MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark Startnotitie Opdrachtgever: Gemeente Enschede Rotterdam, juni 2011
MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark Startnotitie Opdrachtgever: Gemeente Enschede Eline Devillers Wesley van Dijk Katrien Dusseldorp Rotterdam, juni 2011
Over Ecorys Met ons werk willen we een zinvolle bijdrage leveren aan maatschappelijke thema s. Wij bieden wereldwijd onderzoek, advies en projectmanagement en zijn gespecialiseerd in economische, maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. We richten ons met name op complexe markt-, beleids- en managementvraagstukken en bieden opdrachtgevers in de publieke, private en not-forprofit sectoren een uniek perspectief en hoogwaardige oplossingen. We zijn trots op onze 80-jarige bedrijfsgeschiedenis. Onze belangrijkste werkgebieden zijn: economie en concurrentiekracht; regio s, steden en vastgoed; energie en water; transport en mobiliteit; sociaal beleid, bestuur, onderwijs, en gezondheidszorg. Wij hechten grote waarde aan onze onafhankelijkheid, integriteit en samenwerkingspartners. Ecorys-medewerkers zijn betrokken experts met ruime ervaring in de academische wereld en adviespraktijk, die hun kennis en best practices binnen het bedrijf en met internationale samenwerkingspartners delen. Ecorys Nederland voert een actief MVO-beleid en heeft een ISO14001-certificaat, de internationaal erkende kwaliteitsstandaard voor milieumanagementsystemen. Wij hebben onze doelen op het gebied van duurzame bedrijfsvoering vertaald in ons bedrijfsbeleid en in praktische maatregelen, zoals het printen van onze documenten op FSC-gecertificeerd papier. ECORYS Nederland BV Watermanweg 44 3067 GG Rotterdam Postbus 4175 3006 AD Rotterdam Nederland T 010 453 88 00 F 010 453 07 68 E netherlands@ecorys.com K.v.K. nr. 24316726 W www.ecorys.nl Ecorys Transport & Mobiliteit T 010 453 87 60 F 010 452 36 80 2 MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark
Inhoudsopgave 1 Introductie 5 1.1 Achtergrond 5 1.2 Wat is een MKBA? 6 1.3 Doelstelling van de startnotitie 7 1.4 Opzet van de startnotitie 7 2 Oplossingsrichtingen 9 2.1 Nulalternatief 9 2.2 Oplossingsrichtingen 9 3 Algemene uitgangspunten 11 4 De kosten van de alternatieven 13 4.2 Benodigde gegevens 14 5 De baten van de alternatieven 15 5.1 Directe effecten 15 5.2 Indirecte effecten 15 5.3 Externe effecten 16 5.4 Benodigdheden 16 MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark 3
1 Introductie Doel van deze startnotitie is om inzicht te geven in de manier waarop de maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) voor de Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark (NOEK) wordt uitgevoerd. De startnotitie beschrijft de methodiek die wordt gehanteerd, de benodigde invoergegevens en het te verwachten resultaat. Een belangrijk deel van de invoer gegevens voor de MKBA komt uit andere studies naar de NOEK, zoals de vervoerwaardestudie en de kostenraming. Daarom wordt expliciet ingegaan op de informatiebehoefte uit die studies. 1.1 Achtergrond De verkeersdruk van Enschede, met name aan de noord- en westkant van de stad, is de afgelopen jaren toegenomen. De economische groei van de stad, de ontwikkelingen rond de Luchthaven Twente als onderdeel van de Innovatiedriehoek en met name de ontwikkelingen rondom Kennispark Twente, zal deze druk alleen maar opvoeren en de noodzaak voor een oplossing groter maken. In het coalitieakkoord: Vertrouwen in Enschede en in de Mobiliteitsvisie zijn deze problemen reeds onderkend. Hierin is tevens de ambitie geformuleerd om een onderzoek te starten naar de mogelijkheid van de verbinding tussen de Weerseloseweg, de Deurningerstraat en de Hengelosestraat, gekoppeld aan de aansluiting van het luchthaventerrein op de provinciale weg richting de A1. Met de vaststelling van de startnotitie en het akkoord op de start van het onderzoek is hier een invulling aan gegeven. Het onderzoek maakt onderdeel uit van meerdere onderzoeken en planvormingtrajecten op regionale schaal waarin met name de bereikbaarheid van de Innovatiedriehoek centraal staat. Figuur 1 Geografische weergave Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark 5
