Deel 1: Kantoorconcepten 1 Inleiding 2 Geschiedenis van de kantooromgeving 3 Oorzaken van de verandering 3.1 Bedrijfseconomische ontwikkelingen Ontwikkelingen die een belangrijke rol spelen in de organisatie van het kantoorgebeuren. 3.1.1 Oppervlakte van een werkplek p12 Volgens ISO- of DIN-norm aantal m² onderverdelen. Bruto vloeroppervlakte = netto vloeroppervlakte + constructieoppervlakte Netto vloeroppervlakte = nuttige- + installatie- + circulatieoppervlakte Bruto vloeroppervlakte (BVO) Netto vloeroppervlakte (NVO) Constructieoppervlakte Nuttige oppervlakte Installatie oppervlakte Circulatie oppervlakte Som grondvlakken van verschillende verdiepingen. Berekening met buitenmaten. Tussen de verschillende muren en constructie-elementen. Ingenomen door elementen van de structuur van het gebouw. (verticale schachten en muren) Doel /gebruik van het gebouw. (ruimte binnen kantoren inclusief ingebouwde kasten, meubilair, bewegingsruimte, verplaatsbare wanden, wc s) Om gebouw op zich te laten functioneren.(technische lokalen) Verkeersruimten (gangen, trappen, NIET ruimte tussen bureaus en liften) Optimale m² volgens Algemeen Reglement voor ArbeidsBescherming (ARAB): wetgeving in verband met veiligheid. Nu vervangen door CODEX. 3.1.2 Bezettingsgraad van een werkplek p14 Bezettingsgraad opmeten volgens MMO: 14 dagen op willekeurige tijdstippen (6 à 8 u/dag) controleren op aanwezigheid in kantoor. Van de effectief te benutten werkdagen zijn we 20% van de tijd niet beschikbaar. Een groot deel van de beschikbare oppervlakte wordt niet gebruikt. Jolien De Veirman 1/19
Hoge bezettingsgraad: receptie, secretariaat, ondersteunende afdelingen, productieafdelingen en administraties. Lage bezettingsgraad: managers, adviseur en onderwijsmensen. 3.1.3 Kosten van een werkplek p15 Gemiddeld 15/m², grootste kost naar schoonmaak, energie en technisch onderhoud. Huisvestingsgebonden kosten: huur, afschrijving, onderhoud, schoonmaak en energie. Per m². Werkplekgebonden kosten: ICT,, receptie, catering. Per werkplek. Kwaliteit werkplek: Geen minimalisatie van kosten maar kijken naar toegevoegde waarde die facilitaire organisaties hebben. 3.1.4 Efficiënte en effectiviteit van een werkplek p 16 Efficiëntie: iets op een goede manier doen Efficiëntie verhogen: exploitatiekost verlagen Effectiviteit: het goede doen Effectiviteit verhogen: ruimte op zo n manier gebruiken dat ze de kwaliteit van het werk verbetert. Ze biedt een meerwaarde aan het bedrijfsproces. 3.2 Technische ontwikkelingen Revolutie in - dagelijkse manier van werken en leven (snelheid, mobiliteit, flexibiliteit) - functioneren van bedrijfsprocessen (organisatiestructuur, manier van werken) 3.3 Maatschappelijke ontwikkelingen - bereikbaarheid - streven naar evenwicht tussen privé en werk 3.4 Vergelijking tussen oude en nieuwe kantoorculturen 3.4.1 Fysieke eigenschappen p 18 Jolien De Veirman 2/19
Traditionele kantooromgeving: - administratief werk als basis van het kantoorwerk - routinematig werk - 1 persoon per werkplek - werken van 9 tot 5 - aan het kantoor was te zien hoe belangrijk een persoon was - geschikt voor grote groepen van medewerkers - groepswerk werd niet gestimuleerd, elk individuele opdracht - volgorde zoals in een productielijn Nieuwe kantoor: - aandacht voor economische belang van beter gebruik van tijd - minder fysieke grenzen (moderne organisatie vereist meer overleg tussen afdelingen en specialisten om complexere problemen sneller te kunnen oplossen) - minder belang aan hiërarchie, werkelijke bijdrage belangrijker - spelen in op steeds kleiner wordende business units die ontstaan als gevolg van uitbesteding van al wat niet tot de core-business behoort - simulatie van teamwerk door inrichten van projectruimtes en vergaderzalen - groot vertrouwen en gebruik van informatietechnologie afhankelijk van kracht, aanwezigheid en integratie van de informatietechnologie zie ook bijlage 15 4 Kantoorconcepten 4.1 Interactie en autonomie Interactie: persoonlijk contact nodig of wenselijk om kantoortaken uit te voeren Interactie stijgt druk om ruimten te voorzien om dit te ondersteunen stijgt Autonomie of zelfstandigheid: controle en verantwoordelijkheid over inhoud, manier, plaats en middelen voor uitvoering van zijn werk Autonomie stijgt meer inspraak over aard en kwaliteit van werkomgeving Jolien De Veirman 3/19
