Afstudeerbedrijf: Movares Afdeling: Consultancy RAMS en Risicobeheer Externe mentoren: drs. G.P. Kolk ir. F.A.T. Couwenberg

Afstudeerpresentatie Eurvel Winters Graduation lab: Design & Construction Management (RE&H) Main mentor: prof. dr. ir. J.W.F. Wamelink Second mentor: prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Afstudeerbedrijf: Movares Afdeling: Consultancy RAMS en Risicobeheer Externe mentoren: drs. G.P. Kolk ir. F.A.T. Couwenberg

Het fenomeen 2

P3 presentatie Eurvel Winters het gevolg Raakvlakproblemen 3

Raakvlakrisico s bij nevenaanneming Praktijksituaties Kern van het onderzoek Probleemanalyse Methoden Theoretisch kader Empirisch onderzoek Fase I: Motieven en voordelen om projecten te knippen De Casussen: OV-SAAL, OV-Terminal Utrecht en Spoorzone Delft Fase II: Raakvlakrisico s en oorzaken Fase III: Preventieve maatregelen Synthese De overkoepelende maatregel: het alliantie-light model Het adviesmodel; uitgangspunten voor het contracteringsplan Eindresultaten Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 4

P3 presentatie Eurvel Winters Praktijksituatie 5

het gevolg Expression of interfaceproblems Kostenontwikkeling op het moment van uiting raakvlakproblemen (de Ridder & Noppen, 2009) 6

HSL-Zuid Risicoprofiel (x 1 miljoen) Planning/ vertraging Raakvlakken Contracten Voorbereiding, advies en toezicht (VAT) Indexeringstek ort Restrisico s Totaal Totaal 2002 7

HSL-Zuid Risicoprofiel (x 1 miljoen) Planning/ vertraging Raakvlakken Contracten Voorbereiding, advies en toezicht (VAT) Indexeringstek ort Restrisico s Totaal 2002 197 248 214 36 0 0 695 Totaal Risicobeheersing HSL-Zuid - Algemene rekenkamer (2007) 8

HSL-Zuid Als de raakvlakken in de eindfase niet naadloos op elkaar aansluiten, wijzen de marktpartijen vanzelfsprekend naar de enige opdrachtgever: het Rijk."1 1: De directeur-generaal van Rijkswaterstaat, Bert -Keijts; Cobouw, 2010 over de HSL-Zuid Bron: www.cobouw.nl 9

Er worden bewust raakvlakken gecreëerd Bron: www. Cobouw.nl 10

Er worden bewust raakvlakken gecreëerd Betuweroute HSL-Zuid Noord/Zuidlijn Rijksmuseum Rotterdam Centraal OV-SAAL GWW sector: Betuweroute OV Terminal Utrecht Spoorzone Delft Clusterverbod P3 presentatie Eurvel Winters 11

P3 presentatie Eurvel Winters Er worden bewust raakvlakken gecreëerd GWW sector: HSL-Zuid 12

P3 presentatie Eurvel Winters Er worden bewust raakvlakken gecreëerd GWW sector: OV-SAAL 13

P3 presentatie Eurvel Winters Er worden bewust raakvlakken gecreëerd B&U sector: Rijksmuseum 14

P3 presentatie Eurvel Winters Er worden bewust raakvlakken gecreëerd B&U/GWW sector: Noord/Zuidlijn 15

P3 presentatie Eurvel Winters Er worden bewust raakvlakken gecreëerd B&U/GWW sector: Rotterdam Centraal 16

P3 presentatie Eurvel Winters Er worden bewust raakvlakken gecreëerd B&U/GWW sector: OV-Terminal Utrecht 17

P3 presentatie Eurvel Winters Er worden bewust raakvlakken gecreëerd B&U/GWW sector: Spoorzone Delft 18

die leiden tot problemen Bron: www. Cobouw.nl 19

De kern van het onderzoek P3 presentatie Eurvel Winters 20

De probleemanalyse 21

De probleemstelling Er ontbreekt vooralsnog een eenduidig inzicht in het verband tussen de raakvlakken die gecreëerd worden door het contractmatig opknippen en de raakvlakrisico s die daar het gevolg van zijn. Hierdoor kunnen niet alle risico s vroegtijdig worden beheerst. Daarnaast is het tot op het heden onduidelijk hoe raakvlakrisico s middels organisatorische en contractuele maatregelen het beste voorkomen kunnen worden in een zo vroeg mogelijk stadium van een project alvorens de aanbestedings- en contracteringsfase plaatsvindt. 22

