PRAKTIJKBESCHRIJVINGEN SAMENWERKEN IN DE WIJK

PRAKTIJKBESCHRIJVINGEN SAMENWERKEN IN DE WIJK Onderdeel van Sociaal Werk in de Wijk Juni 2013

2

Inhoudsopgave Inleiding...5 Kansrijk in de Wijk: de Kolenkit aanpak...7 Kolenkit aanpak is nu: Samen Doen West, tweede werkbezoek... 12 De wijkcoach... 17 De wijkcoach, tweede werkbezoek... 23 De wijkcoach, derde werkbezoek... 27 Zichtbare Schakels... 31 Zichtbare Schakels, tweede werkbezoek... 36 Zichtbare Schakels, derde werkbezoek... 40 Het Frontlijnteam... 45 Buurt op eigen kracht... 51 Buurt op eigen kracht, tweede werkbezoek... 56 Buurt op eigen kracht, derde werkbezoek... 60 Sociale teams in de wijk... 65 3

4

Inleiding Voor u liggen de praktijkbeschrijvingen in het kader van het project Samenwerken in de wijk dat onderdeel uitmaakt van het vierjarige programma Sociaal werken in de wijk. In 2012 volgen we een aantal projecten in de ontwikkeling van sociale wijkteams. De meeste van die projecten bezoeken we drie keer. Hier voor u ligt het resultaat na de derde werkbezoeken. Sociale wijkteams kennen vele verschijningsvormen. Zo is er een groot verschil te zien in de samenstelling van de teams. Maar ook de doelen en de doelgroepen die bereikt worden lopen uiteen. De beschrijvingen maken deel uit van de zoektocht naar het antwoord op de vragen: wat is een sociaal wijkteam en op welke vraagstukken kan een sociaal wijkteam een antwoord zijn? De beschrijvingen geven inzicht in de werkwijze en voortgang van verschillende projecten. Een kijkje in elkaars keuken om inspiratie op te doen en van elkaar te leren. Welke dilemma s en knelpunten komen de teams tegen en hoe gaan ze daar in de loop van de tijd mee om? Wat is de meerwaarde van de nieuwe manier van werken en denken en wat vraagt dat van de professionals? Indien u meer wilt weten van de projecten kijk op www.sociaalwerkindewijk.nl. Of neem contact op met het projectteam. Karin Sok: k.sok@movisie.nl Anne Lucassen: a.lucassen@movisie.nl Annette van den Bosch: a.vandenbosch@movisie.nl 5

6

Kansrijk in de Wijk: de Kolenkit aanpak CentraM, Stadsdeel Bos en Lommer, Amsterdam Eerste werkbezoek, november 2011 De Kolenkit aanpak in beeld Vogelaarwijk nummer één De Kolenkit buurt was ooit nummer één op de lijst van Vogelaarwijken. Het is een wijk die bestaat uit verschillende bevolkingsgroepen en veel gezinnen met een veelvoud aan problemen (waaronder werkloosheid en sociaaleconomische problemen) kent. Om de bewoners beter en vroegtijdig te ondersteunen is in oktober 2011 de Kolenkit aanpak gestart in opdracht van stadsdeel West van Amsterdam. Wat is de Kolenkit aanpak? In de Kolenkit aanpak staat samenwerking tussen verschillende hulp- en dienstverlening voor bewoners uit deze wijk centraal. In de afgelopen decennia is de hulp- en dienstverlening steeds meer gespecialiseerd geraakt. Voor veel bewoners en cliënten is dit verwarrend. Het is onduidelijk voor welke hulpvraag zij waar moeten aankloppen en zij zien vaak door de bomen het bos niet meer. CentraM is de instelling voor Maatschappelijke Dienstverlening in Amsterdam West en Centrum. Met het project Kansrijk in de wijk kreeg CentraM in 2009 de opdracht van het stadsdeel West te achterhalen wat de verborgen vragen van de bewoners in de Kolenkit buurt waren. En hen naar de juiste instantie door te verwijzen. Het Kolenkit team is met drie deelprojecten aan de slag gegaan. De Kolenkit aanpak is daar één van. Over wie gaat het? De doelgroep van de Kolenkit aanpak zijn de bewoners van de Kolenkit buurt, die een lange afstand tot de arbeidsmarkt hebben en langdurig afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering. Zij bevinden zich meestal op de eerste en tweede trede van de participatieladder. 1 Verschillende doelen De Kolenkit aanpak kent verschillende doelen: Het duurzaam verbeteren van de sociaaleconomische situatie van de bewoners in de Kolenkit buurt, door de bewoners in beweging te krijgen en hun netwerk daarbij te betrekken. Voor de bewoners en gezinnen die zich bevinden op de eerste trede van de participatieladder is het doel bijvoorbeeld dat het goed gaat met de kinderen in het gezin. Wanneer zij zich op de tweede trede van de ladder bevinden is het doel bijvoorbeeld dat de ouders een activiteit buitenshuis gaan ondernemen. 1 De participatieladder is een ladder die de mate aangeeft waarin iemand participeert in de samenleving en bestaat uit 6 treden, t.w. 1. Geïsoleerd; 2. Sociale contacten buitenshuis; 3. Deelname georganiseerde activiteiten; 4. Onbetaald werk; 5. Betaald werk met ondersteuning; 6. Betaald werk. 7

Het ontschotten van de hulpverlening. De hulpverlenende en dienstverlenende organisaties hebben de opdracht om nauw met elkaar samen te werken, elkaar weten te vinden en aan te vullen. Stimuleren dat professionals van verschillende organisaties al doende van elkaar leren en zich daardoor meer als generalist kunnen ontwikkelen. In de Kolenkit aanpak realiseren ze dit door samen op pad te gaan en elkaar te verrijken met kennis en vaardigheden. Samen weten ze immers meer. Door samen te werken zien ze ook wat de ander te bieden heeft en hoe de ander bepaalde situaties en hulpvragen oppakt. Dienstencentrum Bos en Lommer Dienstencentrum Bos en Lommer is een onderdeel van CentraM. Er zijn 8 locaties in de stadsdelen West en Centrum. Dienstencentrum Bos en Lommer is daar een van. Het unieke aan het Dienstencentrum is de vele diensten onder een dak: AMW, Ouderenwerk, Sociaal Raadslieden, Schuldhulpverlening, Loket Zorg en samenleving (Wmo-loket) en Meldpunt Zorg en Overlast. De eerste vier diensten zitten bij alle acht locaties. De andere diensten verschillen per locatie. Financiering De medewerkers van Kansrijk voeren dit project als onderdeel van hun reguliere werkzaamheden uit. Dit geldt voor alle deelnemende organisaties. De werkwijze van de Kolenkit aanpak Het Kolenkit team Het team bestaat naast de projectleider uit vijftien professionals van verschillende organisaties die wekelijks met elkaar overleggen. De organisaties zijn: het team Kansrijk van CentraM, MEE, Balans (onderdeel Streetcornerwork), Spirit en Altra (jeugd en opvoedhulp), Eigen Kracht Centrale, HVO Querido (maatschappelijke opvang) en Thuiszorg. Voor een duidelijke uitstraling naar buiten hebben alle professionals in dit team ook visitekaartjes van de Kolenkit aanpak met het logo van het stadsdeel en niet van hun eigen organisatie. Namen verdelen en erop af Het Kolenkit team heeft een wekelijks overleg waarbij één collega per organisatie aanwezig is. Elke week levert de Dienst Werk en Inkomen van Amsterdam twintig namen aan bij het Kolenkit team van mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Daarnaast kunnen de deelnemende organisaties zelf ook bewoners aandragen die bij hen in beeld zijn. Het team bespreekt de ingebrachte huishoudens en kijkt bij wie deze personen in beeld zijn. Daarna verdeelt het team de huishoudens over de verschillende hulpverleners, volgens het principe één huishouden, één plan, één hulpverlener. Vaak is het zo dat een bewoner wel bekend is bij een organisatie, maar dat die organisatie niet actief met het huishouden bezig is. Verder kijkt het team wie er qua specialisatie het beste bij de bewoners op bezoek kan gaan. 8

