RAPPORT VAN BEVINDINGEN Kwaliteitsonderzoek bij SBO-school "de Opstap" Plaats : Venlo BRIN-nummer : 16PD Onderzoeksnummer : 125793 Datum schoolbezoek : 25 juni 2012 Rapport vastgesteld te Tilburg op: 19 september 2012 DEFINITIEF
Inhoud 1 Inleiding 5 2 Bevindingen 7 3 Toezichtarrangement 13 pagina 3 van 13
1 Inleiding De Inspectie van het Onderwijs heeft op 25 juni 2012 een onderzoek uitgevoerd op sbo De Opstap naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van wet- en regelgeving. De aanleiding voor dit onderzoek was het volgende. Scholen waarvoor de inspectie geen risicoanalyse kan opstellen omdat geschikte opbrengstgegevens ontbreken, worden in principe om de twee jaar bezocht. Het doel van dit onderzoek is eventuele tekortkomingen in de kwaliteit van het onderwijs op de school vast te stellen. Conform de uitgangspunten van het programmatisch handhaven onderzoekt de inspectie tevens standaard of wordt voldaan aan bepaalde wettelijke voorschriften. Toezichthistorie Op 8 juni 2010 vond het laatste onderzoek plaats bij De Opstap. Dit betrof een onderzoek naar kwaliteitsverbetering (OKV), nadat een eerder onderzoek, op 2 september 2008, als uitkomst een aangepast arrangement had opgeleverd. In 2008 werden zowel in de kwaliteit van het onderwijs, als in de schoolontwikkeling een aantal belangrijke tekortkomingen aangetroffen. Het ontbreken van ontwikkelingsperspectieven (OPP's) gaf de doorslag voor het afgegeven arrangement. Na uitvoering van een aantal ontwikkelingsactiviteiten kon de inspectie bij haar tussentijds kwaliteitsonderzoek op 22 september 2009 vaststellen, dat er op twee indicatoren inmiddels voldoende verbeteringen waren gerealiseerd. Dat gold nog niet voor de specifieke normindicatoren voor het sbo, waardoor op dat moment het arrangement 'zwakke school' werd gehandhaafd. Het OKV in juli 2010 liet zodanige verbeteringen zien op het gebied van het werken met OPP's, dat toen een basisarrangement kon worden afgegeven. Wel bleef het op dat moment nodig afspraken te maken met het bevoegd gezag over het blijven monitoren van de ontwikkelingen op de school. Deze afspraak werd gemaakt, omdat er nog geen sprake was van een duurzame verankering van de bereikte resultaten. Daarvoor zaten er nog te veel witte plekken in de kwaliteitszorg van de school en was onduidelijk hoe het traject van nieuwbouw en samenwerking binnen de Talentencampus vorm zou moeten gaan krijgen. Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle van de aanwezigheid van de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan bij de inspectie. Een toets op de aanwezigheid van informatie over enkele wettelijke verplichte onderdelen in de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan. Een controle op de onderwijstijd die de school heeft gepland. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd dan wel ter plekke heeft aangereikt. pagina 5 van 13
Schoolbezoek, waarbij in alle zes de groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Gesprekken met de directie en de intern begeleider over de kwaliteit van de indicatoren. Een gesprek met leraren. Een eindgesprek met de directie en een vertegenwoordiging van het bestuur, na afloop van het schoolbezoek. Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie indicatoren van de volgende aspecten: de opbrengsten, het onderwijsleerproces, de zorg en begeleiding en de kwaliteitszorg. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek onder andere gebaseerd op het Toezichtkader po/vo 2011 en de notitie Analyse en waarderingen van opbrengsten primair onderwijs. Beide documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Dit wordt gevolgd door een beschouwing waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft het toezichtarrangement weer. pagina 6 van 13