Doelstelling & vraagstelling Het generen van inzicht in het verband tussen de raakvlakken die gecreëerd worden door het contractmatig opknippen en de raakvlakrisico s die daar het gevolg van zijn. Het ontwikkelen van generieke maatregelen ten behoeve van het voorkomen van raakvlakrisico s tussen deelcontracten. Hoofdonderzoeksvraag: Wat zijn de oorzaken en gevolgen van het opknippen van projecten en; welke organisatorische en contractuele maatregelen moeten er worden genomen ter preventie van raakvlakrisico s? 23

Methodologie: onderzoeksproces 24

Methodologie: onderzoeksmethoden Fase 0 Fase I Fase II Fase III 5 Verkennende interviews 8 Semi-gestructureerde interviews 6 Gestructureerde interviews 3 Risicodosssiers 6 Gestructureerde interviews Fase IV 5 Validatie interviews Expert meeting 25

Theoretisch kader (I) : het analytisch model 26

Theoretisch kader (I) : het analytisch model Raakvlakniveau: Project-interne raakvlakken Project-intra raakvlakken Project-externe raakvlakken Raakvlaktypologie: Organisatorische raakvlakken Contractuele raakvlakken Fysiek-technische raakvlakken Tijd raakvlakken 27

Empirisch onderzoek Fase I P3 presentatie Eurvel Winters 28

Fase I: Motieven bij het opknippen Deelvraag 1: Deelvraag 2: Welke motieven spelen een belangrijke rol bij het opknippen van projecten? Wat zijn de voordelen van het contractmatig opknippen? 29

Fase I: Motieven bij het opknippen Door middel van de classificatiematrix is het mogelijk om bij de opdrachtgever: het bewustzijn te vergroten de raakvlakken vroegtijdig te identificeren een onderbouwde afwegingen te maken tactisch te sturen op het knippen of integreren Indicatie te krijgen van de kans op knip/raakvlak 30

Empirisch onderzoek; De casussen P3 presentatie Eurvel Winters 31

Fase II: De casussen 1. OV-Terminal Utrecht 32

Fase II: De casussen 2. OV-SAAL (Zuidtak) 35

Fase II: De casussen 2. OV-SAAL (Zuidtak) 36

Fase II: De casussen 3. Spoorzone Delft 37

Fase II: De casussen 3. Spoorzone Delft 38

Empirisch onderzoek Fase II P3 presentatie Eurvel Winters 39

Fase II: De oorzaken (analyse) Deelvraag 3: Welke raakvlakrisico s komen tot uiting tijdens de ontwerp- en uitvoeringsfase en wat zijn de oorzaken hiervan? A. B. 40

Fase II: De oorzaken (analyse) B. C. 41

Fase II: Generieke raakvlakrisico oorzaken 1. Onduidelijke coördinatie verantwoordelijkheden bij nevenaanneming 2. Onduidelijke ontwerpverantwoordelijkheden op de raakvlakken 3. Onduidelijke en verkeerde toebedeling uitvoeringsverantwoordelijkheden 4. Onbekende/onvoorziene raakvlakken 5. Tussentijdse scopewijzigingen deelcontract 6. Planningswijzigingen door een ander deelcontract 7. Problemen aanbestedingscontracteringsstrategie 8. Locatie & beeldvorming van de knip 9. Onduidelijkheden tijdens de oplevering van deelprojecten 10. Bedrijfsmatige oorzaken 11. Informatietechnische oorzaken 42

Fase II: Generieke raakvlakrisico oorzaken 1. Onduidelijke coördinatie verantwoordelijkheden bij nevenaanneming 2a. Onduidelijke ontwerpverantwoordelijkheden op de raakvlakken 1. Onduidelijke en verkeerde toebedeling uitvoeringsverantwoordelijkheden 2. Onbekende/onvoorziene raakvlakken 3. Tussentijdse scopewijzigingen deelcontract 4. Planningswijzigingen door een ander deelcontract 5. Problemen aanbestedingscontracteringsstrategie 6. Locatie & beeldvorming van de knip 7. Onduidelijkheden tijdens de oplevering van deelprojecten 8. Bedrijfsmatige oorzaken 9. Informatietechnische oorzaken 43

Fase II: Generieke raakvlakrisico oorzaken 1. Onduidelijke coördinatie verantwoordelijkheden bij nevenaanneming 2a. Onduidelijke ontwerpverantwoordelijkheden op de raakvlakken 2b. Onduidelijke en verkeerde toebedeling uitvoeringsverantwoordelijkheden 3. Onbekende/onvoorziene raakvlakken 4. Tussentijdse scopewijzigingen van deelcontract 5. Planningswijzigingen door een ander deelcontract 6. Problemen aanbesteding 7. Locatie & beeldvorming van de knip 8. Onduidelijkheden tijdens de oplevering van deelprojecten 9. Bedrijfsmatige oorzaken 10. Informatietechnische oorzaken 44

