Inhoud Voorwoord 9 Dankwoord 11 Korte samenvatting 13 Een brief aan u 15 Leeswijzer 17 Inleiding 19 Mantelzorgers wie zijn ze en wat doen ze? 19 Waarom mantelzorgers ondersteunen? 21 Een tekort in het aanbod 22 Deel 1 Het programma 25 Achtergrond 26 Doelen 27 Doelgroep 28 Kernprincipes 29 1. Continue inbreng van deelnemers 30 2. Verschillende acties in elke bijeenkomst 31 3. Waarderend en positief 34 4. In groep en individueel 35 5. Voldoende lang en frequent 37 Kosten & baten 39 Belangrijke organisaties en betrokken personen 40 5
Deel 2 De verschillende fases 43 DE VOORBEREIDING 44 1. De organisatie 44 2. De coach en begeleider 45 3. De groepssamenstelling 47 4. Barrières: opvang en vervoer 51 5. Proefbijeenkomst 52 EEN PERSOONLIJKE KENNISMAKING 53 1. Doelen 53 2. Duur 54 3. Locatie 54 4. Leidraad voor een eerste kennismakingsgesprek 55 GROEPSBIJEENKOMSTEN 57 1. Doelen 57 2. Aantal bijeenkomsten 57 3. Duur 58 4. Wanneer 58 5. Locatie 58 6. De inhoud 60 7. Een goede sfeer 66 8. Afwezigheden 68 9. Terugkom-bijeenkomsten 69 INDIVIDUELE BIJEENKOMSTEN 70 1. Doelen 70 2. Aantal bijeenkomsten 70 3. Duur 71 4. Waarderend werken 71 6
EVALUEREN 72 1. Een groepsbijeenkomst evalueren 72 2. Individuele bijeenkomsten evalueren 73 3. Algemene evaluatie 73 Deel 3 Mantelzorgers coachen 77 Basisfi losofi e 79 Coachen in groep 81 1. Positief starten 81 2. Positief afsluiten 81 3. Veelpraten en dominante personen 82 4. Tips uitwisselen 83 Individuele coaching 84 1. De schaalvraag 85 2. Wensen en doelen 88 3. Acties formuleren 90 4. Moeilijke momenten in het vooruitzicht 91 5. Je gesprek afronden 91 Communicatietips voor elk moment 92 1. Complimenten geven 92 2. Eerdere successen gebruiken 92 3. Vermijd waarom-vragen 93 4. Samenvatten 94 5. Observeer de situatie, jezelf, de andere, 94 6. Op zoek naar steun van anderen 94 7. De vraag van volhouden 95 8. Op zoek naar het voordeel 95 7
Deel 4 Inspiratie voor de bijeenkomsten 97 Leidraden voor de coach 98 1. De eerste bijeenkomst 98 2. De tweede bijeenkomst: thema s bepalen 102 3. De laatste bijeenkomst 104 4. Een terugkom-bijeenkomst 106 Teksten en oefeningen voor mantelzorgers 108 1. Denkstijlen 108 2. Stressbatterijen 109 3. Mijn doelen 111 4. Slapen 114 5. Sociaal netwerk 116 6. Vraagverlegenheid 117 7. Een leuk en positief tussendoortje 123 8. Geef je groepsleden een compliment 124 9. Eindejaarsoverzicht 125 10. Wat is er anders - herval 128 Positieve experimenten voor thuis 130 1. Dankbaarheidsdagboek 130 2. Zoek een positieve herinnering 131 3. Lichtpuntjes 134 Deel 5 Wat hebben we geleerd? 137 Bronnen 139 8
Voorwoord De kracht van mantelzorgers Goede zorg maakt deel uit van het dagelijkse sociale leven van mensen. Deze zorg krijgt mee vorm door de inzet van vele mantelzorgers. Een grote verscheidenheid aan mensen draagt vanuit zijn eigen motieven en met een verschillende intensiteit zorg voor een grote verscheidenheid aan personen met een zorgvraag. Ze maken het mogelijk dat de zorgbehoevende op een kwalitatieve wijze in zijn eigen leefomgeving langer kan blijven wonen. Voor veel mantelzorgers brengt het verlenen van mantelzorg mooie en verrijkende ervaringen mee. De overgrote meerderheid van de mantelzorgers ervaart zorg verlenen als zinvol en zou in eenzelfde situatie opnieuw mantelzorg geve n. Maar mantelzorg kan ook een belasting betekenen en gevolgen hebben op de eigen kwaliteit van leven. Het is dan ook essentieel de draagkracht en draaglast van de mantelzorger in balans te kunnen houden. Met ons Vlaams mantelzorgplan, Nabije zorg in een warm Vlaanderen, zetten we in op de erkenning en goede ondersteuning van mantelzorg, een enorm maatschappelijk kapitaal dat Vlaanderen rijk is. Gerichte ondersteuning via lotgenotencontact en psycho-educatie zijn in het mantelzorgplan opgenomen als hefbomen voor een betere ondersteuning van mantelzorgers. Steun van mensen die hetzelfde meemaken en elkaar daarom gemakkelijker begrijpen, ervaringen en tips uitwisselen, het leren omgaan met problemen, kracht putten uit elkaars verhalen, correcte informatie verwerven, de rol als informele zorgverstrekker kunnen opnemen, de aandacht voor zelfzorg als mantelzorger, het is een greep uit de meerwaarde die verwoord wordt door mantelzorgers die reeds een ondersteuningsprogramma volgden. Het praktijkboek illustreert de geformuleerde visie en doelstellingen van ons mantelzorgplan. Het boek biedt een wetenschappelijk gefundeerde leidraad aan praktijkwerkers om vanuit de kracht van de mantelzorgers zelf, de nodige ondersteuning aan mantelzorgers te bieden. VONK3 ondersteunt met dit boek vermaatschappelijking van zorg en zorgt voor het versterken van de verbinding tussen mantelzorgers en professionals. We hopen dat vele organisaties zich door dit boek laten inspireren en een goede ondersteuning van mantelzorgers, ook de meest kwetsbare, in ieders bereik komt. Jo Vandeurzen Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin MANTELKRACHT / VOORWOORD 9