2 Bevindingen 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabellen vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs 2011. Indicatoren die bij een kwaliteitsonderzoek de doorslag geven of een school (zeer) zwak is, de zogeheten normindicatoren, zijn gemarkeerd met een asterisk. Voor een overzicht van alle normindicatoren zie het Toezichtkader po/vo 2011 op www.onderwijsinspectie.nl. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) In verband met het programmatisch handhaven heeft de inspectie daarnaast enkele controles uitgevoerd op bepaalde wettelijke voorschriften. Of de school wel of niet voldoet aan deze wettelijke vereisten wordt tot uitdrukking gebracht met de score 'ja' of 'nee'. Kwaliteitsaspect 1 Opbrengsten 1.1 * (SBO) De resultaten van de leerlingen aan het eind van de speciale basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.5 De sociale competenties van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht. Kwaliteitsaspect 2 Leerstofaanbod 2.1 * Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.2 * De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 2.3 De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 2.4 * De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlinggewicht biedt bij Nederlandse taal leerinhouden aan die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. Kwaliteitsaspect 3 Tijd 3.1 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 5 pagina 7 van 13
Kwaliteitsaspect 4 Schoolklimaat 4.7 Het personeel van de school zorgt ervoor dat de leerlingen op een respectvolle manier met elkaar en anderen omgaan. Kwaliteitsaspect 5 Didactisch handelen 5.1 * De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 5.2 * De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 5.3 * De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. Kwaliteitsaspect 6 Afstemming 6.1 De leraren stemmen de aangeboden leerinhouden af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.2 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.3 De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.4 De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Kwaliteitsaspect 7 Begeleiding 7.1 * De school gebruikt een samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 7.2 De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. 7.3 * (SBO) De school stelt bij plaatsing voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief vast. 7.4 * (SBO) De school volgt of de leerlingen zich ontwikkelen conform het ontwikkelingsperspectief en maakt naar aanleiding hiervan beredeneerde keuzen. Kwaliteitsaspect 8 Zorg 8.1 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben. 8.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 8.3 * De school voert de zorg planmatig uit. 8.4 De school evalueert regelmatig de effecten van de zorg. Kwaliteitsaspect 9 Kwaliteitszorg 9.1 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 9.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen. 9.3 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 9.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 9.5 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. 9.6 De school verantwoordt zich aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit. Naleving wet- en regelgeving NT1A De inspectie is in het bezit gesteld van de geldende schoolgids (art. 16, lid 2 en 3, WPO). NT2A De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende schoolplan (art. 16, lid 1 en 3, WPO). NT3A De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende zorgplan (art. 19, lid 3, WPO). NT4A Er is voldoende onderwijstijd geprogrammeerd om te kunnen voldoen aan de daarvoor gestelde minima (art. 8, lid 7 onder b, WPO). NT4B Er is maximaal zevenmaal een onvolledige schoolweek geprogrammeerd voor de groepen 3 t/m 8 (artikel 8, lid 7 onder b, WPO). ja nee pagina 8 van 13
2.2 Beschouwing Algemeen beeld Ten opzichte van de eerdere kwaliteitsonderzoeken op sbo De Opstap heeft de school zich duidelijk in positieve zin ontwikkeld. Dit resulteert dan ook in een bevestiging van het eerder afgegeven basisarrangement. Niet alleen is de kwaliteitszorg nu helemaal op orde gebracht. Ook op het gebied van de specifieke, op het sbo gerichte indicatoren, signaleert de inspectie een doorgaande ontwikkeling. Er resteren nog maar enkele indicatoren die nog niet de kwalificatie voldoende hebben gekregen. Deze algehele kwaliteitswinst is gerealiseerd in een periode waarin de school onder druk heeft gestaan (en deels nog staat) van zowel de bouw en verhuizing naar de nieuwbouw begin dit kalenderjaar. Ook de wisseling binnen de directie in relatie met de intensieve samenwerking met basisschool Hertog Reinoud betekende een extra inspanning. Verder vondt er ook nog een aantal wisselingen plaats binnen het team. En, tenslotte, leidde de opbouw en uitwerking van het totaal nieuwe schoolconcept voor de Talentencampus tot de nodige extra werkdruk. Het speciaal