Parken en het Nationaal Groenfonds. We ondersteunen de afzonderlijke gebieden bij het uitvoeren van projecten en het organiseren van de financiering. En we verzorgen de gezamenlijke marketing en kennisuitwisseling. Op een conferentie op 13 juni 2012 in Radio Kootwijk hebben diverse betrokkenen uit de Nationale Parken en Nationale Landschappen de intentie uitgesproken om samen op zoek te gaan naar nieuwe vormen van marketing en financiering. Servicenet Nationale Landschappen heeft hierin het voortouw genomen en dit actieplan voor 2013 opgesteld, waarin we aangeven hoe we van de Nationale Landschappen nog sterkere merken kunnen maken en hoe we de economische basis van deze gebieden duurzaam kunnen versterken. Dit actieplan is eenvoudig te verbreden naar de Nationale Parken. De uitwerking willen we dan ook samen met het Samenwerkingsverband Nationale Parken oppakken. In 2013 kan de samenwerking tussen de Nationale Parken en de Nationale Landschappen nader vorm krijgen. Zo werken we eraan om de mooiste gebieden van Nederland nog mooier te maken! 1. Nieuwe aanpak 5 2. Landelijke samenwerking 7 3. Regionale pilots 10 4 Community of Practice 12 5. Planning, begroting en organisatie 14
Q Identiteit en kwaliteit Nationale Landschappen O Organisatie E Economie en financiering M Merk en marketing Q = (M+E) x O 4
1. Nieuwe aanpak Met de oprichting van Servicenet Nationale Landschappen is er een nieuwe coalitie ontstaan van personen en organisaties die de waarde van de Nationale Landschappen onderkennen en zich in willen zetten voor een duurzame ontwikkeling van deze gebieden. Nu het Rijk de Nationale Landschappen niet meer ziet als een Rijksverantwoordelijkheid en de provincies zich nog beraden over hoe zij het natuur- en landschapsbeleid vormgeven, staan alle gebieden voor de opgave om zich opnieuw te organiseren en eigen verdienmodellen te ontwikkelen. Servicenet wil de Nationale Landschappen daarbij ondersteunen. Daarvoor is dit actieplan opgesteld. Wij zijn ervan overtuigd dat het merk Nationaal Landschap toekomst heeft. Dit merk vormt een stevige basis om tot een duurzame organisatie en financiering te komen. Dat begint in de gebieden zelf, maar zal ook op nationaal niveau georganiseerd moeten worden. Juist door op beide niveaus te werken is winst mogelijk. Met behulp van deze succesformule willen wij tot een plan van aanpak komen voor de toekomstige organisatie en financiering van de Nationale Landschappen. Ook de Nationale Parken willen we hierbij betrekken, want deze gebieden staan voor dezelfde opgave. In het nieuwe model krijgen maatschappelijke organisaties en marktpartijen veel nadrukkelijker een rol, maar zijn ook de taken en verantwoordelijkheden van de overheden helder vastgelegd. In dit actieplan is een aantal concrete acties benoemd die in 2013 worden uitgevoerd: 1. Versterking van de gezamenlijke organisatie, financiering en marketing op landelijk niveau 2. Uitvoering van een aantal regionale pilots rond specifieke thema s 3. Opzetten van een Community of Practice om de kennisuitwisseling en de samenwerking tussen gebieden en partijen te bevorderen. Servicenet wil in 2013 een nieuw organisatieen financieringsmodel voor de Nationale Landschappen ontwikkelen. In het schema zijn de vier basiselementen daarvoor weergegeven: 1. Een herkenbare identiteit en hoge ruimtelijke kwaliteit (Q) 2. Een aansprekende en consumentgerichte marketing en promotie (M) 3. Een economische strategie en financieringsmodel (E) 4. Een effectieve, maatschappelijk ingebedde organisatie als centrale motor (O). In de volgende hoofdstukken worden deze sporen nader toegelicht. Apart wordt ingegaan op de tijdsplanning, de begroting en de samenwerkende organisaties. De acties worden uitgevoerd met vertegenwoordigers uit de afzonderlijke Nationale Parken en Landschappen. De acties hangen nauw met elkaar samen, maar kennen elk een eigen financiering en projectorganisatie. De opgave is om vanuit het sterke merk Nationaal Landschap nieuwe economische perspectieven te creëren, die op hun beurt de identiteit en de kwaliteit van het landschap verder versterken. Om dit proces aan te jagen is een duurzame gebiedsorganisatie een vereiste. Oftewel Q=(M+E)xO 5