4.2 Soorten kantoorwerk Soort werk Vergelijking Interactie Autonomie Eigenschappen Voorbeeld geconcentreerd groepswerk kennis doorgeven individueel cel laag hoog hol hoog laag club hoog hoog bijenkorf laag laag * delen met meerdere gebruikers * bruikbaar voor vertrouwelijke gesprekken * drukken status en hiërarchie uit (grootte, bemeubeling) * eenvoudige opstelling in open ruimte * eigen werkpost boekhouder, advocaat Ontwerp-, media- en reclamewereld (Nieuwsdienst) * lage bezettingsgraad * delen met meerdere gebruikers Concultancy- en IT-bedrijven * onpersoonlijk karakter * interactie met medewerkers * sociale controle is groot IBM kantoor in New York Soort werk Benaming Aantal werkplekken Akoestische en visuele privacy Klimaatregeling Lay-out (zie 4.3.2) Ruimtelijke flexibiliteit Ruimte per werkplek geconcentreerd kamerkantoor 1 tot 3 hoog mogelijk groepswerk groeps- of teamkantoor 4 tot 12 hoog laag hoog klein kennis doorgeven groeps- of teamkantoor 5 tot 12 hoog laag hoog klein individueel kantoortuin en 12 tot laag hoger bij kantoorlandschap 100 kantoorlandschap laag hoog klein combikantoor hoog mogelijk hoog kan efficiënter gelegen rondom open ruimte vr groepswerk of doorgeven van kennis Jolien De Veirman 4/19
Activity related workplaces: omgeving gebaseerd op de activiteit 4.3 Soorten kantoorwerkplekken Bevat veel activiteiten, heeft te maken met verwerken van informatie. Karakteristieken: - plaats - lay-out en relatie - gebruik 4.3.1 Plaats van de kantoorwerkplek p24 = de ligging van de werkplek ten opzichte van andere werkplekken 1. Basiskantoor - permanente werkplek - drukt imago van bedrijf uit - zou zeer toegankelijk moeten zijn 2. Telewerkplek - werkplek op afstand van het basiskantoor - informatietechnologie nodig - interactie is beperkt - verschillende vormen: 2.1 Satellietkantoor - eigendom van de organisatie - informatietechnologie voor contact met basiskantoor - FM er zorgt voor toewijzing van de werkplekken 2.2 Business center - verhuren - mensen van verschillende organisaties komen hier werken - nabijheid van potentiële gebruikers (luchthaven) Jolien De Veirman 5/19
2.3 Gastwerkplek - werkplek in het kantoor van de klant - eenvoudiger communicatie met de werknemers van de klant - eenvoudiger gebruik informatiebronnen van de klant - huisvesting op permanente basis - consultants, belastinginspecteurs, verkopers, 2.4 Thuiswerkplek - werkplek in een woning van een medewerker - geen gezamenlijke faciliteiten - zeer autonoom - discussie over nodige accommodatie en verzekering arbeidsongevallen 2.5 Instant werkplek of toevallige werkplek - werkplek die oorspronkelijk niet bedoeld was om te werken - geen gezamenlijke faciliteiten - onafhankelijk van plaats en tijd - in hotellobby s, hotelkamers, vliegtuigen, restaurants,.. 4.3.2 Lay-out van de kantoorwerkplek p26 Enkel van toepassing op werkplekken die zich in een kantoorgebouw bevinden. Heeft betrekking op de ruimtelijke eigenschappen van de werkplekken. Omslotenheid is belangrijk: - wijze waarop mensen samenwerken - klimaatbeheersing - ruimtelijke flexibiliteit - efficiënte ruimtegebruik (zie samenvatting Kantoorconcepten ) 4.3.3 Gebruik van het kantoor p29 Heeft betrekking op de manier waarop werkplekken gebruik worden. 1. Persoonlijke werkplek: - 1 persoon - traditionele manier van verdelen - drukt status uit - territorium met archief en informatietechnologie - persoonlijke inrichting - medewerkers weten elkaar gemakkelijk te vinden Jolien De Veirman 6/19