Samen op huisbezoek Als de namen van de bewoners zijn verdeeld, gaat de hulpverlener die deze persoon heeft toegewezen gekregen samen met een andere hulpverlener uit het Kolenkit team op huisbezoek, bijvoorbeeld de algemeen maatschappelijk werker samen met een begeleider van MEE. Tijdens het huisbezoek gaan de hulpverleners met de bewoner op zoek naar diens vraag. Foto s van familieleden, de omgang met de kinderen of de staat van het huis zijn concrete aanknopingspunten voor gesprek. Meerdere huisbezoeken door dezelfde hulpverleners en inspelen op een aantal praktische problemen creëert vertrouwen. De hulpverleners leren van elkaar tijdens de huisbezoeken wat betreft kennis van de problematiek, aanpak en sociale kaart. In de Kolenkit aanpak groeit die gezamenlijke kennis gaandeweg. Van elkaar leren De hulpverleners van de verschillende organisaties worden meer generalist doordat ze steeds meer van elkaar horen en leren. Een voorbeeld hiervan is een situatie waarbij er met een multiprobleemgezin de mogelijkheid van een Eigen Kracht-conferentie wordt besproken. Een van de hulpverleners heeft het vaker bij gezinnen voorgesteld waarvan ze dacht dat het zou kunnen helpen. Vaak werd hier negatief op gereageerd. Nu is er een collega bij die veel weet en ervaring heeft met de Eigen Krachtconferentie. Door samen op huisbezoek te gaan ziet ze hoe deze collega de Eigen Kracht-conferentie introduceert. Nu lukt het haar ook beter om gezinnen hiervoor de motiveren. Samenwerking buiten het team De eerste ring van samenwerkingspartners zijn de partners in het Kolenkit team, dit is het kernteam met de mensen die de huisbezoeken doen. Daarnaast is er een advies ring van partners. Deze ring van organisaties neemt niet deel aan het wekelijkse overleg, maar draagt wel namen van mensen aan om te bespreken. Dit zijn organisaties als: DWI, de Buurtcoördinator, Ouder en Kind Centrum, GGZ, Politie, Meldpunt Zorg en Overlast, Vrouw in Ontwikkeling, Maatschappelijk Steun Systeem, Jeugdzorg. Krachtig signaal op hoog niveau Welke ondersteuning is in de wijk beschikbaar en waar lopen de hulpverleners tegenaan? Soms kom je er als hulpverlener achter dat bepaalde regelgeving in de weg staat of dat een aantal afspraken niet goed werken. Een gezamenlijke aanpak, zoals de Kolenkit aanpak, biedt de mogelijkheid om dit met meerdere organisaties te delen en te signaleren, waardoor het door het hogere management eerder serieus genomen en opgepakt wordt. 9

Eigenschappen en deskundigheid van de professionals van de kolenkit aanpak Competenties die nodig zijn voor de Kolenkit aanpak Actief meedenken over de aanpak Pionieren met collega s Het hele gezin motiveren Het betrekken van een netwerk Werken volgens de principes van Welzijn Nieuwe Stijl Flexibele houding en geen negen tot vijf mentaliteit Een creatieve geest Van elkaar willen leren Wat heb je nodig? Een goede financiële dekking. Integraal, over de grenzen van je werkveld en taakgebied heen kunnen werken is een collectieve aanpak, die in feite om een collectief budget vraagt. De zekerheid dat aan randvoorwaarden is voldaan zoals het afdekken van de privacy van cliënten. Een goede, enthousiaste en gedreven projectleider die van aanpakken weet en ervaring heeft met een outreachende aanpak. Enthousiast team met hoofdzakelijk doeners. Mobiele telefoon. Deskundigheidsbevordering Het Kolenkit team heeft scholing gehad van de Hogeschool van Amsterdam, gericht op de volgende leerpunten: de omslag naar eigen kracht, welzijn nieuwe stijl en netwerkgericht werken, oplossingsgericht werken, de doorbraakmethode en de presentiebenadering. Aandachtspunten en dilemma s Het registratiesysteem en privacy Het registeren van cliëntgegevens is nog een aandachtspunt. Elke organisatie werkt immers met een eigen systeem. Daarnaast heeft het team met privacy van gegevens te maken. Het team werkt dan ook met een formulier dat cliënten kunnen ondertekenen wanneer ze toestemming geven voor uitwisseling van hun gegevens met andere hulpverleners. Omgaan met privacy van persoonsgegevens blijft echter wel een punt van aandacht. Zoeken naar een effectieve werkwijze Het is nog zoeken naar wat de meest effectieve manier van (samen)werken is. Bij een huis aan huis aanpak kun je altijd naar de volgende deur. Hierdoor is er weinig tijdverlies. Bij de Kolenkit aanpak is het kostbaar als je met twee hulpverleners op huisbezoek gaat en er blijkt niemand thuis te zijn. Een volgend huisbezoek staat vaak pas later op de dag gepland. 10

Een zware doelgroep Bij een huis aan huis aanpak kom je bij verschillende soorten gezinnen. In de Kolenkit aanpak kom je alleen bij mensen die langdurig in een bijstandsuitkering zitten. Je komt daardoor veel financiële problemen, armoede, maar ook fraude tegen. De hulpverleners zijn nog zoekende in hoe je hier het beste mee om kan gaan. Vaak attenderen ze mensen wel op de risico s die ze lopen als ze zich bezig houden met strafbare feiten. Burgerkracht De inzet op burgerkracht en het betrekken van het opbouwwerk behoeft nog aandacht. Het opbouwwerk is nog geen partij in de eerste ring en zit daardoor niet bij het wekelijkse overleg. Wel zijn ze in de tweede ring betrokken. Hierdoor is de ondersteuning van het Kolenkit team nog minder gericht op het inzetten van het netwerk en de buurt. De aanpak begint bij de hulpvraag van de individuele burger. Zichtbaarheid in de wijk De hulpverleners zijn nog te weinig zichtbaar en bekend in de wijk om het Kolenkit team te omschrijven als een wijkteam. De professionals moeten daarvoor meer tijd van hun werk in de wijk aanwezig zijn. Dit moet groeien en daarbij is het zoeken naar de juiste werkwijze. Bronnen Interview (30 november 2011) met: o Ineke Smeulers Projectmanager bij CentraM o Maud Goedkoop, bewonersadviseur sinds 2008, vakgroephouder Ketenzorg en lid van het Kolenkit team 11