Q De Nationale Landschappen staan model voor de landschappelijke diversiteit van Nederland. Servicenet Nationale Landschappen wil stimuleren dat ruimtelijke en maatschappelijke ontwikkelingen gekoppeld worden aan extra investeringen in de kwaliteit van het landschap en de natuur. Denk bijvoorbeeld aan energietransitie, klimaatadaptatie, veranderingen in het Europese landbouwbeleid en de opkomst van nieuwe vormen van vrijetijdsbesteding en cultuurbeleving. Deze ontwikkelingen zijn niet uniek voor de Nationale Landschappen, maar juist in deze gebieden ligt er een extra uitdaging om te laten zien dat ze ook nieuwe kwaliteiten kunnen toevoegen. De kracht van het merk Nationaal Landschap ligt immers in de identiteit en de kwaliteit van het gebied. Dat is het startkapitaal en de opgave is om de waarde daarvan te laten groeien. M De Nationale Landschappen zijn in potentie sterke merken. Hoe het merk wordt benut, verschilt per gebied. De meeste gebieden hebben eigen beeldmerken, websites en streekproductenlijnen en organiseren eigen evenementen. Toch is er op het vlak van marketing nog een wereld te winnen. De Nationale Landschappen kunnen zich samen sterker profileren als de mooiste cultuurlandschappen van Nederland, bijvoorbeeld in reisgidsen en publieksgerichte campagnes. Een sterk gezamenlijk merk ondersteunt de marketing van de afzonderlijke landschappen. Winst is te behalen door ondernemers meer te betrekken bij de promotie van de Nationale Landschappen. Servicenet Nationale Landschappen wil samen met hen de Nationale Landschappen regionaal, landelijk en internationaal sterker op de kaart zetten. E Zonder een stevige economische basis hebben de Nationale Parken en Landschappen geen toekomst. Het zal de komende tijd met minder publieke subsidies moeten gebeuren. Publieke middelen zullen zakelijker worden ingezet (investeren in plaats van subsidiëren) en de betrokkenheid van het bedrijfsleven zal groter worden. Dit vraagt om een meer ontwikkelingsgerichte benadering. Servicenet Nationale Landschappen zal samen met Samenwerkingsverband Nationale Parken en Nationaal Groenfonds onderzoeken of via een nationaal fonds de markt actiever betrokken kan worden en landelijke geldstromen efficiënter kunnen worden ingezet. Maar ook op regionaal niveau willen we nieuwe perspectieven aanboren. Zo willen we de economische basis en de financiële perspectieven van de Nationale Parken en Landschappen duurzaam verstevigen. O De Nationale Landschappen zijn zeer divers georganiseerd. Veelal hebben overheden hierin de leidende rol. Voor de financiering wordt echter steeds meer een beroep gedaan private partijen. Wat betekent dat voor de organsatiewijze? In de landen om ons heen zijn interessante voorbeelden te vinden van meer privaat georganiseerde landschappen en parken, die als voorbeeld kunnen dienen. Voor de Nederlandse situatie zijn hier waardevolle lessen uit te leren. Servicenet Nationale Landschappen wil het komende jaar benutten om samen met het Samenwerkingsverband Nationale Parken tot nieuwe organisatiemodellen te komen voor Nationale Parken en Landschappen en voor de onderlinge samenwerking. 6
2. Landelijke samenwerking Actie 1.1 Samenwerking met Nationale Parken De samenwerking tussen Nationale Parken en Nationale Landschappen is op landelijk niveau in 2012 op gang gekomen. Servicenet Nationale Landschappen en het Samenwerkingsverband Nationale Parken hebben besloten de gezamenlijke zoektocht naar nieuwe vormen van marketing en financiering samen aan te gaan. Met respect voor de onderlinge verschillen wordt gewerkt aan het versterken van de twee merken: Nationale Parken en Nationale Landschappen. Samen vormen ze de 40 mooiste natuurgebieden en landschappen van Nederland, dat is de boodschap. één voor de Nationale Landschappen. Dit zou een werkbaar en kostenbesparend model voor de toekomst kunnen zijn, maar ook andere modellen zijn denkbaar. Als onderdeel van dit actieplan willen Servicenet Nationale Landschappen en Samenwerkingsverband Nationale Parken een nieuw landelijk organisatiemodel uitwerken. Mijlpalen Eerste voorstel voor een duurzaam samenwerkingsmodel: maart 2013 Presenteren gezamenlijk voorstel tijdens landelijke conferentie: november 2013 Formele verankering nieuwe landelijke samenwerking: december 2013 Samenwerking biedt meerwaarde: op nationaal niveau kunnen partners worden gevonden die op regionaal niveau maar moeilijk worden bereikt. Een slagvaardige landelijke samenwerking is de basis om de hierna uitgewerkte acties daadwerkelijk te kunnen verzilveren. Van het oprichten van een nationaal fonds en het opzetten van een (inter)nationale campagne tot en met het organiseren van de kennisuitwisseling en het begeleiden van Europese subsidieaanvragen: samenwerking, in welke vorm dan ook, is noodzakelijk. De samenwerking op nationaal niveau kent nog geen continuïteit. De samenwerking van de Nationale Landschappen is pas recent tot stand gekomen, maar daar is nog geen structurele financiering voor. De Nationale Parken werken al langer samen, maar de financiering van het