2. Gedeelde werkplek - 2 of meerdere personen - op verschillende tijdstippen van dezelfde werkplek gebruik maken - territorium - geen persoonlijke inrichting - opberging in kasten nabij werkplek - regels: o gebruik op voorhand afspreken (werkplanning) o persoonlijke spullen dienen verwijderd te worden als men stopt met werken (clean desk) 3. Niet-territoriale werkplek - geen vaste groep personen - werkplekken worden door iedereen gebruikt - geen territorium - opberging in verrijdbare ladenblokken - toewijzing werkplek: o via reservering o wie eerst komt, is eerst bediend Gedeelde en niet-territoriale werkplek reduceren de kosten wanneer het aantal werkplekken kleiner is dan het aantal werknemers. Door kostenbesparing kan men de werkplekken bvb beter uitrusten. 4.4 Sociale aspecten bij nieuwe kantoorconcepten 4.4.1 Mens en werkplek p30 Werknemers kennen allerlei emotionele betekenissen toe aan hun fysieke werkomgeving. De ontwerper of adviseur moet dus rekening houden met menselijke eigenschappen en behoeften. De interactie tussen mens en omgeving wordt sterk bepaald door 3 behoeften: 1) Fysiologische behoeften: - fysieke behaaglijkheid en lichamelijk welzijn. - aantrekkelijk binnenklimaat, veilige en gezonde omgeving, afgestemd interieur, - indien hier niet aan voldaan: kan leiden tot onvrede en grijs ziekteverzuim (wit ziekteverzuim: echt ziek, zwart: bedrog, grijs: komt door het niet goed voelen in bedrijf) 2) Sociale behoeften: - interactie met anderen, maar men wil zich ook soms kunnen terugtrekken (privacy) Jolien De Veirman 7/19
- ruimte voor communicatie en sociaal contact, maar ook voor afzondering 3) Psychologische behoeften: - erkenning, waardering en respect - schoonheid, identiteit, zelfontplooiing - profileren in eigen kantoor 4.4.2 Privacy p31 = de mate waarin mensen in staat zijn hun interactie met anderen te controleren (zelfbeschikking en keuzevrijheid in het aangaan of vermijden van contact) Te veel privacy: Te weinig privacy: sociaal isolement ergernis, onbehagen, overbelasting en drukte Visuele privacy: keuzevrijheid in zicht Akoestische of auditieve privacy: horen en gehoord worden (groot minpunt) Onderzoek: In open kantoren verbetert communicatie want kans op interactie is groter. Maar privacy neemt af! Oplossing: Sociale en ruimtelijke maatregelen: vragen om stiller te praten, non-verbale communicatie Ruimtelijke maatregelen: wanden in glas van verschillende hoogtes Gevolg: Ontwerper moet een balans vinden tussen de behoefte aan openheid en behoefte aan privacy. Hangt af van soort werk: bij complex denkwerk is privacy noodzakelijk 4.4.3 Territorium p32 = een bepaald gebied of plaats tot persoonlijke eigendom maken en het afschermen tegenover anderen. (sterk verbonden met privacy) Jolien De Veirman 8/19
5 Rol van het facility management in een kantoorcomplex 5.1 Ontwerp en bouw van het complex Aandachtspunten gericht aan architect: Onthaal, ruimte voor leveringen, EHBO-lokaal, vergaderzalen, parking, verhuisramen, dienstlift, lokaaltje voor schoonmaakmateriaal, buitenzonwering, archieflokalen,... 5.2 Exploitatie van het complex Taken weggelegd voor FM met oog op uitbesteding: Onthaal, bewaking, technisch onderhoud, schoonmaak, onderhoud, afvalverwerking, catering, helpdesk, vergaderzalen, kabelmanagement, EHBO-post, archiefbeheer, aankoopdienst, 5.3 Aanbieden van social facilities Vormen voor medewerkers een bijkomend voordeel of gemak: Bedrijfsrestaurant, kranten- en boekenwinkel, fitness, pendeldienst, carwash, verhuur wagens, kinderopvang, reisagentschap, bank, droogkuis en wasserij, kapper, bloemenwinkel, 6 Aanpak van kantoorinnovatie 6.1 Ontwikkelen van een passend kantoorconcept 6.1.1 Opstellen van een gebruikersprofiel p33 Gebruikersprofiel: ontwikkelt een duidelijk beeld van de organisatie. a) lange- en middellange termijnstrategie - hoe dynamischer de warmt waarin de organisatie werkt, hoe moeilijker het is een strategie op lange termijn te bepalen - bepalen hoe situatie vroeger was en wat men nu verwacht veranderingstendens Jolien De Veirman 9/19