onderwijs en een kinderdagverblijf participeren in dat proces, evenals enkele voorzieningen die zijn gekoppeld aan het samenwerkingsverband. Hieronder volgt een toelichting op het oordeel. Toelichting De opbrengsten van het onderwijs De Inspectie van het Onderwijs is op dit moment nog niet in staat om op basis van de ontwikkelingsperspectieven te beoordelen of de leeropbrengsten in lijn zijn met de mogelijkheden van de leerlingen. Zij geeft dan ook geen oordeel over de resultaten. De Inspectie van het Onderwijs is op dit moment nog niet in staat om te beoordelen of de leeropbrengsten in lijn zijn met de mogelijkheden van de leerlingen. Zij geeft dan ook zelf nog geen oordeel over de resultaten van de school. Omdat de school pas eerste ervaringen heeft opgedaan met het gebruik van een instrument om de sociale competenties van de leerlingen in kaart te brengen, beoordeelt de inspectie de betreffende indicator nu nog niet. Eén van de problemen die om een oplossing vragen is, dat de school in dit opzicht kennelijk te strenge eisen aan zichzelf en aan de leerlingen heeft gesteld. De gehanteerde normen lijken vooralsnog eerder te passen bij een reguliere basisschool dan bij een school voor speciaal onderwijs. De kwaliteit van het onderwijsleerproces Voor verreweg de meeste onderdelen van de aan te bieden leerinhouden beschikt de school over voldoende methoden en programma's, waardoor het bijvoorbeeld ook mogelijk is het aanbod tot en met groep 8 te realiseren. Als de school straks een besluit heeft genomen over een nieuwe methode voor het begrijpend lezen, dan is de kwaliteit van dat vakgebied nog beter geborgd/verzekerd dan op dit moment. Ook zou de school kunnen overwegen een programma voor de eerste groep uit de onderbouw aan te schaffen, aansluitend bij de werkwijze van de inpandige basisschool Hertog Reinoud. Op dit moment bepalen de leraren van die groep het aanbod op basis van de zelf ontwikkelde leerlijn voor taal en voor rekenen. Het uitgewerkte aanbod voor taal voldoet overigens al meer aan te stellen kwaliteitsnormen dan dat voor de wiskundige oriëntatie. Uit de geobserveerde lessen komt naar voren, dat de dagelijkse praktijk al in voldoende mate aansluit bij de criteria die de inspectie daar aan stelt. In enkele groepen bleken de leraren in staat de uitgangspunten van het model van de directe instructie vrijwel volledig tot zijn recht te laten komen. pagina 9 van 13
In enkele andere groepen bleken de leraren wel de basisprincipes te respecteren, maar nog moeite te hebben die flexibel toe te passen in klassen met verschillende subgroepen. Hetzelfde geldt voor de indicatoren die zijn gericht op het geven van uitleg, de taakgerichte werksfeer en de actieve betrokkenheid van de leerlingen. Op het niveau van de school als geheel heeft de inspectie op deze gebieden hiervan voldoende voorbeelden gezien. Vooral het geven van uitleg voldoet nu veel meer dan bij vorige onderzoeken aan de gestelde criteria als het stellen van een doel, het aansluiten bij voorgaande lessen en het aan het eind terug komen op het gestelde doel. Het oordeel over het afstemmen van het onderwijs op verschillen tussen leerlingen was bij vorige onderzoeken al als voldoende gewaardeerd. Op dit gebied is, net als bij de andere indicatoren van het didactisch handelen, een vooruitgang te bespeuren. De afstemming van 'tijd' komt onder andere tot uiting in de extra aandacht voor het leesonderwijs en in de verschillende instructiemomenten voor subgroepjes binnen een klas. Bovendien krijgt een deel van de leerlingen extra aandacht van een onderwijsassistent of de remedial teacher of de logopediste. Op basis van groepsplannen en de onderverdeling van subgroepen krijgen de leerlingen met een behoorlijke regelmaat op hun onderwijsbehoeften afgestemde instructies, die verder worden uitgewerkt in gedifferentieerde dag- of weektaken. De ene leraar is overigens verder als de ander, als het gaat om de uitwerking van deze vormen van afstemming. Dit wordt onder andere zichtbaar in de groepsmappen, die nogal van elkaar verschillen in kwaliteit. De opzet en uitvoering van de zorg en begeleiding Voor de beide indicatoren die speciaal zijn gericht op het sbo (7.3 en 7.4), stelt de inspectie vast, dat ze nu voldoen aan de gestelde criteria. Dat geldt zeker voor de eerste die gaat over het vaststellen van de ontwikkelingsperspectieven (OPP). Die was immers in 2010 al als voldoende beoordeeld. Ook voor de tweede sbo-indicator geldt dat de school op dat vlak voldoende inzichtelijk heeft gemaakt dat ze systematisch volgt of de leerlingen zich conform het opgestelde perspectief ontwikkelen. Daarbij leggen de leraren, in samenspraak met andere deskundigen binnen de school, relaties tussen de OPP's en de daarin verwerkte groepsplannen voor de belangrijkste onderdelen van het onderwijsaanbod. Door de OPP's en dus ook groepsplannen regelmatig bij te stellen, voldoet de school eveneens aan het criterium dat is gericht op het systematisch aanpassen van de doelen en inhouden, gekoppeld aan de potentie van een individuele leerling. Om de evaluaties van de plannen te kunnen uitvoeren maken de leraren regelmatig aantekeningen over de voortgang in een logboek. Aangezien de school nog niet beschikt over een voldoende dekkend observatiesysteem om de ontwikkeling van de jongste leerlingen te kunnen volgen, beoordeelt de inspectie de betreffende indicator nu nog als onvoldoende. Wel is al duidelijk dat De Opstap op korte termijn start met de implementatie van een dergelijk instrument. Naast de positieve ontwikkelingen wijst de inspectie er verder op, dat de leraren nog niet allemaal voldoende competenties hebben opgebouwd om de beschikbare informatie over de ontwikkeling van hun leerlingen voldoende diepgaand te analyseren. Zeker voor de zorgleerlingen binnen de school zitten daar op dit moment nog enkele aandachtspunten in. Het blijft voor een aantal personeelsleden dan ook een verbeterpunt in het traject richting opbrengstgericht en handelingsgericht onderwijs. Niet voor niets heeft de school dit tot een speerpunt gemaakt voor volgend schooljaar. De kwaliteit van de kwaliteitszorg Op alle in dit onderzoek meegenomen onderdelen van de kwaliteitszorg kan de inspectie nu een positieve waardering geven. Dit was in 2010 één van de belangrijkste zorgpunten. pagina 10 van 13
Zowel de schoolleiding, als de teamleden geven aan dat er merkbaar sprake is van een duidelijke cultuuromslag binnen de sbo, maar ook in de relatie tot de andere partners binnen de Talentencampus. Die impuls wordt weerspiegeld in de beleidsnotities die in de loop van de afgelopen twee jaar zijn ontwikkeld of nog in voorbereiding zijn. Het is daarbij zo, dat de ontwikkelingen niet overhaast plaats vinden. Eerst staat de verdere implementatie en borging van de kwaliteitsimpuls in de zorg en begeleiding én het didactisch handelen centraal. Pas daarna komen de verdere samenwerking en mogelijke vormen van integratie weer volop in het blikveld. Vanuit de historie van de betrokken scholen beschouwd, is dit een verstandige keuze. Inmiddels heeft de school ook enige ervaring opgedaan met het analyseren en evalueren van de resultaten van de leerlingen. Dat gebeurt zowel op individueel niveau, als op de niveaus van de afzonderlijke groepen en de school als geheel. Hoewel de school het afgelopen schooljaar, door alleszins begrijpelijke omstandigheden, niet specifiek werk heeft gemaakt van de PDCA-cyclus, kan de inspectie de betreffende indicator toch als voldoende bestempelen. De systematische manier waarop de school de voortgang van de uitgezette trajecten heeft geëvalueerd draagt daar in de eerste plaats aan bij. Verder heeft de school zeer recent een enquête uitgezet onder alle ouders en is dat vorig jaar gebeurd onder de teamleden en leerlingen. Via het vormen van units en koppels van leraren en onderwijsassistenten is er binnen de school een proces op gang gekomen om gemaakte afspraken regelmatig met elkaar te bespreken en elkaar daar op aan te spreken. Dit was in het verleden niet of nauwelijks het geval. Ook de schoolleiding heeft in de borging een duidelijke functie. pagina 11 van 13
3 Toezichtarrangement Kwaliteit De Inspectie van het Onderwijs kent aan de sbo De Opstap het basisarrangement toe. Dit betekent dat de inspectie op dit moment geen reden heeft om het toezicht te intensiveren. Ook bestaat niet meer de directe noodzaak de ontwikkelingen binnen De Opstap te monitoren. Het spreekt wel vanzelf dat het bevoegd gezag de verdere ontwikkelingen binnen de Talentencampus zal blijven monitoren. Naleving De inspectie concludeert tevens dat er geen tekortkomingen zijn in de naleving van de wettelijke voorschriften die zijn gecontroleerd. pagina 13 van 13