samenwerkingsverband houdt per 1 januari 2014 op. Daarom is het van belang om in het jaar 2013 tot een nieuw, duurzaam landelijk organisatiemodel te komen voor de Nationale Parken en de Nationale Landschappen. In 2013 wordt al proefgedraaid met een gezamenlijke aanpak. Aangestuurd door twee stichtingen: één voor de Nationale Parken en Deze actie is mede mogelijk dankzij een financiële bijdrage van het Ministerie van EZ. Actie 1.2 Landelijk fonds en fondsenwerving Landelijk fonds Om markt en overheid uit te dagen om op een andere manier te investeren in de mooiste gebieden van Nederland, wil Servicenet Nationale Landschappen samen met Samenwerkingsverband Nationale Parken een landelijk fonds in het leven roepen. Dit fonds wordt gevuld met geefgeld en leengeld (zie het schema op de volgende pagina). Het geefgeld betreft giften, donaties en subsidies. Dit kan publiek geld zijn, bijvoorbeeld Europese-, Rijks- of provinciale subsidies en natuurcompensatiegelden. Maar ook private partijen kunnen bijdragen: partijen die nationaal werken en een link hebben met landschap of natuur, biodiversiteit of duurzaamheid, dan wel partijen die zich vanuit MVO-doelstellingen betrokken voelen. Denk bijvoorbeeld aan 7
Geefgeld Postcode Loterij Verzekeringsmaatschappijen... Leengeld Nationaal Groenfonds Provincies... Nationaal fonds Gebieds- Gebieds- Gebieds- Gebieds- fonds fonds fonds fonds Vullen op regionaal niveau de Nationale Postcodeloterij, banken, (zorg) verzekeraars en fietsenfabrikanten. Om donaties te bevorderen, zal met het Rijk worden gesproken over fiscale voordelen voor zakelijke donateurs. Voor het leengeld wordt een revolverend fonds opgericht, waarbij vanuit een overkoepelend landelijk fonds provinciale fondsen kunnen worden aangevuld. In dit fonds wordt door zowel de provincie als door Nationaal Groenfonds een bedrag gestort voor gezamenlijk rekening en risico. Vanuit dit fonds worden laagrentende leningen verstrekt aan kansrijke groene projecten die bijdragen aan de inrichting en/of het duurzaam beheer van natuur en landschap. De provincie bepaalt de voorwaarden en beoordeelt de aanvragen, Nationaal Groenfonds fungeert als kassier. Iedere provincie bepaalt zelf het bedrag dat zij in het revolverend fonds wil storten. Nationaal Groenfonds verdubbelt dit bedrag. Om de opzet van provinciale revolverende fondsen te stimuleren is Nationaal Groenfonds bereid haar bestuur te vragen om vanuit haar eigen vermogen een startkapitaal van 3 miljoen ter beschikking te stellen. De al bestaande gebiedsfondsen en streekfondsen blijven een belangrijke rol spelen. Vanuit het landelijk fonds kunnen deze gebiedsfondsen worden gevoed. Voordeel van een landelijk fonds is dat landelijke spelers makkelijker worden betrokken en dat de landelijke marketing hieruit kan worden gefinancierd. 8
Fondsenwerving Met de Leaders for Nature zullen we verkennen op welke wijze investeringen vanuit het bedrijfsleven gestimuleerd kunnen worden. Dit zijn twintig multinationals die zich onder de vlag van het IUCN hebben verbonden aan een actieve bijdrage aan de biodiversiteit, waaronder AkzoNobel, Friesland Campina, ING, KLM, Philips, Rabobank en Shell. Ook zal worden gesproken met zorgverzekeraars. Hiervoor wil Servicenet Nationale Landschappen samen met Samenwerkingsverband Nationale Parken, de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie, KNBLO Wandelsportorganisatie Nederland, NOC*NSF, AtletiekUnie, Nederlandse ToerFiets Unie en de Nederlandse Wandelsport Bond een propositie uitwerken voor de stimulering van wandelen, fietsen en buitensport. Er zijn diverse onderzoeken die uitwijzen dat bewegen in de natuur de volksgezondheid ten goede komt. Met projectontwikkelaars zal worden verkend of zij verworven gronden binnen de Nationale Landschappen en Nationale Parken willen inzetten voor natuur- en landschapsontwikkeling. Gedacht wordt aan tijdelijke of permanente bestemmingen die iets toevoegen aan de identiteit of belevingswaarde van het gebied en tegelijkertijd de rentelasten reduceren. Tot slot zullen ook bijdragen worden gevraagd van fondsen als Postcode Loterij, Stichting Doen en Life+. Mijlpalen Oprichting fonds Nationale Parken en Nationale Landschappen: maart 2013 Rondetafelgesprekken met projectontwikkelaars, Leaders for Nature en zorgverzekeraars: april-juni 2013 Aanvragen bij diverse fondsen: meiseptember 2013 Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van EZ en het Nationaal Groenfonds. Actie 1.3 Gezamenlijke marketing Servicenet Nationale Landschappen zal samen met Samenwerkingsverband Nationale Parken en het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) een