Kolenkit aanpak is nu: Samen Doen West CentraM, Stadsdeel Bos en Lommer, Amsterdam Tweede werkbezoek, juli 2012 Kolenkit aanpak, een korte terugblik De Kolenkit buurt was ooit nummer één op de lijst van Vogelaarwijken. Het is een wijk die bestaat uit verschillende bevolkingsgroepen en die veel gezinnen met een veelvoud aan problemen kent. De Kolenkit aanpak is, als onderdeel van het project Kansrijk in de Wijk, in oktober 2009 gestart. De doelgroep van de aanpak zijn de bewoners die een lange afstand tot de arbeidsmarkt hebben en langdurig afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering. Zij bevinden zich meestal op de eerste en tweede trede van de participatieladder. De aanpak is erop gericht de bewoners beter en vroegtijdig te ondersteunen en kent drie doelen: 1. Het duurzaam verbeteren van de sociaaleconomische situatie van bewoners. 2. Het ontschotten van de hulpverlening. 3. Het stimuleren dat professionals zich meer als generalisten ontwikkelen. Het Kolenkit team krijgt per week 15 namen door van de Dienst Werk en Inkomen. Daarnaast kunnen de deelnemende organisaties bewoners aandragen en bewoners kunnen zich ook zelf aanmelden. In duo s gaan de teamleden bij de bewoners op huisbezoek en samen met de bewoners op zoek naar hun vraag. Een nieuwe naam: van Kolenkit aanpak naar Samen Doen West Inmiddels is de Kolenkit aanpak niet alleen uitgebreid naar heel Bos en Lommer, maar wordt in alle stadsdelen van Amsterdam geïmplementeerd. Met de verbreding heeft het ook een andere naam gekregen. In heel Amsterdam heet de werkwijze nu Samen Doen en in Bos en Lommer: Samen Doen West. Deze beschrijving is gemaakt naar aanleiding van het tweede werkbezoek half juli 2012 aan CentraM. We zoemen verder in op de aandachtspunten en dilemma s die in het eerste werkbezoek naar voren zijn gekomen. Hoe staat het daar nu mee? Is er wat veranderd? Zijn er het afgelopen half jaar nieuwe aandachtspunten naar voren gekomen? En wat is er bij de start van een aanpak als de Kolenkit aanpak komen kijken? Kortom, we gaan dieper in op de startfase van het project. De startfase van de Kolenkit aanpak De Kolenkit aanpak (nu dus Samen Doen) is in 2009 in opdracht van de gemeente gestart om integraal samenwerken tussen organisaties te bevorderen. Er is voortgeborduurd op de werkwijze van het team van maatschappelijk werkers en bewonersadviseurs dat al achter de voordeur kwam om bewoners van informatie en advies te voorzien tijdens renovatieactiviteiten. Het team werd meer multidisciplinair ingevuld en de focus kwam meer te liggen op hulp- en dienstverlening. Kenmerkend is dat er voor is gekozen om met een vrij groot team vanuit diverse organisaties te werken. En om elkaar door middel van samenwerking beter te leren kennen. De kern van het team bestaat uit gemiddeld 12 personen uit de volgende organisaties: CentraM, MEE, Balans (onderdeel Streetcornerwork), Spirit en Altra (beide jeugd en opvoedhulp), Eigen Kracht Centrale, HVO Querido (maatschappelijk opvang) en Thuiszorg. 12

Het afgelopen half jaar is het team ook uitgebreid met een Turkse vrijwilliger. Het opbouwwerk schuift incidenteel aan, maar behoort niet tot het kernteam. Vier werkers van CentraM zijn resp. 24, 32, 32 en 32 uur betrokken bij Samen Doen, de andere organisaties werken 8 uur voor dit project. Vanaf de start van de aanpak overlegt het team wekelijks over casussen die zijn aangeleverd vanuit de Dienst Werk en Inkomen en vanuit de organisaties zelf. Tijdens de bezoeken aan de bewoners leren de duo s elkaar gaandeweg kennen, en wisselen ze kennis uit over elkaars vakgebied, elkaars aanpak en de sociale kaart. Het samenwerken op inhoud heeft zijn vruchten afgeworpen, de teamleden vullen elkaar goed aan en weten elkaar te vinden. De ervaring leert dat de werkers naar cliënten generalisten zijn, maar in het team als specialisten functioneren. De kracht van het werken als team Samen Doen is onder ander de collectieve signalering en de mogelijkheid om de regels aan te pakken. Dit werkt in ieder geval op casusniveau. Een goed voorbeeld hiervan is dat ze in het team intakeprocedures omzeilen, iemand snel kunnen plaatsen en snel(ler) kunnen werken. Ook de projectleider vanuit de gemeente speelt hierin een rol: zij agendeert tekorten en belemmeringen op andere niveaus waardoor ontwikkelingen makkelijker in gang worden gezet. Hoe staat het met Het registratiesysteem en privacy Nu Samen Doen in heel Amsterdam wordt geïmplementeerd, komt er een registratiesysteem (RIS Welzijn) waar alle betrokken organisaties in Amsterdam mee gaan werken. Het is opgesteld als een boomsysteem, waaraan je ook betrokkenen als kinderen en partners kunt koppelen, zodat in een oogopslag de context te zien is. De projectleider heeft de administratienummers met de namen en de adressen van de cliënten. Zij kan dit binnen het team gebruiken om de werkzaamheden te verdelen en te registeren. Na haar zijn alleen de nummers zichtbaar (de gemeente kan dus geen adressen zien). De mensen in het systeem hoeven niet bij de Dienst Werk en Inkomen bekend te zijn, zoals tot nu toe het geval was. De Dienst Werk en Inkomen werkt met de Zelfredzaamheid-Matrix. De resultaten van het Samen Doen team zullen in de toekomst via dit systeem worden teruggekoppeld. De inhoudelijke rapportage zal niet worden teruggekoppeld. Omdat de Zelfredzaamheid-Matrix erg grof van opzet is, is het voor de hulpverleners lastig om de kleine resultaten die ze met cliënten boeken zichtbaar te maken en te registreren. De twee systemen staan naast elkaar. Zoeken naar een effectieve werkwijze De zoektocht naar de meest effectieve werkwijze gaat nog steeds door. In het wekelijkse teamoverleg wordt de informatie over de bewoner ingeschat en gaat de hulpverlener af en toe alleen er op af. Vanwege de tijdsinvestering komt het er in de praktijk op neer dat er niet standaard in duo s wordt gewerkt. In een later stadium kan indien nodig altijd weer de hulp van een teamgenoot worden gevraagd. Een zware doelgroep? Door de meldingen via de Dienst Werk en Inkomen kreeg het Samen Doen team te maken met een zware doelgroep, die zich veelal op de eerste en tweede trede van de participatieladder bevond. Nu de Dienst Werk en Inkomen werkt met de Zelfredzaamheid-Matrix, waarin de motivatie van de cliënt een belangrijke rol speelt, worden alleen mensen die willen deelnemen doorgestuurd. De kans is nu 13