b) huidige structuur en cultuur beeld krijgen van: - formele verhoudingen tussen de medewerkers (organigram) - functies (hoeveel van elk) die zij uitoefenen (functiegroepen vormen bvb. docenten) c) huidige manier van kantoor- en werkplekgebruik - observatie: objectief beeld van de huidige manier van kantoor- en werkplekgebruik - techniek: multimomentopname (MMO) o minstens 2 weken ieder uur dezelfde route langs bepaalde werkplekken volgen o bezet? Welke activiteit op die werkplek? o beeld vormen van bezetting en activiteiten d) tevredenheid met werkplek en werkomgeving - storende aspecten hebben nadelige invloed op productiviteit - nulmeting bij opstart van project dient als referentie voor latere evaluatie - nulmeting geeft inzicht in de huidige situatie en in mogelijkheden om deze te verbeteren Tevredenheid opmeten met een vragenlijst, die bestaat uit 3 delen: - algemene vragen: vormt een idee van het type medewerker, afdeling en huisvesting - gedetailleerde vragen: kwaliteit, efficiëntie, effectiviteit van de werkzaamheden (ruimtegebruik, communicatie en bereikbaarheid, privacy en concentratie, archivering en opslag, binnenklimaat, meubilair en ergonomie, ) - open vragen: inzicht in de ervaren effectiviteit van de medewerkers Maar! Opmerkingen: - geen correcte beoordeling: geen verplichting, neiging om middenscore aan te duiden - vragen zijn van de situatie afhankelijk (controle op toepasbaarheid is noodzakelijk) - er wordt niet nagegaan welk belang de medewerkers hechten aan verschillende elementen (vb. voor een secretaresse is meubilair belangrijker dan voor de directeur want ze is 80% van de tijd aanwezig) - er worden weinig of geen vragen gesteld omtrent IT-voorzieningen Nadien: resultaten met nodige commentaar terugkoppelen naar de deelgenomen werknemers. Jolien De Veirman 10/19
6.1.2 Opstellen generieke ruimtetypen en ruimtebudgetten p36 - aan welke verschillende ruimten hebben medewerkers in een bepaalde functiegroep behoefte - aantal verschillende types (cijfers halen uit gebruikersprofiel): gemiddelde bezetting, veiligheidsmarge, aantal m² ruimtebudget Vb. groep mensen werkt constant aan projecten op eigen kantoor behoefte aan projectruimte, maar ook aan terugtrekking voor geconcentreerd denkwerk. behoefte aan groepskantoor en kamerkantoor 6.1.3 Ontwerpen van een kantoorconcept p37 Het kantoorconcept wordt opgebouwd uit clusters van generieke ruimtetypen. Elk van deze ruimtetypen biedt een optimale werkplek voor één of meer van de in het gebruikersonderzoek bepaalde activiteiten. Vb. diepte: verschillende dieptezones geschikt voor bepaalde functies en dus voor generieke ruimtetypen Het kantoorconcept is een ruimtelijk systeem dat een bepaalde gebruikswijze veronderstelt. Ergonomische principes dienen in rekening gebracht te worden (zie bouwen en wonen ). Als het ontwerp klaar is, kan dit gepresenteerd worden aan en besproken worden met de gebruikers. Indien de gebruikers vroeg in het stadium van het project worden betrokken. vergemakkelijkt de implementatie en de acceptatie van het nieuwe kantoorconcept. 6.2 Implementatie en acceptatie van een nieuw kantoorconcept Begint eigenlijk al tijdens het ontwikkelen van het concept geslaagd indien het concept aansluit op verwachtingen en behoeften van de gebruikers Bij de implementatie van een nieuw kantoorsysteem worden volgende stappen genomen: - pilootproject - implementatie in de volledige organisatie - evaluatie en onderhoud van het nieuwe concept Jolien De Veirman 11/19