aanpak ontwikkelen voor de toeristische marketing van de veertig mooiste gebieden van Nederland, gericht op het grote publiek en op het buitenland. Deze marketingaanpak moet zichzelf kunnen financieren. Daarom wordt dit opgepakt als een zelfstandige businesscase. De basis wordt een centrale portal voor bezoekers en aanbieders. In de NBTCcampgne Holland Naturally is al veel voorwerk verricht, maar dit moet een vervolg krijgen in structurele vorm. De nieuwe website zal gericht zijn op bezoekmotieven (beleven, proeven, doen, verblijven) en zal de highlights van het gebied brengen. Vanuit de aanbodkant worden de meest bijzondere streekproducten, attracties, evenementen en arrangementen gepresenteerd. De website is geen vervanging van bestaande websites, maar heeft een aanvullende functie voor de gezamenlijke marketing. Vanuit de centrale website kan men doorklikken naar de websites van de afzonderlijke gebieden. De website kan worden gekoppeld aan de populaire websites Holland.com en Lekker Weg van het NBTC. Mogelijk zal extra exposure van de Nationale Parken en Nationale Landschappen vorm kunnen krijgen via het Reis Bewust keurmerk, een overkoepelend keurmerk voor diverse groene labels. Met initiatiefnemer Bookit (bekend van diverse sites waaronder weekendjeweg.nl) en partijen als NS en het Ministerie van EZ wordt dit verder uitgewerkt. Mijlpalen Plan van aanpak: april 2013 Website operationeel: oktober 2013 Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van EZ. 9
3. Regionale pilots Actie 2.1 Pilot gebiedscoöperatie (IJsseldelta) Veel Nationale Parken en Landschappen worstelen met het probleem dat de kosten van het natuur- en landschapsbeheer alsmaar toenemen, terwijl de subsidies worden afgebouwd. Men is naarstig op zoek naar nieuwe financieringsbronnen. Er is inmiddels een breed scala aan creatieve financiële instrumenten ontwikkeld: gebiedsfondsen, streekrekeningen, landschapsveilingen, verhandelbare emissierechten, betaalde uitzichtgaranties, compensatieregelingen en allerlei vereveningsmechanismen. Veel oplossingen blijven echter afhankelijk van blijvende subsidiestromen, overheidsbemoeienis en liefdadigheid, en dat zijn nu net onzekere factoren. Substantiële investeringen in het landschap vanuit de markt ( waardecreatie ) blijven uit omdat de markt lees: het landschap- feitelijk op slot is gezet. Het is nodig om na te denken over alternatieve oplossingen en een meer ontwikkelingsgerichte aanpak. Dat roept nieuwe vragen op. Wat is precies het verdienpotentieel van het landschap? Hoe kunnen we nieuwe waarden creëren? Kan de markt -bij een terugtredende overheid- nieuwe taken op zich nemen? Welke gebiedsprocessen en instrumenten horen daarbij? De Gebiedscoöperatie staat voor een meer bedrijfsmatige benadering van het landschap en de natuur. Hierbij gaat niet zozeer om het onttrekken van geld uit de markt (via compensatie, afroming, verevening), maar juist om het mobiliseren van de innovatie- en ontwikkelkracht van het bedrijfsleven en het betrekken van nieuwe investeerders bij het beheer en de ontwikkeling van het landschap. Daarbij kan gedacht worden aan agrarische bedrijven en recreatie-ondernemers, maar ook aan bijvoorbeeld zorginstellingen, energiebedrijven, waterleidingbedrijven, projectontwikkelaars, weg- en waterbouwers, terreinbeheerders, de levensmiddelensector en de creatieve industrie. Ook is een model denkbaar waarbij de bezoeker van het gebied veel meer centraal wordt gesteld en als (mede)financier wordt gezien, waarbij er een soort regionale trust kan worden ontwikkeld. Doel is om met een gebiedscoöperatie op het schaalniveau van een Nationaal Landschap of Nationaal Park tot een integraal arrangement te komen waar het versterken van de kwaliteit van natuur en landschap, het voeren van een slimme marketing van het gebied en het vergroten van de economische mogelijkheden hand in hand gaan en worden verankerd in een gebiedsorganisatie waarin producent en consument vertegenwoordigd zijn. De maatschappelijke betrokkenheid wordt omgezet in een effectief organisatiemodel en er kan, vanuit de kracht van het gebied en de waarde voor publiek of markt, worden gewerkt aan nieuwe financierings-, (grond)exploitatiemodellen en aan marktontwikkeling. Servicenet Nationale Landschappen en Samenwerkingsverband Nationale Parken willen gaan proefdraaien door middel van praktijkpilots in een aantal gebieden. De hoofdpilot vindt plaats in Nationaal Landschap IJsseldelta. Servicenet Nationale Landschappen organiseert deze pilot in nauwe samenwerking met het programmabureau IJsseldelta, de Advies- en Initiatiefraad IJsseldelta en Landschap Overijssel. Mijlpalen Start gebiedspilot: februari 2013 Oplevering coöperatiemodel IJsseldelta: juni 2013 Samenwerkingsovereenkomst IJsseldelta: september 2013 Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van I&M en de provincie Overijssel. 10