De noodzaak naar een onderzoek blijkt onder meer uit de toenemende verkeersdruk in Enschede Noord en West. De verkeersdrukte op Weerseloseweg leidt tijdens spitsuren in toenemende mate tot filevorming. Verkeer vanuit noordoost Twente met bestemming Enschede West: (Kennispark Twente met Universiteit en Business en Sciencepark, Kanaalzone en het havengebied) maakt gebruik van sluipwegen door woongebieden en wegen in het buitengebied. Het ontbreken van goede interne en externe verbindingen binnen de Innovatiedriehoek hebben gevolgen voor de bereikbaarheid van Enschede en stagneert de economische ontwikkeling van de regio. Deze opsomming schetst een aantal problemen, dat mede aanleiding is voor de start van het onderzoek. Het gehele onderzoek naar de NOEK richt zich op het uitvoeren van een vervoerwaardestudie, een kostenraming en een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) om zo verschillende kansrijke oplossingsrichtingen te identificeren. De gemeente Enschede heeft Ecorys gevraagd een MKBA uit te voeren. 1.2 Wat is een MKBA? Een MKBA betreft een proces waarin alle relevante effecten van een project worden bepaald en met elkaar worden vergeleken. Het gaat dan zowel om effecten voor de direct betrokkenen (overheden, gebruikers), als voor diegenen die op een andere manier voor- of nadeel ondervinden van een project (bijvoorbeeld omwonenden). Deze effecten worden over een reeks van jaren bepaald en vervolgens zoveel mogelijk vertaald naar de effecten op de welvaart van de betrokkenen. Dit welvaartseffect wordt uitgedrukt in geldtermen. Het resultaat van het proces is een overzicht van de effecten. Door de toekomstige effecten te vertalen naar hun huidige waarde (door middel van een discontovoet) kunnen effecten die op verschillende momenten in de tijd optreden bij elkaar worden opgeteld. Hierdoor kan inzicht worden verkregen in het netto effect op de welvaart van alle betrokkenen ( de maatschappij ) samen. De onderstaande tabel geeft aan welke effecten in kaart worden gebracht. Tabel 1.1 Belangrijkste effecten MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede Kennispark Overzicht effecten in kosten-batenanalyse Kosten Baten Investeringskosten Directe effecten Beheer- en onderhoudskosten Reistijdwinst Betrouwbaarheid Verandering ritkosten Accijnzen Indirecte effecten Werkgelegenheid Externe effecten Verkeersveiligheid Geluid Luchtkwaliteit 6 MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark
1.3 Doelstelling van de startnotitie Doel van deze startnotitie is om de beoogde methodiek, uitgangspunten en het proces van het opstellen van de MKBA vooraf zo goed mogelijk te beschrijven. Een dergelijke beschrijving geeft alle betrokkenen inzicht in de wijze waarop de MKBA wordt vormgegeven. De betrokken partijen wordt de mogelijkheid geboden om in een vroegtijdig stadium te reageren op de voorgestelde werkwijze en wijzigingen kunnen, indien nodig, tijdig worden doorgevoerd. Tevens geeft de startnotitie inzicht in de samenhang van de verschillende effectstudies die voor de MKBA van belang zijn. Deze leidraad is geënt op nationale leidraden voor de uitvoering van kosten-batenanalyses, te weten de leidraad Overzicht Effecten Infrastructuur (OEI) en het Kader OEI bij MIRT-Verkenningen. 1.4 Opzet van de startnotitie De startnotitie behandelt achtereenvolgens de volgende onderwerpen: het nulalternatief en de gekozen oplossingsrichtingen; algemene uitgangspunten voor de analyse; methodiek ten grondslag van de effecten; de benodigde informatie voor het uitvoeren van de MKBA. De verschillende onderdelen worden in de volgende secties beschreven. MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark 7