6.2.1 Pilootproject opzetten p39 - organisatie tot 200 medewerkers maar soms ook grotere - ondersteuning bij het stapsgewijs invoeren van het concept in de gehele organisatie - toont aan dat een modern kantoorconcept voordelen biedt voor organisatie en gebruiker - stuurgroep vormen: o leider: gemotiveerd persoon (FM er) die zaken overbrengt o vertegenwoordigde disciplines: FM, vastgoed, HR, IT-technologie o doel: geïntegreerde visie op werkomgeving en de manier waarop deze kan bijdragen tot het bereiken van de organisatorische doelstellingen 6.2.2 Implementatie in de volledige organisatie p40 Succesvol pilootproject is belangrijk voor verdere implementatie maar geen garantie voor succes. Gebruikers van het nieuwe concept uit de pilootgroep zijn belangrijke ambassadeurs voor het totale project. Men is sneller geneigd een collega te geloven. Pilootproject: overzichtelijke aangelegenheid, aanpak staat vast, concept is los Implementatie in een groot kantoor: grote operatie, een goede voorbereiding is noodzakelijk Belangrijk om na het succesvol pilootproject de 1 e stappen uit de ontwikkelingsfase uit te werken zodat er een optimale werkoplossing uitgewerkt wordt. 6.2.3 Evaluatie van het concept p41 - Na implementatie van een nieuw kantoorconcept moet men rekening houden met een periode van gewenning. - Het meten van de productiviteitsverhoging is niet eenvoudig omdat andere invloeden gedurende de afgelopen 3 tot 6 maand kunnen beïnvloed hebben. Een meting is toch zinvol en nodig. - De evaluatie wordt vergeleken met de nulmeting van het gebruikersprofiel. - Het hernemen van het onderzoek, net zoals bij het gebruikersprofiel, is noodzakelijk. 6.2.4 Instandhouding van het concept p41 Opvolging door de stuurgroep van het project: - blijvend onderhouden en optimaliseren van de IT-technologie - onderhoud van kantoorapparatuur - regels en procedures in de nieuwe omgeving - andere regels bvb. in verband met veiligheid bij thuiswerkers Blijvende afstemming tussen de verschillende disciplines die invloed hebben op de organisatie en de huisvesting! Jolien De Veirman 12/19
Deel 3: Kantooromgeving 11 Klachten in kantoren Onderzoek Nederlandse kantoren (Landbouwuniversiteit Wageningen 1990): 35% ontevreden over binnenklimaat, 20% gezondheidsklachten Sick Building Syndrome Aspecifieke gezondheidsklachten: hoofdpijn, vermoeidheid, irritaties luchtwegen en ogen Oorzaken: - technisch - arbeidsomgeving, arbeidsverhouding, ergonomische en sociale factoren Het leggen van relaties tussen dit type klachten en oorzaken is moeilijk, alsook de relatie tussen gezondheidsklachten en ziekteverzuim (externe factoren hebben invloed op ziekteverzuim). Meest voorkomende klachten: technische oorzaken als luchtkwaliteit en thermisch comfort. Oplossing: In gebouwen waar veel gezondheidsklachten voorkomen een uitgebreid en systematisch onderzoek doen naar de oorzaken. 11.1 Luchtkwaliteit Onvoldoende ventilatie en te hoge temperatuur. Dampen, biologische agentia (schimmelsporen op bvb koudebruggen), Delen van mijten, fysieke agentia (fijn stof en vezels). 11.2 Thermisch comfort In de zomer: hoge interne warmtelast samen met onvoldoende zonnewering, ventilatie en koeling hoge temperaturen In de winter: tochtverschijnselen op niet goed geplaatste, afgestelde of ontworpen inblaasroosters, niet goed regelbare opening van ramen of grote koudevlakken. 11.3 Geluid Hinder door veel mensen in 1 ruimte, lawaaiige apparatuur, installaties en extern geluid 11.4 Licht Oogklachten: te weinig daglicht, te grote helderheidverschillen en een onjuiste beeldschermopstelling. Jolien De Veirman 13/19