Actie 2.2 Pilot Vrijetijdslandschap (Groene Hart) In de Beleidsvisie Groen van de provincie Zuid-Holland wordt gepleit voor innovatieve combinaties tussen overheid, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven om gezamenlijke doelen te realiseren. Dit onder het motto: breng het groen dichter bij de mensen! Dit is ook het motto van de Visie Vrijetijdslandschappen van de ANWB voor het Groene Hart. Om hier inhoud aan te geven is het initiatief ontstaan om samen met gebiedspartners een pilot te starten. Als proefgebied zijn de Leidse Ommelanden gekozen. Dit gebied ligt in het Groene Hart en grenst aan de stad Leiden. Servicenet Nationale Landschappen werkt mee, omdat de pilot een voorbeeldwerking kan hebben voor andere Nationale Landschappen. Doel van de pilot is om kansrijke initiatieven van ondernemers die de recreatieve aantrekkelijkheid van het landschap vergroten te ondersteunen en hiervoor samen haalbare businesscases op te zetten. Recreatief aantrekkelijk wil zeggen dat het landschap afwisselend en betekenisvol is, dat er voldoende te beleven en te doen is en dat je er makkelijk kunt komen. Nevendoel is om werkendeweg kennis op te doen over hoe nieuwe samenwerkingsvormen en uitvoeringspraktijken tot stand kunnen komen. Het is immers nog geen gangbare praktijk om samen met ondernemers en gebiedspartners te werken aan de realisering van gezamenlijke doelen. Actie 2.3 Pilot marketing Gelderse Nationale Landschappen De Provincie Gelderland ziet de Nationale Landschappen als een belangrijke groene motor voor de regionale economie en heeft middelen beschikbaar gesteld om de marketing en de promotie van deze gebieden een impuls te geven. Aan de betrokken organisaties in de regio is gevraagd hiervoor een plan van aanpak op te stellen. Hierin wordt aangegeven hoe het Nationaal Landschap een betere naamsbekendheid kan krijgen en hoe de betrokkenheid van de eigen bewoners en de bezoekers vergroot kan worden. Dit met de bedoeling om de economische potenties van het Nationaal Landschap beter te benutten. Servicenet begeleidt en faciliteert dit proces. Het is een interessante pilot om te onderzoeken hoe de marketing duurzaam georganiseerd kan worden. Aan de hand van de succesformule (Q=(M+E)xO) zijn diverse workshops georganieerd. Mijlpalen Start gebiedspilot: december 2012 Oplevering plannen van aanpak: februari 2013 Start uitvoering plannen van aanpak: mei 2013 Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland. Mijlpalen Start gebiedspilot: december 2012 Selectie businesscases: maart 2013 Start uitvoering businesscases: begin 2014 Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door de ANWB en de provincie Zuid-Holland. 11
4. Community of Practice Het bevorderen van de kennisuitwisseling is een doelstelling van Servicenet en hiervoor is al een breed praktijknetwerk opgezet. We willen dit in 2013 verder uitbouwen, mede aan de hand van de ervaringen in de verschillende gebiedspilots. Beleidsmakers en uitvoerders van andere Nationale Landschappen en Parken worden uitgedaagd hun eigen ontwikkelopgave te agenderen, kennis en ervaringen in te brengen, mee te werken aan oplossingen en te leren van de geboekte resultaten. Kennisdelers Rond gedeelde thema s, zoals GLB, Europese samenwerking en nieuwe organisatievormen, zullen we kennisdelers organiseren. We zullen daarbij ook putten uit ervaringen in het buitenland, denk daarbij aan de National Trust in Engeland, de Nationale Naturlandschaften in Duitsland en Herita in Vlaanderen. Zo geven we een impuls aan de community of practice die Servicenet Nationale Landschappen het afgelopen jaar al in gang heeft gezet. Portal Op de website nationalelandschappen.nl wordt een virtuele community of practice ingericht. Via deze portal houden we alle betrokkenen op de hoogte van de voortgang van de pilots, de geboekte (tussen)resultaten en van de dilemma s en worstelingen. De deelnemers aan de community of practice kunnen de portal gebruiken om eigen inbreng te leveren en te reageren op vragen. Zo faciliteren we de kennisuitwisseling. overeenkomt met de aanpak in een Nationaal Park. Door deze twee trajecten te vergelijken en te leren van het proces, werken we aan een meer gedeelde aanpak in de Nationale Landschappen en Parken. Verbreding netwerk en advies op maat Bij de community of practice willen we de ministeries van I&M, EZ en OC&W nadrukkelijk betrekken. Deze