groter dat er meer mensen op de derde en vierde trede worden aangemeld. Wat er gebeurt met de mensen die niet willen worden aangemeld bij het Samen Doen team is nog niet bekend. De participatieladder is een ladder die de mate aangeeft waarin iemand participeert in de samenleving en bestaat uit zes treden: 1. geïsoleerd, 2. sociale contacten buitenshuis, 3. deelname georganiseerde activiteiten, 4. onbetaald werk, 5. betaald werk met ondersteuning, 6. betaald werk. Burgerkracht Om sterker in te zetten op burgerkracht en de participatie van bewoners te vergroten schuift het opbouwwerk regelmatig aan bij het teamoverleg. Er is nog geen sprake van dat het opbouwwerk lid wordt van het kernteam. Dit heeft ook te maken met de op handen zijnde fusie van het opbouwwerk, maatschappelijke dienstverlening en sociaal-cultureel werk. Vanaf september 2012 zal gewerkt worden aan nieuwe vormen van samenwerking. Zie ook: Nieuwe ontwikkelingen. Zichtbaarheid in de wijk De zichtbaarheid in de wijk is nog niet erg toegenomen. Bewoners kennen het team nog niet echt. Onder de nieuwe naam Samen Doen probeert men de bekendheid wel te vergroten, bijvoorbeeld door aanwezig te zijn bij buurtfeesten. Alle informatie is beschikbaar in de meest gebezigde talen: Turks, Marokkaans, Nederlands en Engels. Nieuwe ontwikkelingen Aanmeldingen via diverse kanalen Naast aanmeldingen via DWI, neemt het aantal meldingen via organisaties in de wijk toe. De toegenomen contacten zijn hier verantwoordelijk voor. Ook ziet het team een voorzichtige stijging van het aantal zelfmelders. Sociaal wijkteam naast Samen Doen team Zoals eerder genoemd zal het opbouwwerk, maatschappelijke dienstverlening en cultureel werk gaan fuseren. Het plan is dat ze in het najaar van 2012 samen zullen opereren in sociale wijkteams en lichte interventies doen. Daar waar er sprake is van multiprobleemgezinnen worden cliënten doorverwezen naar het Samen Doen team. De Samen Doen teams werken als een frontlijnteam in alle stadsdelen en worden ingezet voor de zwaardere, ingewikkelde gevallen. Het is een duurdere voorziening dan het sociaal wijkteam. Uitbreiding team Samen Doen Het team Samen Doen zal worden uitgebreid met een medewerker van het Meldpunt Zorg en Overlast van stadsdeel West. Het stadsdeel kent vier meldpunten. 14

Werkzame bestanddelen Een goed registratiesysteem. Een heldere opdracht en mandaat. Er mag buiten de gebaande kaders gedacht en gehandeld worden. Een leidinggevende die goed ondersteunt in de uitvoering, veiligheid biedt en die op elk niveau de strijd aangaat om zaken voor elkaar te krijgen. Een collectief budget. Veel ruimte voor inhoudelijke afstemming (wekelijks casusoverleg). In duo s naar bewoners, om elkaar te leren kennen en van elkaar te leren. Verdeling van dossiers op tijd en inhoud. Goede interne communicatie en terugkoppeling van de werkwijze en resultaten in de eigen organisaties. Succesfactoren voor de leden van het team Openheid en bereidheid om de straat op te gaan. Durven zonder kaders te werken en het afstemmen uit te stellen tot later. Zelfstandig kunnen werken. Geduld met contact opbouwen, dus tijd durven nemen voor bewoners. Doorzettingsvermogen, een nieuwe werkwijze heeft ruimte en tijd nodig om zich te kunnen ontwikkelen en bewijzen. Verschillende competenties en kennis in het team waardoor de werkers elkaar aanvullen en van elkaar leren. Nieuwe vragen en dilemma s Doordat het team met veel organisaties te maken heeft, heeft ze niet altijd invloed op processen. Als er geen meldingen komen, valt het een beetje stil en is het niet meteen duidelijk waar het probleem ligt. Het team zoekt nog naar een goede manier hoe om te gaan met de signalering van uitkeringsfraude. Sommige organisaties melden fraude wel, andere niet. Het onderliggende beleid bijt elkaar, waardoor het moeilijk is om er uit te komen met zijn allen. Het team is nog in gesprek hoe ze hier op een goede manier mee om kunnen gaan en onderzoekt verschillende mogelijkheden. Of ze de fraude bij de Dienst Werk en Inkomen melden, of dat ze melding door de cliënt zelf als voorwaarde voor verdere hulpverlening gaan stellen of wellicht een tussenvorm. Vanuit de Dienst Werk en Inkomen schrijft het stadsdeel nu bewoners aan, waarvan het vermoeden bestaat dat zij een ondersteuningshulpvraag zouden kunnen hebben. Uit de brief zou men kunnen denken dat iedereen wordt aangeschreven. Het team vindt dit ongemakkelijk en zoekt naar nieuwe wegen om contact te maken met bewoners. Het is een zoektocht hoe je rendement van dit type project kunt vastleggen. De Zelfredzaamheid- Matrix geeft enkel beginstanden en eindstanden, dit wordt ook vastgelegd in het RIS-systeem. Terwijl de hulpverleners graag de stappen in de begeleiding zouden vastleggen. Hulpverleningsbegeleiding versus resultaatverantwoording: hoe ga je daarmee om? Er wordt nog niet veel gebruik gemaakt van het doorvertalen van signalen naar collectief aanbod. Wel worden activiteiten in de wijk onder de aandacht gebracht van het team en van bewoners. 15

Bronnen Interview door Annette van den Bosch en Anne Lucassen (MOVISIE) met: o Mariska Alfrink, bewonersadviseur Kansrijk in de Wijk o Ineke Smeulers, projectmanager bij CentraM o Bert Kort, unitmanager Westerpark 16

De wijkcoach Kwadraad, Zoetermeer Eerste werkbezoek, december 2011 Niet iedereen weet de weg te vinden De wijkcoach in beeld Wat doet de wijkcoach? De gemeente Zoetermeer werkt van oorsprong sterk wijkgericht. Ze investeert op verschillende manieren in de aanpak van mensen met psychosociale en materiële problemen die zelf geen hulp zoeken, maar wel in een sociaal isolement verkeren of overlast veroorzaken. Een van de manieren is het Meldpunt Bezorgd. Een andere manier is de wijkcoach die op wijkniveau vroegtijdig op de problemen afgaat, om erger te voorkomen. Het doel is om bewoners met psychosociale en materiële problemen, die niet uit zichzelf hulp zoeken zo vroeg mogelijk te benaderen en te activeren. Op deze manier kan doelmatige en efficiënte hulpverlening verleend worden. Waarom een wijkcoach? In 2008 is gestart met het herstructureren van de wijk Palenstein in Zoetermeer. Een wijk met veel migranten (Antillen) en bewoners met een lage SES. Hierdoor kwam de woningcorporatie in aanraking met veel sociale problematiek achter de voordeur. Uit de gesprekken die de woningcorporatie voerde, bleek dat veel mensen een steuntje in de rug konden gebruiken, maar geen hulp durfden te vragen. Door het persoonlijke contact met de bewoners zag de gemeente een mogelijkheid om ook over andere onderwerpen met bewoners in gesprek te gaan. De wijkcoach moest daarop het antwoord zijn, wat in de lijn lag van het wijkgerichte werken in Zoetermeer. Maatschappelijke Dienstverlening Stichting Kwadraad heeft de opdracht gekregen een aantal wijkcoaches aan te stellen. Op dit moment zijn er twee wijkcoaches werkzaam, een in de wijk Palenstein en een in de wijk Buytenwegh. Uitgangspunten van de wijkcoach De wijkcoach is er specifiek voor de bewoners van een bepaalde wijk. In Zoetermeer zijn dit de wijken Palenstein en Buytenweg. De ondersteuning is gericht op de aanpak van psychosociale en materiële problemen. De wijkcoach is aangehaakt bij het wijkteam (zie verderop bij samenwerking professionals). Er wordt achter de voordeur en vindplaats gericht gewerkt. De wijkcoach probeert zo min mogelijk door te verwijzen, maar het probleem zelf op te lossen daar waar het kan. De ondersteuning is aanvullend op andere vormen van hulpverlening die al plaatsvinden. De wijkcoach heeft een spin in het web functie van bestaande ondersteuningsmogelijkheden. De wijkcoach kent de lokale ondersteuningsmogelijkheden en kansen in de omgeving. De doelgroep in de praktijk Oorspronkelijk was het de bedoeling mensen te ondersteunen die een steuntje in de rug kunnen gebruiken en geen hulp durven te vragen. Dit zouden vooral preventieve en vroege interventies zijn, zie figuur 1: de eerste en tweede trede van de GGZ participatieladder. In de praktijk blijkt echter dat de wijkcoach vaak te maken heeft met zwaardere problematiek, die meer op de derde en vierde trede van de ladder voorkomen. Woonconsulenten kwamen tijdens de sloop en renovaties van woningen achter de voordeur en zagen tekenen van vervuiling, verwaarlozing, 17