Fase II: Generieke raakvlakrisico oorzaken Deelvraag 4: Hoe verhouden de oorzaken van raakvlakrisico s zich tot de coördinatieovereenkomst, de UAV 2012 en de UAV-gc 2005? 1. Onduidelijke coördinatie verantwoordelijkheden bij nevenaanneming 2a. Onduidelijke ontwerpverantwoordelijkheden op de raakvlakken 2b. Onduidelijke en verkeerde toebedeling uitvoeringsverantwoordelijkheden 3. Onbekende/onvoorziene raakvlakken 4. Tussentijdse scopewijzigingen van deelcontract 5. Planningswijzigingen door een ander deelcontract 6. Problemen aanbesteding 7. Locatie & beeldvorming van de knip 8. Onduidelijkheden tijdens de oplevering van deelprojecten 9. Bedrijfsmatige oorzaken 10. Informatietechnische oorzaken UAV 2012 UAV-gc 2005 53

Empirisch onderzoek Fase III P3 presentatie Eurvel Winters 54

Fase III: De 25 maatregelen Deelvraag 5: Aan de hand van welke maatregelen kunnen raakvlakrisico s voorkomen dan wel beperkt worden in een zo vroeg mogelijke fase van een project? Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 55

Fase III: voorbeeld maatregel #4 Coördinatie bij het grootste deelcontract Toepassingsvoorwaarden: Postzegelprojecten Parallel lopende contracten Ter preventie van: onduidelijke coördinatieverantwoordelijkheden Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 56

Fase III: voorbeeld maatregel #8 Vermijden twee aaneensluitende UAV-gc contracten Toepassingvoorwaarden: Parallelle uitvoering deelprojecten Complexe raakvlakken Ter preventie van: Onduidelijke ontwerpverantwoordelijkheden Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 57

De overkoepelende maatregel; alliantie-light Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 58

De overkoepelende maatregel; alliantie-light Het Alliantie-Light model: Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 59

De overkoepelende maatregel; alliantie-light De werking van het alliantie-light model Plurilaterale voorwaarden De Alliantie-light voorwaarden zijn richtinggevend Nadruk op het ontwerp Raakvlakontwerp/specificatie is richtinggevend Een bevroren raakvlakontwerp Vroegtijdige vormgeving/specificatie van het raakvlak Beide nevenopdrachtnemers zijn verantwoordelijk voor het ontwerp Risicofonds op het raakvlak Controle en toezicht in een concurrentie gerichte context door de komst van een nevenopdrachtnemer Coördinatie bij een nevenopdrachtnemer Invloed opdrachtgever vergroten op het raakvlak Het raakvlak uitwerken tot VO ontwerp Minder acceptatieprocedures door gezamenlijke betrokkenheid Meerwerk wordt extra werk Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 60

Empirisch onderzoek Synthese P3 presentatie Eurvel Winters 61

Het adviesmodel; naar een contracteringsplan Deelvraag 6: Hoe kunnen de raakvlakrisico maatregelen toegepast en vertaald worden in een adviesmodel? Fase I Fase II Fase III Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 62

Eindresultaten Hoofdonderzoeksvraag: Wat zijn de oorzaken en gevolgen van het opknippen van projecten en; Welke organisatorische en contractuele maatregelen moeten er worden genomen ter preventie van raakvlakrisico s? Oorzaken en gevolgen van het knippen; Verband tussen knipmotieven en de raakvlakrisico s; Vroegtijdige allocatie maatregelen; Context Kern van het onderzoek Empirisch onderzoek (Fase I II III) Synthese - Eindresultaten 63

Afstudeerpresentatie Eurvel Winters Graduation lab: Design & Construction Management (RE&H) Main mentor: prof. dr. ir. J.W.F. Wamelink Second mentor: prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Afstudeerbedrijf: Movares Afdeling: Consultancy RAMS en Risicobeheer Externe mentoren: drs. G.P. Kolk ir. F.A.T. Couwenberg

De probleemanalyse 65

Theoretisch kader(ii): risicomanagementproces Risicomaatregel strategieën: 1. risico vermijden; 2. risico beperken; 3. risico overdracht; 4. risico behoud. Maatregelen 66