ministeries dragen financieel bij aan het programma van Servicenet Nationale Landschappen. We zullen met hen bezien hoe landelijke initiatieven en ervaringen kunnen worden benut om ontwikkelingen op regionale schaal te fondersteunen. Zo geven we een praktisch vervolg aan de pilots die door het Ministerie van I&M zijn opgezet voor het Binnenveld, Amstelland, het Groene Woud en Ooijpolder-Groesbeek. De financieringsinstrumenten en organisatievormen die dit traject heeft opgeleverd, kunnen worden vertaald naar andere gebieden, waar behoefte is aan een nieuwe duurzame organisatorische en economische basis. De community of practice kan hierin een belangrijke rol spelen. Ook zal het IPO bij de community of practice worden betrokken. Op basis van de pilot gebiedscoöperatie zullen we een advies uitbrengen aan het IPO over de wijze waarop zij de organisatie-ontwikkeling in de Nationale Landschappen (en de Nationale Parken) kan ondersteunen. Daarnaast kan de community of practice afzonderlijk gebieden ondersteunen met advies op maat. Spiegeling met Nationale Parken De pilot in Nationaal Landschap IJsseldelta zal worden gespiegeld aan een soortgelijke case in Nationaal Park de Biesbosch. Ook daar zal het komende half jaar een nieuw financierings- en organisatiemodel worden ontwikkeld. Servicenet Nationale Landschappen zal daarbij adviseren en het proces en de uitkomsten spiegelen aan de pilot in de IJsseldelta. Het is interessant om te bezien waarin de aanpak in een Nationaal Landschap verschilt van en Landelijke conferentie Tijdens een landelijke conferentie in het najaar van 2013 willen we de resultaten van de gebiedspilots en andere resultaten uit de community of practice presenteren aan het landelijk netwerk van publieke, private en maatschappelijke bestuurders, uitvoerders en beleidsmakers. Dit zal ook de aftrap zijn voor de implementatie van een nieuw organisatie- en financieringsmodel voor de Nationale Landschappen en Parken gezamenlijk. 12
Voortbouwen op bestaande kracht Nieuwe perspectieven toevoegen Landelijk financierings- en organisatiemodel Van publiek-privaat naar privaat-publiek Transitiemodel Nationale Landschappen Transitiemodel Nationale Parken Landelijk Regionaal Community of Practice Regionaal financierings- en organisatiemodel Van publiek-privaat naar privaat-publiek Transitiemodel IJsseldelta Transitiemodel Biesbosch Bovenstaand schema laat zien dat een brede community of practice een spilfunctie kan vervullen tussen het regionale (onder) en het landelijke schaalniveau (boven) en tussen lessen uit het verleden (links) en perspectieven voor de toekomst (rechts). Bovendien kunnen ervaringen in Nationale Landschappen en Nationale Parken hierin uitgewisseld worden. De community of practice is geen aparte organisatie, maar een centraal platform om te leren van elkaars ervaringen en elkaar te helpen bij het opzetten van nieuwe organisatie- en financieringsmodellen. Deze actie wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van I&M, OC&W en EZ. 13
5. Planning, begroting en organisatie Organisatie Servicenet Nationale Landschappen is opgericht in 2011 ten behoeve van de gezamenlijke marketing, kennisuitwisseling en belangenbehartiging van de aangesloten Nationale Landschappen. Het Samenwerkingsverband Nationale Parken is opgericht in 2005 als overkoepelende organisatie van de twintig Nationale Parken in Nederland. Servicenet Nationale Landschappen en Samenwerkingsverband Nationale Parken onderscheiden zich ten opzichte van terreinbeherende en sectorale belangenorganisaties doordat wij ons nadrukkelijk richten op de ontwikkeling en promotie van samenhangende gebieden. We willen de Nationale Parken en de Nationale Landschappen als sterke kwaliteitsmerken in de markt zetten en stimuleren dat deze iconen van Nederland een voorbeeldwerking krijgen voor een duurzame ontwikkeling van natuur en landschap. Door partijen bij elkaar te brengen en nieuwe samenwerkingsvormen te bevorderen, willen we de maatschappelijke én de economische basis voor de inrichting en het beheer verbreden. De opgaven waar we voor staan vragen immers om innovatieve oplossingen: nieuwe verbindingen tussen stad en landschap, nieuwe vormen van natuur- en landschapsbeleving, nieuwe participatie- en beheermodellen, duurzame energielandschappen, groenblauwe diensten, regionale voedselkringlopen. En vooral: een duurzame financiering. Daar staan Servicenet Nationale Landschappen en Samenwerkingsverband Nationale Parken voor! Samen met het Nationaal Groenfonds werken we daaraan, onder meer door de opzet van een landelijk fonds voor de Nationale Parken en Nationale Landschappen. In