schulden, opvoedingsproblemen, eenzaamheid e.d. Deze problematiek was te zwaar voor de woonconsulenten en zij wisten niet waar zij met deze signalen terecht konden. Hier kwam het wijkcoachproject in beeld. Ook lost een woonconsulent van de woningbouwcorporatie lichte problematiek soms zelf al op, waardoor de zwaardere problematiek overblijft. Preventie en vroeginterventie zijn dan al niet meer aan de orde. Figuur 1: De GGZ participatieladder (bron: PPT presentatie van de Wijkcoach) Financiering Voor de uitvoering van het project De Wijkcoach heeft de gemeente in 2010 en 2011 een bedrag beschikbaar gesteld van ongeveer 1,8 fte. Kwadraad was verantwoordelijk voor de werving van de wijkcoaches, die bij Kwadraad in dienst zouden komen. In 2012 wordt er gewerkt aan een meer structurele inbedding van de wijkcoach. Het aantal collega s dat op deze manier werkt zal verder worden uitgebreid. Erop af en in de wijk werken moet een meer integrale manier van werken worden voor andere professionals in de organisatie. De werkwijze van de wijkcoach Drie rollen Kwadraad heeft vooralsnog twee wijkcoaches, een voor 36 uur en een voor 32 uur. De wijkcoaches zijn ook buiten de wijk aan de slag omdat niet alle wijken gedekt worden met het aantal wijkcoaches. De wijkcoach heeft drie rollen: 1. Regisseur: brengt in kaart wat er aan de hand is en wat nodig is. 2. Aannemer: neemt de schade op en gaat direct aan de slag met herstelwerkzaamheden. 3. Coach: begeleidt mensen bij het zelf doen en leren, bijvoorbeeld versterken van sociale vaardigheden. Reageren op signalen In eerste instantie was er sprake van huis-aan-huisbezoeken, maar die werkwijze hing samen met de sloop en renovatie van woningen in de wijk. Nu reageren de wijkcoaches op signalen die ze binnen krijgen. De meeste signalen komen binnen via het Meldpunt Bezorgd. Soms ook via de woningbouwcorporatie als er bijvoorbeeld een gat in de betaling is wat niet in de lijn ligt met eerder betaalgedrag. 18

De wijkcoach gaat er dan op af en probeert contact te zoeken via huisbezoeken. Als het na meerdere pogingen niet lukt om contact te leggen, al is het maar via de brievenbus, dan wordt de melding weer terug gegeven aan Meldpunt Bezorgd. De wijkcoach werkt namelijk vanuit het principe van vrijwillige hulpverlening. Kenmerken van de werkwijze Snel op er af. Praktisch oppakken/aanpakken. Doorverwijzen: zorgen dat het op de juiste plek komt. Binnen 48 uur contact met degene die de melding doet. Altijd op huisbezoek, tenzij er al iemand in het systeem zit. Dan wordt er eerst contact gezocht met de betreffende hulpverlener. Zoetermeer kent 1 gezin, 1 plan. Het gezin bepaalt wie de regisseur is. Zoetermeer is sterk wijkgericht ingericht, dus het werken met wijkcoaches sluit daar makkelijk op aan. Focus op netwerk, vrijwillige inzet, participatie: bijvoorbeeld inzet van Humanitas bij administratieve problemen, maatjes, huisbezoeken en wijkcoaches in nieuwe participatiecentra in de wijken. Bekendheid in de wijk en bij professionals De wijkcoach heeft de afgelopen jaren veel tijd geïnvesteerd in het opbouwen van het netwerk en is steeds bekender in het professionele netwerk. Bijna alle signalen komen via het professionele netwerk binnen, zoals het Meldpunt Bezorg en de woningbouwcorporatie. Wel valt het de wijkcoaches op dat de signalen vanuit de woningbouwcorporaties zijn afgenomen na het afronden van de renovaties van de woningen. De corporaties hebben daardoor geen reden en makkelijke ingang meer om achter de voordeur te komen en pikken dus minder signalen op. Ook lost een woningconsulent soms de lichtere problemen die hij tegenkomt zelf al op, waardoor er geen signaal naar de wijkcoach wordt afgegeven. Het streven is dat bewoners zelf signalen doorgeven, omdat ze zich zorgen maken om een buurtbewoner. Dit is echter nog niet het geval, maar er wordt wel gezocht naar mogelijkheden om als wijkcoach meer bekendheid te krijgen onder bewoners. Contact, samenwerking tussen professionals De wijkcoaches zijn aangesloten bij het wijkteam. Deze komt een keer in de zes weken bij elkaar. Voorheen waren de wijkteams vooral gericht op fysieke aspecten van de wijk en veiligheid, nu komt met de wijkcoaches ook meer het sociale aspect van de wijk aan bod. Tijdens dit overleg wordt het aanbod en activiteiten besproken en gedeeld. En langzamerhand komen er ook meer signalen los uit het wijkteam. Het is geen casuïstiekoverleg. In het wijkteam zitten: gemeente Zoetermeer wijkmanager politie welzijnsorganisaties woningbouwcoöperaties wijkwerkers (groenvoorziening etc.) wijkcoaches huismeesters ouderenzorg wijkverpleegkundigen Daarnaast start er een wijkzorgnetwerk waarbij de wijkcoaches samen met wijkverpleegkundigen en het opbouwwerk casuïstiek behandelen. 19