2 Kantoorklimaat Binnenklimaat: combinatie van thermisch binnenklimaat en luchtkwaliteit 12.1 Thermisch binnenklimaat Het geheel aan omgevingsparameters die de thermische sensatie van de mens beïnvloeden (koud, warm, tocht, koudestraling, ). Thermische behaaglijkheid wordt bepaald door fysische factoren: 12.1.1 Luchttemperatuur p48 C of K 12.1.2 Relatieve vochtigheid p48 (absolute vochtigheid / relatieve vochtigheid )* 100 50% is ideaal AV: hoeveelheid vocht (g/kg lucht) in de lucht RV: maximale hoeveelheid vocht (g/kg lucht) in de lucht met die temperatuur Hoe warmer, hoe meer waterdamp lucht kan bevatten. Waarom voelt het in het Zuiden anders dan in België met dezelfde temperatuur? BE 32 C RV: 70% = AV / 30 g/kg AV = 21 g/kg ZD 32 C RV: 30% = AV / 30 g/kg AV = 9 g/kg Als men in België zweet, kan het zweet niet verdampen want de AV is al zeer vochtig en kan dus bijna niets meer opnemen. Het lichaam heeft energie nodig om te transpireren, waardoor het lichaam afkoelt. 12.1.3 Stralingstemperatuur p48 Elektromagnetische straling is afhankelijk vd temperatuur vd omliggende voorwerpen. Een negatieve stralingstemperatuur kan men beperken door een radiator voor een raam te plaatsen warmtecirculatie werkt negatieve straling van het raam weg. 12.1.4 Luchtsnelheid p48 Het aanvoelen van een omgeving. Verzadigde lucht wordt vervangen bij het zweten. Jolien De Veirman 14/19
12.1.5 De uit te voeren activiteiten p48 Afhankelijk van de uit te voeren activiteit, wordt door het lichaam een hoeveelheid energie omgezet in warmte. Uitgedrukt in vermogen (Watt) per m². (zie bijlage 41) + Mollier diagram! 12.2 Luchtkwaliteit Afhankelijk van: - kwaliteit buitenlucht waarmee geventileerd wordt; - hoeveelheid verse luchttoevoer; - hoeveelheid en aard van de aanwezige verontreinigingsbronnen (rokers en kantoorapparatuur) Ventilatievolume: 30 m³/uur per persoon (rokersruimte: 40 m³/uur pp) gebaseerd op de CO² concentratie van de binnenlucht CO: verschil binnen- en buiten zuurstofconcentratie Buiten gemiddelde CO² concentratie: 350-450 ppm CO² 250 ppm: zeer goed CO² 1000 ppm: onaanvaardbaar 13 Akoestische elementen uit de kantooromgeving 13.1 Hinderlijk geluid - luid moeten praten om omgevingsgeluid te overstijgen; - concentratiemoeilijkheden (concentratielijn onderbroken). Schadegrens bij permanente blootsstelling: 80 db(a). In kantoorsituaties bijna nooit schadelijk geluid. 13.2 Akoestische begrippen (bijlage 44 tem 46) Voorwerp trilt : luchtdeeltjes bewegen mee ontstaan van luchtdrukwisselingen aantal wisselingen per seconde of frequentie (Hz) snelheid van verplaatsten : 340 m/s trommelvlies : sensatie wordt als geluid ervaren geluid: tussen 20 en 10.000 hz drukverschil speelt ook een rol Aangenaam: enkelvoudige trilling (zuivere toon) of samenstelling van harmonieuze frequenties (muzikale toon). Onaangenaam: totaal van trilling bestaat uit willekeurige, onafhankelijke frequenties. Jolien De Veirman 15/19
Drukverschillen: uitgedrukt in Pa/m² gehoorgrens 20 micro Pa pijngrens 200 Pa aangepaste (logaritmische) schaal: db Het oor is niet even gevoelig voor alle frequenties maar intensiteit en frequentie spelen een rol lijnen van gelijke luidheid of isofoonlijnen. Filters of gewogen decibelwaarde: combinatie frequentie en intensiteit in een meettoestel A filter benadert de 40 foon curve en komt het best overeen met het menselijk oor bij een db(a) meting is reeds een correctie toegepast 13.3 Effecten van geluid op de mens Oriënteerreflex en schrikreactie Concentratie en prestatie van de mens wordt door geluid beïnvloed : verhoging: eenvoudig werk bij aanwezigheid van achtergrondgeluid verlaging: ingewikkeld werk bij aanwezigheid van (te herkennen) geluid Soort achtergrondgeluid is van belang (spraak is meestal storend) Beheersbaarheid is belangrijk (bvb. het kunne kiezen van radio aan of uit) Onderzoek bij schoolkinderen : beste prestaties bij 51 db(a) laagst bij 25 en 67 db(a) 13.4 Richtlijnen en maatregelen Maximumwaarde geluidshinder volgens Belgische norm NBN S 01 (in school: 45-55 db(a) Bestrijding: 1. aan de bron aanpakken 2. voorkom overdracht van geluid (omkasting, afscherming) 3. persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) hier niet echt van toepassing Nagalmtijd: tijd (in s) nodig om het geluidniveau 60 db(a) te laten dalen Jolien De Veirman 16/19