opdracht van de Stichting Nationale Landschappen geeft een coöperatie uitvoering aan het actieplan. De coöperatie bestaat uit verschillende bureaus die hun expertise hebben gebundeld om de Nationale Landschappen zo goed mogelijk te kunnen bedienen. Het betreft de bureaus Investeren in Ruimte (proces en organisatie), Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw (visie en ontwerp), Janrutten.com (marketing en communicatie) en Ecorys (economie en ondernemerschap). De stichting en de coöperatie vormen samen het Servicenet Nationale Landschappen. Begroting Onderstaande tabel geeft een begroting van de uitvoeringskosten van de beschreven acties. Voor de financiering hiervan hebben de Ministeries van EZ, I&M en OC&W een bijdrage geleverd. Daarnaast zijn er bijdragen van provincies, het Nationaal Groenfonds en de ANWB. Nog niet alle kosten zijn volledig gedekt. Streven is om in de loop van 2013 de resterende financiering rond te krijgen. 1 Landelijke samenwerking 25.000 2.1 Regionale pilot Gebiedscooperatie (OV) 90.750 2.2 Regionale pilot Vrijetijdslandschap (Z-H) 30.250 2.3 Regionale pilot marketing Gelderse NL s 21.780 3 Community of Practice 35.225 4 Basis (organisatie, communicatie, bedrijfsvoering, jaarplan) 34.000 Totaal 237.005 14
Activiteit en mijlpalen jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Landelijke samenwerking Organisatie Vaststellen pva samenwerking SNP Opleveren duurzaam organisatiemodel Financiering Landelijk fonds ingericht Ronde langs private financiers Aanvraag St. Doen Aanvraag Life + Aanvraag Postcodeloterij Opleveren duurzaam financieringsmodel Marketing Opleveren duurzaam marketingmodel Regionale pilots Pilot Gebiedscooperatie (IJsseldelta) Selectie thema s en partners Individuele gesprekken Gesprekscaroussel / thematafels Ontwikkelen gebiedscooperatie Verankeren gebiedscooperatie Pilot Vrijetijdslandschap (Groene Hart) Verkenning thema s en partners Identificeren business cases Ontwikkelstrategie Uitvoering (vervolgfase) Pilot marketing Gelderse NL s Ontwikkelen format business case Begeleiding en coaching NL s individueel Sessie gezamenlijke landschappen Investeringsimpuls provincie Uitvoering (vervolgfase) Community of Practice Inrichten virtuele COP Organiseren sessies en kennisdelers Gebiedscooperaties Europa GLB Netwerk en advies op maat Spiegelbijeenkomsten NP de Biesbosch Landelijke conferentie Basis Overleggen bestuur Communicatie Bedrijfsvoering en administratie Vastellen jaarrekening en -verslag 2012 Jaarplan Vastellen Actieplan en werkplan 2013 Vastellen Actieplan en werkplan 2014 Planning Bij de beschrijving van de verschillende acties zijn de belangrijkste mijlpalen aangegeven. Bovenstaand schema geeft een meer gedetailleerde tijdsplanning. Hierin zijn ook de organisatorische basiswerkzaamheden van Servicenet opgenomen. In het (interne) Werkplan 2013 zijn deze nader uitgewerkt. 15
Nationaal Groenfonds Nationaal Groenfonds is in 1994 opgericht door Rijk (toenmalig ministerie van LNV) en Provincies, met het doel alle geldstromen bestemd voor aanleg en beheer van Natuur en Landschap (EHS) vanuit één kassa richting natuur en landschap te laten stromen, om een optimaal doelbereik te verkrijgen. Sindsdien verleent en ontwikkelt het Groenfonds financiële faciliteiten voor natuur, bos en landschap. Voor publieke partijen zoals overheden, maar ook voor private partijen en particulieren. Daarbij reageert en anticipeert Nationaal Groenfonds met nieuwe financieringsconcepten op actuele ontwikkelingen. Nationaal Groenfonds is een ideële stichting (zonder winstoogmerk) met een bestuur, waarvan de leden benoemd worden door het ministerie van EL&I en de provincies. Daarnaast stellen het ministerie en de provincies ieder een waarnemer aan, die namens EL&I en IPO de bestuursvergaderingen bijwonen. Het bestuur bestaat uit Pieter van Vollenhoven (voorzitter), Pim Vermeulen, Jaap van Duijn, Geert Jansen en Tjibbe Joustra. Inkomsten worden verkregen uit een kleine marge op het rendement van de gelden die de Stichting onder zich heeft. Jaarwinsten worden (na akkoord Rijk en Provincies) toegevoegd aan het eigen vermogen dat dienst doet als Revolverend Fonds. Dit wordt gebruikt om groene projecten (laagrentend) te financieren. Nationaal Groenfonds wil de financiering van natuur en landschap faciliteren, overheidsbeleid ondersteunen en private geldbronnen aanboren. Wij nemen financiële drempels weg, ondersteunen initiatieven en financieren investeringen in natuur, zodat plannen sneller en beter uitgevoerd kunnen worden. Wij bundelen publieke en private geldstromen. Wij zijn betrokken bij het ontwikkelen van overheidsbeleid en werken aan bewustwording van publiek, bestuur en andere betrokkenen. Binnen het samenwerkingsverband Nationale Parken en Nationale Landschappen kan Nationaal Groenfonds de volgende toegevoegde waarde leveren: Kassieren Labellen en bundelen van toevertrouwde geldstromen Jaarlijkse transparante verslaglegging Koppeling van publieke geldstomen aan lopende projecten Beschikbaar stellen van middelen uit het Revolverend Fonds (Voor)financiering. 16