Casus Mevrouw, opgenomen in de psychiatrie, maar nu weer thuis. Kampt met schulden, problemen in het gezin, en is getraumatiseerd. De wijkcoaches zien vaak een combinatie van psychische problemen, schulden en familieperikelen. Tijdens het eerste huisbezoek maakt de wijkcoach een analyse van wat er speelt en wat er eerst moet gebeuren. Na of zelfs tijdens het eerste huisbezoek gaat de wijkcoach aan de slag met het oplossen van een aantal praktische problemen. Hij biedt hier praktische informatie over het voorkomen van huisuitzetting. In dit geval is de wijkcoach voor deze mevrouw een soort laatste strohalm en is er sprake van langerdurend contact. In andere gevallen zijn mensen op weg geholpen met een paar gesprekken, soms enkele preventieve activiteiten. Bijvoorbeeld hulp bij het invullen van formulieren ten behoeve van een uitkering. Resultaten van de wijkcoach aanpak We bereiken mensen die normaal niet bereikt worden. Op lange termijn hebben we meer zicht op de wijk, wat er speelt, wat de probleemgevallen zijn. Eropaf, het niet laten liggen, mensen niet met een kluitje in het riet sturen. Dit betekent niet dat de wijkcoaches alles oplossen, maar de mensen worden wel serieus gehoord. Er is een duidelijk punt om signalen en zorgen te melden en de lijnen zijn helder: bij een verwijzing wordt teruggekoppeld naar de wijkcoach en de wijkcoach koppelt terug naar melder. Werkzame bestanddelen Direct eropaf! (binnen een week): geen intake, direct aan de slag. Dit wil overigens niet zeggen dat je meteen overal binnenkomt. Meestal haakt de wijkcoach na drie pogingen zonder contact af. Altijd beschikbaar zijn. Niet meteen doorverwijzen, maar zelf oplossen waar kan. Neem je verantwoordelijkheid en kijk wat je wel kunt doen ook al is het lastig. Sociale kaart goed kennen en netwerken (wijkteamvergadering, contact huismeester, sleutelfiguren). Eigenschappen en deskundigheid van de wijkcoach Belangrijke competenties van een wijkcoach Geduldig zijn Altijd beschikbaar zijn Doener zijn, direct eropaf Niet te veel doorverwijzen, maar zelf oplossen waar kan Afstemmen en aansluiten op de behoeften van mensen Je kunnen aanpassen aan de omstandigheden en bewoners waarmee je te maken hebt Je eigen grenzen kunnen stellen Het hebben van een we zien wel wat we tegen komen houding Onbevooroordeeld naar mensen kunnen kijken Verantwoordelijkheden nemen Het goed kennen van de sociale kaart en kunnen netwerken Deskundigheidsbevordering De wijkcoaches hebben veel gehad aan de agressietraining en presentiebenadering. 20

Aandachtspunten en dilemma s Voorwaarden en aandachtspunten om het project te laten slagen Het begint ermee dat de gemeente erkent dat er problemen zijn in bepaalde wijken en daar wat aan wil doen. In de regiegroep van het wijkcoachproject zitten de woningcorporatie, Kwadraad en de gemeente. Daarin is geconstateerd dat de problematiek zwaarder is dan gedacht. Ook worden hiaten in het aanbod gesignaleerd, waardoor doorverwijzing stokt. De bedoeling was om bewoners langdurig te monitoren. Dit maakt dat er vanuit de gemeente veel ruimte is voor waakvlamcontacten en hercontacten. Daarnaast heeft de wijkcoach vertrouwen en ruimte nodig om gepaste hulp te kunnen bieden. Dus een wijkcoach moet niet vol zitten met verplichtingen zoals allerlei vergaderingen en overleggen. Je bent als maatschappelijk werker zelf het instrument. Dus als je ziek wordt, wordt het kwetsbaar, want jij hebt het vertrouwen van de bewoner en kent de netwerkpartners. Als wijkcoach ben je veel onderweg, eropaf, op huisbezoek en telefonisch aan de slag. Hierdoor mist de wijkcoach een deel in de registratie, omdat hij weinig achter een computer zit. Hij moet hier alert op zijn en hier tijd voor nemen. Het is handig om met deze er-op-af aanpak een notebook te hebben en vanuit Regas een app te ontwikkelen voor de mobiel. Verder geven de wijkcoaches aan dat fijne collega s, die niet solistisch willen werken en goede feedback kunnen geven erg belangrijk zijn. Het succes van de wijkcoach is afhankelijk van de bekendheid en de plek die hij zich kan verwerven in de wijk. Hiervoor is een actieve houding nodig en het hebben van voldoende tijd. Het kost immers tijd om contacten te leggen en te onderhouden. Om de optimale resultaten te kunnen behalen is er een opstart fase van ongeveer 3 jaar nodig om volledig ingebed te zijn. Het flexibele karakter behouden Doordat de wijkcoaches vaak te maken krijgen met zware problematiek kosten de trajecten veel tijd. De wijkcoaches hebben elk nu ongeveer dertig bewoners actief in traject. Daarnaast lopen er langdurige monitoringstrajecten, zogenaamde waakvlamcontacten, die minder tijd kosten. Als de uren van de wijkcoach vol zijn met de ondersteuning van bewoners, is er steeds minder ruimte om flexibel te opereren en direct op nieuwe gevallen af te gaan. Dit is een spanningsveld waar de wijkcoach continue meer te maken heeft. Een ander aspect is het uitgangspunt van de wijkcoach om zoveel mogelijk zelf op te lossen waar het kan en zo min mogelijk te verwijzen. Hierdoor blijven de huisbezoeken niet beperkt tot kortdurende contacten, maar ontstaan er in combinatie met de zware problematiek hulpverleningstrajecten. Het is de vraag in hoeverre dit gegeven past bij het flexibele karakter van de wijkcoach. Er zal nagedacht moeten worden over hoe de wijkcoach zijn flexibele ruimte kan houden. Uitwisseling en privacy Op dit moment zijn er twee wijkcoaches werkzaam. De lijnen tussen hen zijn kort, ze hebben dagelijks contact om te klankborden en met elkaar mee te denken. Omdat ze allebei bij Kwadraad werkzaam zijn werken ze in hetzelfde cliëntvolgsysteem, wat de uitwisseling vergemakkelijkt. De bedoeling is dat het aantal wijkcoaches in Zoetermeer in 2012 verder gaat uitbreiden. Dit heeft ook gevolgen voor de manier van samenwerken tussen de wijkcoaches. Dit kan betekenen dat er gezocht moet worden naar een meer gestructureerde manier van samenwerken en uitwisseling, maar met behoud van de korte lijnen en directe, ad hoc contacten. Hoe dat verder vorm krijgt is nog niet duidelijk. 21

Uitrollen en inbedding in het reguliere werk Kwadraad heeft vijf kwartiermakers aangesteld, die hun betreffende wijk in kaart gaan brengen, contacten leggen met de wijkteams, e.d. De bedoeling is dat deze kwartiermakers later wijkcoaches worden. Kwadraad wil het werk van de wijkcoach labelen als maatschappelijk werk en niet zozeer als wijkcoach. De term wijkcoach is een term van de gemeente en het is iets extra s geweest bij de start. De filosofie van Kwadraad is dat de taken die hier beschreven staan bij de wijkcoach tot het standaard takenpakket van een maatschappelijk werker behoren. Wel kan de mix van activiteiten (wijk of stedelijk gericht, eropaf of spreekuur, e.d.) verschillen per maatschappelijk werker. Bronnen Interview (20 december 2011) met: o Boris Stil, beleidsmedewerker o Chris Roos, wijkcoach o Jeanne Landa, wijkcoach Powerpointpresentatie Wijkcoach Zoetermeer De inzet van de wijkcoach Buytenwegh, augustus 2010 22