2 Oplossingsrichtingen 2.1 Nulalternatief Het oplossend vermogen van de projectalternatieven wordt vastgesteld door ze te vergelijken met het nulalternatief. In het nulalternatief wordt uitgegaan van benuttingsmaatregelen om de gesignaleerde problematiek het hoofd te bieden. Het nulalternatief staat niet gelijk aan niets doen. Het nulalternatief is de basissituatie zonder een NOEK. Aan de basis hiervan ligt het 2020 beeld uit het Regionaal Verkeersmodel Twente (RVM) dat gebruikt wordt in de NOEK-studie. Dit statische model levert informatie voor het zichtjaar 2020 uitgaande van het GE-scenario. Het model kent twee beelden: 2020 Basis: groei van inwoners en arbeidsplaatsen conform landelijke cijfers (Primos). Deze groeicijfers liggen lager dan de regionale opgave en zijn exclusief de ADT/luchthaven. 2020 Beleid: groei inwoners en arbeidsplaatsen conform regionale opgave en inclusief ADT/Luchthaven. Uitgangspunt bij het opstellen van het nulalternatief is de 2020 Beleid variant met een GE scenario. In een gevoeligheidsanalyse wordt de bandbreedte aangegeven door ook een nulalternatief te berekenen voor het 2020 Basis met TM scenario (relatief laag scenario, conform ambities Ministerie) en een 2020 Beleid met GE+ scenario (hoog scenario, conform ambities regio). 2.2 Oplossingsrichtingen In de MKBA worden de diverse varianten vergeleken met het nulalternatief. Aan de hand van ruwe uitkomsten van de verkeersmodellen, aangeleverd door Goudappel Coffeng, zal duidelijk worden welke varianten relevant zijn en welke mee worden genomen in de uitgebreide verkeersmodellen en de MKBA berekeningen. In dit stadium van het onderzoek zijn deze varianten nog niet vastgesteld. MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark 9
3 Algemene uitgangspunten Omgevingscenario In een MKBA wordt de situatie met project (projectalternatief) afgezet tegen de situatie zonder project (referentiealternatief), zoals in het voorgaande hoofdstuk beschreven is. Op deze manier worden de projecteffecten gescheiden van de autonome effecten. Om het referentiealternatief en projectalternatief gedurende een langere periode te beschrijven, zijn toekomstscenario s nodig. Voor de economische en demografische ontwikkelingen wordt bij voorkeur uitgegaan van één van de lange termijn scenario s uit het project Welvaart en Leefomgeving (WLO). Uitgangspunt voor het MKBA voor de NOEK is het Global Economy (GE) scenario. Dit scenario kenmerkt zich door een hoog aantal inwoners en arbeidsplaatsen. Tevens wordt verondersteld dat er ontwikkelingen plaatsvinden binnen het gebied van luchthaven Twente. Tijdshorizon De effecten worden gedurende een langere periode in kaart gebracht. Hierbij wordt in een MKBA volgens de leidraad OEI een eeuwigdurende periode gehanteerd. Gezien de te hanteren discontovoet tellen effecten na 100 jaar nauwelijks meer mee. In de praktijk wordt dan ook een periode van 100 jaar gehanteerd. Discontovoet De projecteffecten dienen contant gemaakt te worden naar een basisjaar. Voor het contant maken van toekomstige effecten wordt gebruik gemaakt van een discontovoet. Conform de laatste afspraken hierover voor MIRT-verkenningen wordt gebruik gemaakt van een discontovoet van 2,5% plus een risico opslag van 3% voor zowel kosten als baten. Prijspeil In een MKBA wordt gewerkt in reële prijzen Dit betekent dat gerekend wordt met een vast prijspeil, namelijk 2011. Vanaf 1 juli 2011 wordt daarbij gerekend met kosten inclusief BTW. Presentatie uitkomsten MKBA De berekende effecten worden in een OEI tabel gepresenteerd. Een dergelijke tabel combineert informatie over fysieke effecten in een bepaald zichtjaar, met informatie over de welvaartswaarde van deze effecten over de zichtperiode. MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark 11