13.5 Meetmethoden en meetapparatuur RMS: maat voor geluidsenergie A-filter bij metingen in kantoren: - fast: meeste metingen - slow: wisseling van geluidsniveau groter dan 5 db(a) - hold: maximale waarde Equivalent geluidsdrukniveau (Leq) voor industrie: Gebruik voor een gemiddelde over een bepaalde periode Rekenen met db(a) : 2 gelijke geluidsniveaus optellen komt overeen met een stijging van 3 db(a) een verschil van 10 db(a) betekent 10 x sterker of zwakker geluid als geluidsniveau van twee bronnen niet gelijk is: zie tabel 14 Kantoorverlichting 14.1 Eigenschappen van licht Grootheid Uitleg Symbool Eenheid Symbool lichtstroom specifieke lichtstroom of efficiëntie ф(phi) lumen lm lichtsterkte lichtintensiteit in een bepaalde I candela cd richting verlichtingssterkte Epunt = I / r² E lux lux Luminantie = helderheid van een bepaald vlak De lichtstroom op een oppervlak komt als waarneming terug gereflecteerde lichtstroom: cd / m² Kleurtemperatuur = temperatuur Kelvein waarop we een zwart lichaam moeten brengen om dezelfde kleurindruk te hebben als die van de lamp Kleurweergave-index Ra = kwaliteit van de kleurweergave van een lichtbron (max. 100) Reflectie = materialen kaatsen een groot gedeelte van het ontvangen licht terug invalshoek = uitvalshoek hoe meer gepolijst en hoe helderder het oppervlak, hoe meer licht weerkaatst wordt Verblinding = hindering van lichtbronnen (ramen en verlichtingsarmaturen) aanpassing ogen vermoeidheid, hoofdpijn, concentratieverlies Jolien De Veirman 17/19
14.2 Lampen Zie cursus Energie en installaties. 14.3 Verlichtingsarmaturen 14.3.1 Directe algemene verlichting p 58 A) met inbouw of opbouw armaturen met standaard fluorescentielampen Meest toegepast, armaturen voorzien van aluminium reflector en dwarslamellen 15 à 20 m² 4 lampen van 58 W B) met inbouw of opbouw armaturen met T5-fluorescentielampen en een hogerendementsspiegeloptiek Elektrische voorschakelapparatuur en daglichtafhankelijke regeling mogelijk ( besparing!) C) met inbouw of opbouw armaturen met compacte fluorescentielampen Esthetisch hoog, rendement laag 14.3.2 Algemene verlichting met inbouw of opbouw armaturen voor indirecte verlichting via een reflector in de armatuur p 59 aangenaam, bijval bij beeldschermgebruik 14.3.3 Indirecte algemene verlichting met pendelarmaturen voorzien van compacte fluorescentielampen Voordeel: esthetisch hoog, ruimte in het algemeen lichter en ruimer Nadeel: te hoge luminantie van het plafond (beeldschermwerk) minder flexibel bij herinirchting 14.3.4 Beperkte indirecte algemene verlichting met pendel, plaatselijk aangevuld met werkplekarmaturen Energiebesparing: indirecte algemene verlichting beperkt waar nodig, aangevuld met werkplekarmaturen naast of op de werkplek. Jolien De Veirman 18/19
14.4 Richtlijnen en maatregelen Ontoereikende verlichting zintuiglijke en mentale vermoeidheid vermindering van het waarnemingsvermogen verhoogd foutenpercentage en verhoogd ongevallenrisico. 14.5 Meetmethode en meetapparatuur Verlichtingssterkte doet geen rechtstreekse uitspraak over een lamp of een armatuur, maar geeft informatie over de relatie tussen de armatuur en het verlichte oppervlak Verlichtingssterkte van een vlak berekenen: rekenkundig gemiddelde, gelijkmatigheid van de verlichting 14.6 Noodverlichting In ARAB of Codex: voldoende noodverlichting om de ontruiming van personen te verzekeren wanneer de kunstmatige verlichting uitvalt. Jolien De Veirman 19/19