De Wijkcoach Kwadraad, Zoetermeer Tweede werkbezoek, mei 2012 De wijkcoach, een korte terugblik De gemeente Zoetermeer werkt van oudsher wijkgericht. Ze investeert op verschillende manieren in de aanpak van mensen met psychosociale en materiële problemen die zelf geen hulp zoeken maar wel in een sociaal isolement verkeren of overlast veroorzaken. Sinds 2010 werkt Stichting Kwadraad maatschappelijk werk op verzoek van de gemeente Zoetermeer met de aanpak van de wijkcoach. De wijkcoach is een maatschappelijk werker die er specifiek is voor de bewoners van een bepaalde wijk. De coach werkt in de wijk outreachend en achter de voordeur. De wijkcoach probeert zo min mogelijk door te verwijzen, maar samen met de cliënt het probleem op te lossen waar het kan. De wijkcoach is onderdeel van een team van maatschappelijk werkers van Kwadraad en functioneert als een spin in het web in de bestaande ondersteuningsmogelijkheden. Deze beschrijving is gemaakt naar aanleiding van het tweede werkbezoek eind mei 2012 aan Kwadraad. We zoemen verder in op de aandachtpunten en dilemma s die in het eerste werkbezoek naar voren zijn gekomen. Hoe staat het daar nu mee? Is er wat veranderd? Zijn er het afgelopen half jaar nieuwe aandachtpunten naar voren gekomen? En wat komt er bij de start van een project als de wijkcoach kijken? We gaan dus ook nog wat dieper in op de startfase van het project. De startfase van de Wijkcoach Ruimte om te pionieren De oorsprong van het project ligt in de renovatie van de wijk Palenstein in Zoetermeer. Er was sprake van een soort domino-effect. Door de renovatie kwam de woningcorporatie in aanraking met bewoners met veel sociale problematiek die geen hulp durfden te vragen. In overleg met de gemeente kwam daarvoor de functie van wijkcoach tot stand. Met de komst van de wijkcoach kunnen bewoners makkelijker signalen kwijt en het sluit aan bij de structuur van het wijkgerichte werken in Zoetermeer. Kenmerkend voor de startfase is dat de wijkcoach veel ruimte had om zijn werkveld en werkwijze te ontdekken en te ontwikkelen. Er was wel een bepaald kader vastgesteld dat in grote lijnen aangaf hoe Kwadraad het wilde aanpakken. Dat gaf houvast, maar daarbinnen was het een kwestie van eropaf gaan, en gaande weg zien wat er op het pad van de wijkcoach kwam. Het bouwen van netwerken is een belangrijke voorwaarde voor het functioneren van de wijkcoach. Er is geïnvesteerd in samenwerking met wijkagenten, diverse diensten van de gemeente en met Meldpunt Bezorgd (een meldpunt van de GGD, waar bewoners allerlei problemen kunnen melden, zoals verslaving, vervuiling, verwaarlozing, eenzaamheid), Deze organisaties stonden positief tegenover samenwerking. De ervaring heeft geleerd dat het toch zeker een jaar duurt voordat er meldingen van verwijzers bij de wijkcoach binnen komen. De samenwerking moet duidelijk nog verder groeien, evenals de meldingen die rechtstreeks van burgers binnenkomen. Zichtbaar en present zijn Een groot deel van de tijd besteden de wijkcoaches aan netwerken. De wijkcoaches geven aan dat er soms een spanningsveld bestaat tussen de uitvoering en de vele overleggen en het netwerken. Zeker in de opbouwfase vraagt het netwerken veel tijd. Maar het is ook een structureel onderdeel van het takenpakket. Je moet overal je gezicht laten zien, op formele en informele overleggen, netwerkactiviteiten en bij cliëntenwerk. Ook op de buurtbarbecue of bij de opening van een speeltuin. 23

Dit zijn belangrijke momenten om als wijkcoach zichtbaar en herkenbaar te zijn en worden. Het is dan ook een belangrijk onderdeel van de presentiebenadering die wordt gebruikt. Hoe staat het met Het flexibele karakter behouden De doelgroep van de wijkcoach bleek vooral bewoners/gezinnen met multiproblematiek te zijn. Een belangrijk principe van de wijkcoach is: geen wachtlijst, want het gaat om kwetsbare burgers. Omdat de coaches zelf aan de slag gaan met deze cliënten en zo min mogelijk doorverwijzen, was de verwachting dat hun caseload wellicht zou volstromen. Een half jaar later blijkt daar toch geen sprake van te zijn. Het algemeen maatschappelijk werk (AMW) heeft wachtlijsten per wijk, de wijkcoaches niet. De wijkcoach functioneert naast het AMW, het is een apart kanaal, waardoor het AMW wel wachtlijsten kan hebben en de wijkcoaches niet. Ook door de onderlinge samenwerking tussen de wijkcoaches, soms over de wijkgrenzen heen, kunnen de coaches de vragen goed verdelen. Nu de wijkcoaches steeds meer een onderdeel worden van het wijk maatschappelijk werk zullen amw ers en wijkcoaches gezamenlijk een beleid moeten formuleren op de caseload- en wachtlijstproblematiek. Uitgangspunten bij zijn: direct aan de slag en aanbod op maat. Uitwisseling en privacy Een nieuwe werkwijze brengt ook met zich mee dat er nieuwe faciliteiten nodig zijn. En daar heb je ook de ondersteuningsorganisatie voor nodig. In feite betreft de verandering de hele organisatie. En het is soms lastig om die helemaal mee te krijgen. Om op locatie te kunnen registeren en uitwisseling van cliëntgegevens makkelijker te maken willen de wijkcoaches graag werken met notebooks. De aanvraag hiervan duurt voor hen erg lang. Een ander punt is het reguliere intakemodel. Dat voldoet niet aan de nieuwe manier van werken. Het is te ingewikkeld en te lang en werd daarmee een knelpunt. Nu wordt er een nieuwe versie ontwikkeld, die met name korter en eenvoudiger is. Uitrollen en inbedding in het reguliere werk Binnen Kwadraad is ervoor gekozen de nieuwe werkwijze van de wijkcoach geleidelijk in te voeren. Twee maatschappelijk werkers die het interessant vonden zijn gestart in twee wijken. Ze werken resp. 36 en 32 uur (= 1,8 fte). Deze uren gingen van de reguliere maatschappelijk werk uren af, wat betekende dat dezelfde hoeveelheid werk met minder mensen gedaan moest worden. Dat gaf af en toe wel spanningen binnen het team van maatschappelijk werkers. Het is belangrijk gebleken dat de wijkcoaches wel de verbinding met het werk en het team blijven houden. Door regelmatig terug te rapporteren in het team, te benadrukken dat het verschil met name in de positionering zit en de houding (meer naar buiten en sneller oppakken) en niet in de inhoud van het werk, werd de verandering als minder bedreigend ervaren en is er gewerkt aan draagvlak. Ook de wijkcoaches ervaren ruimte en veiligheid om het nieuwe werken vorm te geven. Er is een leercultuur, je mag kwetsbaar zijn. De open houding van de leidinggevende speelt hierin een belangrijke rol. Het draagvlak wordt ook breed in de gemeente ervaren: de gemeente promoot het werken met de wijkcoaches sterk. Ze geeft het belang ervan aan: niet alleen benadert ze zelf de wijkcoaches actief, ook geeft ze aan andere diensten aan hoe belangrijk ze het vindt dat er met de wijkcoach wordt samengewerkt. Sinds het vorige werkbezoek in het najaar van 2011 is het aantal wijkcoaches met drie mensen uitgebreid. Per januari 2012 werkt Kwadraad in vijf wijken van Zoetermeer met wijkcoaches. Ze zijn 24