Samenwerkingsverband Nationale Parken De Stichting Samenwerkingsverband Nationale Parken (Samenwerkingsverband Nationale Parken) is een samenwerkingsverband tussen de twintig Nationale Parken, de overheid, grondeigenaren, terreinbeheerders en natuurorganisaties. De belangrijkste partners zijn de Nederlandse Nationale Parken, het Ministerie van EL&I, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, De Provinciale Landschappen, de Federatie Particulier Grondbezit en het IVN. De Stichting Samenwerkingsverband Nationale Parken heeft een ANBI status en kent een Algemeen Bestuur, een Dagelijks Bestuur en een faciliterend bureau. Het Algemeen Bestuur van de Stichting Samenwerkingsverband Nationale Parken bestaat uit de voorzitters van de Overlegorganen van de Nationale Parken. De Overlegorganen bestaan uit vertegenwoordigers van publiekrechtelijke instanties (zoals gemeenten, waterschappen en provincies) en privaatrechtelijke instanties (zoals grondeigenaren en terreinbeheerders). De voorzitter van een Overlegorgaan is onafhankelijk en is benoemd door de minister van EL&I. Het Dagelijks Bestuur van de Stichting Samenwerkingsverband Nationale Parken wordt gekozen uit en door het Algemeen Bestuur en bestaat uit maximaal vijf leden. Het huidige Dagelijks Bestuur bestaat uit mw. dr. J.W. Kersten (voorzitter), dhr. mr. drs. Th.E.M. Wijte, dhr. P. Miedema, dhr. J. Heijkoop en dhr ir. C.J. Vriesman. Om de samenwerking met de parken elders in Europa te bevorderen, zijn de twintig Nationale Parken in Nederland lid van de Europese Federatie voor Nationale Parken (Europarc Federation). De Europarc Federation heeft meer dan 370 leden (overheden, NGO s en particulieren) uit 38 Europese landen. Het doel van de stichting is om van de Nationale Parken bijzondere en aantrekkelijke natuurgebieden maken. In de parken moet ruimte zijn voor natuurgerichte recreatie, onderzoek, voorlichting en educatie. Begin 2008 is met de samenwerkingspartners een Manifest Natuurkwaliteitsimpuls opgesteld, waarin een lijst met noodzakelijke investeringen voor de Nationale Parken is opgenomen. Mede dankzij dit manifest zijn er in veel Nationale Parken aansprekende successen geboekt. In de periode 2008-2011 is ruim 86 miljoen geïnvesteerd voor natuurherstel. De gelden zijn bijeengebracht door het Rijk, de provincies, gemeenten, de Europese Unie (LIFE+) en de Nationale Postcode Loterij. Voor toekomstbestendige topnatuur in de Nationale Parken zijn ook de komende jaren nog extra inspanningen nodig. Deze staan beschreven in het Strategisch Meerjarenplan 2011-2014. 17
Servicenet Nationale landschappen Servicenet Nationale Landschappen is een flexibele en projectgerichte netwerkorganisatie van en voor de Nationale Landschappen. Servicenet heeft een onafhankelijk bestuur, de Stichting Nationale Landschappen, en een uitvoerend programmabureau. De Stichting beschikt over een ANBI Status. Het bestuur wordt gevormd door Bart Krol, Roelof Balk, Diana de Jong, Joep Thönissen, Douwe Hoogland en Yttje Feddes. Daarnaast is er een Comité van Aanbeveling bestaande uit Alexander Rinnooy Kan, Herman Wijffels, Ed Nijpels, Walter Kooy en Eric Luiten. Servicenet is een service-organisatie, die praktische ondersteuning biedt aan de Nationale Landschappen. De basis voor het inhoudelijk programma ligt in het bidbook, dat eind 2011 is gepubliceerd. Dat document laat zien waar Servicenet voor staat en waar de komende jaren aan wordt gewerkt, samen met iedereen die mee wil doen. Met het bidbook wil Servicenet creatieve allianties vormen en nieuwe investeringsperspectieven verkennen: markt én overheid, rood én groen, landschap én economie. Servicenet Nationale Landschappen heeft als doel om de Nationale Landschappen als sterk merk overeind te houden en de gezamenlijke belangenbehartiging, marketing en kennisontwikkeling te bevorderen. Voorop staat de ambitie om een duurzame economische basis te creëren voor het behoud van deze landschappen. Walter Kooy (Directeur Nationaal Groenfonds), Joke Kersten (voorzitter Samenwerkingsverband Nationale Parken) en Bart Krol (voorzitter Stichting Nationale Landschappen) op de conferentie van 13 juni in Radio Kootwijk. 18
19