4 De kosten van de alternatieven De kostenraming, van zowel de verschillende projectalternatieven als van te nemen maatregelen in het referentiealternatief, is een belangrijk onderdeel van de MKBA. De MKBA geeft zodoende inzicht in de kosten die overheden en anderen moeten maken bij de verschillende alternatieven. De kosten per alternatief worden afgewogen tegen de baten per project. Typen kosten Bij het bepalen van de kosten van de verschillende alternatieven zijn de navolgende onderdelen van belang: De kosten van aanleg van de infrastructuur en/of maatregelen; De (jaarlijkse) kosten van beheer en onderhoud van de infrastructuur; De herinvesteringen gedurende de zichtperiode. Wij gaan op elk van deze kosten nader in. Onder de kosten van aanleg vallen zowel de kosten van werken als de kosten van maatregelen. Deze twee soorten kosten vallen uiteen in twee delen. Aan de ene kant de te verwachten kosten (verwachtingswaarde) met een bandbreedte. Aan de andere kant de kosten die gemaakt worden om de technische risico s op te vangen. Alle kosten (inclusief BTW) dienen naar jaar van investering uitgesplitst te worden. De tweede groep die wordt onderscheiden bevat de jaarlijkse kosten van beheer, bediening en onderhoud van de (nieuwe) infrastructuur. Deze kostengroep moet zowel voor de projectalternatieven als het referentiealternatief in kaart gebracht worden. Voor deze groep geldt eveneens dat de kosten per jaar inzichtelijk gemaakt moeten worden. Eventuele BTW en rente worden ook (elk) apart in kaart gebracht. De aangelegde infrastructuurwerken zullen in de toekomst niet alleen beheerd en onderhouden moeten worden, er zullen ook delen of het geheel vervangen moeten worden. De kosten die met de vervanging samenhangen worden ook meegenomen in de MKBA. Om dit goed te kunnen doen moet van elk (hoofd)component de technische levensduur vermeldt worden. Aan de hand van de levensduur wordt in de MKBA voor ieder (hoofd)component bepaald in welk jaar opnieuw geïnvesteerd moet worden voor het specifieke component. Ook wordt inzichtelijk gemaakt wat het investeringsbedrag is. Er wordt hierbij van gelijkblijvende functionaliteit ten opzichte van de originele investering uitgegaan. De drie hierboven genoemde kostengroepen vloeien allen voort uit wettelijke verplichtingen waaraan voldaan moet worden. Daarnaast kan wellicht worden voorzien dat er extra uitgaven nodig zijn vanuit flankerende maatregelen. Voor zover dergelijke flankerende maatregelen in dit stadium voorzien worden, dienen de daaraan verbonden kosten apart inzichtelijk gemaakt worden. Deze worden meegenomen in de MKBA, met gelijktijdige opneming van de effecten van dergelijke maatregelen. MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark 13
Investeringsperiode De periode van investeringen van verschillende alternatieven kan verschillen. Daarom is het belangrijk dat de investeringsperiode duidelijk wordt gemaakt, immers kan dit impact hebben in de MKBA. Daarnaast is het van belang dat de spreiding over de jaren heen inzichtelijk wordt gemaakt. 4.2 Benodigde gegevens De onderstaande tabel geeft een overzicht van de benodigde input voor de MKBA uit de kostenraming. Kosten aanleg infrastructuur Investeringsperiode en spreiding Technische levensduur van componenten Totaal in incl. BTW 20xx-20xx In jaren Kosten beheer en onderhoud Per jaar in incl. BTW Kosten flankerende of mitigerende maatregelen Totaal in incl. BTW Het gaat dus om de investerings-, beheers- en onderhoudskosten, kosten voor compenserende maatregelen, inclusief informatie over de spreiding van deze kosten over de tijd. 14 MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark
5 De baten van de alternatieven De baten van de alternatieven zijn op te delen in directe effecten, indirecte effecten en externe effecten. 5.1 Directe effecten De directe effecten zijn de belangrijkste en veelal grootste baten in de MKBA. De meeste directe baten zijn een vertaling van effecten uit de vervoerwaardestudie. De volgende effecten zijn van belang: Aard en omvang van het toekomstige verkeer in de verschillende alternatieven. Bij de omvang van het verkeer wordt een onderscheid gemaakt tussen personen en vracht. De aard van het vervoer betreft een analyse van de reismotieven (zakelijk, woon-werk, overig) en naar herkomst/bestemmings(hb)-patroon van het verkeer. Bovendien is het goed om inzicht te hebben in de verdeling over de dag (spits, dal). De monetarisering van de effecten maakt gebruik van kengetallen per voertuig en tonkilometer, zoals de kostprijs van het vervoer. Reistijdontwikkelingen; De vervoerstudie moet duidelijk maken wat de ontwikkeling is van de gemiddelde reistijden in de verschillende projectalternatieven, gegeven de verkeersintensiteiten in de zichtjaren. Voor een goed en integraal overzicht van de reistijdontwikkelingen in combinatie met aard en omvang van het verkeer is, naast de reistijdverschillen per traject, het verschil per herkomst/bestemmingsrelatie nodig. Betrouwbaarheid van de reistijd; De vervoersstudie dient aan te geven in welke mate de betrouwbaarheid van de reistijden wijzigt in de projectalternatieven. De berekeningswijze voor de weg geschiedt via een vaste opslag op de reistijdbaten, conform eerdere studies. Daarnaast hebben projectalternatieven directe effecten op de transportkosten. Als gevolg van veranderingen in routes over het wegennet, kunnen enerzijds de variabele kosten (per kilometer) voor de gebruiker veranderen. Anderzijds treedt er ook een effect op richting de overheid in de vorm van accijnzen. Dit effect wordt benaderd door kengetallen toe te passen op het aantal voertuigkilometers. 5.2 Indirecte effecten De indirecte effecten hebben vooral betrekking op de arbeidsmarkt en woningmarkt. Een goede analyse van deze effecten op de welvaart zou een aparte studie vereisen met een relatief lange doorlooptijd. Derhalve wordt in deze studie gewerkt met een percentage op de directe baten tussen 0 en 30%, conform het advies van KiM. Per variant zal door Ecorys een beoordeling worden gemaakt van de indirecte effecten op basis van projectspecifieke gegevens en ervaring met andere soortgelijke projecten. MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark 15
5.3 Externe effecten Er wordt gekeken naar het effect dat NOEK heeft op de verkeersveiligheid, geluid en de luchtkwaliteit. De effecten worden berekend aan de hand van voertuigkilometers en de verschuiving tussen binnen de bebouwde kom naar daarbuiten. 5.4 Benodigdheden Onderstaand tabel geeft inzicht in de benodigdheden voor de MKBA vanuit het verkeersmodel. Voor de projectalternatieven en nulalternatief voor 2020 en/of 2030 Reistijdwinsten in HB-matrix (HB 40 x 40) opgesplitst naar dagdeel en naar bestaand/nieuw en motief (woon-werk, zakelijk, overige en vracht). Reistijden in HB-matrix (HB 40 x 40) opgesplitst naar dagdeel en naar bestaand/nieuw en motief (woon-werk, zakelijk, overige en vracht) Aantal ritten in HB-matrix (HB 40 x 40) opgesplitst naar dagdeel en naar bestaand/nieuw en motief (woon-werk, zakelijk, overige en vracht) Voertuigkilometers verdeeld naar dagdeel, met een splitsing van personen en vracht en tevens een verdeling op wegvak/kruising of HWN/OWN of bibeko/bubeko Voertuigverliesuren verdeeld naar dagdeel, met een splitsing van personen en vracht en tevens een verdeling op wegvak/kruising of HWN/OWN of bibeko/bubeko I/C-kaarten Intensiteiten op cruciale punten netwerk onderscheiden in personenauto en vrachtauto (bijvoorbeeld op oeververbindingen) Kans op calamiteiten weg, verwachte duur van calamiteit en hinder voor verkeer (in verliesuren) Noodzakelijk Noodzakelijk Noodzakelijk Noodzakelijk Noodzakelijk Informatief Informatief Informatief Ter informatie: de reistijdwinsten worden in het verkeersmodel bepaald op het meest gedesaggregeerde niveau en daarna gewogen geaggregeerd. Bovenstaande gegevens zullen aangeleverd worden door Goudappel Coffeng. De gemeente Enschede zal tijdens de workshop van 28 juni 2011 een gebiedsindeling voor de HB matrices aanleveren en deze zal ter plekke besproken worden. 16 MKBA Noordelijke Ontsluiting Enschede - Kennispark
Postbus 4175 3006 AD Rotterdam Nederland Watermanweg 44 3067 GG Rotterdam Nederland T 010 453 88 00 F 010 453 07 68 E netherlands@ecorys.com W www.ecorys.nl Sound analysis, inspiring ideas BELGIË BULGARIJE HONGARIJE NEDERLAND POLEN RUSSISCHE FEDERATIE SPANJE TURKIJE - VERENIGD KONINKRIJK - ZUID-AFRIKA