dus nu in totaal met vijf wijkcoaches. De bedoeling is dat dit in het najaar van 2012 verder wordt uitgebouwd. De wijkcoaches werken niet fulltime als wijkcoach. Wijkcoaches zijn in principe amw ers die in een deel van hun tijd wijkcoach-activiteiten doen. De wijkcoaches hebben in de afgelopen periode belangrijke contacten gelegd in formele en informele netwerken in de wijken en het werk beter op de kaart gezet. Vanuit de wijken komen positieve reacties: de grotere zichtbaarheid en benaderbaarheid van het maatschappelijk werk worden gewaardeerd. Omdat de wijkcoaches ook bij professionals steeds zichtbaarder worden, nemen de meldingen via Meldpunt Bezorgd af. De professionals zoals de huisartsen, GGD, wijkachtend en de woningstichting, weten immers de wijkcoaches steeds beter en eerder te vinden om hun signalen te delen. Met de inzet van de wijkcoaches in alle wijken geeft Kwadraad invulling aan de Eropaf werkwijze die breed in de instelling zal worden neergezet. Nieuwe ontwikkelingen Overlegstructuur De wijkcoaches hebben naast de reguliere teamvergaderingen ook andere overleggen. 1. Zij hebben intervisie, waarin ze bespreken waar ze tegenaan lopen op cliëntniveau. 2. Elke wijk heeft een wijkteamoverleg. Ook de wijkcoach neemt hieraan deel. Verschillende partijen zoals de wijkverpleegkundige, gemeente, politie, woningbouwcoöperaties zitten daar aan tafel. Zij bespreken met elkaar wat er speelt in de wijk. 3. Daarnaast is er sinds kort het wijkcoach-overleg, waarin op projectniveau over de werkwijze van de wijkcoach wordt gesproken. Daar komt bijvoorbeeld aan de orde welke faciliteiten er nodig zijn, zoals het hierboven genoemde notebook. Iedereen erop af Vanaf oktober 2012 zal de outreachende werkwijze van de wijkcoaches de basis zijn voor het hele team maatschappelijk werkers. De nu nog aparte teams van algemeen maatschappelijk werkers, gezinscoaches en wijkcoach worden omgevormd tot wijkteams met in ieder team die verschillende disciplines. Iedereen pakt in deze nieuwe wijkteams zelf actief signalen op en geeft daaraan gevolg. Het outreachend werken is een taak voor iedereen. Dat wil zeggen dat iedereen zowel lichte als ook complexe problematiek oppakt. Het is dan niet meer zo dat complexe problematiek naar de wijkcoach wordt doorgeschoven. Er wordt dus ook actief aan de slag gegaan met bijvoorbeeld moeilijk benaderbare cliënten en/of met meervoudige problemen die de maatschappelijk werkers zelf tegenkomen. Met deze werkwijze is er oog voor de verschillen tussen cliënten: niet iedereen wil thuis geholpen worden, sommige mensen prefereren een spreekkamer. Er is ook oog voor de verschillen tussen de werkers: niet iedereen wil de wijk in en achter de voordeur werken. Beide zijn nodig om de cliënt te kunnen bieden wat hij of zij nodig heeft. Tevens wordt er zo min mogelijk intern doorverwezen, iedere werker gaat zoveel mogelijk aan de slag met de problematiek die hij zelf tegenkomt. Een meer centrale rol voor de wijkcoach De gemeente is blij met het werken met wijkcoaches. Zij wil dat Kwadraad alle signalen die betrekking hebben op het sociaal functioneren van gezinnen en/of individuen op wijkniveau, als eerste oppakt en beoordeelt. Daarmee krijgt Kwadraad een centrale en bepalende functie in de zorgstructuur van Zoetermeer en komen de taken van Meldpunt Bezorgd en de wijkcoaches dichter bij elkaar te liggen. Het is nog onduidelijk wat dat voor meldpunt Bezorgd betekent en hoe zich dat verder ontwikkelt. 25

Een toekomstig multidisciplinair wijkteam? In Zoetermeer is in elke wijk een gezondheidscentrum en een wijkpost gevestigd. De wijkpost is het aanspreekpunt van de gemeente in de wijk en van overige organisaties en instellingen, zoals woningbouwcorporaties, politie en maatschappelijk werk. Inwoners kunnen er terecht met al hun wensen, klachten en ideeën over de wijk en de gemeente. In de wijkpost waar naast talencursussen bewoners ook binnenlopen om koffie te drinken, hebben verschillende diensten inloopspreekuur: het opvoedbureau, de zichtbare schakel (de wijkverpleegkundige), de ouderenadviseur en de wijkcoach. Het is een open ruimte en men kent elkaar daardoor wel. Er is echter nog geen overleg. Wellicht biedt deze constructie in de nabije toekomst mogelijkheden om meer multidisciplinair samen te gaan werken. Wijkanalyse als uitgangspunt Dit jaar gaat Kwadraad aan de slag met verschillende wijkanalyses. Hoe dat vorm zal krijgen en welke informatie gebruikt zal worden staat nog niet vast. De wijkanalyse zal het startpunt vormen om meer collectieve vragen naar boven te halen en daarop ook een collectief aanbod te formuleren. Daarbij ligt een aandachtspunt bij het kijken naar het groepswerk in de wijk: dat is er wel, maar er mag meer gebruik van worden gemaakt. Signalering heeft lange tijd niet op de voorgrond gestaan. Vanuit het maatschappelijk werk wordt vooral individueel gekeken. Het is nu zaak om in kaart te brengen wat er met collectieve signalen gedaan kan worden, wie daar verantwoordelijk voor is, en met wie de informatie wordt gedeeld. Alleen signaleren is niet moeilijk, maar de stap daarna des te meer. Vanuit dit collectieve oogpunt blijft het ook een uitdaging om nog meer verbindingen te zoeken met vrijwilligers(organisaties). Wanneer en voor welke taken kunnen vrijwilligers worden ingezet? Succesfactoren tot nu toe De nieuwe werkwijze van de wijkcoach werd geleidelijk ingevoerd. Dit gaf rust en ruimte in het team. Wijkcoaches kregen ruimte om te ontdekken en om te investeren in het netwerk, zowel formeel als informeel. De organisatie bood ruimte en veiligheid voor pioniers en reguliere werkers. Het werken met wijkcoaches wordt actief ondersteund en uitgedragen door gemeente. Aanlooptijd inbouwen: zichtbaarheid en bereikbaarheid opbouwen vraagt tijd. Bronnen Interview met: o Boris Stil, beleidsmedewerker, 31 mei 2012 o Jenny Hicks, maatschappelijk werker en wijkcoach in de wijk Meerzicht, 31 mei 2012 Notitie de Eropaf werkwijze verder vormgeven, mei 2012 Prezi: Zoetermeer wijkgericht - outreachend werken, Boris Stil Prezi: verbreding eropaf werkwijze Zoetermeer, Boris Stil 26