Theoretisch kader (III): contracteringsproces 67

Fase II: Casusselectie Project Status/ gereed in Sector Aantal relevante deelcontracten Contracttype Informatie intensiteit Informatie beschikbaarheid HSL-Zuid Noord/ Zuidlijn Amsterdam NSP (station) Rotterdam Voltooid/ 2009 Onvoltooid/ 2017 Voltooid/ 2014 GWW 7 D&C, DBFM ++ ++ GWW 7 Traditioneel, E&C GWW+ B&U + - 3 Traditioneel - - OV-SAAL Zuidtak Amsterdam Onvoltooid/ 2016 GWW 2 D&C, alliantie + ++ OV-Terminal Utrecht Onvoltooid/ 2016 GWW+ B&U 8 Traditioneel + ++ Rijksmuseum Amsterdam Voltooid/ 2013 B&U 7 Traditioneel - - Spoorzone Delft Onvoltooid/ 2017 GWW+ B&U 5 D&C, traditioneel, alliantie + ++ 68

Fase II: Generieke raakvlakrisico oorzaken Bevindingen oorzaken raakvlakrisico s in de UAV 2012 Raakvlakproblemen ten gevolge van onduidelijke coördinatieverantwoordelijkheden - Raakvlakproblemen ten gevolge van onduidelijke ontwerpverantwoordelijkheden -Kleinere kans op raakvlakproblemen door explicietere uitwerking. -Zowel architect als aannemer voelen zich niet verantwoordelijk voor het ontwerp van een raakvlak. Raakvlakproblemen ten gevolge van onduidelijke en/of verkeerde toebedeling uitvoeringsverantwoordelijkheden -Op grond van redelijkheid en billijkheid kan er niet worden verwacht dat niet toebedeelde raakvlakken worden uitgevoerd. -Ongedefinieerde raakvlakken resulteren meestal in meerwerk. -Verkeerde uitvoeringsverantwoordelijkheden in het bestek. Raakvlakproblemen ten gevolge van planningswijzigingen door een ander deelcontract - Afzonderlijke opleveringstermijnen. -Expliciete omschrijving termijnverlenging en bijbetaling. -Termijnverlenging als gevolg van planningswijziging in ander deelcontract. -De korting op de aanneemsom dekt niet de bijbetalingen. Raakvlakproblemen ten gevolge van onbekende raakvlakken -De opdrachtgever draagt het risico voor de hoger uitvallende uitvoeringskosten op het raakvlak. -Onbekende raakvlakken als kostenverhogende omstandigheden. -Tijdig beschikbaar stellen tekeningen. -Opdrachtgevers bewust maken van hoger uitvallende stelposten en meerwerk. Raakvlakproblemen ten gevolge van tussentijdse scopewijzigingen bij nevenaanneming -Bestekswijzigingen vallen onder het risico van de opdrachtgever. -Aannemers hebben weinig zicht op eventuele bestekswijzigingen van het aansluitend deelcontract. 69

Fase II: Generieke raakvlakrisico oorzaken Bevindingen oorzaken raakvlakrisico s in de UAV 2012 Raakvlakproblemen ten gevolge van onduidelijke coördinatieverantwoordelijkheden - Raakvlakproblemen ten gevolge van onduidelijke ontwerpverantwoordelijkheden -Kleinere kans op raakvlakproblemen door explicietere uitwerking. -Zowel architect als aannemer voelen zich niet verantwoordelijk voor het ontwerp van een raakvlak. Raakvlakproblemen ten gevolge van onduidelijke en/of verkeerde toebedeling uitvoeringsverantwoordelijkheden -Op grond van redelijkheid en billijkheid kan er niet worden verwacht dat niet toebedeelde raakvlakken worden uitgevoerd. -Ongedefinieerde raakvlakken resulteren meestal in meerwerk. -Verkeerde uitvoeringsverantwoordelijkheden in het bestek. Raakvlakproblemen ten gevolge van planningswijzigingen door een ander deelcontract - Afzonderlijke opleveringstermijnen. -Expliciete omschrijving termijnverlenging en bijbetaling. -Termijnverlenging als gevolg van planningswijziging in ander deelcontract. -De korting op de aanneemsom dekt niet de bijbetalingen. Raakvlakproblemen ten gevolge van onbekende raakvlakken -De opdrachtgever draagt het risico voor de hoger uitvallende uitvoeringskosten op het raakvlak. -Onbekende raakvlakken als kostenverhogende omstandigheden. -Tijdig beschikbaar stellen tekeningen. -Opdrachtgevers bewust maken van hoger uitvallende stelposten en meerwerk. Raakvlakproblemen ten gevolge van tussentijdse scopewijzigingen bij nevenaanneming -Bestekswijzigingen vallen onder het risico van de opdrachtgever. -Aannemers hebben weinig zicht op eventuele bestekswijzigingen van het aansluitend deelcontract. 70